REJA 1 Fors tilida felning noaniq formasi 2

REJA: 1. Fors tilida fe’lning noaniq formasi 2. Fe’llar tarkibi 3. Fe’l negizlari 4. Hozirgi kelasi zamon fe’lining yasalishi

Tayanch soz va iboralar: 1. Fe’l 2. Fe’lning noaniq formasi 3. Sodda fe’llar 4. Prefiksli fe’llar 5. Qoshma fe’llar 6. Fe’l negizlari 7. – ﻣی mi old qoshimchasi 8. Shaxs-son qoshimchalari 9. Fe’lning bolishsiz shakli 10. – ﻧﻪ na inkor yuklamasi

Fors tili grammatikasida fe’l- ﻓﻌﻞ ning noaniq shakli ﻣﺼﺪﺭ deyiladi. Fe’lning ikkita negizi bo’ladi: otgan zamon negizi - ﺳﺘﺎﻚ ﮔﺬﺸﺘﻪ hozirgi zamon negizi - ﺳﺘﺎﻚ ﺣﺎﻝ Shaxs-son qoshimchalari - ﺷﻨﺎﺳﻪ ﺻﺮﻓی deyiladi.

Fe’lning son, shaxs va zamon ma’nosini bildirmaydigan shakli fe’lning noaniq formasi deyiladi. Fors tilida fe’llarning noaniq formasi har doim ﻥ - an bilan tugagan boladi.

ﺭﻓﺘﻦ räftän bormoq پﺮﺳﻴﺪﻥ porsidan so’ramoq ﮔﻔﺘﻦ goftan aytmoq, demoq ﺑﻮﺩﻥ budan emoq, bo’lmoq ﺩﻥ ١ ﺩ dādan bermoq آﻮﺭﺩﻥ āvärdän keltirmoq xordan emoq, ichmoq ﺧﻮﺭﺩﻥ

Fe’llarning tarkibi Fors tilida fe’llar tuzilishi jihatidan 3 hil boladi: sodda prefiksli qoshma

1 Sodda fe’l Bir so’zdan tashkil topgan fe’llar sodda fe’llar deyiladi. [ – ﺩﻳﺪﻥ didän] - ko’rmoq آﻤﺪﻥ - [āmädän]- kelmoq ﻛﺮﺩﻥ - [kärdän] - qilmoq

Prefiksli fe’llar 2 Sodda va prefiks (old qoshimcha) yordamida yasalgan fe’llar prefiksli fe’llar deyiladi. ﺑﺮ گﺸﺘﻦ + ﺑﺮ

ﺩﺭ آﻮﺭﺩﻥ [där avärdän] chiqarmoq ﺑﺮ گﺸﺘﻦ [bär gäshtän ] qaytmoq ﻓﺮﺍ گﺮﻓﺘﻦ [färo gereftän] o’rganmoq ﻓﺮﻭ ﺭﻓﺘﻦ [foru räftän] cho’kmoq

3 Qoshma fe’l Ot (yoki sifat hamda boshqa so’z turkumlari) va ko’makchi fe’l yordamida yasalgan fe’llar qo’shma fe’llar deyiladi.

Qo’shma fe’llar tarkibiga kirgan sodda fe’llar asosan o’zlarining leksik ma’nolarini yo’qotib, ko’makchi fe’l vazifasini bajaradi.

Fors tilida ot va ko’makchi fe’l birikuvi orqali fe’l yasash juda mahsuldor bo’lib, fors tili fe’llarining asosiy miqdorini tashkil etadi.

Fe’l negizlari ﺭﻳﺸﻬﺀﺎﻔﻌﺎﻞ Fors tilida fe’lning ikkita negizi bor: 1) otgan zamon fe’l negizi - ﺳﺘﺎﻚ ﮔﺬﺸﺘﻪ 2) Hozirgi zamon fe’l negizi - ﺳﺘﺎﻚ ﺣﺎﻝ

O’tgan zamon fe’l negizi Fe’lning o’tgan zamon negizi oddiy yo’l bilan, ya’ni, fe’lning noaniq formasidan ﻥ -an qismini olib tashlash orqali yasaladi.

Hozirgi zamon fe’l negizi esa birmuncha murakkab bo’lib, ma’lum bir qoidaga bo’ysunmagan holda yasaladi. Shuning uchun fe’lning hozirgi zamon o’zagi odatda lug’atda fe’lning infinitiv shakli bilan birga beriladi.

ﺣﺎﻝ ﺍﺧﺒﺎﺭی Hozirgi zamon fe’li ﺷﻨﺎﺳﻪ ﺻﺮﻓی= ﺣﺎﻝ ﺍﺧﺒﺎﺭی + ﺳﺘﺎک ﺣﺎﻝ + - ﻣی Ba’zi bir fe’llarning hozirgi zamon negizini oddiy yo’l bilan hosil qilish mumkin.

A)–idan bilan tugagan fe’llarning hozirgi zamon B)negizini yasash uchun fe’lning infinitiv C) shaklidan – idan qo’shimchasini olib tashlash D) lozim. ﺧﺮ - ﺧﺮیﺪﻥ [xäridän] sotib olmoq پﺮﺱ - پﺮﺳیﺪﻥ [porsidän] so’ramoq

B) - adan qo’shimchasi bilan tugagan fe’llardan hozirgi kelasi zamon fe’l negizini yasash ucnun –adan qo’shimchasi olib tashlanadi. ﺍﻓﺖ - ﺍﻓﺘﺎﺩﻥ [oftadän] yiqilmoq ﻧﻪ - ﻧﻬﺎﺩﻥ [nehadän] qo’ymoq

1. Fors tilidagi fe’llar tuzilishi jihatidan necha hil bo’ladi? a) 2 hil b) 3 hil c) 4 hil d) 5 hil

2. Fors tilida fe’l negizlari nechta? a) 2 ta b) 3 ta c) 4 ta d) 5 ta

7. So’zlarning to’g’ri tarjima qatorini toping: ﺩیﺪﻥ ، کﺮﺩﻥ ، ﺗﻤﺎﻡ ﺷﺪﻥ ، ﺩﺍﺧﻞ ﺷﺪﻥ ، ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻦ a) ko’tarmoq, kirmoq, tamom bo’lmoq, qilmoq, ko’rmoq b) ko’tarmoq, kirmoq, o’ylamoq, ovqatlanmoq, tamom bo’lmoq c) Ishlamoq, ko’rishmoq, ko’tarmoq, kirmoq, tamom bo’lmoq d) ko’rishmoq, ko’tarmoq, kirmoq, tamom bo’lmoq, aylanmoq

9. Qaysi qatorda so’zlar tartibi to’g’ri berilgan? ﺑﻪ -5 ، ﻧﺮﻓﺘیﻢ -4 ، ﺩیﺮﻭﺯ -3 ، ﻣﺎ -2 ، ﺳیﻨﻤﺎ 1 - a) b) c) d) 3, 4, 5, 1, 2 3, 2, 5, 1, 4 3, 5, 2, 4, 1 3, 4, 2, 5, 1