Risk Deerlendirme Karar Matris Metodolojisi Hazrlayanlar Yasin KANLISU

Risk Değerlendirme Karar Matris Metodolojisi • Hazırlayanlar: Yasin KANLISU Hüsamettin ARMUT Mustafa KILINÇ Hakan ŞAHİN GRUP: + 18

Risk Değerlendirme Karar Matris Metodolojisi L-tipi ve X-tipi matrisler

Karar matris metodolojisi En sık kullanılan yaklaşımlardan biri olan risk değerlendirme matrisi ABD askeri standardı MIL_STD_882 -B olarak da bilinen sistem güvenlik program gereksimini karşılamak maksadıyla geliştirilmiştir. Matris diyagramları, iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi analiz etmekte kullanılan değerlendirme araçlarıdır.

Karar matris metodolojisi Bu metot basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir. Ancak, değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip işlerin/proseslerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir.

L-tipi matrisler L TİPİ MATRİS özellikle sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu metot basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir, ve analistlerin birikimine göre metodun başarı oranı değişir. Bu metod ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi takdirinde sonucun değerlendirilmesi ve ölçümü yapılır. Risk skoru ihtimal ve zarar derecesinin çarpımından elde edilerek tablodaki yerine yazılır.

OLASILIK ORTAYA ÇIKMA OLASILIĞI İÇİN DERECELENDİRME BASAMAKLARI ÇOK KÜÇÜK Hemen hiç KÜÇÜK Çok az ( yılda bir kez ), sadece anormal durumlarda ORTA Az ( yılda bir kaç kez ) YÜKSEK Sıklıkla ( ayda bir ) ÇOK YÜKSEK Çok sıklıkla ( haftada bir, her gün ), normal çalışma şartlarında

L-tipi matrisler Risk = Olasılık x Şiddet SONUÇ DERECELENDİRME ÇOK HAFİF İş saati kaybı yok, hemen giderilebilen, ilk yardım gerektiren HAFİF İş günü kaybı yok, , kalıcı etkisi olmayan ayakta tedavi ORTA Hafif yaralanma, yatarak tedavi/yaralanma CİDDİ Ciddi yaralanma, uzun süreli tedavi, meslek hastalığı ÇOK CİDDİ Ölüm, sürekli iş göremezlik

ŞİDDET İHTİMAL Risk skor matrisi (Çok Hafif) (Orta Der. ) (Ciddi) 1 1 (Çok Küçük) Anlamsız 1 2 (Küçük) 2 3 4 5 (Çok Ciddi) Düşük 2 Düşük 3 Düşük 4 Düşük 5 Düşük 2 Düşük 4 Düşük 6 Orta 8 Orta 10 Düşük 3 Düşük 6 Orta 9 Orta 12 Yüksek 15 Düşük 4 Orta 8 Orta 12 3 (Orta Der. ) 4 (Yüksek) Yüksek 16 Yüksek 20 5 (Çok Yüksek) Düşük 5 Orta 10 Yüksek 15 Yüksek 20 Tolere Edilemez 25

L-tipi matrisler Risk skor matrisi SONUÇ EYLEM Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş başlatılmamalı eğer devam Katlanılamaz eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmalıdır. Riskler (25) Gerçekleştirilen faaliyetlere rağmen riski düşürmek mümkün olmuyorsa, faaliyet engellenmelidir. Belirlenen risk azaltılıncaya kadar iş başlatılmamalı eğer devam eden bir faaliyet varsa derhal Önemli Riskler durdurulmalıdır. Risk işin devam etmesi ile ilgiliyse (15, 16, 20) acil önlem alınmalı ve bu önlemler sonucunda faaliyetin devamına karar verilmelidir.

L-tipi matrisler Risk skor matrisi Orta Düzeydeki Riskler (8, 9, 10, 12) Belirlenen riskleri düşürmek için faaliyetler başlatılmalıdır. Risk azaltma önlemleri zaman alabilir. Önemsiz Riskler (1) Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için kontrol prosesleri planlamaya ve gerçekleştirilecek faaliyetlerin kayıtlarını saklamaya gerek olmayabilir. Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için ilave kontrol Katlanılabilir proseslerine ihtiyaç olmayabilir. Ancak mevcut Riskler kontroller sürdürülmeli ve bu kontrollerin (2, 3, 4, 5, 6) sürdürüldüğü denetlenmelidir.

Ön hazırlık İşe başlanmadan şu veriler toplanıp değerlendirilmelidir: • Kimyevi, fiziki ve biyolojik ajanlar listesi • İş aktivitelerinin gözden geçirilmesi • Ortam ölçüm raporlarının incelenmesi • İş kazası ve hadise (olay) raporlarının incelenmesi • Literatür taraması (standart vb. ) • İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi • Uzman görüşlerinden yararlanılması • Teknik periyodik kontrol raporlarının incelenmesi • Benzeri diğer işyerlerinden elde edilen veriler

Risk kontrol hiyerarşisi • Tehlikeyi kaynağında ortadan kaldır • Tehlikeyi kaynağında azalt • Kişiyi tehlikeden uzaklaştır • Tehlikeyi izole et • Kişinin maruziyet seviyesini azalt • Kişisel koruyucu kullanımını sağla

Tanımlar Transmisyon düzeni: Güç aktaran miller, volanlar, kasnaklar, kayışlar, kaplinler, muylular, bilyeler, kranklar, kavramalar, dişli düzenleri, zincir ve dişlisi gibi elemanlardır. Operasyon noktası: Makine ve tezgahta talaş kaldıran, şekillendiren, ezen, delen, kesen veya başka şekilde işlem yapan kısım ile iş alıp verirken tehlikeli olan bölgelerin tamamıdır.

Tanımlar Hareketli parçalar: Makine ve tezgâhlarda güç aktarmayan ancak hareket eden ( kalem tespit başlıkları, besleme merdaneleri, vargel tablaları gibi) elemanlardır. Talaş: Metal, ahşap, petrol esaslı, teflon, kompozit vb. malzemelere istenilen şekli kazandırmak için üzerlerinden kaldırılan, kesilen yada soyulan parçalı yada sürekli parçacıklardır.

Tanımlar Koruyucu: Makinelerin transmisyon düzenlerinde hareketli parçalarında ve operasyon noktalarında kullanılan koruma düzeni ile güvenli olmayan durumlarda kullanılacak durdurma sisteminin bütünüdür. Platform: Çalışanların rahat hareket etmeleri ve çalışma ortamını daha iyi görebilmeleri, yada operasyon noktasındaki işlemi izleyebilmeleri ve operasyon kabinlerine gidebilmek için gerekli tedbirler alınarak yapılmış yükseltilerdir.

Tanımlar Mesleki maruziyet sınır değeri: Başka şekilde belirtilmedikçe, 8 saatlik sürede, çalışanların solunum bölgesindeki havada bulunan kimyasal madde konsantrasyonunun zaman ağırlıklı ortalamasının üst sınırıdır. Biyolojik sınır değeri: Kimyasal maddenin, metabolitinin veya etkilenmeyi belirleyecek bir maddenin uygun biyolojik ortamdaki konsantrasyonunun üst sınırıdır.

Tam otomatik CNC makas risk değerlendirmesi Ön Gözlem • Operasyon noktaları bilgisayar vasıtası ile programlanmaktadır. • Tezgah etrafı zincirle çevrili durumda olup çalışma alanına girildiğinde otomatik durmaktadır. • Uygun çalıştırma ve durdurma butonları bulunmaktadır. • Gövde topraklamaları uygun yapılmış ve periyodik kontrolleri yapılmaktadır. • Çalışan işçi eğitimli ustadır. • Çalışma talimatı bulunmaktadır. • Çalışma yeri uygun, ergonomiye dikkat edilmiştir. • Gürültü seviyesi yüksektir. • Vibrasyon zararlı seviyede değildir. • Bakım sırasında eğitimli işçi bakım talimatı doğrultusunda hareket etmektedir.

Tam otomatik CNC makas risk değerlendirmesi Tehlikel Potansiyeli i Tehlikeli Tehlike Olay Durum Eleman Nedeni Tam otomatik CNC saç kesme makası Kimler Sonu Zarar RİSK Düzeltici etkilenebili İhtimal ç Şiddeti SKORU Önlem r Gürültü Kulaklık Tezgahta kullanmama çalışan işçiler İşitm e kaybı Gürültü seviyesinin ölçümü, İşçilere zimmetle uygun kulaklık verilerek kullandırılması, eğitim verilmesi, 4 4 16

Saç kesme makasları risk değerlendirmesi Ön Gözlem: • Bıçak koruyucusu bulunmaktadır. • Ayak pedalı ile çalışmaktadır. • Acil stop butonu bulunmaktadır. • Çalışan işçiler eğitimli ustadırlar. • Tezgah durdurulmadan çalışma sırasında müdahale edilmemektedir. • Uygun çalıştırma ve durdurma butonları bulunmaktadır. • Gövde topraklamaları uygun yapılmış ve periyodik kontrolleri yapılmaktadır. • Çalışma talimatı bulunmaktadır.

Saç kesme makasları risk değerlendirmesi Potansiyeli Tehlike Olay Eleman Nedeni Tehlikeli Kimler Sonuç Durum Etkilenebilir Saç kesme Bıçak Parmak Operatör makası koruyucusu kesme çıkarılma durumu İhtimal Zarar RİSK Düzeltici Şiddeti SKORU Önlem Uzuv kaybı 2 4 8 İşçilere eğitim verilmesi, bıçak koruyucusunu n hiçbir şekilde çıkarılmaması nın sağlanması.

Saç bükme makinesi risk değerlendirmesi Ön Gözlem: • Operasyon noktasında sensör bulunmaktadır. • Ayak pedalı ile çalışmaktadır. • Acil stop butonu bulunmaktadır. • Gövde topraklamaları uygun yapılmış ve periyodik kontrolleri yapılmaktadır. • Çalışan işçi eğitimli ustadır. • Çalışma talimatı bulunmaktadır. • Çalışma yeri uygun, ergonomiye dikkat edilmiştir. • Gürültü zararlı seviyede değildir. • Vibrasyon zararlı seviyede değildir. • Bakım sırasında eğitimli işçi bakım talimatı doğrultusunda hareket etmektedir.

Saç bükme makinesi risk değerlendirmesi Potansiyeli Tehlike Olay Eleman Nedeni Tehlikeli Durum Kimler Sonuç Etkilenebilir Saç bükme Sensör Parmak Operatör makinası arızası ve sıkıştırma küçük parça çalışılması İhtimal Zarar RİSK Şiddeti SKORU Uzuv kaybı Düzeltici Önlem İşçilere eğitim verilmesi, sensörlerin periyodik kontrol edilmesi 2 4 8

Eksantrik pres tezgahı risk değerlendirmesi Ön Gözlem: • Tezgahta çift el kumanda yoktur. • Ayak pedalı bulunmaktadır. Ayak pedalı üst koruyucusu vardır. • Kapalı kalıp çalışmaktadır. • İhtiyaç olduğunda açık kalıpta çalışmaktadır. • Çalışan işçiler eğitimli ustadırlar. • Tezgah durdurulmadan çalışma sırasında müdahale edilmemektedir. • Uygun çalıştırma ve durdurma butonları bulunmaktadır. • Gövde topraklamaları uygun yapılmış ve periyodik kontrolleri yapılmaktadır. • Çalışma talimatı bulunmaktadır. • Çalışma yeri uygun, ergonomiye dikkat edilmiştir. • Gürültü zararlı seviyede değildir. • Bakım sırasında eğitimli işçi bakım talimatı doğrultusunda hareket etmektedir.

Eksantrik pres tezgahı risk değerlendirmesi Potansiyeli Tehlikeli Kimler Sonuç Tehlike Olay Nedeni Durum Etkilenebilir Eleman Eksantrik pres Açık kalıpta ayak pedalı kullanılmakt Parmak a ve kıskaç Operatör kopması yada maşa kullanılmam aktadır. Uzuv kaybı İhtimal Zarar RİSK Şiddeti SKORU 4 4 16 Düzeltici Önlem İşçilere eğitim verilmesi, açık kalıpta çift el kumanda kullanımının sağlanması

Gazaltı kaynak makinesi risk değerlendirmesi Ön Gözlem: • Kaynakta çalışan usta işçilere yeterli eğitim verilmiştir. • Kaynak yapılan yerler diğer işçilerin çalıştığı yerlerden ayıran paravana yoktur. • Kaynakta kullanılan gaz uygun tüplerde bulunmakta ve tüpler periyodik olarak kontrol edilmektedir. • İmalatçı firmanın etiketi bulunmaktadır. • Tüpler uygun yerde depolanmaktadır. • Çalışan işçilere uygun koruyucu olarak gözlük, eldiven, önlük verilmiştir. • Lokal havalandırma bulunmamaktadır. • Kaynak yapılan yerde yanıcı malzeme bulunmamaktadır. • Çalışma talimatı bulunmaktadır. • Kaynak özel bölümde yapılmaktadır.

Gazaltı kaynak makinesi risk değerlendirmesi Potansiyeli Tehlike Olay Nedeni Eleman Gaz altı Lokal kaynak havalandırm makinası a yoktur. Tehlikeli Durum Kimler Sonuç Etkilenebilir Kaynak Operatör gazlarından meslek hastalığı İhtimal Zarar RİSK Şidde SKORU ti Meslek hastalığı 4 Gaz altı kaynak makinası Paravanayok Kaynak Diğer işçiler ışınlarından diğer işçilerin etkilenmesi Gaz altı kaynak makinası Kıvılcım sıçraması Gözlük Çalışan işçi kullanmam a Gözlerin ışından etkilenmesi ve yanlış 2 harekete sebebiyet Görme 4 kaybı 4 16 3 6 4 16 Düzeltici Önlem İşçilere eğitim verilmesi, lokal havalandırma yapılması, uygun maske alınarak zimmetle verilip kullandırılmas ı Kaynak paravanası yapılması Gözlük kullandırılmas ı

Daire testere tezgahı risk değerlendirmesi Ön Gözlem: • Operasyon noktası siper koruyucusu bulunmaktadır. • Tezgah durdurulmadan çalışma sırasında müdahale edilmemektedir. • Uygun çalıştırma ve durdurma butonları bulunmaktadır. • Gövde topraklamaları uygun yapılmış ve periyodik kontrolleri yapılmaktadır. • Çalışma talimatı bulunmaktadır. • Gözlük zaman kullanılmamaktadır.

Daire testere tezgahı risk değerlendirmesi Potansiyeli Tehlike Olay Eleman Nedeni Daire testere Tehlikeli Kimler Sonuç Durum Etkilenebilir Gözlük Parça Operatör kullanmam sıçraması a Zarar RİSK Düzeltici İhtimal Şiddet SKORU Önlem i Görme kaybı ve yaralanma 3 4 12 İşçilere eğitim verilmesi, zimmetle gözlük verilerek kullandırılma sı

Tozboya kabini risk değerlendirmesi Ön Gözlem: • İş parçaları püskürtme boya ile boyanmakta zararları bilinmektedir. • Boya özel bölmelerde yapılmaktadır. • Boya kabini lokal havalandırma sistemi yoktur. • Çalışan işçi maske kullanmaktadır. • Çalışan işçilerin genel sağlık muayenesinin yanında akciğer filmi çekilmektedir. • Çalışan usta işçilere yeterli eğitim verilmiştir. • Çalışma talimatı bulunmaktadır. • İhtiyaçtan fazla boya ayrı yerde depolanmaktadır.

Tozboya kabini risk değerlendirmesi Potansiyeli Tehlike Olay Eleman Nedeni Tehlikeli Durum Kimler Sonuç Etkilenebili r İhtimal Zarar RİSK Düzeltici Önlem Şiddeti SKORU Boya kabini Toz boya Lokal Boya işinde Meslek partiküller havalandırm çalışan hastalığı i a yoktur. işçiler. 5 4 20 Boya kabini için uygun lokal havalandırma yapılacak, işçiye uygun maske verilecek eğitimle kullanması sağlanacaktır.

Kompresör risk değerlendirmesi Ön Gözlem: • Kompresör çalışma alanının arka tarafına konumlandırılmıştır. • Kompresörün basınç deneyi hidrolik olarak en yüksek çalışma basıncının 1, 5 katı ile yapılmış olup belgelendirilmiştir. • Kompresörler üzerinde; İmalatçı firmanın adı, Yapıldığı yıl, En yüksek çalışma, basıncı ve hava kompresörü olduğu belirtilmiştir. • Tehlike anında, uzak bir yerden durdurulması gerektiği eğitimi verilmiştir. • Kompresörün hava depolarında güvenlik supabı bulunmaktadır. • Bakımı yapılmakta olup uygun yağ kullanılmakta ve suyu alınmaktadır. • Gövde topraklamaları uygun yapılmış ve periyodik kontrolleri yapılmaktadır, • Çalışma talimatı bulunmaktadır,

Kompresör risk değerlendirmesi Potansiyeli Tehlike Olay Eleman Nedeni Kompresör Tehlikeli Durum Kimler Sonuç Etkilenebilir Bakım Hava yapacak işçi tankının iyi eğitimli patlaması değildir. Yakınında Ölüm çalışan işçiler Olasılık Şiddet RİSK SKORU Düzeltici Önlem Kompresör bakımını yapacak işçi bu konuda iyi eğitilmiş olacaktır. 2 5 10

X-tipi matrisler Matris diyagramları çok boyutlu düşünce yoluyla problemli konuların açığa kavuşturulmasına katkı sağlar. Matris diyagramları bir probleme veya olaya iştirak eden veya problem veya olay üzerinde etkisi olan faktörlerin, parametrelerin tanımlanmasını ve aralarındaki ilişkinin belirlenmesini sağlar. Matris diyagramının temel avantajı; her çift değişken arasındaki ilişkinin derecesini grafiksel olarak göstermesidir.

X-tipi matrisler Bu tip risk değerlendirmesi karmaşık prosesler veya akım şemaları içeren işlerin mevcut olduğu yerlere veya olaylara uygulanabilir. Tek başına bir analistin yapmasına uygun değildir. 5 yıllık geçmiş kaza araştırmasına İhtiyaç vardır. Tecrübeli bir takım lideri önderliğinde disiplinli bir takım çalışması gerektirir.

X-tipi matrisler Daha önce meydana gelmiş bir kazanın veya buna bağlı bir olayın tekrarlanma olasılığı da değerlendirilir. Değerlendirme sonucunda riskin giderilmesi için alınacak önlemlerin maliyet analizi de yapılarak, riskin maliyeti ile riski transfer etme imkanı var ise iki maliyet karşılaştırılarak kıyaslanır.

X-tipi matrisler Yöntemin uygulanmasında, öncelikle bir işletme içerisinde bir bölüm/parça veya bir olay seçilir. Seçilen konu ile ilgili olarak • 5 yıllık geçmiş kaza araştırması yapılır veya arşivler incelenir • geçmiş kazaları ortaya getiren nedenler belirlenmeye çalışılır ve • tekrarlama şansları araştırılır.

X-tipi matrisler OLASILIK DERECELENDİRME Basit ekipman hatası veya valf hatası, hortumdan sızıntı veya ÇOK YÜKSEK X-tipi matriste bir olayın gerçekleşme her günkü normal şartlar altında gerçekleşebilecek insan ihtimali: hatası. İkili ekipman hatası, ekipmandan sızıntı veya hortum YÜKSEK yırtılması, borulamada kırılma, insan hatası İnsan hatası ile ekipman hatasının kombinasyonu veya ORTA proses hattındaki veya borulamalarında hata Çoklu ekipman, valf, insan, boru hattı hatası veya KÜÇÜK tanklardaki, proses kaplarındaki spontane gelişen hatalar ÇOK KÜÇÜK Sadece olağanüstü durumlarda gerçekleşir

X-tipi matrisler SONUÇ KONTROL DERECESİ VAR Kontrol var, sistemin çalışması ekipmanla da takip ediliyor ORTA Kontrol var, ancak birim amiri gözetimi ile yapılıyor ZAYIF Belli aralıklarla çalışanların uyarılması sağlanıyor YOK Tamamen çalışanın inisiyatifinde X-tipi matriste bir olayın kontrol derecesi:

X-tipi matrisler X-tipi matriste bir olayın şiddeti: SONUÇ DERECELENDİRME Personel : Hafif sıyrıklar, 3 günden az iş günü kayıplı kazalar. Toplum : Direkt etki yok. Çevre : Tamamen kontrol altında tutulabilecek çevresel ÇOK HAFİF etki Ekipman : Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 1 – 1, 000 $ arası HAFİF Personel : İlk yardım gerektiren yaralanmalar. Toplum : Koku veya gürültü yayılması sonucu rahatsızlık verilmesi, direkt etki yok. Çevre : Kontrol altına alınabilecek lokal çevresel etki Ekipman : Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 1, 000 – 10, 000 $ arası

X-tipi matrisler X-tipi matriste bir olayın şiddeti: Personel : Doktor müdahalesi gerektiren şiddetli yaralanmalar ve meslek hastalıkları Toplum : Doktor müdahalesi gerektiren şiddetli yaralanmalar ORTA Çevre : Kontrol altına alınamayan küçük düzeyli çevresel etki Ekipman : Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 10, 000 – 100, 000 $ arası Personel : Hayatı tehdit edici yaralanma, akut zehirlenmeli meslek hastalığı veya kaza yada meslek hastalığı sonucu bir kişinin ölümü Toplum : Hayatı tehdit edici yaralanma veya kaza sonucu bir kişinin ölümü CİDDİ Çevre : Kontrol altına alınamayan orta düzeyli çevresel etki Ekipman : Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 100, 000 – 1, 000 $ arası

X-tipi matrisler X-tipi matriste bir olayın şiddeti: ÇOK CİDDİ Personel : Birçok çalışanın hayatını tehdit edici şekilde yaralanması, meslek hastalığına yakalanması veya kaza yada meslek hastalığı sonucunda ölmesi Toplum : Hayatı tehdit edici şekilde yaralanma, meslek hastalığına yakalanma veya kaza yada meslek hastalığı sonucu birden çok ölüm Çevre : Kontrol altına alınamayan büyük çaplı çevresel etki Ekipman : Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 1, 0000 $ ve üzeri

X-tipi matrisler X-tipi matriste bir önceki kazaların sonucu: SONUÇ ÖNCEKİ KAZALAR Ö UK İGK Ölümlü kaza Uzuv kayıplı hayati tehlike yaratabilecek kaza, hayati tehlike yaratacak meslek hastalığı İş günü kaybı, uzun süreli tedavi gerektiren iş kazası veya meslek hastalığı HY Hafif Yaralanma KRK Kazaya ramak kalma, tehlikeli durum

X-tipi matrisler Risk matrisi üzerinden belirlenen değerler aşağıdaki formüle yazılarak risk derecelendirme skoru elde edilir. RDS = A + B + C + D