ROSYJSKA POLITYKA ENERGETYCZNA W ZAKRESIE GAZU ZIEMNEGO WOBEC

„ROSYJSKA POLITYKA ENERGETYCZNA W ZAKRESIE GAZU ZIEMNEGO WOBEC WSPÓŁCZESNYCH PRZEMIAN GOSPODARCZYCH” Prof. Dr hab. inż. Maciej Kaliski Dr inż. Andrzej Sikora Mgr Mateusz Sikora Wydział Wiertnictwa Ropy i Gazu Katedra Inżynierii Gazowniczej Krynica 20 październik 2016 roku

Disclaimer The information on which this presentation is based derives from our own experience, knowledge, data and research. The opinions expressed and interpretations offered are those of University of Science and Technology / ISE sp z o. o. and have been reached following careful consideration. However, the Oil&Gas business is characterized by much uncertainty and all of our comments and conclusions should be taken in that light. Accordingly, we do not accept any liability for any reliance which our clients may place on them.

Market potential of the V 4+UA countries Today, the V 4 markets (Visegrad Group) is approximately 41. 1 billion m 3 /y with the potential to growth up to about 60 bcm/a PL - 16. 3 billion m 3 / y CZ - 7. 9 billion m 3 / y SK - 5. 4 billion m 3 / y HU - 11. 5 billion m 3 / y In total V 4+UA market provides the level of more than 100 billion m 3/a Elements influencing the market integration: • Infrastructure (i. e. interconnectors) • Common goals • New sources (LNG, gas from the South) 16, 3 Mld m 3 49, 6 Mld m 3 7, 9 Mld m 3 5, 4 Mld m 3 11, 5 Mld m 3 50, 4 mld m 3 As we know, Ukraine leads discussions with the neighboring countries in the scope of construction of interconnections - in order to reduce the dependence on supplies from the Russian. Ukraine is connected with EU through the following interconnections: Demand for gas transmission service *Source: Izvestia/GAZPROM, Eurostat, ENTSOG, BP Statistical Review 2013 system, który łączy

Ukraina – złoża węglowodorów a obszary objęte konfliktem Obszar pod kontrolą separatystów Obszar zajęty przez Rosję Źródło: Schlumberger World Energy Atlas 2007. Naniesienia własne.

Dostawy gazu ziemnego - CEE Source: A. Konoplyanik Bratislava April 2016

Hydraty metanu • • • Hydraty gazu to nie stechiometryczne krystaliczne związki włączeniowe zaliczane do tzw. klatratów. Hydraty powstają wtedy gdy cząsteczki wody łączą się wzajemnie poprzez wiązania wodorowe i formują wnęki zajmowane przez pojedyncze cząstki gazu lub aktywnej cieczy zwane „gośćmi”. Jeżeli „uwięzioną” cząsteczką jest cząsteczka metanu mamy do czynienia z hydratami metanu. Średnio struktura hydratu metanu zawiera 1 mol metanu na każde 5, 75 mola wody, jakkolwiek jest to zależne od tego jak wiele cząstek metanu „pasuje” do różnych struktur wnęki utworzonej przez wodę. Obserwowana gęstość hydratów metanu wynosi ok. 0, 9 g/cm 3. Jeden litr hydratu metanu w stanie stałym zawiera średnio ok. 168 litrów metanu. Cząsteczka hydratu

http: //www. giss. nasa. gov/research/features/200409_methane/

Dzisiejsze pokłady łupków…

…and today shale oil is a key! Estimated shale oil and shale gas resources in the United States and in 137 shale formations in 41 other countries represent 10% of the world's crude oil and 32% of the world's natural gas technically recoverable resources, or those that can be produced using current technology without reference to economic profitability, according to a new EIA-sponsored study (see Table 1) released today (June 10, 2013). (June 14, 2013 at 10: 56 to correct an error in Table 2. )

Wpływ rewolucji łupkowej na przepływy światowe Prognozowany eksport ropy naftowej w 2017 roku i zmiany poziomu eksportu w latach 2011 -2018 Liczby w nawiasach oznaczają zmianę od 2011 Źródło: IEA, Medium-term Oil Market Report 2013

Ceny gazu ziemnego

GAZPROM w Europie

„Nie potrafię przewidywać, ale potrafię kłaść podwaliny. Bo przyszłość jest czymś, co się buduje. ” Antoine de Saint-Exupéry „Twierdza”

Questions ?

Dziękuję za uwagę andrzej. sikora@ise. com. pl

O Instytucie Studiów Energetycznych Instytut Studiów Energetycznych (ISE) jest polską firmą konsultingową wyspecjalizowaną w doradztwie dla sektora naftowo-gazowego-energetycznego oraz ciężkiej chemii. Oferta na: www. ise. com. pl ul. Śniadeckich 17 00 -654 Warszawa tel. : +48 (22) 629. 97. 46 fax/tel: +48 (22) 621. 74. 88

Support

Geologia ropy i gazu - podsumowanie

Natural gas supply Source: A. Konoplyanik Bratislava April 2016

Where we are…?

Where we are…?

Oil, gas, coal, nuclear…

The US Permian basin Americas Shale Gas revolution has changed the World…

Issues Involved in Initiating Shale Gas Exploration Activities in Poland Bill Babcock Conoco. Phillips Director Global Resource Plays

National transmission system as a part of natural gas market in Central – East Europe am Stre Nord Stream and …. . Stream projects will provide around 130 bcm/y, which corresponds to the level of current Russian gas supplies to the EU countries. Thus, the role of the existing natural gas transmission routes through the Czech Republic, Slovakia and Poland may be limited. LNG OPAL The decreasing role of a transit region will reduce the negotiation possibilities with suppliers from the east. Gaspool Diversification of supplies in the region is necessary to prevent future unfavorable trends. Baumgarten The North-South Corridor will reduce the negative effects. Pipelines and interconnectors that will provide the physical connection of the V 4 countries in the common market area, covering Central and Eastern Europe, and the Baltic region. The potential for new gas suppliers - integrating the demand of the market area of 50 - 60 bcm per year. NCG Africa, Middle East The key role of the Polish transmission system in the construction of the Corridor. LNG am tre h. S ut So Adria LNG What the new infrastructure will provide? • Access to new directions and sources of supply. • Increasing the competitiveness of the regional economy. • Increasing security of supplies, real the possibility of implementing regional energy solidarity. N-S Corridor Infrastructure planned or under construction Existing gas pipelines Caspian Sea Middle East System, który łączy

Ceny ropy i gazu