RGT VE YNETM KURAMLARI Prof Dr Mge Kart

ÖRGÜT VE YÖNETİM KURAMLARI Prof. Dr. Müge Kart 1

GİRİŞ �Modern toplumda => toplumsal ilişkiler “örgütler” aracılığıyla yürütülür. �Örgütler tarihin pek çok döneminde görülebilir: Ordu / devlet / dini gruplar / zanaatkarlık kurumları vb. Modern örgütlerle farkı nedir bu örgütlerin? 2

�Geleneksel toplumlardaki kişiselliğe dayalı yönetim => modern örgütte ortadan kalkar. Modern örgütte => �keyfi yapılanma yoktur. �Keyfi görevlendirme yoktur. �Keyfi cezalandırma yoktur. �Formel ve yasal düzenlemelerle belirlenmiş süreçler vardır. 3

Modern örgüt => sanayileşmenin bir ürünüdür. 4

SOSYOLOJİDEKİ ÖRGÜT KURAMLARI �Sanayi toplumunun gelişim sürecinde => toplumsal kurumlarda hakim örgütlenme biçimi => “ ”dır. 5

TARIM TOPLUMU SANAYİ TOPLUMU • • • fabrikalar • Kitle üretimi • Ürün fiyatlarının ucuzlaması • ZANAATKARLIĞIN ZAYIFLAMASI Küçük tezgahlar Basit teknoloji Az sayıda çalışan Emek gücüne dayalı ZANAAT TARZI ÜRETİM Tarım toplumunun zanaatkarlarının => fabrikada “ustabaşı” olarak çalışmaya başlaması 6

FABRİKALAR… İşçi sınıfının ortaya çıkmasına yol açtı. Toplumun çalışma anlayışını ve çalışma kültürünü değiştirdi. 3. Artık düzenli çalışma saatleri / vardiyalar vardı ve “çalışmak” kutsanıyordu. 1. 2. 7

Sanayileşmenin ilk yıllarında, Tarım alanlarından kentlere büyük göç Ø Kentlerde işsizlik Ø Yoksulluk- sefalet Ø Sert yasalar uygulanması Ø Kural ihlallerinin çok ağır cezalandırılması Ø İtaatın en önemli değer olarak kutsanması Ø VAR…. 8

�Neredeyse karın tokluğuna uzun çalışma var. �Emeğin sömürüsü => işçilerin sendikalarda örgütlenmesine yol açıyor. �Fabrikada üretim durmasın diye vardiya yaygın. �Dakiklik çok önemli ; işe gelme ve çıkma saatlerine dikkat ediliyor. 9

Çalışma yaşamında neler oluyor? �Dev fabrikalar kurmak ve işletmek => akıl ve bilimin önemini arttırdı. �Geleneksel alışkanlıklarla değil; rasyonel kurallarla üretim anlayışı hakim oldu. 10

MAX WEBER VE BÜROKRASİ KURAMI �Sanayi toplumunda en önemli şey => DÜZENİ SAĞLAMAK tır. �Weber’e göre => bürokrasi bir kez tam olarak kurulursa bir daha ortadan kaldırılamaz. �Bürokrasi; yöneticiye meşru bir iktidar verir. 11

Weber’e göre; ideal bürokrasi bileşenleri işbölümü Hiyerarşik otorite Formel seçim Formel kural ve düzenlemeler Gayri şahsilik Kariyer yönlendirme 12

Bürokraside örgüt kişisel duygu ve ilişkilerden arındırılır. Rasyonel kurallarla örgütlenilir. 13

Bürokrasinin ana karakterleri Yüksek uzmanlaşm a Otoritenin katı hiyerarşisi Sıkı kontrol Kurallara bağlılık Gayrı şahsilik “AKILCILIĞIN DEMİR KAFESİ” ne demek? 14

�Sorgusuzca otoriteye itaat çalışan düşüncesi hakimdir ki bu da çalışanları iş süreçlerinde sadece söyleneni yapan pasif bir nesne haline getirmiştir. 15

Bilimsel yönetim yaklaşımı ve klasik kuramlar � 1911 Frederick Taylor - “Bilimsel Yönetimin İlkeleri” ◦ Yönetim anlayışında köklü bir devrim. �Taylor’un 1. 2. 3. 4. 5. bilimsel yönetim ilkeleri şunlardır: Gelişigüzel yöntemler değil, bilim İhtilaf değil, uyum Bireycilik değil, işbirliği Sınırlı üretim değil, maksimum üretim Her işçinin en üst verimlilik ve refah düzeyine geliştirilmesi. 16

HENRI FAYOL’UN YÖNETİM ANLAYIŞI �Yönetimin 1) 2) 3) 4) 5) unsurları şunlardır: PLANLAMA ÖRGÜTLENME KUMANDA KOORDİNASYON KONTROL 17

İNSAN İLİŞKİLERİ YAKLAŞIMI ve NEO KLASİK KURAMLAR ELTON MAYO’nun ÇALIŞMALARI v Western Electric firmasının Hawthorne fabrikalarında 1924’te başlayan çalışmalar 8 yıl sürmüştür. 18

SONUÇLAR: �Teknik ve fiziksel koşullar kontrol edildiğinde ve bunlarda değişiklik olmadığında bile verimlilik artışının devamlı olduğu görülmüştür. Bir örgüt içerisinde yer alan insan ve onun oluşturduğu sosyal ilişkiler çok önemlidir. 19

İnsan İlişkileri Yaklaşımı ne diyor? 1. Bireyi güdüleyen en önemli şey ekonomik 2. 3. 4. 5. 6. 7. olanlar değildir; Doğal gruplar biçimsel gruplardan daha etkilidir; Grup davranışları üretimi olumlu ya da olumsuz etkileyebilir. Bireylerin kişiliklerine saygı duyulursa üretimde daha aktif hale getirilebilirler. İşçiler örgüte kendi değerlerini, tutum ve amaçlarını da getirmektedirler. Onları güdülemek için ceza-tehdit yerine => anlamlı iletişim ve insanca muamele tercih edilmelidir. Çalışanların istek ve eğilimleri mutlaka dinlenmelidir. 20

SİSTEM YAKLAŞIMI � 1950 lere damgasını vuran en önemli örgüt yaklaşımıdır. �Sosyolog Parsons’a göre => tüm toplumlar, oldukça farklı ALT SİSTEMLERDEN oluşan; hepsi karşılıklı ilişki ve bağımlılık içindeki, bağımsız ve kendine yetenler sistemlerdir. 21

“organizma metaforu” �Örgütler tıpkı bir “organizma” gibi çevrelerine açıktır ve varlıklarını sürdürebilmek için bu çevreyle uygun bir ilişki kurmaları gerekir. 22

AÇIK SİSTEMLER Değişen ihtiyaçlara kendilerini uydurabilen örgütlerdir. Çevreyle etkileşim halindedir. KAPALI SİSTEMLER Dış çevreden söz edilemez. Örgütün sadece kendi yapı ve fonksiyonları dikkate alınır. ÖRGÜT => KENDİ İÇERİSİNDE ETKİLEŞİM VE BİRBİRİNE BAĞIMLILIĞI OLAN ALT SİSTEMLERDEN OLUŞMAKTADIR. 23

SANAYİ TOPLUMUNUN KRİZİ VE YENİ ÖRGÜT YAKLAŞIMLARI � 1970 li yıllar sanayi toplumu için kriz demektir ve yeni bir toplumun oluşumu gerçekleşmiştir: POSTMODERN TOPLUM (BİLGİ TOPLUMU) BUNA NEDEN OLAN FAKTÖRLER NELERDİR? : 24

İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ �İKY de örgütün hedefleri kadar insanların örgütte tatmin edilmesi de önemlidir. �Eğitimli, vasıflı, işinde uzman çalışan rekabette başarılı olmak isteyen örgüt için en önemli unsur haline gelmektedir. 25

� Postmodern dönemde => kültürel-ekonomik- sosyal alanlarda yaşanan gelişmeler örgütlere de yansımıştır. � Bu örgütler eskiye benzeyen ama yeni yapılara sahiptir. � Faaliyet tarzlarına göre bu örgütler üçe ayrılabilir: FİZİKİ MEKANLARDA MADDİ ÜRETİMDE BULUNARAK FAALİYET GÖSTEREN ÖRGÜTLER FAALİYET ALANLARI FARKLI OLSA DA HEM FİZİKİ MEKANDA HEM DE İNTERNETTE FAALİYET GÖSTEREN ÖRGÜTLER FAALİYETLERİNİN TAMAMINI İNTERNETTE GERÇEKLEŞTİREN ÖRGÜTLER. 26

POSTMODERN ÖRGÜTLERİN ÖZELLİKLERİ 1. Zaman ve Mekan Bütünlüğünün Kırılması 2. Bilgi ve Enformasyon Teknolojileri Odaklılık 3. Esnek Yapılanma 4. İttifaklar ve Proje Odaklı Çalışma 5. Eğitimli, Profesyonel, Geçici Kariyer Merkezli Çalışan Prototipi 6. Katılımcı ve Ademi Merkezi Yönetim Odaklı 7. Müşteri Odaklılık 8. Hız Odaklılık 9. Değişime ve Kaotik Çevreye Uyumlu 10. Denetim / Gözetimin Yeni Tarzda Yükselişi 11. Hiper Gerçeklik: Simulasyon ve Fantazma Odaklı 12. Büyünün Bozulması ve Yeniden Rasyonelleşmesi 13. Farklılaşma ve Yeniden Homojenleşme 14. Çok seslilik 27

Modern-post modern örgüt kıyaslaması: Modern örgüt post modern örgüt Kitle üretimi Esnek üretim Yukarıdan aşağıya dikey planlama Yatay planlama Vasıfsız işçi Çok becerikli çalışan Homojenlik Farklılık zenginliktir anlayışı Merkezi yapılar Ademi merkezi yapılar Katı Esnek İşler aşırı ayrışmıştır İşler epeyce benzeşir Sözleşme ile çalışma Alt sözleşmeler ve network çalışma 28