Rim u doba republike dravni i drutveni poredak

Rim u doba republike, državni i društveni poredak

Uredjenje Rima u doba republike (50930. p. n. e. ) • Poslednji rimski kralj bio je Tarkvinije Oholi, koji je u izvorima bio prikazan kao tiranin • Zbog toga je 509. god. p. n. e. zbačen sa vlasti • Vlast je preuzela rimska aristokratija, tj. patriciji; iz njihovih redova birana su dva konzula, na koje su preneta kraljevska ovlašćenja • Tako je u Rimu uspostavljena republika • U starom veku se verovalo da snaga Rima počiva na stabilnom državnom uredjenju, u kojem niko nije mogao steći apsolutnu vlast

• Rimsko društvo u doba republike bilo je podeljeno po dva kriterijuma: po poreklu i bogatstvu • Ljudi su bili slobodni ili robovi • Slobodni ljudi delili su se na oslobodjenike, strance i rimske gradjane • Oslobodjenici su bili bivši robovi, kojima su gospodarili slobodu, stranci su bili ljudi koji nisu imali rimska gradjanska prava • Rimski gradjani imali su brojna prava i obaveze: pravo glasa, pravo da budu birani, prava na odbranu pred sudom, pravo na žalbu, pravo da služe u rimskoj vojsci • Rimski gradjani delili su se u četiri klase: patriciji, plebejci, nobili i vitezovi

• Patriciji su bili pripadnici aristokratije, to su bile najuglednije i najstarije rimske porodice, u vreme rane republike jedino oni su imali politička prava • Plebejci su bili običan narod, koji je bio podredjen patricijima i nije imao politička prava, oni su vodili dugu borbu za ravnopravnost sa patricijima • Nobili su predstavljali novu rimsku aristokratiju, od 2. veka p. n. e. , koja je uključivala i one plebejske rodove čiji je član porodice bio magistrat, prvi član porodice koji bi dospeo do položaja magistrata zvao se homo novus (novi čovek) • Vitezovi su bili bogati zemljoposednici, trgovci i advokati, prvobitno isključivo patriciji, kasnije i plebejci na osnovu bogatstva. To su bili visoko moralni ljudi, koji su stekli pravo da budu birani za sudije.

• U vreme republike, Rimom su vladali magistrati, Senat i narodne skupštine (komicije) • Rimski istoričar Polibije je rimsko državno uredjenje smatrao mešavinom monarhije (vlast konzula), aristokratske republike (moć Senata) i demokratije (uloga narodne skupštine) • Centralno mesto političkog života bio je gradski trg (Forum Romanum)

Rimski forum

• Magistrati su bili birani iz redova bogatih gradjana, pošto nisu dobijali platu; njihova vlast bila je izborna i dvostruko ograničena • Skoro svima je dužnost trajala godinu dana, a svaki od njih je imao makar jednog kolegu • Najviši magistrati u Rimu bila su dva konzula; oni su u ratu komandovali vojskom, u miru njima su se pokoravali ostali magistrati, sazivali su Senat i narodne skupštine i predlagali zakone, takodje su brinuli o sprovodjenju odluka Senata i narodnih skupština

• Simbol vlasti konzula bili su snopovi pruća (fasces), u ratnim pohodima u snopove su stavljane sekire, što je simbolizovalo vojnu vlast konzula, te snopove su ispred konzula nosili liktori

• Rimski liktor

• Iza konzula su po rangu sledili pretori, oni su sudili u sporovima izmedju rimskih gradjana, kao i rimskih gradjana i stranaca • Ponekad su komandovali vojskom u ratnim pohodima, ili upravljali provincijama • Edili su vodili računa o redu i miru u Rimu, kao i o redovnom snabdevanju grada žitom; takodje su priredjivali igre u čast bogova • Značajno mesto medju magistratima pripadalo je cenzorima • Oni su bili birani svake pete godine, na 1, 5 godinu, oni su popisivali rimske gradjane i njihovu imovinu i odredjivali porez • Oni su takodje i sastavljali spiskove rimskih senatora

• Najniži u rangu medju rimskim magistratima bili su kvestori, oni su vodili državnu blagajnu i državni arhiv • Do sada navedeni magistrati imali su status redovnih magistrata, jer su birani u redovnim okolnostima (konzuli, pretori, kvestori, cenzori, edili i narodni tribuni) • U posebnim okolnostima birani su vanredni magistrati • Najznačajniji vanredni magistrat bio je diktator, koji je imenovan u vremenu opasnosti za rimsku državu • Njegova vlast bila je iznad vlasti ostalih magistrata, uključujući i konzule, ali mu je mandat bio ograničen na 6 meseci

• Senat je u vreme republike imao veliki ugled, u doba republike činili su ga bivši magistrati • Zvaničan naziv rimske republike bio je: „Senat i narod rimski“ senatori su nazivani „očevima“ • Njihova imena unošena su u spisak senatora, po tačno utvrdjenom redu, počev od konzula • Senat je bio savetodavno telo konzula, ali je i vodio spoljnu politiku, odluke Senata poštovane su kao zakoni

• U Rimu su postojale tri vrste komicija: kurijatske, koje su bile najstarije, ali su u vreme republike izgubile značaj; centurijatske, koje su imale vojni karakter i sastajale se po centurijama • Najveći značaj imale su tributske komicije, koje su zasedale po tribama (plemena), odluke ovih skupština imale su snagu zakona • Svi rimski gradjani rasporedjeni su u 35 triba, potrebno je bilo da za neku odluku glasa većina triba. • U skupštinama su birani magistrati, donošene odluke o ratu i miru, donošene odluke o savezima itd.

Zasedanje Senata

• U rimskoj republici postojalo je nekoliko vrsta narodnih skupština, odnosno komicija • U nekima su zasedali svi rimski gradjani, a u nekima samo plebejci (običan narod) • Komicije su donosile zakone, birale magistrate i odlučivale o objavi rata ili sklapanju mira

Borba patricija i plebejaca • Još od vremena kraljevine, stanovništvo Rima delilo se na patricije (aristokratija) i plebejce • U Rimu se verovalo da patriciji vode poreklo od prvih senatora, koje je imenovao Romul • U periodu rane republike sva vlast bila je u rukama patricija, samo oni su mogli biti birani za magistrate; plebejci su mogli samo da učestvuju u radu narodnih skupština

• Na početku borbe patricija i plebejaca najveći problem predstavljalo je dužničko ropstvo • Pritisnuti dužničkim ropstvom plebejci su 494. god. p. n. e. odbili da ratuju protiv rimskih suseda • Lišeni glavnog dela vojske, patriciji su im dozvolili da biraju plebejske tribune (prvo 2, pa 10 tribuna) • Osnovni cilj tribuna bio je da štiti plebejce od samovolje patricija i magistrata • Tribuni su mogli da spreče donošenje svake senatske odluke ili zakona, izgovoranjem reči “Veto” (zabranjujem) • Plebejski tribuni bili su u rangu redovnih magistrata

• Druga značajna pobeda plebejaca bila je donošenje prvih pisanih zakona • Do sredine 5. veka p. n. e. sudilo se po običajnom pravu, koje su magistrati tumačili po svojoj volji • Imenovana je komisija od 5 patricija i 5 plebejaca, koji su 451. god. p. n. e. napisali prve zakone: “Zakoni 12 tablica”, koji su postali osnova rimskog prava • Bili su istaknuti na rimskom forumu, tako da je svako mogao da ih pročita • Zakoni 12 tablica počinjali su rečenicom: „Ako je neko pozvan na sud, neka ide“. • Sledeći bitan korak bio je zakon plebejskog tribuna Kanuleja 445. god. p. n. e. , kojim su odobreni brakovi izmedju patricija i plebejaca

• 367. god. p. n. e. usvojen je Zakon Licinija i Sekstija (plebejski tribuni), kojim je plebejcima omogućeno da budu birani za konzule • 326. god. p. n. e. ukinuto je dužničko ropstvo, nakon čega je dužnik odgovarao samo svojom imovinom • Jačanje i uspon plebejaca doveo je do stvaranja nove aristokratije, nobila • Nobile su činili patriciji i bogati plebejci