Rynek pracy i bezrobocie Dr Magorzata gajdaKantorowska Gwne

Rynek pracy i bezrobocie Dr Małgorzata gajda-Kantorowska

Główne zagadnienia Funkcjonowanie rynku pracy: krzywe LD, AJ, LF. Mierzenie bezrobocia Rodzaje bezrobocia. Naturalna a faktyczna stopa bezrobocia. Metody walki z bezrobociem: aktywne i pasywne. Aktywne metody walki z bezrobociem: przymusowym i naturalnym. Metody walki z bezrobociem naturalnym zalecane przez ekonomie szkoły podażowej: wpływające na popyt, wpływające na podaż pracy. • Krzywa Phillipsa w krótkim i w długim okresie. • Prawo Okuna. • Bezrobocie w Polsce. • •

Pomiar bezrobocia • Stopa bezrobocia rejestrowanego • Stopa bezrobocia w oparciu o BAEL (tzw. bezrobocie ekonomiczne)- Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności Dr Małgorzata Gajda-Kantorowska

Ogólnie różnica pomiędzy metodami pomiaru bezrobocia • • • Najczęściej definiuje się stopę bezrobocia jako stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby ludności aktywnej ekonomicznie (zasobu siły roboczej danej populacji). Tak zdefiniowaną stopę bezrobocia oblicza się różnie, w zależności od przyjętej definicji osoby bezrobotnej. najczęściej praktykowane (ponieważ najprostsze do wyliczenia), ale nie do końca prawidłowe, jest podawanie stopy bezrobocia rejestrowanego, do wyliczenia której przyjmuje się, że bezrobotny, to osoba, która jest aktualnie zarejestrowana zgodnie z prawem danego kraju, jako poszukująca pracy. natomiast Międzynarodowa Organizacja Pracy zaleca wyliczanie stopy bezrobocia zgodnie z następującą definicją: za bezrobotną uważa się osobę, która spełnia równocześnie wszystkie poniższe warunki: – – • ukończyła 15 lat; aktualnie pracuje (nie świadczy pracy w rozumieniu definicji MOP), ani nie odbywa przyuczenia do zawodu z elementami nauki praktycznej; poszukiwała aktywnie pracy w tygodniu badania lub w ciągu 6 tygodni poprzedzających badanie; jest zdolna do podjęcia pracy w tygodniu badanym lub następnym i wyraża gotowość podjęcia takiej pracy. W Polsce podaje się najczęściej stopę bezrobocia rejestrowanego, natomiast GUS bada także stopę bezrobocia według definicji MOP (w ramach BAEL – Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, co kwartał na próbie rotacyjnej 20 000 gospodarstw domowych). Stopa bezrobocia rejestrowanego wypada przeciętnie ok 1, 5% poniżej stopy bezrobocia ustalonej w tym badaniu.

Funkcjonowanie rynku pracy • Krzywa LD (Labor Demand)- pokazuje ilość oferowanych miejsc pracy przy różnych poziomach płacy realnej • Krzywa AJ (Acceptance Job)- pokazuje , ile osób jest skłonnych podjąć pracę przy różnych poziomach płacy realnej • Krzywa LF (Labor Force)- pokazuje, ile wynosi zasób siły roboczej przy różnych poziomach płacy realnej.

Podstawowe pojęcia • Zasób siły roboczej =liczba bezrobotnych + liczba zatrudnionych *100 • Stopa bezrobocia =Liczba bezrobotnych/zasobu siły roboczej *100 • Stopa zatrudnienia= Liczba zatrudnionych/ zasobu siły roboczej *100 • Stopa aktywności zawodowej= Zasób siły roboczej (liczba aktywnych zawodowo)/ liczba osób w wieku produkcyjnym *100

Krzywa LD przesuwa się w prawo na skutek: • Wzrosty zasobu kapitału w przedsiębiorstwach; • Wzrostu popytu na dobra i usługi • Obniżenia podatków i składek nakładanych na pracodawców

Krzywe AJ i LF przesuwają się w prawo, gdy: • Wzrasta liczba osób w wieku produkcyjnym; • Wzrasta skala imigracji zarobkowej do danego kraju • Obniżeniu ulęgają podatki i składki nakładane na pracownika (tylko AJ) • Obniżeniu ulega poziom zasiłku dla bezrobotnych (tylko AJ)

Bezrobocie naturalne obejmuje: • Bezrobocie frykcyjne; • Bezrobocie strukturalne; • Bezrobocie klasyczne Do faktycznego (rzeczywistego) bezrobocia zalicza się , oprócz ww. , również bezrobocie przymusowe. Jeżeli ono występuje, wtedy faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalna stopę.

Bezrobocie strukturalne • – bezrobocie, które powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy i popytem na pracę. W Polsce bezrobocie strukturalne pojawiło się wraz z restrukturyzacją podstawowych branż przemysłu takich jak górnictwo, hutnictwo, przemysł włókienniczy, a także na skutek likwidacji PGR-ów.

Bezrobocie frykcyjne • – bezrobocie związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania innej pracy lub zmianą miejsca zamieszkania. Stan bezrobocia na poziomie frykcyjnym oznacza w praktyce występowanie pełnej równowagi na rynku pracy. Bezrobocie frykcyjne może pełnić pozytywną rolę jako czynnik elastyczności rynku pracy, hamowania nadmiernego wzrostu płac i umacniania dyscypliny pracy. • Powody powstania bezrobocia frykcyjnego: • Niedoskonała informacja - informacja o potencjalnych pracodawcach lub pracownikach jest kosztowna oraz często trudna do uzyskania; • Poszukiwanie pracy - przeprowadzane zarówno przez pracodawców jak i pracowników - obydwie strony poszukują dla siebie najlepszej dostępnej oferty i będą kontynuować te poszukiwania aż koszty poszukiwań i korzyści płynące z poszukiwania wyrównają się.

Bezrobocie klasyczne • Wynika ze zbyt wysokich płac w długim okresie, a szczególnie zbyt wysokiej płacy minimalnej przekraczającej poziom płacy równoważącej rynek pracy, często spowodowane zbyt dużą siłą związków zawodowych

Bezrobocie przymusowe, cykliczne (koniunkturalne, keynesowskie) • – to bezrobocie powstałe na skutek zbyt niskiego poziomu globalnego popytu w warunkach stałości płac i cen w krótkim okresie. • Obejmuje osoby, które są zdolne i chętne do podjęcia pracy przy danych stawkach płac na rynku pracy, ale nie mogą jej znaleźć ze względu na pogorszenie stanu koniunktury gospodarczej • Popyt na pracę jest popytem pochodnym-W okresie recesji – spada popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa, co wywołuje spadek produkcji. Spadek produkcji wywołuje zaś spadek zapotrzebowania na pracę, co prowadzi do pojawienia się bezrobocia cyklicznego.

Pasywne metody walki z bezrobociem • Maja na celu przede wszystkim łagodzenie negatywnych skutków bezrobocia • Zaliczamy do nich: • Wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych oraz innych form pomocy finansowej dla osób bezrobotnych • Wcześniejsze emerytury; • Wydłuzenie okresu kształcenia; • wydłużenie okresu obowiazkowej słuzby wojskowej.

Aktywne metody do walki z bezrobociem przymusowym (keynesowskim) • • Ekspansywna polityka fiskalna; Ekspansywna polityka pieniężna; roboty publiczne; prace interwencyjne.

Aktywne metody do walki z bezrobociem naturalnym Wpływające na popyt na pracę: • Ulgi inwestycyjne i podatkowe dla firm tworzących nowe miejsca pracy; • Obniżenie poziomu stopy procentowej, aby w długim okresie zmienić strukturę PKB i zwiększyć udział sektora prywatnego; • Obniżenie poziomu wydatków rządowych, aby osłabić siłę efektu wypierania i również zwiększyć udział sektora prywatnego w PKB. • Obniżenie podatków i składek obciążających pracodawców(obniżenie tzw. klina podatkowego obniżającego poziom płacy brutto) • uelastycznienie kodeksu pracy

Aktywne metody do walki z bezrobociem naturalnym Wpływające na podaż pracy: • Szkolenia i kursy przekwalikowujące; • Lepsze dopasowanie oferty kształcenia do rodzaju ofert na rynku pracy; • Działania usprawniające przepływ informacji o wolnych miejscach pracy oraz kwalifikacjach i liczbie chętnych do podjęcia pracy • Obniżenie płacy minimalnej oraz działania osłabiające wpływ związków zawodowych • Obniżenie poziomu zasiłku dla bezrobotnych; • Obniżenie podatków i składek od pracowników (obniżenie tzw. klina podatkowego obniżającego poziom płacy netto)

Metody bezrobocia w ujęciu prawnym w Polsce

Krzywa Phillipsa • Krótkookresowa- pokazuje ujemna zależność pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji, co oznacza, że rządy mogą dokonać wyboru- prowadząc ekspansywna politykę nakierowana na obniżenie bezrobocia przymusowego muszą zaakceptować wyższą stopę inflacji, natomiast polityka , której celem jest walka z inflacją, prowadzi do wzrostu stopy bezrobocia w krótkim okresie. • Długookresowa- jest pionowa i pokazuje brak związku pomiędzy stopą bezrobocia (która kształtuje się na poziomie bezrobocia naturalnego) a stopa inflacji w długim okresie- opisana wyżej możliwość wyboru nie istnieje po dostosowaniu się poziomu płac nominalnych i cen w długim okresie.

Krzywa Phillipsa długookresowa (pionowa) i krótkookresowa (nachylenie ujemne)

Załamanie się krótkookresowej krzywej Phillipsa • Pojawienie się zjawiska stagflacji jako konsekwencji ujemnych szoków podażowych w latach 70 doprowadziło do załamania się krótkookresowej krzywej- wzrosła zarówno stopa bezrobocia, jak również stopa inflacji. • Opisana wymienność pomiędzy stopa inflacji a stopa bezrobocia występuje więc jedynie w krótkim okresie wtedy, gdy zaburzenia maja charakter popytowy a nie podażowy.

Prawo Okuna • (Yf-Yp)/Yp *100 = -3 (U- U*); gdzie Yf- poziom produkcji faktycznej, po lewej luka PKB w %. U*- naturalna stopa bezrobocia • Pokazuje, że na każdy punkt procentowy, o który faktyczna stopa bezrobocia U przekracza U* przypada strata w wysokości 3 % potencjalnego PKB (Yp)- pokazuje straty społeczne wynikajace z bezrobocia przymusowego • Z drugiej strony pokazuje, jak trudno obniżyć bezrobocie przymusowe- jeżeli luka PKB jest ujemna (luka recesyjna), wtedy, aby obniżyć stopę faktycznego bezrobocia o 1 punkt procentowy, PKB musiałby wzrosnąć o 3 % PKB

Stopa bezrobocia według BAEL w Unii Europejskiej w styczniu 2015 roku (w %)-dane Eurostatu *dane za listopad 2014 **dane za grudzień 2014 ***dane za IV kwartał 2014

Rynek pracy w Polsce przed rokiem 1990 - stopa bezrobocia=0% • Gospodarowanie zasobami pracy polegało w tym okresie na planowaniu liczby miejsc pracy na podstawie przewidywań odnośnie podaży pracy (popyt na pracę był determinowany przez podaż pracy). Wynikało to z następujących przesłanek: • Realizowanej doktryny „pełnego zatrudnienia”, która miała na celu uwolnienie gospodarki od groźby bezrobocia a nie jako pełne i racjonalne wykorzystanie zasobów siły roboczej; • siłą robocza byłą najtańszym i najłatwiej dostępnym czynnikiem produkcji. W polityce zatrudnienia realizowany był ekstensywny sposób gospodarowania zasobami pracy, który przejawiał się znacznym deficytem podaży pracy przy równoczesnym występowaniu na dużą skalę tzw. bezrobocia ukrytego („bezrobocie w miejscu pracy”, a obecnie inna jest definicja bezrobocia ukrytegomój przypis). System ten zwany był również systemem wysokiego zatrudnienia i niskich płac. Doprowadził on do dużej nierównowagi na rynku pracy (zob. tabela 1).

Rok Liczba wolnych miejsc pracy na 1 osobę poszukującą pracy (oficjalna stopa bezrobocia: 0 %) Ogółem Mężczyźni Kobiety 1970 0, 5 3, 9 0, 1 1975 6, 2 25, 8 2, 4 1980 9, 8 23 4, 1 1985 66, 5 201 21, 7

Wzrostowi popytu na pracę sprzyjały: • wysoka stopa inwestycji; • preferowanie pracochłonnych działów gospodarki oraz techniki i technologii. • W latach 80 kryzys społeczno-gospodarczy zaczął się pogłębiać. Wystąpiły ograniczenia inwestycyjne ze względu na ograniczenia surowcowe i energetyczne. W przedsiębiorstwach wprowadzono zasady samofinansowania, co groziło eksplozją bezrobocia. Aby do tego nie dopuścić, szczególnie wśród ludzi młodych, umożliwiono: • wcześniejsze przechodzenie na emeryturę; • wprowadzono zasiłki wychowawcze dla matek małych dzieci. • W efekcie nastąpił znaczny ubytek zasobów pracy.

Reforma gospodarcza z 1982 roku • miała uwolnić przedsiębiorstwa od nadwyżek siły roboczej (zasady samofinansowania, rachunku ekonomicznego). Zamiast tego wystąpił niedobór siły roboczej i to wzrastający. Dodatkowo wpłynął na to spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym (najniższy poziom od II wojny światowej). Ponadto w wielu przedsiębiorstwach ograniczono produkcję z powodu barku pracowników, podczas gdy w innych ukryte bezrobocie szacowano na 2030 % ogółu zatrudnionych. • Sytuacja ta obniżała dyscyplinę i wydajność pracy. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że racjonalność zatrudnienia nie daje się pogodzić z pełnym zatrudnieniemw rezultacie zatrudnienie było pełne, wydajność pracy coraz niższa, a praca coraz tańsza.

Rynek pracy w systemie gospodarki nakazowo- rozdzielczej • był rynkiem krańcowo ułomnym, dodatkowo w warunkach ułomności innych rynków („wytargowane” płace, sztuczny popyt na siłę roboczą). W systemie tym zamiast wolnego przepływu siły roboczej w zależności od kształtowania się popytu i podaży siły roboczej wprowadzono zasady tzw. demokracji ekonomicznej: • rynek pracy został zastąpiony centralnym planowaniem- prawo do pracy zostało zastąpione obowiązkiem pracy u państwowego pracodawcy; • płaca przestała kształtować się na rynku pracy, który zanikał. Nie była ona miernikiem wartości pracy, lecz sumą należną pracownikowi za przebywanie w pracy (zerwanie związku płacy z wydajnością pracy). • Źródło: Z. Dach, „Kształtowanie się rynku pracy w Polsce”. (Aneks) w „Elementy mikroekonomii pod red. Z. Dach, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków, 1993, wydanie I, str. 229 -232. Streszczenie- M. Gajda-Kantorowska.