REME SSTEM 1 REME SSTEM nsanda reme iiyle

ÜREME SİSTEMİ 1

ÜREME SİSTEMİ İnsanda üreme işiyle ilgili organlar üreme sistemini yaparlar. Bu sistem kadın ve erkekte farklı organlardan oluşur. Erkek üreme organları ve kadın üreme organları olarak iki bölümde incelenir. 2

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Erkeğin üremedeki rolü, sperm hücrelerini üretmek ve iki cinse ait üreme hücrelerinin birleşmesini sağlamaktır. Erkek genital organları testis, skrotum, testisde üretilen spermi dışarı taşıyan kanallar, aksesuar (yardımcı) bezler ve penis’dir. 3

ERKEK ÜREME SİSTEMİ 4

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Testisler; sperm üretir ve hormon salgılar. Testisler (erbezleri), bir çift erkek üreme hücrelerinin üretildiği bezlerdir. Bu bezler aynı zamanda erkeklik hormonu olan testesteron hormonunu da üretirler. Testisler, kasık bölgesinin alt kısmında adına skrotum denilen deriden yapılmış bir torba içinde bulunurlar. Embriyolojik büyüme döneminde testisler karın içinde gelişirler. Doğumdan kısa bir süre önce kasık kanalından geçerek skrotuma inerler. 5

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Testisler skrotuma inerken beraberinde arter, ven ve sinirleri de taşırlar. Bu oluşumlar ve spermi testisten taşıyan kanal duktus deferens kas, gevşek bağ dokusu ve deri ile kaplıdır. Buna sperm kordonu (kasık kordonu) adı verilir. Testisler sağlam bağ dokusundan yapılmış bir kapsülle sarılıdırlar. 6

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Testislerde üretilen spermleri, depolayan ve vücut dışına atan kanallara sperm kanalları denir. Bu kanallar epididimis, götüren kanal, atıcı kanal ve üretradır. Epididimis; her iki testis’in arka kenarı ve üst ucunda bulunurlar, çok sayıda kanalın kendi üstüne kıvrılmasıyla oluşmuştur. Spermler burada depolanırlar, ejakillasyon (atım) durumunda düz kaslar kasılarak spermleri, götüren kanala iletirler. depolanan 7

8

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Duktus deferens (götüren kanal), epididimis’in kuyruk kısmından başlar, kasık kordonu içinde kasık kanalından geçerek abdomene girerler, daha sonra mesanenin arka yüzünde bu kanala vesikulo seminalisin - ersuyu keseciği-kanalı birleşir. Bundan sonra meydana gelen kanala duktus ejakulatorius (atıcı kanal) adı verilir. Bu kanal prostat içinden geçer ve üretra ile devam eder. Penis içinde uzanan üretrada idrar ve meni yolları birdir. 9

10

ERKEK GENİTAL ORGANLARI YARDIMCI GENİTAL BEZLER Testisler üretilen spermler ve sperma kanalları boyunca, kanala açılan bezlerin salgıları semeni (ejakulat sıvısı) meydana getirir. Bu bezler bir çift vesikulo seminalis, bir tek prostat ve bir çift couper bezleridir. Vesiculo seminalisin salgısı semen’in %60’ını yapar ve bu salgı spermalara hareket kazandırır. 11

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Prostat, mesanenin altında, rektum‘un önünde bulunan bir bezdir, ortasından üretra geçer ve prostat salgısını üretraya akıtır. Alkali bir salgıdır, spermaların beslenmeleri için gerekli maddeleri içerir. İleri yaşlarda çoğunlukla büyüdüğü görülür, prostat büyümeleri üretraya baskı yapar ve idrar dışarıya zor boşaltılır. 12

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Koper bezleri üretra çevresinde bulunurlar ve salgılarını üretraya akıtırlar. Üretradaki asit özellikteki idrarın etkisini nötralize ederler. Semen (meni), vesikula seminalis, prostat, koper bezlerinin salgılarının karışmasıyla oluşan ve spermiyumlar içeren bir sıvıdır. Ejakülasyon esnasında penisden atılan semen içinde 300 milyon sperma bulunur 13

14

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Penis erkek çiftleşme organıdır. Koitus (cinsel birleşme) esnasında kadın üreme yollarının içine spermayı taşır. İki uyluk arasındadır, sarkık durumdadır. 3 kısım da incelenir. Kök, gövde, uç kısmı. Penis, korpus kavernosum penis-kavernöz cisim ve korpus spongiosum penis (spongioz cisim) denilen birbirinden farklı iki cisim tarafından meydana gelmiştir. 15

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Kavemöz cisim çifttir ve bol miktarda arteriyel kan damarı içerir. Spongioz cisim tektir ve içinden üretra geçer. Spongioz cismm ön ucu genişler ve penis başını meydana getirir. Penis’in ucunda üretra’nın açıldığı delik bulunur. Korpus penis’i örten deri aşağıya uzanarak iki kat deriden yapılmış bir duplikatör meydana getirir. Buna sünnet derisi ya da pirepisyum adı verilir. 16

17

ERKEK GENİTAL ORGANLARI Penisin sertleşmesine ereksiyon denir. Bu olay, uyarılma sonucu arterial kan kavernöz cisimdeki boşlukları doldurur, doku kan ile dolduğundan basınç artar doku şişer ve venöz kan akımının geri dönmesi engellenir. Sonuçta kavernözler içinde kan birikmesi olur, biriken kan penisi enine boyuna büyütür ve sertleştirir. Ereksiyon bir refklekstir ve bu refleksi parasempatik sinirler sağlar. Semen’in (meni) dışarı atılmasına ejakülasyon denir. Bu, sempatik sinir sistemi ile idare edilen reflekstir. 18

ERKEK ÜREME SİSTEMİ HORMONAL KONTROL Testiste bulunan kanalcıklar testislerin aralarında bulunan intersitiyel hücrelerden erkeklik hormonu testesteron üretilir. Bu hormon hipofiz ön lobundan salgılanan ICSH hormonun etkisi altındadır. Testesteron hormonu erkekte primer ve sekonder seks özelliklerini belirler. Primer seks özellikleri erkek iç ve dış genital organlarının gelişmesidir. Sekonder seks karakterleri ise sesin kalınlaşması, pubik bölgenin, koltukaltı bölgesinin kıllanması, sakal ve bıyığın çıkması ve kas gelişimidir. 19

ERKEK ÜREME SİSTEMİ HORMONAL KONTROL Testesteron hormonu adolesan döneminde derideki yağ bezlerini uyarır ve ciltde sivilcelere ve aknelere sebep olur. Puberte cinsel olgunluğa girildiği dönemdir. Bu dönem erkeklerde 12, 13 yaşında başlar. Pubertede hipotalamusdan releasing hormon salgılanır, hipofiz bezi ön lobunu uyarır ve gonadotrop hormon salgılanır. Gonadotrop hormonlar; FSH ve LH olmak üzere iki tanedir. FSH erkekte spermanın üretimini ve gelişimini sağlar, LH ise testesteron hormonunun salgılanmasını uyarır. 20

KADIN ÜREME ORGANLARI 21

KADIN ÜREME ORGANLARI Görevi, ovumu (ova - yumurta hücresi) üretmek ve döllenmiş olan yumurtaya ev sahipliği yapmak onu büyütmek, korumak ve doğumdur. Kadın genital organları iç ve dış genital organlar olarak incelenir. İç genital organlar ovaryum, tuba uterina, uterus ve vagina’dır. Dış genital organlar ise mons pubis, labyum majus, labyum minus, klitoris, vestibulum vagina, glandula vestibularis major’u kapsar. 22

KADIN ÜREME ORGANLARI 23

KADIN ÜREME ORGANLARI Ovaryumlar (yumurtalık) ovum’u üreten ve kadınlık hormonları olan östrojen ve progesteron salgılayan hormonlardır. Pelvis boşluğunun yan duvarlarında kendilerine özel çukur içine yerleşmiş bir çift ovaryum vardır. Ovaryumlar, şekil ve ölçü olarak iri bir badem görünümündedirler. Ovaryumların ön kenarlarında damar ve sinirlerin girip çıktığı bölüm vardır. Üst ucuna uterus (rahimdöl yatağı) duvarından uzanan bağlar yapışır. 24

KADIN ÜREME ORGANLARI 25

KADIN ÜREME ORGANLARI Ovaryumlar iki tabakadan yapılmışlardır, dışta korteks, içte medulla. Medulla tabakası bağ dokusu karakterindedir. Bol miktarda kan ve lenf damarı içerir. Dışta korteks tabakasında ise içerisinde ovum hücrelerinin bulunduğu foliküller vardır. Foliküller olgunlaşmamış ovumların torbacıklarıdır. Kız çocuğu doğduğunda ovaryumlarında 400 bin kadar foflikül bulunur. 26

KADIN ÜREME ORGANLARI Foliküllerdeki ovumlar ergenlik çağından önce atılmazlar. Ergenlik döneminde hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan FSH-follikülü sitümüle (uyaran) eden hormon ovaryumlardaki folikülleri etkileyerek ovum’un (ova) olgunlaşmasını sağlar ve östrojen hormonu salgılatır. Olgunlaşan ovum puberte döneminde (12 -13 yaş) atılır yani ovulasyon (yumurtlama) başlar ve 45 -50 yaş civarında menapoz dönemi ile biter. 27

KADIN ÜREME ORGANLARI 28

KADIN ÜREME ORGANLARI Ovum, ovaryumdan atılmadan önce follikülde bir olgunluk dönemi geçirir ve bu 26 -28 günde bir olur. Bu foliküle de Graaf folikülü denir. Olgunlaşmış graaf follikülü çatlayarak oyumu dışarı atar ve ovulasyon gerçekleşir. Ovulasyondan sonra geride kalan follikül hücrelerine kolesterol yığılır ve sarı bir renk alır buna korpus luteum denir. Daha sonra korpus luteumdan progesteron daha çok, daha az östrojen salgılanır. 29

KADIN ÜREME ORGANLARI 30

KADIN ÜREME ORGANLARI Hipofizin ön lobundan salgılanan LH ovulasyondan sonra korpus luteumun şekillenmesini ve progesteron hormonunun salgılanmasını kontrol eder. Korpus luteumdan salgılanan progesteron uterusun endometriyumun daha fazla kanlanmasına neden olur. Döllenebilecek yumurta için ortam hazırlar. Eğer ovaryumdan atılan ovum sperma tarafından döllenirse (fertilizasyon) ve zigot gelişirse korpus luteum gebeliğin 6. ayına kadar hormon salgılamaya devam eder. Eğer fertilizasyon olmazsa korpus luteum kaybolur, yerinde de bir nedbe dokusu kalır. 31

KADIN ÜREME ORGANLARI OVUMU UTERUSA İLETEN BORULAR Ovaryumdan ayrılan ovumu uterusa kadar nakleden borulardır. Bu borulara follop boruları (tuba uterina) denir. Yaklaşık 12 cm uzunluğundadırlar. Uterusun üst köşelerinden başlarlar, ovaryuma kadar uzanırlar. Bu uçtaki deliğin etrafında çok sayıda saçak şeklinde uzantılar bulunur (fimbriae). Tuba uterina dört kısımda incelenir. infindibulum tuba uterina, ampulla tuba uterina, istmus tuba uterina ve intramuralis tuba uterina. 32

KADIN ÜREME ORGANLARI Tuba uterinaların dış yüzleri periton ile örtülüdür ve duvarları düz kastan yapılmıştır ve peristaltik hareket özelliğine sahiptir. Her ay ovaryumdan ayrılan ovum fimbriyalar yardımıyla boru içinde ilerler. Bu ilerleme esnasında koitus olmuşsa, spermalar sırasıyla vagina, uterus ve tuba uterinaları geçerler ve ovumu döllerler. Fertilizasyon, sperma ve ovumun kaynaşması şeklinde tuba uterinanın istmus parçasında olur. Döllenen yumurta yani zigot inerek uterusa yerleşir. 33

KADIN ÜREME ORGANLARI Kadın iç genital organı olan uterus’un (rahim döl yatağı) fonksiyonları zigot’un yerleşmesi için uygun bir ortam hazırlamak, embriyo gelişinceye kadar beslenmesini ve korunmasını sağlamak, fetus ve plasentanın atılmasını sağlamaktır. Uterus pelvis boşluğunda, mesanenin arkasında rektumun önünde, vaginanın üstündedir. 7, 5 cm uzunluğunda, 5 cm eninde, 2, 5 cm kalınlığında yassı armut şeklinde bir organdır. 34

KADIN ÜREME ORGANLARI Uterus üç kısımda incelenir. Gövde kısmına korpus, tuba uterinaların açıldığı yerin üstünde kalan kısma fundus ve alt dar olan boğaz kısmına da serviks adı verilir. Serviks kanalı, kavum uteri (uterusun içindeki boşluk) ile vaginayı birleştirir. Kanalın uterusa açılan kısmına iç ağız, kanalın vaginaya açılan kısmına dış ağız adı verilir. Burası doğum yapmamış kadınlarda yuvarlak, doğum yapmış kadınlarda ise enine bir çizgi şeklinde görülür. 35

KADIN ÜREME ORGANLARI Uterus duvarı üç tabakadan yapılmıştır. En dışta uterusun periton ile sarılı dış tabakası parametriyum bulunur. En içte endometriyum bulunur. Uterus boşluğunu çevreler. Endometriyumun yapısı değişime ve uğrar bu hormonların değişim etkisiyle puberteden menapoza kadar sürer. Ortada kas tabakası miyometriyum bulunur, üç yönde seyreden düz kas liflerinden yapılmıştır. 36

KADIN ÜREME ORGANLARI Gebelik endometriyumda olur. Eğer döllenme olmazsa endometriyum yıkılır kan damarları çatlar ve kan uterus boşluğuna dökülür, dökülen kan uterus bezlerinin salgıları ile karışır ve dışarı atılır, bu olaya mensturasyon adı verilir ve bu 2830 günde bir tekrarlanır. 37

KADIN ÜREME ORGANLARI Vagina, mensturasyon, koitus ve doğum’un gerçekleştiği bir kanaldır. Vajina bir boru şeklindedir, serviks kanalından vestibulum vajinaya kadar devam eder. Önünde mesane ve üretra arkasında rektum vardır. Yaklaşık 7 -10 cm uzunluğundadır. İnce duvarlıdır ve genişleme özelliğine sahiptir. 38

KADIN ÜREME ORGANLARI Yukarıda serviks vajenin içine doğru girer ve serviks duvarı ile vajen duvarı arasında boşluklar oluşur. Bu boşluklar ön, arka ve yan fornikslerdir. Vajen mukozasında ruga adı verilen plikalar vardır. Bu plikalar vajenin doğum sırasında genişlemesini sağlar. Vajinanın vestibulum vajinaya açıldığı kısımda bu açıklığı kısmen örten bir membran vardır, buna himen denir. 39

KADIN ÜREME ORGANLARI Kadın dış genital organları perine bölgesindedir ve hepsine birden vulva adı verilir. Vulvada; mons pubis, labia majör, labia minör, klitoris, vestibulum vajina ve glandula vestibularis majorler bulunur. Labium majör (büyük dudaklar) ler mons pubisten aşağı doğru uzanan yağ ve bağ dokusu kıvrımlarıdır, üzerini örten deri puberte döneminde kıllanır. Labium majörlerin altında Labium minörler (küçük dudaklar) vardır. Bunlar daha incedirler ve üstlerinde kıl yoktur. 40

KADIN ÜREME ORGANLARI Labium minörlerin ön uçları birleştiği yerde klitoris denilen kısa, silindirik, erektil bir organ vardır. Labium minörlerin sınırlandırdığı üçgen şeklindeki sahaya vestibulum vajina denir ve buraya uretra ve vajina açılır. Vajinanın dışa açılan kısmında sağlı sollu glandula vestibularis majörler (bartolin bezleri) bulunur. Kanalları vestibulum vajinaya açılır. Salgıları vajinanın kayganlığını sağlar. 41

KADIN ÜREME ORGANLARI Memeler toraks duvarının ön bölgesinde pektoral kasların üstüne yerleşmiş, genellikle 2 -6. kostalar arasında bulunan bir çift süt salgılayan bezdir. Memeler alveolar yapıda, ekzokrin bezlerdir. Her bir meme bezleri 15 -20 lobdan oluşmuştur. Bu lobların kanalları birbirlerine yaklaşarak meme başına gelirler ve dışarı açılırlar. Dışarı açıldıkları delikler 15 -20 tanedir. Bu lobların aralarını bağ ve yağ dokusu destekler. 42

KADIN ÜREME ORGANLARI 43

KADIN ÜREME ORGANLARI Memeler puberte döneminde hormonların etkisi ile gelişirler. Gebelik süresince daha da büyürler, emzirme döneminde meme bezleri oksitosin ve prolaktin hormonlarının salgılamaya bezlerini (laktasyon) doğumdan uyarmasıyla başlarlar. sonraki ilk süt Meme salgısına kolostrum denir. Bu salgı protein, laktoz ve az miktarda yağ içerir. 44

KADIN ÜREME SİSTEMİNİN HORMONAL KONTROLÜ Kadında östrojen primer ve sekonder seks özelliklerinin gelişmesinden sorumludur. Kadında sekonder seks karakterleri, memelerin büyümesi, pubik bölge ve axillar bölgenin kıllanması, kalça bölgesinin gelişmesi ve ağlanmasıdır. Primer seks özellikleri ise iç ve dış genital organların gelişmesidir. Mensturasyonun başlamasını ve üreme fonksiyonlarının gerçekleşmesini sağlar. 45

KADIN ÜREME SİSTEMİNİN HORMONAL KONTROLÜ Hipofizin ön lobundan salgılanan FSH follikülü sitümüle eder ve östrojen salgısını arttırır. Progesteron ovaryumlardaki korpus luteumdan salgılanır, bu hormon, süt bezlerinin gelişimini uterusun gebelik için hazırlanmasını ve gebeliğin devamını sağlar. Hipofizin ön lobundan salgılanan LH progesteronun salgılanmasını uyarır. 46

MENTRASYON Puberte dönemine girmekle kadında bir takım değişiklikler olmaya başlar. Bu değişiklikler hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan FSH ve LHnın ovaryumu faaliyete geçirmesiyle olur ve ovaryumdan östrojen ve progesteron salgılanmaya başlar. Bu da menstural siklusu düzenler. Bu siklus puberteden menapoza kadar her ay devam eder. 47

MENTRASYON Tipik bir siklus 28 gün devam eder, bu süre bir menstural kanamanın mensturasyonun başlangıcından, başlangıcına kadar diğer geçen zamandır. Her siklus devresinde ovum gelişir, olgunlaşır ve fertilizasyona hazırlanır. Bu arada endometrium da fertilize ovum için hazırlanır. 48

MENTRASYON Hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan FSH’nın da etkisiyle ovaryumdaki folliküller gelişir, olgunlaşır ve östrojen salgılar, bu olay siklusun ilk 2 haftası devam eder. Bu dönemde östrojen kanda yükselmiştir. Siklusun yaklaşık 12. -14. gününde folikül hücreleri ovaryumdan atılır yani ovulasyon olur. Ovulasyondan sonra korpus luteum gelişir ve progesteron salgılar, bu hormonda endometriumun kalınlaşmasına, kanla dolmasına ve hamilelik için hazırlanmasına yardım eder. 49

MENTRASYON Eğer hamilelik gerçekleşmemişse, korpus luteum dejenere olur, kanda östrojen ve progesteron seviyeleri düşer. Uterus duvarını besleyen arterler daralır. Bu arterler endometrium besleyen arterlerdir. Dolayısıyla endometrium oksijensiz kalır. Hücreler ölmeye başlarlar ve dökülürler. Damarlar çatlar ve dökülen kan uterusun diğer bezlerinin salgılarıyla birlikte dışarı atılır. Buna mensturasyon kanaması denir. Bu kanama 4 -5 gün sürer. 50

51

52

MENAPOZ Ortalama 50 yaş civarında her kadın menapoz dönemine girer. Bu mensturasyonun kesilmesi anlamına gelir. İlk zamanlarda menstural siklusun düzeni bozulur. Bu düzensizlik bir kaç ay ya da 1 -2 yıl sürebilir. Ovaryum fonksiyonları azalmıştır. Östrojen salgılanması çok aza inmiştir. 53

MENAPOZ Bu dönemde kadında anksiyete, depresyon, ateş basması, gece terlemesi, baş ağrısı gibi yakınmalar ortaya çıkabilir. Daha sonraki dönemde ovaryumdaki foliküller tamamen tükenince, östrojen salgısı tamamen durur. Ovaryumlarda atrofi görülür. Üreme siklusu ortadan kalkar. Bu dönemden itibaren genital atrofi, osteoporoz ve kardiyovasküler rahatsızlıklar görülebilir. 54

FERTİLİZASYON Koitusdan sonra vajinaya boşalan spermler uterusu geçerek tuba uterinalara doğru ilerlerler. Tuba uterinanın ampulla parçasında sperm eğer ovum ile karşılaşırsa 300 -500 sperm içerisinden ancak bir tanesi ovumun hücre membranını delerek, hücre içine girer, daha sonra hücre membranı diğer spermlerin içeri girmesini önleyecek bir özellik kazanır. 55

FERTİLİZASYON Sperm ve ovumun fertilizasyonla birleşerek meydana getirdikleri bu 46 kromozomlu yeni hücreye zigot adı verilir. Ejakulasyondan sonra sperm sadece 48 saat olduğu gibi kalabilir, sonra ölür. Ovum ise ovulasyondan sonra eğer fertilizasyon olmazsa 24 saat yaşadıktan sonra kaybolur. 56

ZİGOT Zigot bütün genetik bilgileri DNAsında içerir. Zigot uterusa ancak 7 günde ulaşır ve mitoz ile çoğalarak gelişir. İlk mitoz bölünme sonucu iki hücre oluşur, bu hücrelere blastomer denir. Blastomer mitozla çoğalmaya devam eder. 3 -4 günlük 16 hücreli yapıya morula denir. Morula, uterusa ulaştıktan sonra yapısında değişmeler başlar. Ortasında sıvı toplanır, hücreler kenara itilir. 1 -2 haftalık olan bu oluşuma blastosist denir. 57

EMBRİYO Bütün bu değişmeleri ve farklılaşmaları geçirerek uterus boşluğuna inen hücrelere embriyo denir. Embriyo, fertilizasyondan yaklaşık 7 gün sonra embriyo uterus duvarına yerleşir, bu olaya implantasyon adı verilir ve intrauterin gelişme başlar. Bu yerleşme uterusun fundus kısmının ön ya da arka duvarına olur. 58

EMBRİYO Embriyonun etrafında çeşitli fetal membranlar gelişir. Bu zarlardan biri amniyon zarıdır ve doğuma yakın açılır, içindeki sıvıya da amniyon sıvısı denir. Bu sıvı embriyoyu korur, ısı kaybını önler. Sıvı içinde rahat hareketini sağlayarak gelişmesine yardım eder. Plasenta anneden embriyoya ve embriyodan anneye karşılıklı geçişi sağlayan epitel ve bağ dokudan yapılı bir organdır. Bir yüzü amniyon zarına, diğer yüzü uterus mukozasına yapışıktır. 59

EMBRİYO Plasentayı hem embriyo dokuları, hem de anneye ait mukozalar oluşturur. Plasentanın uzantılarına villus denir. Plasentanın iç kısmında embriyoya ait damarlar vardır. 2 tane göbek arteri kanın plasentadan embriyoya dönüşünü sağlar. Plasentanın fonksiyonları anneden embriyoya oksijen, embriyodan anneye karbondioksit taşır, embriyoyu besleyecek olan glikoz, protein, yağ ve suyu anneden taşır, embriyonun metabolizma atıklarını anne kanına taşıyarak anneden atılmasını sağlar. 60

EMBRİYO Plasentanın önemli görevlerinden biri de hormon üretmesidir, ürettiği bu hormona insan koryonik gonadotrop hormon denir. Bu hormon korpus luteumun gerilemesini önleyerek, östrojen ve progesteron hormonlarının salgılanmasını uyarır ve gebeliğin devamını sağlar. Bu hormon endometriyum ve plasentanın gelişmesini devamlı uyarır. 61

EMBRİYO HCG’nin yokluğunda korpus luteum dejenere olur ve embriyo düşer. Bu hormon gebeliğin erken devrelerinde önemlidir. Plasentanın gelişmesi ile (14. hafta) önemini yitirir. Çünkü korpus luteumun görevini plasenta üstlenir. Yeterli derecede progesteron ve östrojen plasentadan salgılanır. Plasenta ile embriyo arasında uzanan yaklaşık 1. 5 cm kalınlığında ve 1 m uzunluğunda olan kordona göbek kordonu adı verilir. İçinde iki arter, bir yen ve müköz bağ dokusu bulunur. 62

EMBRİYO Fertilizasyondan sonra prenatal gelişmenin tamamlanması için 266 gün gereklidir. İlk 8 hafta embriyonel devredir. Bu devrede hücrelerin hızlı artışı ile organlar ve sistemler oluşmaya başlar. 4. haftada beyin ve omurilik ilk gelişen organlardandır. Göz ve kulak belirginleşir. Basit bir kan dolaşımı ve kalp atımı başlar, gövdenin yan taraflarında ekstremite tomurcukları belirir. 63

FETUS Embriyoya 12. haftadan itibaren fetus denir. 3. ayda fetusun uzunluğu yaklaşık 56 mm, ağırlığı ise 14 gr. Gelişimin 4. ayında fetus amniyon sıvısı içinde hareket etmeye başlar. Bu dönemde beyin gelişimi hızlanır. 5. ayda hareketler kuvvetlenir, anne bu hareketleri fark eder. Kemikleşme yaygınlaşır, başta saç ve vücutta lanugo denen tüyler oluşur. 64

FETUS 6. ayda yaklaşık 30 cm uzunluğunda, 700 gr ağırlığındadır. 7. ayda akciğerlerde oksijenle karbondioksit değişimi gerçekleşir. Fetus bu ayda doğarsa yaşama şansı 1/10 dur. Ağırlığı 1000 gr. dan azdır ve buna prematüre (erken doğum) denir. 65

FETUS 8. ayda deri kırmızı ve kırışıktır. Uzunluğu yaklaşık 40 cm. ağırlığı 1700 gr. dır. 9. ayda deri altı yağ dokusu artmıştır. Kas tonusu gelişmiştir, erkek fetusden testisler skrotuma inmiştir. 10. ayda fetus tam olarak gelişmiştir. Boyu 50— 52 cm. ağırlığı ise 3000 -3500 gr. dır. Derisi düzgün ve parlaktır, vücudunun bazı yerlerinde lanugo vardır ve bütün vücudu verniks kazeoza ile kap. Iıdır, tırnakları gelişmiştir. 66

DOĞUM Doğum eylemi labor olarak isimlendirilir. Bebek ve diğer oluşumların anne vücudundan atılmasıdır. Doğum eyleminin 3 evresi vardır: 1. Evre: Açılma zamanı, İlk hakiki doğum ağrıları başlar. Bu devrede ağrılar (kontraksiyon) hafif şiddetlidir, uzun sürmez ve 10 -15 dakika aralarla gelir. Daha sonra ağrılar 3 -5 dakikada bir gelmeye başlar, şiddetlenir ve daha uzun sürer. Bu sancılar serviksin dilatasyonu tam oluşana kadar devam eder. 67

DOĞUM 2. Evre: Çıkış zamanı: Bu devre serviksin dilatasyonunun tam oluşu ile başlar. Amniyon zarı yırtılmıştır, amniyon sıvısı vajenden akar. Fetusun başı pelvise tam inmiştir, fetus devamlı olarak doğum kanalında ilerler ve bebeğin doğumuna kadar devam eder. 3. Evre: Doğum sonu: Bu devrede plasenta uterus duvarından ayrılır, plasenta doğar 68

ÇOĞUL GEBELİKLER İkiz gebeliklere 80 doğumda bir, üçüz gebeliklere 802 doğumda bir ve dördüz gebeliklere de 803 doğumda bir rastlanır. İkiz gebelikler iki şekilde olur: Çift yumurta ikizleri, Tek yumurta ikizleri Çift yumurta ikizlerine sebep FSHnın ovaryumları aşırı uyararak birden fazla ovumun atılmasına neden olmasıdır. Böylece iki ayrı döllenme olur, fetusların cinsiyetleri farklı olabilir, iki kordon ve iki plasenta vardır. 69

ÇOĞUL GEBELİKLER Tek yumurta bilinmemektedir, ikizlerinin sebebi genellikle genç pek annelerde rastlanır. Erken embriyonik dönemde tek zigottan iki bağımsız döllenmeden embriyo sonra gelişir. morula veya Ayrılma, blastosit safhasında olur. Bu ikizler aynı genetik yapıya sahiptir. Nadiren, iki hücre grubu tam olarak ayrılamaz ve bitişik Siyam ikizlerini oluşturur. 70

İNSANIN HAYAT SİKLUSU DÖLLENMEDEN ÖLÜME KADAR SÜRER Gelişme; fertilizasyonda başlar ve ölüme kadar süren insan hayat siklusunun kademeleri boyunca devam eder. Neonatal dönem, doğumdan postnatal hayatın ilk ayının sonuna kadar sürer. Bebeklik neonatal dönemi takip eder ve 2 yaşa kadar sürer; bazı araştırıcılar bebekliği, genellikle 10 ve 14. aylar arası ve bebeğin dik duruşu ve yürümeyi becerebildiği süre olarak belirtir. 71

İNSANIN HAYAT SİKLUSU DÖLLENMEDEN ÖLÜME KADAR SÜRER Çocukluk da hızlı büyüme ve gelişme dönemidir, bu dönem bebeklikten adolesana kadar devam eder. Adolesan dönemi ergenlik ve yetişkinlik arasındaki gelişme süresidir. Adolesan sırasında, genç bir insan fiziksel ve fizyolojik değişiklikler yaşar, bu da fiziksel ve üretgenlik olgunluğu kazandırır. 72

İNSANIN HAYAT SİKLUSU DÖLLENMEDEN ÖLÜME KADAR SÜRER Bu, aynı zamanda genç insanların yetişkinlik sorumluluklarını üzerine almaları için hazırlayıcı olan psikolojik düzenlemeler yaptıkları süredir. Genç yetişkinlik adolesandan 40 yaş civarına kadar sürer. Orta yaş genellikle 40 ve 65 yaşları arasındaki süre olarak değerlendirilir. Yaşlılık 65 yaşından sonra başlar. 73