RODKI I METODY ODDZIAYWANIA RODZINY STYLE WYCHOWANIA RODZINNEGO

ŚRODKI I METODY ODDZIAŁYWANIA RODZINY, STYLE WYCHOWANIA RODZINNEGO Opracowała: Monika Haligowska

Rodzina jest dla dziecka pierwszym, naturalnym środowiskiem wychowawczym. Oddziaływanie rodziny na rozwój dziecka rozpoczyna się najwcześniej i trwa najdłużej, niekiedy przez całe życie. Wpływ wychowawczy rodziny jest najsilniejszy na wczesnych etapach rozwoju, w okresie dzieciństwa, kiedy to osoba nie podlega jeszcze lub podlega w niewielkiej mierze oddziaływaniom instytucji pozarodzinnych.

Wpływ rodziców na rozwój i kształtowanie osobowości dziecka przebiega dwutorowo: - jako świadoma praca wychowawcza, - jako oddziaływanie niezamierzone; „ Jest to oddziaływanie poprzez tok czynności i zdarzeń zachodzących w rodzinie poprzez sposób ustosunkowania się dorosłych do tych zdarzeń i czynności oraz postępowania dorosłych członków rodziny ewentualnie rodzeństwa, a szczególnie przez sposób wzajemnego odnoszenia się członków rodziny do siebie i ich stosunków do dziecka”. (Ziemska, 1986)

METODY WYCHOWANIA a) metody oddziaływań indywidualnych: metoda modelowania, metoda zadaniowa, metoda perswazyjna, metoda nagradzania i karania; b) metody oddziaływań grupowych. Metody wychowania: - modelowanie, naśladowanie, - wzmocnienia pozytywne (nagrody) i negatywne (kary), - metody informacyjno – perswazyjne, - metody zadaniowe (motywujące do samodzielnego rozwiązania problemów, do określonej aktywności).

METODA MODELOWANIA metoda przykładu jest najskuteczniejszą metodą wychowawczą, co potwierdza fakt, że „słowa uczą, a przykłady pociągają”. Jest to nieświadome przyswajanie postaw i zachowań ludzi, z którymi się przebywa. Dziecko naśladuje zachowania wzoru lub wzorca oraz identyfikuje się z nim zarówno w warstwie poglądów, wyborów i zachowań społecznych, jak i w konkretnych działaniach.

METODA MODELOWANIA - Jest bardzo przydatna i pożyteczna z wychowawczego punktu widzenia. - Proces ten przebiega podświadomie i polega na „bezwiednym czy odruchowym powtarzaniu zachowań osób, z którymi łączy nas bliska znajomość i zażyłość”. - Przedmiotem upodobania mogą być zachowania wychowawcze zarówno dobre jak i złe. - Zachowania łatwo podlegające procesowi modelowania, to takie, które zwracają i przyciągają uwagę dziecka. W rodzinie jest to m. in. okazywanie przez rodziców wzajemnego zrozumienia, zaufania, serdeczności, udzielanie sobie pomocy, wzajemne zabieganie o zdrowie i dobre samopoczucie.

METODA MODELOWANIA - Modelowaniu podlegają także przybierane przez opiekunów postawy prospołeczne wobec innych osób z otoczenia, np. przyjazny stosunek do sąsiadów, znajomych, osób odwiedzających i ich dzieci. - „Model wywiera tym większy wpływ na obserwatora, im w wyższym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i prestiż, jakim cieszy się w swoim otoczeniu”. - Metoda ta może być mniej skuteczna w stosunku do dzieci młodszych, niż starszych.

SYSTEM NAGRÓD I KAR znajomość ww. systemu przez rodziców jest jednym z najważniejszych warunków efektywności wychowawczego oddziaływania. Nagród i kar nie należy nadużywać i niewłaściwie ich stosować. NAGRADZANIE promowanie zachowań pożądanych za pomocą udzielania pochwał lub przyznawania nagród. Stosowanie powyższej metody jest tym skuteczniejsze, im bardziej wykorzystuje się upragnione przez dzieci i młodzież rodzaje wzmocnień pozytywnych.

NAGRADZANIE Metoda ta spełnia dwie funkcje: 1) w wyniku jej zastosowania dzieci dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń; 2) udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych. Jest koniecznym środkiem wychowawczym, bo nawiązuje do pozytywnych stron zachowania, przynosi lepsze efekty niż stałe podkreślanie deficytów dziecka.

Istota nagradzania wyraża się w: a) przekazaniu dziecku uznania za dotychczasowe postępowanie, b) zachęcaniu dziecka do dalszego wysiłku pozwalającego na wytrwanie i wykonanie obowiązków i zadań, a co za tym idzie – na utrwalanie pożądanych zachowań, c) zachęcaniu do wyznaczania przez samo dziecko trudniejszych zadań i obowiązków.

Metoda nagradzania, aby była skuteczna wymaga spełnienia szeregu warunków i zasad. 1. Przejawy zachowań pożądanych należy wzmacniać. 2. Zachowania społecznie pożądane powinny być wzmacniane bezpośrednio po ich wystąpieniu u dzieci. 3. Wstępne wzmocnienia określonego zachowania należy wzmacniać za każdym razem, gdy tylko pojawi się ono w polu widzenia opiekuna. 4. Gdy wzmacnianie zachowania pojawia się zbyt często, należy wzmocnienie to stosować w sposób przerywany, a nie ciągły lub systematyczny.

5. Wzmocnienia materialne powinno łączyć się ze wzmocnieniem w formie pochwał. EFEKTY STOSOWANIA NAGRADZANIA: - zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego przez dzieci sposobu ich postępowania, - motywuje ich pozytywnie do zachowań społecznie i moralnie pożądanych, - wpływa na kreatywność dzieci, - umacnia poczucie własnej wartości dzieci.

SŁABE STRONY NAGRADZANIA: - nadużywanie i popełnianie błędów w stosowaniu nagród może wykształcić u dziecka postawę roszczeniową; - nie gwarantuje szybkiego sukcesu pedagogicznego; jej korzystny wpływ widoczny jest dopiero po jakimś czasie; - może doprowadzić do powstania niezdrowej konkurencji w środowisku rodzinnym lub szkolnym; - jeśli jest zależna od „dobrego humoru” opiekuna, nie jest skuteczna;

WZMOCNIENIA NEGATYWNE (KARANIE) - kary są mniej skuteczne niż nagrody, ale czasem ich zastosowanie jest niezbędne; - zazwyczaj bardziej „tłumi”, niż „wygasza” niepożądane zachowania u dzieci, czyli chwilowe zaprzestanie lub rezygnacja z dalszego karania powoduje nawrót zachowań niepożądanych;

WARUNKI WPŁYWAJĄCE NA SKUTECZNOŚĆ KARANIA - pozytywny stosunek każącego do karanego, - akceptacja przez karanego norm, za nieprzestrzeganie których został ukarany; - karanie powinno godzić w godność karanego, - karanie powinno być stosowane podczas chwilowej złości rodzica, - powinno być poprzedzone wyjaśnieniem szkodliwości popełnionego czynu, jak również na czym polega „wina” osoby karanej; - kara powinna być sprawiedliwa i proporcjonalna do przewinienia, nie odłożona w czasie;

WARUNKI WPŁYWAJĄCE NA SKUTECZNOŚĆ KARANIA - z punktu widzenia dziecka kara jest dla niego przykra, stąd też karaniu powinna towarzyszyć życzliwość ukazująca dziecku możliwość poprawy; - kary powinny być odpowiednie do stopnia odporności dziecka na frustracje, jego wrażliwości i samooceny; - kary nie powinny być ani zbyt surowe, ani zbyt łagodne; - kary powinny być wymierzane w sposób dyskretny, w „ciepłej” atmosferze;

POWODY, ABY NIE STOSOWAĆ KAR FIZYCZNYCH „KARA NIE MUSI BOLEĆ” 1. Bicie dziecka niszczy jego ufność i burzy poczucie własnej wartości. Dzieci chętniej współpracują, jeśli łączy je z rodzicami silna więź miłości. 2. Bicie dziecka powoduje przekazywanie postawy akceptowania przemocy z pokolenia na pokolenie. Dzieci często bite uczą się stosowania przemocy. 3. Bicie dzieci uczy je, że „silniejszy ma zawsze rację”.

4. Bicie dzieci może doprowadzać do fizycznych urazów. 5. Bijąc dziecko za złe zachowanie, opiekun traci ważną szansę nauczenia go właściwego sposobu postępowania. 6. Strach nie jest skuteczną metodą uczenia dzieci pożądanych zachowań. Bite dzieci zwykle zachowują się dobrze tylko wtedy, gdy stosujący kary fizyczne znajduje się w pobliżu. 7. Wspomnienia z dzieciństwa osób, które jako dzieci były bite, są zwykle pełne gniewu i urazy.

8. Dzieci są często bite za zachowania, które nie są „złe” czy „niewłaściwe”, ale wynikają z ich naturalnej potrzeby badania świata, a także z potrzeb związanych z odżywaniem, snem, ruchem czy chęcią zwrócenia na siebie uwagi. 9. Dzieci najłatwiej uczą się pożądanych zachowań, kiedy dorośli wyjaśniają im, jak powinny postępować, rozmawiają z nimi oraz własnym zachowaniem dają im przykład odpowiedzialności, troski i samodyscypliny.

MITY DOTYCZĄCE STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH usprawiedliwiające ich stosowanie 1. Dzieci, które nie są bite, są niegrzeczne i rozpuszczone. 2. Dzieci prowokują rodziców do przemocy. 3. Lepsze bite niż nieżywe. 4. Tyłek nie szklanka. 5. Ojciec mnie bił i wyrosłem na porządnego człowieka.

MIT: Klapsy nie są przemocą. FAKT: Klaps niczego dobrego dziecka nie uczy. Nie daje mu wskazówki, co jest niewłaściwego w jego zachowaniu, jak je powinno zmienić. Jest natomiast nośnikiem informacji: „Mam nad tobą taką przewagę, że jak nie będziesz mnie słuchał, to mogę cię zranić, sprawić ci ból, skrzywdzić cię”. Małe dziecko nie potrafi dokonać pełnego rozróżnienia między bólem a krzywdą. Klapsy są sygnałem zaburzonej komunikacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Świadczą o tym, że albo rodzice w ogóle nie rozmawiają z dzieckiem, albo rozmawiają źle, albo dziecko nie wierzy w to, co mówią. Dziecko nie rozumie też przesłania, jakie rodzic chce przekazać za pomocą klapsa. Kary fizyczne, w tym klapsy są wyrazem bezradności rodzica.

NEGATYWNE KONSEKWENCJE KARANIA - nadmiar kar może doprowadzić u osoby karanej do zaburzeń zachowania i emocji, tj. : agresja, kłamstwo, uprzedzenia, zachowania auto/ destrukcyjne, lęk, frustracja, niepewność, nienawiść, poczucie niższości, bierność społeczna; - stosowanie kar fizycznych przez rodziców nie powstrzymuje agresji, a nawet do niej zachęca: „karanie frustruje dziecko i jednocześnie daje mu wzór do naśladowania i uczenia się zachowań agresywnych”;

STYLE WYCHOWANIA RODZINNEGO To, jak zachowuje się dziecko w dużej mierze zależy od tego, jakie relacje panują w rodzinie oraz jaki model wychowawczy / styl wychowania prezentują rodzice. Styl wychowania wyraża się w określonym, dosyć stałym stosunku rodzica do dziecka w metodach postępowania, a także w sposobie egzekwowania nałożonych na niego obowiązków. Oddziaływania wychowawcze rodziny wobec dziecka manifestują się w stylu wychowania, który zdaniem M. Przetacznikowej (1986), „jest wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny”. W rodzinie zwykle dominuje jakiś określony styl.

STYLE WYCHOWANIA RODZINNEGO Konkretny styl wychowania wpływa na: • sposób organizacji życia całej rodziny, • charakter norm obowiązujących w rodzinie, • zakres uwagi i ilość czasu poświęcanego dziecku przez rodziców, • „efekt”: jak dziecko będzie zachowywało.

STYLE WYCHOWANIA • demokratyczny, • autokratyczny, • liberalny, • wychowanie niekonsekwentne: brak jednorodnego, konsekwentnego stylu wychowania.

STYL DEMOKRATYCZNY - jest najbardziej korzystny dla rozwoju dziecka; - rodzice poświęcają dziecku tyle czasu, ile jest to konieczne, ile ono potrzebuje; -rodzice często prowadzą z dzieckiem rozmowy nt. jego przeżyć, problemów, uwrażliwiają je na potrzeby i uczucia innych ludzi, co ułatwia dziecku uzyskanie wstępnej orientacji w emocjach i uczuciach innych oraz uczy samokontroli własnej ekspresji emocjonalnej, panowania nad złością, gniewem, strachem;

STYL DEMOKRATYCZNY - omawianie z dzieckiem zaobserwowanych wydarzeń, niezrozumiałych dla niego zachowań ludzkich, wyjaśnianie ich przyczyn i konsekwencji, pozytywnie wpływa na jego rozwój moralno – społeczny; - dziecko stopniowo poznaje swoje prawa i obowiązki; -rodzice starają się przestrzegać prawa i egzekwować obowiązki; -rodzice pomagają dziecku w samodzielnym uporaniu się z problemem: wspierają emocjonalnie, intelektualnie, podpowiadają i pokazują, jak poradzić sobie z trudnością;

STYL DEMOKRATYCZNY - dziecko poznaje kary przewidziane za złamanie obowiązujących norm; rodzice nad stosowanie kar przedkładają przekonywanie i tłumaczenie; starają się wyjaśniać dziecku niepoprawność jego zachowania, a tym samym przybliżają mu istotę przewinienia; - w rodzinie o takim stylu nawet 2, 3 - letnie dziecko ma własny wkład w organizację życia rodzinnego i może wyrażać własne opinie dotyczące siebie, a opinie te są uwzględniane przez rodzinę przy podejmowaniu decyzji; Wszystko to sprzyja coraz lepszej orientacji dziecka w otaczającym świecie i określa w nim miejsce dziecka, wpływa na kształtowanie prawidłowego obrazu własnej osoby, poczucia własnej wartości.

STYL AUTOKRATYCZNY (autorytatywny, autorytarny) - występuje głównie w rodzinach konserwatywnych, gdzie jeden z rodziców zdobył wyraźną przewagę nad drugim; - radykalna odmiana tego stylu: wyraźny dystans między dominującym rodzicem a dzieckiem, pod względem emocjonalnym, intelektualnym, a często nawet fizycznym; - aktywność dziecka jest regulowana przez reguły względnie sztywne i narzucone mu przez dorosłego; - dominuje komunikacja jednostronna: od rodzica do dziecka;

STYL AUTOKRATYCZNY - prawa, przywileje i obowiązki, które mają dotyczyć dziecka, są podawane „do wiadomości” i surowo egzekwowane; - dziecko wie, na co może sobie pozwolić i czego mu nie wolno, za co może uzyskać nagrodę, a za co na pewno spotka je kara; - dziecko nie rozumiejąc zasad obowiązujących w domu rodzinnym, próbuje pytać o to opiekunów i najczęściej nie uzyskuje zrozumiałego dla siebie wyjaśnienia, a jedynie informację w rodzaju: „Bo tak powiedziałem!”, „Jak dorośniesz, to zrozumiesz”, „To dla twojego dobra”, „Ile razy mam powtarzać? ”; - zachowanie dziecka jest nieustannie kontrolowane i oceniane – w przekonaniu rodzica „sprawiedliwie”, bo z punktu widzenia ustalonych przez niego zasad;

STYL AUTOKRATYCZNY Dyscyplina autorytarna – „efekty”: • hamuje rozwój emocjonalny, społeczny i moralny; • prowadzi do ograniczania samodzielności i inicjatywy dziecka, a tym samym zmniejsza jego szanse na uzyskanie poczucia własnej wartości oraz utrudnia rozpoznanie własnych możliwości czy zdolności; • może doprowadzić do wyzwolenia u dziecka agresji – jako protestu przeciwko niezrozumiałym regułom / jako reakcji na wygórowane wymagania rodzicielskie; • może prowadzić też do zachowań autodestrukcyjnych, w tym do prób samobójczych.

ŁAGODNIEJSZA ODMIANA STYLU AUTOKRATYCZNEGO - reguły obowiązujące dziecko i stawiane mu wymagania są na ogół adekwatne do jego możliwości i ma ono szanse zasłużyć na obiecaną nagrodę; pomiędzy dzieckiem a rodzicem może postać pozytywna więź emocjonalna niezbędna dla prawidłowego rozwoju osobowości dziecka; - dwustronny charakter komunikacji nie blokuje rozwoju umiejętności stawiania przez dziecko pytań; - dziecko rozwija swoją aktywność w obszarach wskazanych przez opiekunów, zgodnie z ustalonymi przez nich zasadami;

ŁAGODNIEJSZA ODMIANA STYLU AUTOKRATYCZNEGO • dziecko może rozwijać swoją samodzielność, której nie hamuje kontrola rodzicielska; • dziecko wie, że w razie trudności w realizacji zadań może zwrócić się do opiekunów po wsparcie, pomocne środki i sposoby działania; • dziecko nie żyje w ciągłym lęku przed karą, nie boi się szukać pomocy u opiekunów; • kara – jeśli nastąpi, to częściej ma charakter werbalny niż fizyczny, co umożliwia dziecku osiągnięcie poczucia bezpieczeństwa oraz poczucia własnej wartości.

STYL LIBERALNY - stosują go rodzice przekonani o tym, że dziecko powinno mieć stworzone warunki do niczym nieskrępowanej aktywności; - rodzice okazują dziecku dużo miłości; - są wrażliwi na wszelkie sygnały wysyłane przez dziecko, na jego potrzeby i zainteresowania; - ich głównym celem jest spełnianie życzeń dziecka, czemu podporządkowują swoje postępowanie, organizację domu, harmonogramu zajęć;

STYL LIBERALNY - rodzice przedkładają nagrody nad kary i dopiero drastyczne przekroczenie zasad współżycia społecznego przez dziecko jest w stanie skłonić ich do wyznaczenia kary – najczęściej słabej w postaci reprymendy słownej, dezaprobaty; przymuszeni do podjęcia interwencji wobec dziecka, wymyślają rozmaite kary, kuszą obietnicami, ale zwykle szybko zapominają o jednych i o drugich; pragnąc spokoju, posuwają się nieraz nawet do prób przekupstwa własnego dziecka;

Efekt stosowania stylu liberalnego dla funkcjonowania dziecka: • dziecko nie ma żadnych obowiązków, żadnych ograniczeń; nie zna norm społecznych, przez co niejednokrotnie je narusza, lekceważy i jest zdziwione, jeśli ktokolwiek reaguje na to niezadowoleniem; • dziecko buntując się przeciwko jakimkolwiek próbom ograniczania jego woli (samowoli), często podejmuje coraz więcej zachowań nieakceptowanych społecznie; • dziecko uczy się manipulować rodzicami (szybko rozumie, że aby coś uzyskać, należy zachować się w określony sposób – wystarczy zakłócić upragniony spokój mamy lub taty, a ci natychmiast postarają się zadowolić swoje dziecko);

NIEKONSEKWENTNY STYL WYCHOWANIA - zmienność i niesystematyczność zabiegów wychowawczych podejmowanych przez rodziców; - to od nastroju rodziców zależy, jakie prawa i obowiązki będą wyznaczone dziecku, jakie zostaną ustalone zasady i normy regulujące jego postępowaniem, jak będzie wyglądać cała organizacja życia rodzinnego; Przejawy braku konsekwencji: • przypadkowe okazywanie dziecku uczuć (miłości, a za chwilę niechęci, złości), • przypadkowe szafowanie karami i nagrodami, • naprzemienne fizyczne przybliżanie i oddalanie (przytulenie, a chwilę później odepchnięcie dziecka).

Efekty niekonsekwentnego stylu wychowania: - dziecko otrzymuje sprzeczne, sygnały i polecenia, niejasne oczekiwania rodziców, co utrudnia mu orientację w najbliższym świecie, rozpoznanie swojego miejsca w rodzinie, określenie siebie samego; - niekonsekwencja w systemie nagród i kar stosowanych przez rodziców, w sposobie oceny postępowania dziecka, utrudnia mu zorientowanie się, co jest dobre, a co złe; - dziecko chcąc poznać i zrozumieć świat, musi powtórzyć swoje zachowanie, aby móc je w przyszłości samodzielnie prawidłowo ocenić; jest w stanie powtórzyć je wielokrotnie, w nadziei, że doczeka się jasnej i zgodnej reakcji rodziców;

Efekty niekonsekwentnego stylu wychowania: Brak konsekwencji rodziców utrzymuje dziecko w stanie huśtawki emocjonalnej. Dziecko nie będąc pewne uczuć rodzica, nie ma zaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa, co prowadzi do występowania u niego: • różnych form oporu i uporu, • reakcji agresywnych, • reakcji lękowych albo nerwicowych.

ŹRÓDŁA NIEPRAWIDŁOWEGO PODEJŚCIA DO WYCHOWANIA DZIECKA: • odmienne poglądy i spory rodziców nt. natury ludzkiej i skutecznych metod wychowawczych; • nieporozumienia małżeńskie przenoszone, czasem nieświadomie, na wychowanie dziecka; (Liberska, 2007)

NAJCZĘSTSZE BŁĘDY WYCHOWANIA RODZINNEGO

BŁĘDY WYCHOWAWCZE: sytuacje, które z dużym prawdopodobieństwem mogą przyczyniać się do powstawania negatywnych skutków dla rozwoju dziecka (Gurycka, 1990)

Z badań A. M. Guryckiej wynika, że do sytuacji, które mogą niekorzystnie wpływać na rozwój dziecka należą różne zachowania, sytuacje, które powstają w procesie wychowania.

NAJCZĘSTSZE BŁĘDY WYCHOWANIA Traktowanie dziecka w sposób rygorystyczny: bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, pedantyzm, sztywność w ocenianiu dziecka, stawianie wymagań nie pozostawiających mu swobody, ścisłe kontrolowanie postępowania dziecka (domaganie się bezwzględnego posłuszeństwa. Możliwe skutki częstego doświadczania takich zachowań przez dziecko ze strony rodzica: - lęk, który może przejawiać się w nadmiernym perfekcjonizmie, troskliwym dbaniu żeby się nie pomylić, nigdy niczego nie zepsuć; - dziecko może ogromnie bać się porażek.

Agresja: słowne lub fizyczne atakowanie dziecka, co zagraża jego autonomii, szacunkowi dla jego osoby. Skutki doświadczania agresji: - ucieczka w agresję: dziecko może zacząć atakować innych, przejmując tego typu zachowania; - może mieć problem w dbaniu o swoje potrzeby i chronieniu swoich granic oraz granic innych osób jako osoba dorosła; - może stać się osobą nieśmiałą, zalęknioną; - utrata poczucia własnej wartości, utrata mocy, kontroli, wpływu, bezradność; - rozpad więzi z ludźmi: utrata podstawowej ufności; - zmienność nastrojów, dwoistość uczuć (np. dziecko rozpoczyna z innymi konflikt, a gdy osoba prowokowana przypisuje mu odpowiedzialność za konflikt, dziecko ma poczucie skrzywdzenia), depresja, reakcje lękowe, stałe poczucie winy;

Hamowanie aktywności dziecka: przerywanie, zakazywanie aktywności własnej dziecka poprzez zachowania zmieniające jego zachowanie bez racjonalnej przyczyny. Aktywność własna dziecka polega na podejmowaniu zachowań z własnej inicjatywy, o co często podejmowane są boje z rodzicami. Zamiast hamować ją poprzez zakaz, powinno się ukierunkowywać aktywność dziecka, tzn. pozwolić mu na robienie tego samego tylko tak, żeby nie było to uciążliwe dla otoczenia.

Skutki hamowania aktywności dziecka: - wiele zaburzeń w zależności od tego jaka dziedzina jest hamowana, - bierność społeczna , - ogólny spadek aktywności dziecka, - depresję u dziecka, - zaburzenie relacji z rodzicem – rodzic może zacząć być spostrzegany jak „policjant”, który zawsze czegoś zabrania; częste zakazy, nakazy ze strony rodzica przekonują dziecko do tego, że należy się przed nim „ukrywać”.

Obojętność na potrzeby dziecka obserwowalny dystans wobec spraw dziecka oraz wobec niego samego, okazywanie braku zainteresowań dla jego aktywności. Skutek: dziecko nabiera przekonania, że dla nikogo nie jest ważne.

Eksponowanie siebie przez rodzica koncentrowanie uwagi dziecka na walorach swoich jako rodzica, prezentowanie siebie jako lepszego od dziecka, np. mówienie do dziecka: „ tatuś jak był w twoim wieku to już dawno umiał wiązać sznurówki, a ty jeszcze nie umiesz. . . ”; Skutek porównywania siebie z rodzicem na swoją niekorzyść, uświadamia dziecku jak bardzo jest słabe i nieporadne, co może przyczyniać się do powstawania braku pewności siebie.

Uleganie dziecku spełnianie wszelkich zachcianek dziecka, rezygnowanie z jakichkolwiek wymagań wobec niego, demonstrowanie własnej bezradności wobec dziecka. - Ulega dziecku matka która mówi: „a rób co chcesz ja już nie mam do ciebie siły”. - Kapitulacja wobec dziecka jest też uleganiem dziecku, które doświadcza tego dwojako: a) jako swojej siły, co w przyszłości może przerodzić się w skłonność do manipulacji; b) jako przykrości: rodzić jest przecież zły. Dziecko odczuwa dysonans: z jednej strony ma zwycięstwo w ręku, z drugiej czuje się winne i samotne.

Zastępowanie wyręczanie dziecka w jego obowiązkach, przejmowanie na siebie jego zadań oraz aktywności. Często rodzice wyręczają dziecko, nie oczekując tego, że dziecko samo spróbuje wykonać daną czynność. Skutek zastępowania dziecka: - opóźnienie uczenia się przez dziecko różnych czynności, zahamowanie jego samodzielności.

Idealizacja dziecka utożsamianie się z dzieckiem jako z najwyższym dobrem, ciągłe zajmowanie się nim i jego sprawami, staranie się, aby dziecko wypadało w oczach innych jako idealne, grzeczne. Jest to postawa pozbawiona braku krytycyzmu wobec swojego dziecka. Skutek: Wbrew pozorom doświadczenie dziecka idealizowanego wcale nie musi być odczuciem bycia księciem z bajki, bowiem musi się mocno wysilić, natrudzić, aby zadowolić oczekiwania rodziców.

Niekonsekwencja - rodzice za to samo zachowanie raz dziecko chwalą, a raz ganią; - gdy za to samo jeden z rodziców gani, a drugi chwali; Skutki: - dziecko odczuwa niepewność co do wrażeń, ocen, nigdy nie wie, czy jego zachowanie zadowoli czy rozłości rodziców; - zachwianie emocjonalne, brak stabilności w ocenie swojego zachowania, trudności z odróżnianiem dobra od zła; - dziecko traci poczucie bezpieczeństwa;

WSKAŹNIKI POPEŁNIENIA BŁĘDÓW PRZEZ RODZICÓW - reakcje dziecka, spadek emocji pozytywnych , w miejsce których pojawiają się emocje negatywne (dziecko komunikuje, że jest mu przykro; może czuć się dotknięte, przestraszone); - pogarszająca się relacja z dzieckiem; dziecko zaczyna bać się rodzica, ukrywa się przed nim, okazuje lęk wobec niego;

LITERATURA: M. Chłopkiewicz (1975 ). Zaburzenia zachowania dzieci zahamowanych jako wyraz patologii osobowości w: (red. ). M. Kościelska. Przyczyny i patomechanizmy zaburzeń rozwoju dzieci. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. A. Gurycka (1989). Błędy wychowawcze nauczycieli w: (red. ) A. Gurycka, P. Jurczyk. Podmiotowość w doświadczeniach wychowawczych dzieci i młodzieży. Źródło doświadczeń – szkolne środowisko wychowawcze. Warszawa Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. A. Gurycka (1990). Błąd w wychowaniu. Warszawa WSi. P. H. Liberska (2007). Problem z braku stylu. Charaktery nr 3 (122). M. Łobocki (2005). Teoria wychowania w zarysie. Kraków Oficyna Wydawnicza Impuls. M. Przetacznik- Gierowska i G. Makiełło- Jarża (1992). Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. Warszawa WSi. P.

M. Przetacznikowa, Z. Włodarski (1986). Psychologia wychowawcza. Warszawa PWN. A. Wójtowicz (1989). Błąd wychowawczy w doświadczeniach młodzieży w: (red. ) A. Gurycka, A. Gołąb. Podmiotowość w doświadczeniach wychowawczych dzieci i młodzieży. Wychowanek jako podmiot doświadczeń. Warszawa Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. M. Ziemska (1986). Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka. Warszawa PWN.

M. Przetacznikowa, Z. Włodarski (1986). Psychologia wychowawcza. Warszawa PWN. A. Wójtowicz (1989). Błąd wychowawczy w doświadczeniach młodzieży w: (red. ) A. Gurycka, A. Gołąb. Podmiotowość w doświadczeniach wychowawczych dzieci i młodzieży. Wychowanek jako podmiot doświadczeń. Warszawa Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. M. Ziemska (1986). Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka. Warszawa PWN.

PROBLEMY SIEROCTWA I SPOSOBY ŁAGODZENIA JEGO SKUTKÓW

Problem sieroctwa zalicza się do zjawisk bezpośrednio związanych z funkcjonowaniem rodziny. Pojęcie sieroctwa: „stan pozbawienia dzieci, trwale lub przejściowo, szans wychowania we własnej rodzinie, ze względu na brak odpowiednich warunków opiekuńczo – wychowawczych”. (Lalak, Pilch, 1999) Z biegiem czasu, w miarę wydzielania się rodziny z większych wspólnot, zjawisko sieroctwa stało się problemem społecznym, wymagającym wsparcia poza rodziną.

RODZAJE SIEROCTWA: sieroctwo naturalne: utrata rodziców w wyniku śmierci; sieroctwo społeczne polegające na pozbawieniu dziecka należytej opieki rodziny naturalnej na skutek rozbicia jej struktury lub patologii; termin wieloznaczny (dotyczy różnych, często nieporównywalnych sytuacji losowych dzieci); sieroctwo duchowe ma swoją przyczynę w zawężeniu opiekuńczej funkcji rodziny i rozbiciu więzi uczuciowo-rodzinnej.

SIEROCTWO SPOŁECZNE: A. Szymborska (1969): „ obiektywna sytuacja, której wspólnymi elementami są: brak opieki i oddziaływań wychowawczych ze strony żyjących rodziców w stosunku do swego dziecka, a także fakt długotrwałego pobytu dziecka w środowisku innym niż dom jego rodziców, połączony z brakiem kontaktów lub kontaktem niewystarczającym

SIEROCTWO SPOŁECZNE: szersze znaczenie pojęcia: sytuacja wspólnego zamieszkiwania i stałego kontaktowania się dziecka z rodzicami, pomimo braku odpowiedniej opieki rodzicielskiej; obejmuje dzieci, które wykazują subiektywne poczucie osamotnienia, choć często mieszkają z rodzicami i przebywają pod ich opieką – jest to „sieroctwo duchowe”, które stanowi emocjonalną reakcję na niezaspokojone przez rodziców potrzeby miłości i psychicznego zrozumienia;

SIEROCTWO SPOŁECZNE: wąskie znaczenie pojęcia: sytuacje w których dziecko pozbawione jest opieki rodziców naturalnych i przebywa w środowisku zastępczym; stan, w jakim znalazło się dziecko, charakteryzujący się pozbawieniem go opieki ze strony rodziców biologicznych i przejęciem jej przez inne osoby czy instytucje, gdzie kontakt z rodziną naturalną jest sporadyczny bądź nie ma go wcale;

PRZYCZYNY SIEROCTWA SPOŁECZNEGO czynniki bezpośrednie wiążące się z nieprawidłowym funkcjonowaniem rodziny; czynniki pośrednie: związane z niekorzystnymi skutkami przemian społeczno – ekonomicznych w kraju; np. bezrobocie wpływające na obniżenie poziomu życia, poważne trudności materialne, prowadzące do ubóstwa i uniemożliwiające wypełnianie podstawowych funkcji społecznych, związanych z wychowaniem, opieką i utrzymaniem rodziny; zła sytuacja ekonomiczna rodzin prowadzi bowiem do rozkładu życia rodzinnego;

PRZECIWDZIAŁANIE SKUTKOM SIEROCTWA POPRZEZ PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ KOMPENSACYJNYCH: - udzielanie pomocy socjalnej, poradnictwa rodzinnego, terapii rodzinnej, interwencji kryzysowej rodzinie z trudnościami w wypełnianiu swoich zadań, w tym także w sprawowaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wobec dzieci przez instytucje pomocy społecznej i in. - pomoc „w naturze”, np. pomoc rzeczowa, posiłek; - pomoc w postaci świadczeń pieniężnych z tytułu macierzyństwa, bezrobocia, ubóstwa, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych,

- w ramach pomocy rodzinom dysfunkcyjnym tworzona jest odpowiednia infrastruktura placówek, m. in. : domy samotnej matki, ogniska wychowawcze, świetlice profilaktyczno- wychowawcze i in. ; - dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej powiat ma za zadanie zapewnić opiekę i wychowanie w formie zastępczej opieki rodzinnej, głównie rodzinnym domu dziecka / rodzinie zastępczej / w placówce opiekuńczo-wychowawczej (socjalizacyjnej); -inne placówki opiekuńczo-wychowawczych: placówki wsparcia dziennego, placówki Interwencyjne (pogotowia opiekuńcze);

Przeciwdziałanie skutkom sieroctwa poprzez podejmowanie działań kompensacyjnych polegających na wyrównywaniu i zastępowaniu rodziny naturalnej innymi formami „zastępczego” rodzicielstwa: - rodzinne formy opieki jako najbardziej skuteczny sposób kompensowania dziecku sierocemu braków opieki i wychowania ze strony rodziny własnej, - rodzina adopcyjna: najbardziej optymalna forma opieki kompensacyjnej nad dzieckiem sierocym, pozwala bowiem stworzyć identyczne warunki rozwoju jak w rodzinie naturalnej; stanowi korzystne rozwiązanie problemu dziecka pozbawionego kontaktu z rodziną biologiczną;

ADOPCJA „Przysposobienie”: nawiązanie między przysposabiającym a przysposabianym stosunku prawnorodzinnego, objawiającego się w postaci takich samych stosunków prawnych jak między rodzicami a ich dziećmi biologicznymi; wiąże się z tym władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny, pokrewieństwo i in. Główny cel adopcji: dobro dziecka, przejawiające się możliwością powstania między stronami stosunku adopcji silnej więzi emocjonalnej. Adopcji podlegają dzieci, których rodzice biologiczni: nie żyją, zostali pozbawieni przez sąd władzy rodzicielskiej, wyrazili zgodę na adopcję swojego dziecka.

TRZY FORMY PRZYSPOSOBIENIA WYSTĘPUJĄCE W POLSKIM PRAWODAWSTWIE: 1. Całkowite, nierozwiązywalne. 2. Przysposobienie pełne rozwiązywalne. 3. Przysposobienie niepełne.

FORMY PRZYSPOSOBIENIA Całkowite, nierozwiązywalne, w wyniku którego powstają skutki prawne, jak w rodzinach biologicznych. Warunkiem jest całkowite zrzeczenie się praw rodzicielskich przez rodziców naturalnych. Obowiązuje tu pełna tajemnica, akt urodzenia dziecka ulega zmianom, a stary podlega kasacji. Pokrewieństwo dziecka w stosunku do rodziny biologicznej wygasa, a powstaje wobec rodziny adopcyjnej, bliższej i dalszej.

FORMY PRZYSPOSOBIENIA Przysposobienie niepełne, powoduje powstanie stosunku rodzinnego tylko między dzieckiem a przysposabiającym, nie rozciąga się na dalszą rodzinę i może ulec zmianie. Dziecko zachowuje więzi z rodziną biologiczną. Forma rzadko stosowana, szczególnie w stosunku do dzieci starszych.

RODZINA ZASTĘPCZA to forma całkowitej okresowej opieki dla dzieci opuszczonych, pozbawionych opieki rodzicielskiej, które z powodu przeszkód prawnych (rodzice pozbawieni władzy rodzicielskiej) lub wieku (dzieci starsze) nie mogły być przysposobione. (Lalak, Pilch, 1999)

FORMY RODZINNEJ OPIEKI ZASTĘPCZEJ: 1) rodzina zastępcza: a) spokrewniona, b) niezawodowa, c) zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa specjalistyczna; 2) rodzinny dom dziecka.

OPIEKA ZASTĘPCZA: - dziecko zostaje umieszczone w rodzinie zastępczej na skutek orzeczenia sądu opiekuńczego, będącego konsekwencją ograniczenia, zawieszenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej jego rodziców biologicznych; - opiekun zastępczy sprawuje opiekę faktyczną nad dzieckiem (piecza bieżąca), zajmuje się jego wychowaniem i reprezentowaniem jego interesów, jak również przejmuje za nie odpowiedzialność cywilnoprawną; - inne obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej należą do rodziców naturalnych dziecka;

OPIEKA ZASTĘPCZA: - funkcje rodziny zastępczej pełnione wobec dziecka są do momentu uzyskania przez nie pełnoletności, lub ukończenia szkoły, w której podjęło naukę przed uzyskaniem pełnoletności, o ile nadal przebywa w tej rodzinie; - w doborze rodziny zastępczej uwzględnia się pierwszeństwo rodziny spokrewnionej / spowinowaconej z dzieckiem, bądź wskazanej przez rodziców; - zasada nie rozdzielania rodzeństwa i w miarę możliwości umieszczania ich w jednej rodzinie zastępczej;

RODZINNY DOM DZIECKA: - placówka opiekuńczo – wychowawcza strukturalnie i funkcjonalnie zbliżona do rodziny wielodzietnej, mająca zapewnić dziecku sierocemu częściowo lub całkowicie pozbawionemu opieki rodzicielskiej, całodobową ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie oraz zaspokoić jego niezbędne potrzeby; - może w niej przebywać od 4 do 8 wychowanków, w uzasadnionych przypadkach (np. rodzeństwa) ta liczba może być wyższa, nie powinna jednak przekraczać 12 osób;

RODZINNY DOM DZIECKA: - pobyt dziecka w placówce powinien mieć charakter przejściowy – do czasu powrotu dziecka do rodziny naturalnej, jednak w przypadku gdy okaże się to niemożliwe, może ono pozostać w rodzinnym domu dziecka do momentu uzyskania pełnoletności lub do czasu, kiedy ukończy rozpoczętą wcześniej edukację;

ZADANIA RODZINNEGO DOMU DZIECKA: a) Stwarzanie warunków do prawidłowego rozwoju psychofizycznego, emocjonalnego i społecznego poprzez zapewnienie potrzeby bezpieczeństwa i poczucia stabilizacji. b) Dbałość o zdrowie dziecka, zapewnienie odpowiednich warunków materialnych. c) Zapewnienie możliwości rozwoju edukacyjnego i przygotowania do przyszłego zawodu. d) Nauka współżycia w grupie, dbałość o rozwój zainteresowań i zamiłowań dziecka. e) Przygotowanie do samodzielnego życia. Podstawowe funkcje realizowane w rodzinnym domu dziecka to: opieka, wychowanie, kompensacja, reedukacja, socjalizacja.

WIOSKI DZIECIĘCE tworzone są dla dzieci opuszczonych; stwarzane są im tam warunki, które zapewniają im przede wszystkim pomoc i bezpieczeństwo w ścisłym związku ze środowiskiem; głównym zadaniem tej formy opieki jest przygotowanie dzieci do życia w dorosłym, normalnym społeczeństwie;

LITERATURA: S. Badora, D. Marzec (red. ) (2002). System opieki kompensacyjnej w zjednoczonej Europie. Kraków Oficyna Wydawnicza Impuls. A. Kalus (2005). Rodzina adopcyjna w: (red. ) J. Brągiel, S. Badora. Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej. Opole WUO. M. Kolankiewicz (red. ) (1998). Zagrożone dzieciństwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki. Warszawa WSi. P. D. Lalak, T. Pilch (red. ) (1999). Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej. Warszawa Żak. A. Maciarz (1991). Sieroctwo duchowe dzieci. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze nr 6, s. 242 -244. A. Szymborska (1969). Sieroctwo społeczne. Warszawa WP. Ustawa o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej z dn. 9. 06. 2011 r. Dziennik Ustaw nr 149 poz. 887. M. Wolska-Długosz (2005). Rodzinny dom dziecka. Wczoraj, dziś i jutro w: (red. ) B. Matyjas. Problemy teorii i praktyki opiekuńczej. Kielce WAŚ.

WYBRANE ZAGADNIENIA Z KODEKSU RODZINNEGO I OPIEKUŃCZEGO, W TYM PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW ORAZ POSTANOWIENIA DOTYCZĄCE OPIEKI NAD MAŁOLETNIMI.

PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW wynikające z przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. ze zm. z 12. 06. 2004 r. ) Rozdz. II: Stosunki między rodzicami a dziećmi Oddz. 1: Przepisy ogólne Art. 87. [Obowiązek rodziców i dzieci] Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie. Oddział 2: Władza rodzicielska Art. 95. [Zakres władzy rodzicielskiej] § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka.

Art. 97. [Obowiązki rodziców] § 1. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. § 2. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Art. 101. [Zarząd majątkiem dziecka] § 1. Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.

Art. 112. [Bieżąca opieka nad małoletnim] Jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej, Obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad osobą małoletniego umieszczonego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, jego wychowania oraz reprezentowania w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokojenie potrzeb jego utrzymania należą do rodziny zastępczej albo placówki opiekuńczo-wychowawczej. Inne obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej należą do rodziców małoletniego.

Tytuł III: OPIEKA i KURATELA, DZIAŁ I: OPIEKA NAD MAŁOLETNIM: Rozdział II: Sprawowanie opieki Art. 154. [Obowiązki opiekuna] Opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. OBOWIĄZKI RODZICÓW Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w sposób odpowiedzialny i nie zaniedbywać ich. Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w poszanowaniu i akceptowaniu innych ludzi i ich przekonań. Rodzice mają obowiązek poświęcać czas i uwagę swoim dzieciom tak, aby wzmocnić wysiłki szkoły skierowane na osiągnięcie określonych celów nauczania i wychowania.

Art. 96 Obowiązki rodziców podczas wychowywania dziecka § 1. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.

DECYZJE DOTYCZĄCE DZIECKA Zawsze muszą być podejmowane przez oboje rodziców wspólnie, zgodnie i tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Jeżeli rodzice nie są w stanie porozumieć się co do istotnych spraw dziecka (np. wyboru szkoły lub miejsca zamieszkania), dylematy może rozstrzygnąć sąd opiekuńczy. Nie ma znaczenia, czy dziecko jest urodzone w małżeństwie, czy poza nim.

WSPÓŁPRACA RODZICÓW ZE SZKOŁĄ

„Rodzina i szkoła są środowiskami, które mają niewątpliwie największy wpływ na rozwój dzieci, powinny więc współdziała ze sobą, aby dostarczyć im możliwie najwięcej doświadczeń niezbędnych do pełnego rozwoju”. (Babiuch, 2002, s. 7) Efektywna współpraca może przynieść dużo korzyści, zarówno nauczycielowi, jak i rodzicom, a nade wszystkim dziecku.

KORZYŚCI ZE WSPÓŁPRACY NAUCZYCIEL Dostarcza wiedzy nt. funkcjonowania dziecka w szkole, dzięki czemu rodzic może lepiej poznać rzeczywiste możliwości własnego dziecka i adekwatnie dostosować swoje wymagania i oczekiwania wobec niego, skuteczniej mu pomagać w razie trudności. Dzięki temu rodzic ma poczucie wpływu na sytuację dziecka (na to, w jaki sposób jest uczone, traktowane). RODZIC Rodzic – nieocenione źródło informacji o dziecku dla nauczyciela, jego mocnych i słabych stronach, potrzebach, zainteresowaniach, stresach, jakim dziecko podlega, strategiom radzenia sobie z sytuacjami trudnymi. Rola rodziców w procesie edukacyjnym, zwł. na początkowych etapach edukacji. Rodzice powinni wspierać pracę dydaktyczną nauczyciela: - kontrolując postępy dziecka, - motywując go do systematycznej pracy, - pomagając dziecku w pokonywaniu trudności, - kształcąc u dziecka pozytywne nastawienie do nauki, nauczyciela, szkoły.

FORMY WSPÓŁPRACY Z RODZICAMI Formy pracy z grupą rodziców: - zebrania informacyjne: wywiadówki, spotkania okolicznościowe, konferencje wzbogacające wiedzę pedagogiczną i psychologiczną rodziców. Formy pracy indywidualnej: - rozmowy, - spotkania trójstronne z udziałem dziecka, rodziców, nauczyciela, - spotkania z udziałem specjalisty, - konsultacje pedagogiczne w celu poszukiwania wspólnych rozwiązań doświadczanych przez obie strony problemy,

POSTAWY I ZACHOWANIA RODZICÓW UTRUDNIAJACE DOBRE WSPÓŁDZIAŁANIE ZE SZKOŁĄ: - unikanie współpracy, - bezradność i zdawanie się na nauczycieli, - nadopiekuńczość, - perfekcjonizm rodziców, - wrogość rodziców wobec nauczycieli.

WSPÓŁPRACA Z NAUCZYCIELEM Z PERSPEKTYWY RODZICA Źródła niechęci rodziców wobec nauczycieli, wychowawców, nieufnego, pełnego rezerwy, wrogiego stosunku rodziców do nauczyciel: a) skutek wcześniejszych kontaktów z nauczycielami pozostałych dzieci; przeniesienie nieufności, niechęci na stosunek do innych pedagogów; b) niezbyt pozytywne wspomnienia z własnej edukacji rodzica, c) traktowanie nauczycieli rywalizacyjnie – jako konkurentów;

d) przekonanie rodziców, że nauczyciel „niszczy” ich wysiłki wychowawcze / nie wspiera ich; pomiędzy wartościami, priorytetami wychowawczymi rodziców a wymaganiami nauczycieli istnieje znaczna rozbieżność; niektórzy rodzice są zdania, że nauczyciel powinien postępować z ich dzieckiem w szkole tak, jak oni postępują z nim w domu; np. rodzice liberalni zarzucają nauczycielowi zbyt rygorystyczne traktowanie ich dziecka; e) poczucie, że nauczyciele mają zbyt wysokie wymagania wobec rodziców, nie liczą się z ich możliwościami, np. gdy nauczyciel prosi rodzica o pomoc w nadrobieniu z dzieckiem zaległości spowodowanych dłuższą nieobecnością);

f) ze względu na brak delikatności ze strony nauczyciela przy przekazywaniu informacji o trudnościach i niepowodzeniach dziecka; gdy nauczyciel omawia trudności dziecka w obecności innych rodziców; gdy rodzic dowiaduje się o kłopotach dziecka wtedy, gdy są one mocno zaawansowane; g) lęk przed oceną kompetencji wychowawczych rodzica przez nauczyciela; h) sposób prowadzenia wywiadówki i przekazywania informacji przez nauczyciela.

OCZEKIWANIA RODZICÓW DOTYCZĄCE FORM I ZASAD WSPÓŁPRACY ZE SZKOŁĄ I NAUCZYCIELAMI: 1. Rodzice chcą, żeby nauczyciele na bieżąco informowali ich o postępach dziecka, o ewentualnych problemach w momencie gdy się pojawią. 2. Wraz z informacjami nt. ocen dziecka, oczekują wskazówek, nad czym i w jaki sposób pracować z dzieckiem. 3. Oczekują od nauczyciela zrozumienia, wsparcia, a nie obarczania odpowiedzialnością za trudności dziecka.

4. Chcą otrzymywać wsparcie w rozwiązywaniu problemów wychowawczych. Oczekują fachowej wiedzy, która mogłaby być im przekazywana w postaci ciekawych prelekcji, wykładów, dyskusji. 5. Chcą mieć poczucie wpływu na to, co dzieje się z ich dzieckiem w szkole. Oczekują więc od nauczycieli otwartości na sugestie, prośby. 6. Chcą, aby ich uczucia były szanowane. Oczekują więc, że zastrzeżenia wobec nich oraz ich dzieci nie będą przekazywane w obecności innych rodziców.

WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI Z PERSPEKTYWY NAUCZYCIELI Badania wskazują na to, że nauczyciele traktują współpracę z rodzicami jako przykry obowiązek i nie są z niej zadowoleni. Konieczność kontaktowania się z rodzicami dla wielu nauczycieli obniża ich satysfakcję z pracy. Nauczyciele dość krytycznie oceniają jakość współpracy między rodziną a szkołą i są zdania, że to rodzice są odpowiedzialni za taki stan rzeczy.

Przyczyny nieprzychylnego nastawienia nauczycieli wobec rodziców: 1. Nieprzychylna postawa nauczyciela wywołana sposobem zachowania się rodzica, który np. wyraża agresję, arogancję, napastliwość, traktuje nauczyciela z pobłażliwością lub z wyższością, grozi, obraża go. 2. Poczucie zagrożenia oceną ze strony rodziców. 3. Brak odpowiednich warunków pracy. 4. Poczucie bycia odpowiedzialnym za coś, na co mają jedynie ograniczony wpływ (efekty pracy nauczycieli zależą również od zdolności dzieci i ich nastawienia do nauki, a to jest najsilniej kształtowane przez rodziców).

5. Kwestionowanie wymagań stawianych uczniom przez ich rodziców. 6. Rodzice często deklarują chęć wspomagania procesu edukacyjnego swego dziecka, ale w praktyce rzadko to robią. 7. Rodzice angażują się silniej we współpracę z nauczycielem dopiero wtedy, gdy dziecko ma poważne problemy. 8. Nieświadoma skłonność nauczycieli do klasyfikowania rodziców na tych, których dzieci dobrze się uczą i tych, których dzieci mają trudności szkolne, zachowują się nagannie, zaburzają pracę w szkole. Po tej drugiej grupie rodziców spodziewa się trudności w kontaktach. Za negatywne zachowania dzieci obwinia rodziców. 9. Brak właściwego przygotowania nauczycieli do efektywnego współdziałania z rodzicami.

Najczęstsze zarzuty kierowane przez nauczycieli względem rodziców: 1) Rodzice są mało zaangażowani w sprawy szkoły. 2) Rodzice niechętnie podejmują jakiekolwiek zadania, są bierni, nie zadają pytań podczas zebrań, za to niecierpliwie czekają aż nauczyciel skończy i będzie można iść do domu. 3) Nie interesują się za bardzo nauką dziecka, dopóki nie ma większych problemów. 4) Kiedy dziecko może nie zostać przepuszczone do kolejnej klasy, może otrzymać złą ocenę końcową z danego przedmiotu, rodzice mają pretensje wobec nauczyciela, żądają, aby ten coś z tym zrobił.

5) Rodzice zobowiązywani do dodatkowej systematycznej pracy z dzieckiem w domu, unikają tego, tłumacząc się brakiem czasu lub okłamują, że to robią. 6) Nie wspierają w dostatecznym stopniu wysiłków pracy nauczyciela, czasem go wręcz niwecząc, negując jego autorytet i negatywnie nastawiając dziecko wobec nauki oraz szkoły. 7) Z każdym rokiem nauki dziecka słabnie zainteresowanie rodziców szkołą i ich zaangażowanie w naukę dzieci. Zadowalające jest jedynie na etapie szkoły podstawowej. (Żłobicki, 2000)

CELE WSPÓŁDZIAŁANIA RODZICÓW I NAUCZYCIELI - lepsze poznanie przez nauczycieli i rodziców poszczególnych uczniów w środowisku szkolnym i domowym, - uświadamianie rodzicom, że wielostronny rozwój dziecka zależy od wspólnie realizowanych działań przez szkołę i dom, - umacnianie więzi emocjonalnej między nauczycielami i rodzicami podczas wspólnie wykonywanych zadań, - umożliwienie dwukierunkowego porozumienia się nauczycieli i rodziców na zasadzie demokratyzmu i partnerstwa,

- wymiana opinii i spostrzeżeń np. w sprawie rozwoju fizycznego, społecznego, emocjonalnego uczniów lub ich potrzeb psychospołecznych, - sugerowanie rodzicom określonych form oddziaływań wychowawczych, za pomocą których mogliby efektywnie pomóc swoim dzieciom w nauce i ogólnym funkcjonowaniu, - ułatwianie nauczycielom zrozumienia stosunku ucznia do swej rodziny oraz jej oczekiwań wobec niego.

NAJWAŻNIEJSZE, PODSTAWOWE FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA RODZICÓW I NAUCZYCIELI WG F. KOWALESKIEGO: - współpraca w organizowaniu procesów i warunków do najlepszego wypełniania przez dzieci i młodzież ich podstawowej roli - roli ucznia; odbywa się to na drodze dostarczania uczniom różnorodnych form wiedzy; sam uczeń również poszukuje wiedzy i zaczyna specjalizować się w wybranej przez siebie dziedzinie;

- uzgodnienie i wspólne organizowanie warunków i form zajęć czasu wolnego; - ujednolicenie lub wyrównanie sprzecznych niejednokrotnie wymagań stawianych dzieciom przez wychowawców i rodziców, zwłaszcza w dziedzinie wychowania moralnego, społecznego, estetycznego (w sferze oddziaływań kształtujących u dzieci określone wartości, oceny, zasady, normy); - uświadomienie rodzicom, że wielostronny rozwój dziecka zależy od wspólnie realizowanych działań; Podstawą współpracy szkoły z domem rodzinnym jest dobry przepływ informacji na drodze rodzic-nauczyciel.

OGÓLNE WYTYCZNE DOTYCZĄCE WSPÓŁDZIAŁANIA WYCHOWAWCÓW, RODZICÓW / OPIEKUNÓW DZIECI Zasada pozytywnej współpracy: ważnym warunkiem skutecznej współpracy wychowawców rodziców jest całkowicie dobrowolny w niej udział. Wszyscy powinni mieć świadomość współpracy, jak również korzyści z nią związanych. Zasada jedności oddziaływań: konieczność realizowania przez wychowawców i opiekunów dziecka zgodnych celów w pracy wychowawczej; ważne jest też uzgadnianie metod i form oddziaływań.

Zasada partnerstwa: przed nauczycielami i rodzicami stoją równorzędne prawa i obowiązki. Każda ze stron jest równie wartościowa, powinna tworzyć wspólnoty, której członkowie mają w miarę jednakowy udział w podejmowaniu decyzji i razem ponoszą odpowiedzialność za wprowadzenie ich w życie. Zasada systematycznej współpracy: dotyczy potrzeby czynnego i stałego zaangażowania się w wykonywanie zadań inicjowanych i organizowanych podczas współdziałania wychowawców i rodziców.

WARUNKI DOBREJ WSPÓŁPRACY: a) Pierwszy ruch w kierunku dobrej współpracy należy do nauczyciela. b) Nauczyciel musi odrzucić uprzedzenia i być gotowym na kontakt z każdym rodzicem. c) Posiadanie przekonania, że efektywność współpracy zależy od obu stron. d) Przyznanie rodzicowi takich samych praw, jakie sami chcemy mieć. e) Tworzenie przyjaznej atmosfery np. rozmowa w odpowiednim pomieszczeniu. f) Angażowanie do współpracy wszystkich rodziców. g) Zmienianie tego, co da się zmienić, pomaganie, bycie otwartym na nowe propozycje. h) Stosowanie zasad dobrej komunikacji.

ZASADY, KTÓRYCH POWINNI PRZESTRZEGAĆ NAUCZYCIELE PODCZAS GRUPOWYCH SPOTKAŃ Z RODZICAMI: 1) Na forum wywiadówki o sukcesach ucznia należy mówić imiennie, a o porażkach, trudnościach ogólnie i problemowo. 2) Najtrudniejsze sprawy dotyczące ucznia powinny być omawiane szczerze i indywidualnie. 3) Największą uwagę należy przywiązywać do spraw opiekuńczo-wychowawczych i dydaktycznych, a nie organizacyjnych i finansowych. 4) Z rodzicami należy rozmawiać po partnersku z troską i życzliwością. 5) O postępach w nauce i treściach do uzupełnienia powinno się informować za pomocą konkretnych metod.

LITERATURA: M. Babiuch (2002). Jak współpracować z rodzicami „trudnych uczniów”. Warszawa WSi. P. C. J. Christopher ( ). Nauczyciel – rodzic skuteczne porozumiewanie się. Gdańsk GWP. I. Dzierzgowska (1999). Rodzice w szkole. Warszawa Wyd. CODN. A. Kargulowa (1991). Szkoła i dom – konkurencja czy współpraca? (w: ) A. Kargulowa (red. ) Dlaczego dzieci nie lubią szkoły? Warszawa WSi. P. G. Koźmiński (2001). Współpraca z rodzicami. Złotów K&K. G. Koźmiński (2002). Efektywna współpraca nauczycieli i rodziców. Złotów K&K. M. Łobocki (1985). Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania. Warszawa Nasza Księgarnia. H. Rylke, G. Klimowicz (1992). Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi. Warszawa WSi. P. M. Talik (2005). Zasady współpracy z rodzicami. Dyrektor szkoły nr 1.