RNEKLEME YNTEMLER Prof Dr Mevlt KAYA RNEKLEME YNTEMLER

ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Prof. Dr. Mevlüt KAYA

ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Bu bölümün sonunda; Evren, evren birimi, tanımlayabilecek, örnekleme birimi ve gözlem birimi kavramlarını Örnekleme yöntemlerini açıklayabilecek, Örneklem büyüklüğünü etkileyen faktörleri ve izlenen süreçleri tanıyabilecek Örneklem büyüklüğünü hesaplama formüllerini kullanabileceğiz. Bu sunu Şener Büyüköztürk vd. ‘nin « Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri » kitabından faydalanılarak hazırlanmıştır.

İçindekiler Temel kavramlar Örnekleme yöntemleri ve sınıflandırılması Seçkisiz örnekleme yöntemleri Seçkisiz olmayan örnekleme yöntemleri Örneklem Büyüklüğü

Evren Evren, soruları cevaplamak için ihtiyaç duyulan verilerin (ölçümlerin) elde edildiği canlı ya da cansız varlıklardan oluşan büyük gruptur. Evren birimi, araştırma sonuçlarının geçerli olacağı evrenin sınırlandırılmış bir parçasına denir. Liselerdeki disiplin suçları konusundaki bir araştırmanın evren birimi, liselerdir. Evren değer/parametre ise evrende elde edilen verilerden hesaplanan ve evreni betimlemek için kullanılan değerlere denir.

EVREN Hedef Evren Ulaşılması hemen imkansız olan evrendir. Araştırmacının ideal seçimidir. Türkiye’deki tüm lise öğrencileri Ulaşılabilir Evren Araştırmacının gerçekçi seçimidir, ulaşılabilir olanıdır. Raporlarda genelde ulaşılabilir evren tanımlanır. Ankara’daki lise öğrencileri

Sayım Evrenin tüm birimlerinin ulaşılarak bilgilerin toplanmasına denir. Sayımın yapılabilmesi öncelikle evren birimlerinin tanımlandığı bir çerçevenin olmasını gerektirir. Bu çerçeve bazen bir adres, isim ya da kurum listesi olabilir. Örneğin nüfus sayımı

Örneklem ve Örnekleme Örneklem, özellikleri hakkında bilgi toplamak için çalışılan evrenden seçilen onun sınırlı bir parçasıdır. Örnekleme ise evrenin özelliklerini belirlemek, tahmin etmek amacıyla onu temsil edecek uygun örnekleri seçmeye yönelik süreci ve bu süreçte geliştirilen tüm işlemleri tanımlar. Örneklemlerden elde edilen verilerden hesaplana ve örneklemi betimlemede kullanılan değerlere örneklem değer ya da istatistik denir.

Örneklem ve Örnekleme Evrenden örneklemi oluşturmada temel alınan birime örnekleme birimi denir. Tek bir evren biriminden ya da birden çok evren biriminin yer aldığı kümelerden oluşabilir. Evrende örnek alma işi eleman temelinde yapılıyorsa bu süreç eleman örnekleme olarak ifade edilir. Evrenden örneklem için birim çekme işidir. Örnekleme birimi, birden fazla evren biriminden oluşan kümeler(gruplar) olarak da tanımlanabilir. Bu durumda evrenden örnek alma işi grup temelinde yapılır ve bu süreç küme örnekleme olarak bilinir. Liselerdeki disiplin suçları araştırırken; okul listesinden okullar seçilirse, küme örnekleme , öğrenci listesinden öğrenci seçilirse, eleman örneklemeye örnektir.

Örneklem ve Örnekleme Gözlem birimi, hakkında bilgi toplanan ve evrenin en küçük parçasındır kısaca araştırmanın bilgi kaynağıdır. Liselerdeki disiplin suçları araştırırken gözlem birimi: liselerdeki öğrenciler Örnekleme birimi, gözlem birimine eşit olabileceği gibi birden fazla biriminden de oluşabilir. gözlem Örnekleme hatası, evrenin aynı koşullarda gerçekleştirilen sayımdan elde edilen sonuç ile örnekleme yoluyla tahmine dayalı sonuç arasındaki farka denir.

Örnekleme Yöntemleri Evrenin tanımı Veri toplama teknikleri Araştırmanın, zaman ve kontrol açısından sahip olunan olanakları örnekleme yönteminin seçilmesinde belirleyici faktörlerdir. Örnekleme yöntemlerinin sınıflandırılmasında kullanılan temel ölçüt, örnekleme biriminin seçiminin olasılıklı olma ve olasılıklı olmama durumudur.

Örnekleme Yöntemleri Evrenden örneklem için birim çekmede olasılık yoktur. Birimler evrenden belirli olasılıklarla çekilir.

Örnekleme Yöntemleri Seçkisizlik (yansızlık), örneklemede temel alınan birimlerin örneklem için seçilme olasılıklarının eşit olmasıdır. Seçkisizlik, birimlerin örnekleme seçilme durumlarının birbirinden bağımsız olmasını da gerektirir.

Örnekleme Yöntemleri Seçkisiz örnekleme yöntemleri, evrenden örneklem için birim çekme işleminin seçkisizlik ilkesine uygun olarak yapılmasıdır. Seçkisiz olmayan örnekleme yöntemleri, örnekleme alınacak birimlerin seçkisizlik ilkesine bağlı olmaksızın belirlenmesidir. Örnek için evrenden birim çekme işlemi tek aşamada tamamlanıyorsa, bu yönteme tek aşamalı örnekleme, iki veya daha fazla aşamada tamamlanıyorsa çok aşamalı örnekleme denir.

SEÇKİSİZ ÖRNEKLEME YÖNTEMİ Basit Seçkisiz Örnekleme Oluşturulan evren listesinden örnekleme Birimlerinin seçkisiz olarak çekilmesidir. Tabakalı Örnekleme Evrendeki alt grupların evrendeki ağırlıkları oranında örneklemde temsil edilmelerini amaçlar. Alt evrenlerden birim çekme işlemi basit yansız örnekleme ile gerçekleştirilir.

SEÇKİSİZ OLMAYAN ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Sistematik Örnekleme Evren büyüklüğünün örneklem büyüklüğüne bölünmesiyle bulunan sayıya k katsayısı diyelim. Bu katsayı örneklem aralığı olarak adlandırılır. Örneklem aralığı içinden bir sayıyı rastgele seçtikten sonra , bundan sonraki sayıları k katsayısı kadar birimler seçerek yaptığımız örnekleme sistematik örnekleme denir. Evren birimi, lise ve sayısı 200, seçilecek lise sayısı 20 olsun. k katsayısı 200 / 20 = 10 olur. 1 - 10 arası rakamlardan biri rastgele belirlenir. Örneğin 8 rakamını seçelim. Buna göre örnekleme seçilecek liseler; 8, 18, 28, . . . 198. sıradaki liseler olur.

SEÇKİSİZ OLMAYAN ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Amaçsal Örnekleme Derinlemesine araştırma yapabilmek amacıyla çalışmanın amacı bağlamında bilgi açısından zengin durumların seçilmesidir. Araştırmacı, seçilen durumlar bağlamında doğa ve toplum olaylarını anlamaya ve bunlar arasındaki ilişkileri keşfetmeye ve açıklamaya çalışır. 6 amaçsal örnekleme yöntemi vardır; • Aykırı durum • Maksimum çeşitlilik • Benzeşik • Tipik durum • Tabakalı amaçsal • Ölçüt

SEÇKİSİZ OLMAYAN ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ AMAÇSAL ÖRNEKLEME Aykırı durum örnekleme: Örneklemin problemle ilgili olarak birbirine aykırı (uç) durumlardan, örneklerden oluşturulmasıdır. Örneğin, Örneklemdeki okulların, en yüksek ve en düşük başarı düzeyindeki okullardan seçilmesi Maksimum çeşitlilik örnekleme: Örneklemin problemle ilgili olarak kendi içinde benzeşik farklı durumlardan oluşturulmasıdır. Örneğin, farklı sosyo-ekonomik düzeydeki okullar

SEÇKİSİZ OLMAYAN ÖRNEKLEME AMAÇSAL ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Benzeşik örnekleme: Örneklemin, araştırmanın problemiyle ilgili olarak evrende yer alan benzeşik bir alt grubundan ya da durumundan oluşturulmasıdır. Örneğin, Alt sosyo-ekonomik düzeydeki okullar Tipik durum örnekleme: Örneklemin araştırma problemi ile ilgili olarak evrende yer alan çok sayıdaki durumdan tipik olan biriyle oluşturulmasıdır. Sıra dışı olmayan, ortalama, tipik bir durum seçimi. Örneğin, Şehir merkezinde görece geneli yansıtabilecek birkaç okulun seçimi

SEÇKİSİZ OLMAYAN ÖRNEKLEME AMAÇSAL ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Tabakalı amaçsal örnekleme: Örneklemin, ilgilen belli alt grupların özelliklerini göstermek, betimlemek ve bunlar arasında karşılaştırmalar yapabilmek amacıyla bu alt gruplardan oluşturulmasıdır. Kota örnekleme olarak da anılır. Ölçüt örnekleme: Örneklemin problemle ilgili olarak belirlenen niteliklere sahip kişiler, olaylar, nesneler ya da durumlardan oluşturulmasıdır. Örneğin, Liselerdeki şiddet davranışlarını konu alan bir araştırmada örneklem belirlerken, resmi kayıtlara göre en az 2 olaya karışma durumu bir ölçüt olabilir. Ya da okul yöneticileri içerisinde motivasyonu en düşük %10’luk grubun seçilerek bir uygulama yapılması.

SEÇKİSİZ OLMAYAN ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Uygun / Kazara Örnekleme Kazara ya da elverişli örnekleme ismi ile de anılan uygun örnekleme yöntemi zaman, para ve işgücü kaybını önlemeyi temel amaç edinmiştir. Sonuçlarına en az güvenilen ve araştırmacılar tarafından önerilmeyen bir yöntemdir. Uygun örnekleme yöntemi araştırmacının kolayca ulaşabileceği bir örneklemden verilerin toplanmasıdır. Örneğin, araştırmacının ulaşım ve izin açısından kolay uygulama yapılabilecek liseleri seçmesi. . .

ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ Öncelikle, araştırmanın ulaşılabilir evreni tanımlanmalıdır. Örneklem büyüklüğünü belirlemede çeşitli kısıtlamalar ( parasal kaynak, zaman) bulunabilir. Araştırmanın türü (nicel, nitel), deseni, değişken sayısı, veri analiz yöntemleri, tahmin için kabul edilen güven düzeyi ve tolere edilecek sapma miktarı dikkate alınmalıdır. Analiz birimi; araştırmacının hakkında konuşmak istediği grup(lar)dır. Örneklem büyüklüğünün tahmininde analiz birimlerinin de dikkate alınması gerekir

ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ Nitel araştırmalarda örneklem büyüklüğüne kara vermek nicel araştırmalara göre daha zordur. Nitel araştırmalarda örneklem büyüklüğünü hesaplamada belli bir kural yoktur. Araştırmanın amacına ve sahip olunan olanaklara göre kararlaştırılır. Nicel araştırmalarda incelenen değişkenin sürekli ve süreksiz olmasına göre farklı formüller kullanılarak hesaplanır. .

ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ Sürekli Değişkenlerde Tahmin Yıllık ortalama gelir miktarı, akademik başarı puanları gibi sürekli değişkenlerin ölçüleceği bir çalışmada örneklem büyüklüğü aşağıda verilen formülle hesaplanır. Örneklem büyüklüğünün hesaplanmasında bazı istatistik bilgilerine sahip olmak gerekmektedir.

ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ Süreksiz Değişkenlerde Tahmin Belli bir özelliğe sahip olma durumuna göre bir sınıflandırmanın yapıldığı ölçme işlemlerinde elde edilecek veriler, yani ölçülen değişkenler süreksiz değişkenlerdir. Sürekli değişkenler için örneklem büyüklüğü yanda verilen formülle hesaplanır.

Örneklem Büyüklüğünü Hesaplama 1. Tolerans miktarı (d) ve t-tablo değeri kararlaştırılır. 2. Evren varyansı tahmin edilir. Şu yollar izlenebilir: - İki aşamalı geçiş. İlk aşamada n 1 büyüklüğünde bir örneklem seçilir, veriler toplanır ve varyans tahmin edilir. Örneklem büyüklüğü (n) tahmin edilir. Eğer, n 1 < n ise aradaki fark tamamlanır. – Önceki benzeri araştırmalardan elde edilmiş varyans tahminleri kullanılabilir. – Normal dağılım özellikleri dikkate alınarak tahmin edilebilir. 3. Kararlaştırılan parametre değerleri ilgili formülde yerine konularak örneklem büyüklüğü (n) hesaplanır.

TEŞEKKÜRLER