Romantyzm Ramy czasowe epoki Europa Zachodnia 1789 r

Romantyzm

Ramy czasowe epoki Europa Zachodnia: 1789 r. schyłek XVIII w. - 1848 r. Polska 1822 r. (pierwszy tomik Poezji A. Mickiewicza)- 1863 r.

Okres „burzy i naporu” Okres nazywany preromantyzmem wywodzącym się z sytuacji politycznej Niemiec (lata 17671778) Nazwa „burza i napór” pochodzi od tytułu dramatu Friedricha M. Klingera z 1776 roku pt. „Sturm und Drang”. Cierpienia młodego Wertera J. W. Goethe

Charakterystyka epoki Romantyzm to epoka indywidualizmu we wszystkich dziedzinach sztuki. W jego obrębie funkcjonuje wiele nurtów, które łączy wspólna postawa ideowa: dążenie do podkreślenia własnej osobowości i odrębności, bunt w imię wolności indywidualnej czy też powszechnej. Romantyzm to epoka wielkich filozofów, poetów, malarzy i muzyków. Jest to także okres walk narodowowyzwoleńczych, sprzeciw wobec niesprawiedliwości społecznej, okres demokratycznych dążeń. Na tle europejskich odmian romantyzmu wyodrębnia się specyficzny, polski romantyzm, uznawany za jeden z najoryginalniejszych w kulturze europejskiej.

Literatura

Cechy literatury romantycznej Folkloryzm, ludowość, baśniowość Odrzucenie kategorii mimesis Gotycyzm Bohater romantyczny Historiografia Bunt przeciw oświeceniu i realizmowi Historycyzm Fantastyka Idea romantycznej ojczyzny Indywidualizm Mesjanizm Polski Mistycyzm Orientalizm Patriotyzm Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy

* Uprzywilejowanie liryki i dramatu romantycznego Nowe gatunki literackie i przekształcenie starych Wbogacenie poetyki Nowy typ narratora: epicko- liryczny dominujący nad kreowanym światem Upoetycznienie języka prozy

Bohater romantyczny Indywidualista Poeta Cierpi na chorobę wieku /weltschmerz/ Samotnik Patriota Wędrowiec pielgrzym Nieszczęśliwie zakochany Neurotyczny, często szalony Ma skłonności depresyjne samobójcze Wyobcowany ze społeczeństwa Przechodzi metamorfozę

Przedstawiciele literatury obcej

Johann Wolfgang Goethe (17491832) Uznawany za najwybitniejszego niemieckiego poetę; pisarz, mąż stanu, krytyk, uczony, człowiek teatru- czołowy twórca „burzy i naporu”. W utworach odwoływał się od dogmatu uczuć, głosił kult wybitnej jednostki, geniuszu artysty, postulował zwrot ku naturze, ludowości i tradycji starożytnej. Do najbardziej znanych dzieł Goethego należą m. in. : Cierpienia młodego Wertera, Król elfów i Faust.

Przedstawiciele literatury polskiej

Gatunki literackie

Ballada Gatunek literacki o charakterze epicko – lirycznym, wywodzącym się ze średniowiecznych utworów celtyckich, szkockich i prowansalskich; cechuje ją tajemniczość, fantastyka, ludowość, nastrój grozy, irracjonalizm; częsty motyw winy i kary. Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy, ludowy motyw winy i kary.

Dramat romantyczny Gatunek literacki stworzony przez romantyków; *zrywa z trzema jednościami: miejsca, czasu i akcji, *ma luźną kompozycję, występuje w nim bohater romantyczny; gatunek cechuje synkretyzm rodzajowy, gatunkowy oraz synkretyzm sztuk, *fantastyka miesza się z realizmem,

dramat • *współistnienie świata ludzi i świata nadprzyrodzonego, *mistycyzm, *katastrofizm i historyzm. * asceniczność *psychologizm bohatera

Elegia Wywodzący się ze starożytności gatunek liryki żałobnej, pieśń lamentacyjna podobna do trenu. „Hymn” J. Słowackiego

Groteska Kategoria estetyczna zakładająca, że świat przedstawiony w dziele sztuki musi być udziwniony, nierealny, zdeformowany. ”Dziady” cz. III /sc. VI sen Senatora/

Powieść epistolarna Inaczej powieść w listach – charakterystyczna odmiana gatunkowa powieści występującej w literaturze XVIII wieku i początku XIX wieku. ”Cierpienia młodego Wertera” J. W. Goethe.

Sonet Utwór liryczny złożony z czterech zwrotek; dwie pierwsze są czterowersowe i mają charakter opisowy, dwie ostatnie składają się z trzech wersów o charakterze refleksyjnym. Rymy abba, cdc, ded, …

Popularne motywy romantyczne Ojczyzna Kobieta Miłość Wędrówka, podróż, pielgrzymowanie Powstanie narodowe Poeta, artysta * Góra Anioł Szatan Zło Bóg Dworek szlachecki

Literatura romantyzmu

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz Czas powstanie utworu 1832 - 1834, wydania: Paryż 1834 Pełny tytuł: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812, we dwunastu księgach wierszem. Geneza utworu: -Sytuacja wygnańca (Epilog) -rozgoryczenie sporami wewnątrz emigracji(Epilog) -tęsknota za krajem -chęć ocalenia pamięci o kraju lat dziecinnych(Epilog) -marzenie o wyzwoleniu ojczyzny i powrocie do niej -pragnienie stworzenia epopei narodowej Temat utworu: Temat jest zgodny z założeniami romantycznego historyzmu i regionalizmu. Czas akcji: kilka dni lata 1811 roku (księgi od I do X), noc i dzień wiosny 1812 roku (księga XI i XII)

Problematyka Dzieje zamku Horeszków Historia Jacka Soplicy Obyczaj i tradycja Powstanie na Litwie-kult Napoleona

Adam Mickiewicz. Dziady część III Struktura dzieła: Dziady nazywane są dramatem amorficznym. Charakteryzuje się on brakiem strukturalnej jednorodności. Poszczególne części dzieła dzieli tematyka : -II część jest dramatem społecznym, -IV – dramatem miłosnym, -III – dramatem narodowo-rewolucyjnym oraz czas powstania : -część III powstała w 1832 roku i nazywana jest Dziadami drezdeńskimi, -zaś części II i IV Mickiewicz napisał w latach 1823 – 24 i nazywane one są Dziadami wileńsko-kowieńskimi.

Część III: - Prolog - przemiana Gustawa w Konrada -Scena I - scena więzienna -Scena II - Improwizacja -Scena III - egzorcyzmy ks. Piotra -Scena IV - widzenie Ewy -Scena V - widzenie ks. Piotra -Scena VI - sen Senatora -Scena VII - salon warszawski -Scena VIII - bal u Senatora -Scena IX – noc Dziadów -Ustępy do Dziadów – Droga do Rosji, Petersburg, Pomnik Piotra Wielkiego, Przegląd wojska, Oleszkiewicz

*mesjanizm Polaków, teodycea Polaków *alegoryzm i mistycyzm(sc. V) *egotyzm i indywidualizm(sc. II) *martyrologia narodu (sc. I, VII, ) *despotyzm (sc. VI, VIII)

Adam Mickiewicz, Lilie Opublikowana w 1822 r. w tomiku Poezji. Ukazuje dramat dziejący się w świadomości zabójczyni-studium psychologii zbrodniarki Wątki: historyczny, obyczajowy i grozy Morał: odwołanie do ludowej moralności, że każda wina musi zostać ukarana Lilia- w tradycji ludowej symbol odpuszczenia win

Adam Mickiewicz, Romantyczność Ballada programowa otwierająca tomik Ballad i romansów Manifest programowy i ideowy autora Polemika klasyka (Starzec) z romantykiem (narrator, lud) Motywy wierzeń ludowych (kontakt ze zmarłym) Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy

Adam Mickiewicz, Oda do młodości Napisana w 1820 r. Manifest programowy młodego pokolenia Dwa światy – stary: -stworzony przez ludzi oświecenia, w którym brak uczuć, wrażliwości duszy, a panuje pustka, ciemnota i egoizm. -młody: -zapowiedź romantyzmu, motyw wzlatywania ponad codzienność, odkrywanie nowych wartości, młodość jako potęga i przyszłość, „tam sięgaj , gdzie wzrok nie sięga, łam czego rozum nie złamie”

Cechy twórczości Adama Mickiewicza Mistycyzm Egzotyzm Oniryzm Orientalizm Wizjonerstwo Historyzm Tyryteizm Gotycyzm Ludowość Nastrojowość Folkloryzm Fantastyka

Juliusz Słowacki, Kordian Kordian (serdeczny, wrażliwy) – romantyczna miłość, próba samobójcza, zdobywanie doświadczenia (pieniądz rządzi światem, obojętność papieża, metamorfoza), próba zamachu na cara. Prolog – polemika trzech poetów Akt I – Kordian, miłość i samobójstwo Akt II – Wędrówka Akt III- Spisek koronacyjny Ocena powstania listopadowego

Juliusz Słowacki, Testament mój Utwór liryczny stylizowany na testament. Zawiera: pożegnanie ze światem, rachunek sumienia, dyspozycje dotyczące pogrzebu, życzenia do najbliższych i wyznaczenie beneficjentów. Geneza: napisany na przełomie 1839 i 1840 , treść i nastrój wynikają z nastroju Słowackiego, na które wpływ miały nieprzychylne opinie krytyków Poeta posłużył się efektownymi motywami np. : błyskawice, tonący okręt, samotna trumna, serce palone w aloesie, łódź pełną duchów, duch na pożegnalnej uczcie pogrzebowej

Juliusz Słowacki, Hymn (Smutno mi, Boże) Napisany „na morzu pod Aleksandrią”, podczas podróży poety na Wschód Podniosły gatunek hymnu, skierowanego do Boga, którego podmiot liryczny czyni powiernikiem swoich smutków, doskonale harmonizuje z treścią utworu Los wygnańca- pielgrzyma, pozbawionego domu i ojczyzny, samotność przemijanie Orientalizm Nostalgia -smutek

Juliusz Słowacki, Grób Agamemnona Fragment Pieśni VIII poematu dygresyjnego Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu Poeta pisał ją będąc pod wrażeniem starożytnej budowli w Mykenach (skarbiec Atreusa lub grób Agamemnona) Porównanie przeszłości Greków – mitycznej (dzieje Atrydów) i historycznej (bitwy pod Termopilami i Cheroneą) z Polską po klęsce powstania listopadowego Dwa obrazy ojczyzny: -niewolnicy, „służebnicy cudzej”, będącą „pawiem i papugą narodów” -Polska jego marzeń – z anielską duszą, silną, nieśmiertelną, zwycięską

Cechy twórczości Słowackiego Indywidualizm Mistycyzm Historiozofia Historyzm romantyczny Tyrteizm Umiejętne budowanie nastroju Wizjonerstwo Obrazowanie mityczne Kreowanie mitu o początkach państwa polskiego Artyzm słowa Synkretyzm sztuki, mitów, gatunków Kreacja wielkich osobowości w dramatach (silne kobiety) symbolizm

Zygmunt Krasiński, Nie-Boska Komedia Dramat powstał w 1833 roku, wydany dwa lata później z podpisem Bezimienny Tytuł: nawiązuje do Boskiej komedii Dantego. Interpretujemy jako określenie historii – nie-boskiego dzieła, lub komedii dziejącej się wbrew woli Boga Problematyka: konflikt społeczno- polityczny między arystokracją a ludem, status poety niedoskonałego, nieszczęśliwe małżeństwo bohatera *problem rewolucji( prowidencjalizm) *Pankracy -hrabia Henryk (poglądy)

Treść: - Cz. 1 - Hrabia Henryk poddaje się pokusie wyobraźni, goni za widmem dawnej kochanki, doprowadza żonę do obłędu i śmierci, a syna do kalectwa –motyw poety i poezji romantycznej -Cz. 2 - Orcio – prawdziwy poeta, Henryk staje się bohaterem tragicznym, nabiera ludzkich cech. -Cz. 3 – Hr. Henryk zostaje przywódcą (obóz arystokracji) -Cz. 4 – ostatnia walka, ginie Orcio, hrabia popełnia samobójstwo, krwawy sąd nad arystokracją, wizja Chrystusa-mściciela – Pankracy umiera rażony piorunem: „Galilejczyku zwyciężyłeś”

Cechy twórczości Krasińskiego Katastrofizm Indywidualizm Metafizyka Wizjonerstwo Estetyka ruin i grobów Erotyzm Mesjanizm egzotyzm Historyzm Heglizm

Pojęcia Prometeizm - szlachetna, idealistyczna postawa oparta na dobrowolnym, samotnym poświęceniu, cierpieniu w imię szczęścia, dobra ludzkości, jakiejś szlachetnej idei. Pojęcie obejmuje także sprzeciw wobec boskich decyzji, bunt przeciw siłom natury. Mesjanizm jest to ideologia, która zakładała iż jakiś wybrany naród poprzez swoje cierpienie może doprowadzić do zbawienia własnego i innych. Ten naród jest niejako Mesjaszem, który musi przezwyciężyć krzyż a potem nastąpi zmartwychwstanie. Orientalizm-cecha lub ogół cech charakterystycznych dla krajów Wschodu. Spirytualizm-idealny pogląd filozoficzny, według którego konkretnie istnieje tylko świat duchowy, a świat materialny jest tylko wtórnym wytworem świata duchowego. Werteryzm postawa manifestacji i pozy, bunt wobec zaistniałej sytuacji, nieszczęśliwa miłość, „ból świata”, sentymentalizm , egotyzm

Egzotyzm – zainteresowanie dla odmiennej przyrody, życia społecznego i kultury Folklorystyka – etnografia, etnologia, przekazy ludowe Irracjonalizm - pogląd przeciwstawiający się myśleniu racjonalnemu; eksponujący to co nieracjonalne, wbrew logice, pojmowane poprzez wyobraźnię, imaginacje, Tajemniczość - romantycy uwielbiają aurę niezwykłości, niedopowiedzenia; akcja często dzieje się w niezwykłych okolicznościach, w aurze nocy, ciemności; ujawnienie bytów duchowych, Ludowość - szczególna fascynacja kulturą, podaniami i pieśniami ludowymi, wiara w przesądy, w życie pozagrobowe, widma i zjawy, Mistycyzm - przekonanie o możliwości nawiązania kontaktu z Bogiem, bóstwem, Mesjanizm - termin pochodzi od słowa Mesjasz - Zbawiciel; przypisywanie jednostce lub całemu narodowi roli zbawczej, Historyzm - romantycy szczególnie interesowali się historią średniowiecza, najbardziej odległą, tajemniczą, niezwykłą, Indywidualizm - podkreślenie ludzkiej wyjątkowości, geniuszu, wybitności; liczy się to co indywidualne, a nie zbiorowość.