Rodzaje bibliotek ich funkcje i zbiory Opracowaa Edyta

Rodzaje bibliotek – ich funkcje i zbiory Opracowała: Edyta Guznowska nauczyciel-bibliotekarz SP-13 przy ZS-6 w Żorach

Różnicowanie się rodzajów bibliotek Przyczyn powstawania, w toku historycznego rozwoju bibliotek, różnego rodzaju (typu) bibliotek można dopatrywać się w: - różnicujących się w ciągu wieków potrzeby użytkowników bibliotek; - różnorodnych formach materiałów gromadzonych i udostępnianych w bibliotekach; - zmianach w nauce i technice, mających wpływ na rolę biblioteki; - zmieniających się sposobach społecznego obiegu książki i innych materiałów bibliotecznych (udostępnianie zbiorów przez biblioteki, przez osoby prywatne, przez różne instytucje)

Podział bibliotek • Podziału bibliotek można dokonać w różnych kategoriach, uzależnionych od tego, co bierzemy pod uwagę, dzieląc biblioteki na różne typy.

Najczęstsze kryteria podziału bibliotek:

dziecięco-młodzieżowe pedagogiczne szkolne Przykłady bibliotek wyróżnianych ze względu na charakter i potrzeby użytkowników fachowe naukowe publiczne

Przykłady bibliotek wyróżnianych ze względu na zakres tematyczny i formalny gromadzonych zbiorów ogólne specjalne

Przykłady bibliotek wyróżnianych ze względu na zakres terytorialny zbiorów regionalne lokalne narodowe międzynarodowe

Przykłady bibliotek wyróżnianych ze względu na podstawy formalno-prawne istnienia bibliotek Biblioteki samoistne, np. : Biblioteki niesamoistne, np. : • Biblioteka Narodowa, • Biblioteka Śląska • biblioteka szkolna, • biblioteka uniwersytecka, • biblioteka fachowa w zakładzie pracy

Przykłady bibliotek wyróżnianych ze względu na osoby bądź instytucje utrzymujące biblioteki państwowe Biblioteki prywatne, np. : • biblioteki domowe • biblioteki dworskie samorządowe biblioteki społeczne, np. : • biblioteki towarzystw naukowych, • biblioteki stowarzyszeń, • biblioteki związków zawodowych, • biblioteki fundacji

Przykłady bibliotek wyróżnianych ze względu na sposoby udostępniania zbiorów Prezencyjne, które nie wypożyczają zbiorów poza bibliotekę Biblioteki wypożyczające zbiory poza bibliotekę • biblioteki ogólnie dostępne • biblioteki zamknięte

Charakterystyka wybranych typów bibliotek

Biblioteki szkolne • Biblioteka szkolne jest jedną z pracowni szkolnych i głównym ośrodkiem informacji szkolnej. • Odbiorcami działalności bibliotek szkolnych są uczniowie danej szkoły, a także nauczyciele i wychowawcy oraz rodzice uczniów danej szkoły. • Z charakteru biblioteki szkolnej wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek szkolnych: • zadania kształcąco-wychowawcze (dostarczanie różnorodnych materiałów bibliotecznych; organizowanie i prowadzenie działalności informacyjnej; przysposobienie uczniów do czytelnictwa i umiejętności korzystania z różnorodnych źródeł informacji; umożliwienie wykorzystania biblioteki do zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych); • zadania opiekuńczo-wychowawcze (współdziałanie biblioteki z nauczycielami, wychowawcami i dyrekcją szkoły w realizacji celów wychowawczych; pomoc w niwelowaniu różnic umysłowych i kulturalnych uczniów; badanie aktywności i zainteresowań czytelniczych uczniów; wspomaganie uczniów szczególnie zdolnych; pomoc uczniom w ich wyborach życiowych); • zadania kulturalno-rekreacyjne (włączanie się bibliotek szkolnych do życia kulturalnego uczniów – miejsce lektury książek i czasopism oraz korzystania z urządzeń audiowizualnych; zachęcanie uczniów do twórczości literackiej, plastycznej; rozwijanie zainteresowań uczniów życiem kulturalnym poza szkołą poprze kontakt z kinem, teatrem i bibliotekami innych rodzajów).

Biblioteki publiczne • Biblioteka publiczna jest ogólnie dostępna dla wszystkich obywateli kraju. • Udostępnia ona różne materiały biblioteczne oraz różnorodne informacje przydatne w codziennym życiu i działalności użytkowników. • Z charakteru biblioteki publicznej wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek publicznych: • • udostępnianie wiedzy ogólnej za pośrednictwem zgromadzonych zbiorów ze wszystkich dziedzin wiedzy oraz prowadzenie działalności informacyjnodokumentacyjnej dotyczącej środowiska, w którym biblioteka działa przez gromadzenia zbiorów dla potrzeb lokalnej społeczności; rozpowszechnianie czytelnictwa przez odpowiednią działalność propagandową; wspomaganie w kształceniu ogólnym i zawodowym przez prowadzenie działalności dydaktycznej w różnych formach; kształtowanie kultury społeczeństwa przez organizowanie i promowanie imprez kulturalnych oraz współpracę z innymi instytucjami kulturalnymi. służenie kulturalnej rozrywce użytkowników w ich czasie wolnym; uzupełnianie działalności innych rodzajów bibliotek w wypadku, gdy na danym terenie brak jest tych typów bibliotek (np. b. pedagogicznych, naukowych, fachowych itp. ); popularyzowanie zbiorów i działalności biblioteki w środowisku lokalnym.

Biblioteki dziecięco-młodzieżowe • Biblioteki dziecięco-młodzieżowe swoją działalność opierają na zasadzie, iż dzieci i młodzież, wymagają specjalnie zorganizowanych i odpowiednio prowadzonych bibliotek dostosowanych do potrzeb czytelniczych i informacyjnych tej grupy wiekowej. • Z charakteru biblioteki dziecięco-młodzieżowe wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek dziecięco-młodzieżowych: • • • wychowanie poprzez lekturę i przysposobienie do kulturalnego zachowania się w bibliotece; doskonalenie umiejętności czytania i zapamiętywania treści; wyrabianie potrzeby stałego kontaktu z książką i czasopismem poprzez samodzielny wybór książek i czasopism, pomoc w zrozumieniu ich treści, zalecanie wartościowych utworów w różnej formie; rozwijanie zainteresowań poprzez zdobywanie i pogłębianie wiedzy; dostarczanie młodym użytkownikom rozrywki kulturalnej poprzez wieczory bajek, inscenizacje wybranych utworów, konkursy, wystawy, kiermasze, spotkania z ciekawymi ludźmi itp. ; przygotowanie dzieci i młodzieży do korzystania z innych rodzajów bibliotek przez doskonalenie umiejętności korzystania z warsztatu informacyjnego bibliotek (katalogów, kartotek), posługiwania się komputerem przy wyszukiwaniu informacji itp.

Biblioteki pedagogiczne • Biblioteki pedagogiczne służą kształceniu i doskonaleniu nauczycieli i wychowawców oraz pracowników oświaty i wychowania. • Z charakteru biblioteki pedagogicznej wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek pedagogicznych: • • • gromadzenie, opracowanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych z zakresu pedagogiki, psychologii, oświaty i dziedzin pokrewnych; pełnienie roli ośrodka informacji pedagogicznej i oświatowej w swoim środowisku; prowadzenie szeroko pojętej pedagogizacja środowiska; Wspomaganie badań społecznych i naukowych z zakresu pedagogiki, psychologii i oświaty; Upowszechnianie innowacji pedagogicznych; Dokumentowanie osiągnięć regionalnych i lokalnych w zakresie praktyki pedagogicznej oraz zawodowej nauczycieli i pracowników oświaty; Pełnienie roli ośrodka instrukcyjno-metodycznego wobec bibliotek szkolnych; Współpraca z bibliotekami innych rodzajów, szczególnie z bibliotekami publicznymi i naukowymi, w celu sprawniejszego udostępniania użytkownikom materiałów bibliotecznych i informacji; propagowanie i promocja działalności biblioteki w środowisku.

Biblioteki naukowe • Biblioteki naukowe służą przede wszystkim rozwojowi i potrzebom nauki oraz kształceniu na poziomie wyższym. • Z charakteru biblioteki naukowej wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek naukowych: • zadania związane z organizacją warsztatu bibliotecznego i informacyjnego: - gromadzenie, opracowanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych służących potrzebom nauki i kształcenia; - pomoc w twórczej pracy naukowej badaczy; - rozpowszechnianie wiedzy i wyników badań naukowych oraz przyczynianie się do zastosowania zdobyczy nauki w praktyce i kształceniu nowych kadr; - dokumentowanie życia naukowego; • zadania dydaktyczne związane z kształceniem ogólnym i zawodowym: - udział w procesie kształcenia i doskonalenia kadry naukowej oraz pracowników innych zawodów; - udział w kształceniu studentów szkół wyższych; - doskonalenie zawodowe i naukowe bibliotekarzy bibliotek naukowych. • zadania naukowo-badawcze z zakresu podstawowych dyscyplin bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej: - prowadzenie badań naukowych z zakresu historii książki, bibliotek i informacji naukowej; - badanie czytelnictwa w odniesieniu do piśmiennictwa naukowego; - tworzenie dokumentacji osiągnięć naukowych własnych i cudzych; - prowadzenie analiz naukowych roli i miejsca książki, biblioteki i informacji.

Biblioteki narodowe • Biblioteka narodowa jest centralną i główną biblioteką kraju (państwa). • Gromadzi ona i przechowuje wszystkie rodzaje materiałów bibliotecznych, które zostały wytworzone na terenie danego kraju (państwa), a także wytworzone poza granicami kraju, ale jego dotyczące. • Z charakteru biblioteki narodowej wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek narodowych: • • • gromadzenie i archiwizowanie wszystkich materiałów bibliotecznych dotyczących danego kraju, m. in. poprzez prawo do egzemplarza obowiązkowego; pełnienie roli centralnego ośrodka informacji o produkcji wydawniczej i przechowywanych materiałach bibliotecznych przez publikowanie m. in. bibliografii narodowej; pełnienie roli centralnego ośrodka normalizacyjnego w zakresie bibliografii, bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej; kształtowanie bibliotekarstwa i bibliotekoznawstwa danego kraju (państwa); inicjowanie i rozwijanie prac naukowo-badawczych z zakresu bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej; prowadzenie i koordynowanie prac w zakresie rozwoju ogólnopolskiej sieci bibliotecznej i informacyjnej.

Biblioteki specjalne • W przeciwieństwie do bibliotek ogólnych zbiory bibliotek specjalnych są gromadzone według określonej dziedziny (np. medycyny, wojskowości, techniki itp. ) lub tematyki (np. morze, kosmonautyka itp. ), albo też są przeznaczone dla jednego typu czytelników (np. dla dzieci, dla niewidomych itp. ). • Z tego faktu wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek specjalnych: • gromadzenie, opracowanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych określonej grupie użytkowników; • pełnienie roli ośrodka informacji specjalistycznej; • dokumentowanie działalności naukowej i zawodowej • działalność informacyjno-metodyczna w zakresie przysposobienia biblioteczno-informacyjnego użytkowników danej biblioteki.

Najważniejsze informacje o tym, jak korzystać ze zbiorów danej biblioteki

Sposób wypożyczania książek uzależniony jest od typu bibliotek. Ma na to wpływ między innymi system zastosowany w danej bibliotece, a także fakt, czytelnicy mają wolny dostęp do półek w danej bibliotece, czy zbiory biblioteczne udostępniane są czytelnikowi do domu, czy też może z nich korzystać tylko na miejscu.

Wypożyczanie w bibliotekach z wolnym dostępem do półek • W bibliotekach umożliwiających samodzielny wybór zbiorów z regałów, czytelnik poza okazaniem karty czytelnika nie musi wypełniać dodatkowych formularzy. • Po skorzystaniu z katalogów i kartotek (aparatu pomocniczego biblioteki) i wybraniu książki z regału wystarczy okazać kartę czytelnika, by móc wypożyczyć do domu potrzebną lekturę.

Wypożyczanie w bibliotekach, które mają ograniczony dostęp do regałów • W bibliotekach, które mają ograniczony dostęp do regałów, czytelnik nie ma możliwości wybrania sobie lektury podczas przeglądania książek znajdujących się na półkach. • W tym przypadku czytelnik zobowiązany jest, korzystając z katalogów, wypełnić odpowiedni druk (zwany rewersem) lub złożyć zamówienie drogą elektroniczną.

Rewers • Rewers to druk, na którym czytelnik spisuje z karty katalogowej identyfikujące informacje o pozycji, którą chce wypożyczyć, czyli: – nazwisko i imię, autora książki (lub innego dokumentu), tytuł, numer wydania, miejsce i rok wydania, numer tomu lub w przypadku czasopism - rocznik i numer oraz wszystkie numery inwentarzowe danej pozycji, którą chce wypożyczyć. – ponadto wpisuje swoje dane – czyli swoje nazwisko i imię, numer kraty bibliotecznej, datę złożenia zamówienia oraz swój podpis. – Tak wypełniony czytelnym pismem rewers, czytelnik oddaje bibliotekarzowi, składając tym samym zamówienie na daną pozycję.

Przykładowe rewersy

Zamówienie dokonane drogą elektroniczną • Biblioteki skomputeryzowane umożliwiają dokonanie zamówienia na dany biblioteczny dokument drogą elektroniczną. Od rodzaju zastosowanego systemu bibliotecznego zależy wygląd formularza zamówieniowego, jednak uzupełniane przez czytelnika dane pozostają podobne. • Czytelnik loguje się do systemu bibliotecznego, podając swoje dane (numer karty i hasło) a następnie, korzystając z katalogu komputerowego wskazuje pozycję, którą chce wypożyczyć (podając identyfikujące ją informacje). Na zakończenie wysyła zamówienie, potwierdzając wpisane informacje.

Przykładowy katalog komputerowy (w tym przypadku MOL) Katalog elektroniczny przyspiesza poszukiwanie w katalogach, a także proces zamawiania potrzebnych dokumentów

Rezerwacja dokumentu • Niektóre biblioteki posiadające odpowiedni system udostępniający katalogi w Internecie, mogą mieć możliwość rezerwowania potrzebnego dokumentu. W takim wypadku czytelnik może w domu przejrzeć katalog biblioteczny i złożyć drogą elektroniczną zamówienie na potrzebny dokument (książkę, czasopismo, dokument elektroniczny itp. ). • Po wysłaniu takiego zamówienia czytelnik ma ściśle określoną ilość dni na zgłoszenie się do biblioteki, gdzie składa zamówienie na daną pozycję, która jest dla niego zarezerwowana.

Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w Katowicach dostępny na stronie internetowej: www. bs. katowice. pl Czytelnik, który nie jest zapisany do danej biblioteki może przeglądać katalog wpisując w miejscu „Numeru karty” cyfrę 0

Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w Katowicach dostępny na stronie internetowej: www. bs. katowice. pl Po załogowaniu się czytelnik wybiera potrzebną opcję, by wyszukać w katalogu potrzebny dokument lub posłużyć się podpowiedziami dotyczącymi poszukiwań

Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w Katowicach dostępny na stronie internetowej: www. bs. katowice. pl W pojawiającym się formularzy czytelnik podaje dane identyfikujące dany dokument i składa rezerwację

Regulamin biblioteczny, źródłem informacji • Wszystkie informacje o możliwości rezerwacji oraz składania zamówienia na dany dokumentów, a także pozostałe informacje o zbiorach bibliotecznych i sposobie ich udostępniania, czytelnik znajdzie w regulaminie danej biblioteki.

Katalogi i kartoteki biblioteczne • Każda biblioteka (niezależnie od jej typu rodzaju) oferuje swoim czytelnikom katalogi i kartoteki biblioteczne, które umożliwiają szybkie dotarcie do potrzebnych informacji (dotarcie do poszukiwanych dokumentów gromadzonych w bibliotece). • Dobra znajomość rodzajów katalogów i kartotek, a także umiejętność posługiwania się nimi, ułatwia i przyspiesza proces poszukiwania informacji.

Słowniczek niektórych pojęć z zakresu omawianej tematyki

Egzemplarz obowiązkowy Niektórym, wyznaczonym ustawowo, bibliotekom przysługuje prawo do otrzymywania z drukarni lub wydawnictwa bezpłatnie jednego lub kilku egzemplarzy książek i czasopism. W ten sposób największe biblioteki w kraju (np. biblioteka narodowa) gromadzą wszystkie ukazujące się druki. powrót

Bibliologia Dziedzina wiedzy, której przedmiotem badań jest książka nazywamy nauką o książce, księgoznawstwem lub bibliologią. Nauka o książce bada współczesność i przeszłość książki w trzech zasadniczych etapach jej istnienia: 1. wytwarzania (drukarstwo), 2. rozpowszechniania (księgarstwo, bibliotekoznawstwo) 3. i użytkowania (czytelnictwo). powrót

Bibliotekoznawstwo jest jedną z dyscyplin nauki o książce. Zajmuje się ona badaniem biblioteki jako systemu komunikacji społecznej w ujęciu historycznym i organizacyjnym. powrót

Informacja naukowa jest dziedziną wiedzy obejmującą całokształt zagadnień teoretycznych i praktycznych związanych z działalnością informacyjną. powrót

Bibliografia • Bibliografia to – najogólniej mówiąc – spis dokumentów (książek, periodyków, artykułów z czasopism, nut, grafik, map, płyt, filmów itp. ) • Dla każdego z tych dokumentów sporządzany jest opis bibliograficzny, w którym wymieniamy dane charakteryzujące dany dokument (jak nazwisko i imię autora, tytuł dzieła itd. ). Następnie opisy te układane są według z góry zaplanowanym porządku i w ten sposób powstaje spis bibliograficzny, czyli bibliografia. powrót

Ogólnopolska sieć biblioteczna Biblioteki naukowe Biblioteki fachowe • B. Narodowa • b. szkół wyższych • b. instytutów naukowych • b. towarzystw naukowych • b. resortowe • b. branżowe • b. zakładowe Biblioteki szkolne i pedagogiczne b. pedagogiczne • pedagogiczne biblioteki wojewódzkie • filie terenowe • działy nauczycielskie bibliotek szkolnych Biblioteki publiczne • wojewódzka b. publiczna • miejska b. publiczna • gminne b. publiczne b. szkolne • b. szkół podstawowych • b. szkół ponadpodstawowych • inne biblioteki szkolne powrót

Bibliografia • Bibliotekoznawstwo. Red. Z. Żmigrodzkiego. Warszawa 1998. • O książce. Zredagowała J. Majerowa. Wrocław 1987.