Rehberlik Geleneksel Eitim Anlay ada Eitim Anlay retim

Rehberlik Geleneksel Eğitim Anlayışı Çağdaş Eğitim Anlayışı Öğretim ve Yönetim Öğretim Yönetim Öğrenci Kişilik Hizmetleri 1

Sağlık Hizmetleri Rehberlik Hizmetleri Öğ. Kiş. Hiz. Özel Yetiştirme Hizmetleri Sosyal Yardım Hizmetleri Sosyokültürel Hizmetler 2

1. SAĞLIK HİZMETLERİ • Taramalar, Aşılar • Sağlıkla ilgili bilgilendirmeler, Tedavi hizmetleri 2. SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ • Burs, beslenme, ulaşım, ek iş vb. ÖZEL EĞİTİM VE ÖZEL YETİŞTİRME Özel öğretim, özel eğitim, özel yetenek kursları vb SOSYO-KÜLTÜREL HİZMETLER Boş zaman değerlendirmeleri, spor, kültürel faaliyetler, sanat REHBERLİK HİZMETLERİ 3

rehberlik Bireyin en verimli şekilde gelişmesini ve doyum verici uyumlar sağlamasında gerekli olan tercihlerini, yorumları planları yapmasına ve kararları vermesine yarayacak bilgi ve becerileri kazanması ve bu tercih ve kararları yürütmesi için bireye yapılan sistemli ve profesyonel bir yardımdır (Tan, 1992). Bireye kendini anlaması, çevredeki olanakları tanıması, ve doğru kararlar vererek özünü gerçekleştirebilmesi için yapılan sistematik ve profesyonel yardım sürecidir (Kuzgun, 1992) Kendini anlaması, problemlerini çözmesi gerçekçi kararlar alması kapasitesini geliştirmesi çevresine dengeli ve sağlıklı bir uyum yapması ve böylece kendini gerçekleştirmesi için uzaman kişilerce yapılan psikolojik yardımlardır (Koğlu, 1994) 4

REHBERLİK TANIMINDAKİ ORTAK ÖĞELER q. Birey merkezdedir. q. Bu yardım sistemli olarak ve profesyonel düzeyde sunulmalıdır q. Rehberlik bir süreçtir. Çeşitli aşamaları içerir ve süreklilik gösterir. q Bilimsellik esastır. 5

Rehberlikle İlgili Yanlış anlayışlar 1. Rehberlik bireye tek yönlü yapılan bir yardım sürecidir. 2. Rehberlik yol göstermedir. 3. Bireylere acıyıp, kol kanat gerilir. 4. Bireyin duygusal yanı ile ilgilenilir. 5. Rehberlik zorunlu bir hizmettir. 6. Amaç yöntem ve teknikler geliştirmektir. 7. Rehberlik önemli bir derstir. 8. Rehberlik bireyi disipline eder. 9. Rehberlik hizmetleri problemli bireylere yöneliktir. 10. Rehberlik hizmetleri belli yaş grubuna yöneliktir. 11. Rehberlik her türlü sorunu anında çözer. 6

REHBERLİĞİN AMACI v Rehberliğin en temel amacı bireyin kendini gerçekleştirmesine yardımcı olmaktır. v Bu amaca ulaşabilmek için ise; v Bireyin kendini tanımasına (ben kimim? Özelliklerim nelerdir? Güçlü ve zayıf yanlarım? İlgi ve eğilimlerim? İhtiyaç ve problemlerim neler) v Kendini anlaması ve kabul etmesi v Bulunduğu çevreyi ve ortamı tanıma v Ben ne yapabilirim? Ne yapmalıyım? v KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME 7

Kendini Gerçekleştirme süreci (Maslow’un Gereksinimler Hiyerarşisi) Kendini Gerçekleş tirme Estetik Bilme ve Anlama Saygı Ait olma Sevgi Güvenlik Fizyolojik Gereksinimler 8

Rehberliğin ortaya çıkmasını sağlayan nedenler A- Sosyo-Kültürel ve ekonomik etmenler * Hızlı değişmeler * Bilimde ve teknolojide gelişmeler, * Kültürel alışverişin hızlanması * İnançlar ve değerlerindeki değişmeler, * Nüfus artışı ve göç * Kuşaklararası çatışmalar, * Suç işleme oranının artması * Ruhsal boz. , hastalıklarının artması 9

A- Sosyo-Kültürel ve ekonomik etmenler (Devam) * Çekirdek aileye geçiş, * Çocuk eğitiminde ailenin rolünü etkileyen çevresel etmenlerin artması, * Ailenin fonksiyonlarından bazılarının okula kayması, * Kadının çalışma hayatına katılması * Toplumun nitelikli insan gücüne ihtiyacının artması * İş hayatındaki değişmeler, * Mesleklerin çeşitlenmesi 10

B- Psikolojik Etkenler * Seçme özgürlüğünün verilmesi, * İlerici eğitim anlayışının benimsenmesi * Psikoloji ve psikometrideki gelişmeler, * Bireysel farklılıkların eğitimde dikkate alınması, * Eğitimde bireyin duygularına verilen önemin artması 11

c. Felsefi etmenler Demokratik eğitim anlayışı 12

Rehberliğin Tarihsel Gelişimi ABD’de 1908 ABD’de Frank Parson tarafından iş arayanlara yardım hizmeti verilmeye başlanması. İşe yerleşme isteği ile başvuran adayların niteliklerini yetenek ve ilgilerini saptayarak sahip oldukları özelliklere uygun bir işe yerleştirme hizmetini başlatmıştır. 1910 bu alanda çalışanların örgütlenmeye başlaması 1913 ABD’de rehberlik hizmetlerinin eğitim sistemine alınması Türkiye’de o 1950’li yıllarda Türk-Amerikan işbirliği kapsamında çalışmalar başlamıştır. o 1954 de lisans programlarına ders olarak konması o 1970’de okullarda rehberlik uygulamalarının başlaması o 1983 yılında MEB bünyesinde Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Daire Başkanlığı Kuruldu. VII. Milli Eğitim Şurasında ele alındı IX. Milli eğitim Şurasında Zorunlu hale getirildi. 13

Rehberliğin İlkeleri Demokratik ve insancıldır Tüm öğrencilere yönelik bir hizmettir. Okulun amaç ve ihtiyaçları belirleyicidir. Bireysel farklara saygı esastır İnsan saygıya değer bir varlıktır Gizlilik esastır Sistematiktir Bireye ve topluma sorumludur Gönüllülük esasına dayanır. Öğrenciyi her yönü ile tanımak gerekir. Öğretimle birbirini tamamlar Özerklik esastır Öğrenciyi merkez alan bir eğitim sistemi öngörür. İşbirliği esastır Karar vermeye yardım eder Süreklidir 14

REHBERLİK ile ÖĞRETİM ARASINDAKİ FARKLAR 1. Öğretim Gruplara akademik alanla ilgili bilgi ve beceri kazandırma 1. 2. Ölçme değerlendirme vardır 2. 3. 4. 5. Disiplin vardır Bireyin dış dünyasına yönelik Toplumsal değerler 3. 4. 5. 6. 7. 8. Zorunluluk Gizlilik yoktur Öğretmenler tarafından tek başına sınıfta yapılabilir 6. 7. 8. Rehberlik Bireylerin sosyal ve duygusal gelişimlerine destek olma, ayrıca gruplara yönelik çalışma Bireyin kendini anlaması ve değerlendirmesi vardır. Öz disiplin Bireyin iç dünyasına yönelik Yargılama yerine algılama esastır Gönüllülük Gizlilik vardır İşbirliği gerekir 15

Rehberlik Hizmetleri Yöneltme ve yerleştirme Psikolojik Danışma Oryantasyon Bireyi Tanıma Bilgi toplama ve yayma Yöneltme ve yerleştirme Sevk İzleme Değerlendirme İzleme ve değerlendirme Konsültasyon Araştırma geliştirme Sevk hizmetleri Oryantasyon Psikolojik danışma Bilgi toplama ve yayma Çevre / veli İle ilişkiler Bireyi tanıma Ar – Ge Müşavirlik Çevre ve veli ile ilişkiler 16

1. Psikolojik Danışma Hizmeti Tüm rehberlik hizmetlerinin merkezindedir. Uzmanlık gerektirir. Duyuşsal problemlere yöneliktir. 17

Birey Psikolojik danışma Rehberlik Öğrenci kişilik hizmetleri Çağdaş eğitim 18

2. Müşavirlik (konsültasyon) hizmetleri Okul personeli ve velilere yönelik öğrenciler için okulda ve evde uygun ortam oluşturma amacı güder. Öğrenciye dolaylı olarak verilen bir hizmettir. Ortak bir rehberlik anlayışı, işbirliği ve dolaylı hizmet ve fikir alışverişi kavramları daha çok müşavirlik hizmetini çağrıştırmaktadır. 19

3. Oryantasyon Hizmetleri Okulun kısa tarihçesinin anlatımı Fiziksel olanakların tanıtılması Okulun çevresinin tanıtımı Program dışı eğitsel, sosyal ve kültürel faaliyetlerin tanıtımı Okul kurallarının tanıtımı 20

4. Bireyi Tanıma Hizmetleri En önemli amaç bireyin kendisini tanımasına yardımcı olmaktır. Kimlikle ilgili tanıtıcı bilgiler Fiziksel gelişimi ve sağlık durumu Aile durumu Sosyal durumu Gelişim ve uyumu Okul öz geçmişi Zihinsel özellikler Kişilik özellikleri REHBERLİĞİN İLK AMACI BİREYİ TANIMA, SON AMACI BİREYİN KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRMESİDİR. 21

5. Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri Eğitsel, sosyal, mesleki ve kişisel alanlarda bireylerin ihtiyaç duydukları bilgiler toplanarak bireye verilir. Seminerler Broşürler Afişler Bireysel ya da grup rehberliği 22

6. Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri Yönlendirme çalışmaları ağırlıklıdır. Bir eğitsel alana (sözel, sayısal vb. ) Bir üst programa (genel lise, meslek lisesi vb. ) Bir eğitsel kola Kişisel ve sosyal alanlara (dernek, kurslar, gezi vb. ) 23

7. İzleme Hizmetleri İzleme hizmeti, yapılan herhangi bir rehberlik hizmetinin sonucunu görme işidir. 24

8. Araştırma-Değerlendirme Hizmetleri Okulda yürütülen PDR hizmetlerinin etkililiğine yönelik çalışmalar ve programların sonuçları hakkındaki değerlendirmeler bu kapsamda ele alınabilir. ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME HİZMETLERİ DAHA ÇOK İZLEME HİZMETİNDEN SONRA YAPILMAKTADIR. Verilen hizmet değerlendirilerek programın eksik yönlerini tespit edip düzenleme bu grupta yer alır. 25

9. Çevre ve Veli ile İlişkiler Aile ve yakın çevre ile rehberlik servisinin yaptığı eşgüdümlü çalışmaları kapsar. 26

10. Sevk Hizmetleri Okul rehberlik servisinin sınırları dışında bazı klinik sorunları olan öğrenciler, velilerle etkileşime girerek bir uzmandan yardım almaya yönlendirilir. 27

REHBERLİK MODELLERİ Klinik Eğitimle (özellik. Kaynaştırılmış faktör) Karar vermeye Gelişimsel yardım süreci Frank Parsons Brewer Katz, Tiedeman, Jones, Tyler Bireyi tanıma Mesleği tanıma İşe yerleşme Parsons modelinden Rehberlik esinlenmiştir. programıyla Bireyin akademik karardan sonra programın birlikte ayrıntılı yürütülmesini incelenmesini savunur. Test ve savunur. NOT: Bu modelle test dışı tekniklerin okullarda rehberlik saatleri eğitimde kullanılmasına başlamıştır katkı sağlamıştır. Parsonian Williamson Rehberlik bireyin karar verme sürecine yardımdır. Eğitsel ve mesleki seçenekler arasında bireyin yapacağı seçime profesyonel müdahaledir. Gelişim dönemleri, görevleri ve kritik dönemlidir. Rehberlik yaşam boyu devam eder. Kapsamlı PDR programları bu yaklaşımın uygulama boyutudur. 28

Rehberliğin Başlıca Türleri Hizmet Alanlarına Göre Öğretim Basamaklarına Göre Birey sayısına göre Temel işlevlerine göre Problem Alanlarına Göre 29

Hizmet Alanlarına Göre Adalet ve Güvenlik Eğitim Endüstri Sağlık Sosyal Yardım 30

Eğitim alanında; Bütün eğitim kademeleri, çıraklık eğitim merkezleri, halk eğitim merkezleri, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri, bilim ve sanat merkezleri. Sağlık alanında; Sağlık ocakları ve hastanelerde özellikle anne çocuk sağlığını koruyucu nitelikte Sosyal yardım alanında; Huzurevleri, çocuk esirgeme kurumları, sosyal yardımlaşma ve dayanışma kurumları, kızılay Endüstri alanında; İş ve işçi bulma kurumu, işçi sendikaları, personel seçimi yapan merkezler vb. Adalet ve güvenlik; Cezaevleri, ordu, ıslahevleri, emniyet, aile mahkemeleri 31

Öğretim Basamaklarına Göre Yükseköğretim Okul Öncesi Ortaöğretim İlköğretim 32

Okul öncesi Özgüven Benlik saygısı Sosyalleşme Kişilik v e zeka gelişimi Kendini kabul Okula uyum ve ilköğretime hazırlık Mesleki gelişim Daha çok grup rehberliği, oyun, gözlem ağırlıklıdır. 33

İlköğretim I. kademe Kendini tanıma Mesleki gelişim Benlik gelişimi Sosyalleşme • Daha çok grup rehberliği • Eğitsel rehberlik önemlidir. *Koruyucu ve önleyici çalışmalar 34

İlköğretim II. kademe Kendini tanıma Çevreyi tanıma Mesleki gelişim açısından önemli Yöneltme hizmetleri önemli 35

Orta öğretim Çevreyi tanıma Olanakların farkına varma Psikolojik danışma hizmetleri öne çıkar Akran danışmanlığı önemlidir Mesleki gelişim açısından önemlidir Mesleki rehberliğin en yoğun dönemidir. Ergenlik döneminin özellikleri dikkate alınmalıdır 36

Yükseköğretim Ev ve aileden ayrılma Kendi başına kararlar alabilme Akademik başarı Karşı cinsle ilişkiler Mali destek Aile kurma Psikolojik danışma ön plandadır 37

Birey Sayısına Göre Bireysel Psikolojik Danışma /Rehberlik Grupla Psikolojik Danışma / Rehberlik Danışanın probleminin niteliği Belirleyicidir. 38

Rehberlik ile psikolojik danışma arasındaki farklar Rehberlik Psikolojik danışma Rehberlikte bilişsel yön ön plandadır Duyuşsal yön ağır basar Kişi sayısında sınırlama yoktur Kişi sayısı sınırlıdır Zaman sınırlaması yoktur Zaman sınırlıdır Profesyonel düzeyde sınıf öğretmenleri yapabilir Sadece uzman yapar Kapsamı geniştir Daha özneldir 39

Psikolojik Danışma Hizmeti Psikolojik danışma: Bireyin kendisini tanıması, geliştirmesi, kendisine ve çevresine uyum sağlaması, sorunlarını çözmesi ve sağlıklı kararlar verebilmesi için bireylere uzman kişilerce verilen profesyonel bir yardım hizmetidir. • Sadece uzman kişiler verebilir. • Bireysel yada grupla olabilir. • Gizliliğin en üst seviyede olduğu bir hizmettir. • Güven, saygı ve eşitlik ilkesi etrafında yoğunlaşılır. • Empatik yaklaşım önemlidir. 40

Bireyle Psikolojik Danışmada 45 -50 dakika haftada bir oturum. Etkileşim sınırlıdır Maliyeti yüksektir Yardım süreci derindir Kendini açmada sıkıntı yaşayan ve grupta dışlanabilecek bireyler için daha uygundur Grupla Psikolojik Danışmada 90 dakika oturum. İdeal kişi sayısı 8 -12 arasıdır. Etkileşim yüksektir Ekonomiktir Yardım süreci daha yüzeyseldir. Benzer problemli bireylerin bir arada olması çözüm sürecini kolaylaştırır. 41

Temel İşlevlerine Göre Kriz odaklı Ayarlayıcı İyileştirici Geliştirici Tamamlayıcı Önleyici Yöneltici Uyum sağlayıcı 42

• Önleyici rehberlik problem çıkmadan önce, • Krize müdahale problem anında, • İyileştirici rehberlik problemin ortadan kaldırılmasına yöneliktir. 43

Problem Alanlarına Göre Eğitsel Rehberlik Kişisel Rehberlik Mesleki Rehberlik 44

Eğitsel Rehberlik Okul seçme Sınavlara hazırlanma Okula uyum Zaman kullanımı Verimli çalışma Ders tercihi güdülenme Öğrencilerin öğrenmeyi öğrenmelerini amaçlar 45

Kişisel Rehberlik Bireyin kendisini kabul etmesi Fiziksel ve sosyal çevresini tanıması Bireyin potansiyelini en iyi şekilde kullanmasını amaçlar 46

Kişisel Rehberlik Uyum Kişiler arası ilişkiler İletişim problemleri Özgüven Benlik saygısı Korku ve kaygılar Karşı cinsle ilgili problemler, ailevi problemler, sosyal beceri ve benzeri konularla ilgilenir. 47

Mesleki rehberlik Kendini tanıma Mesleki yönden gelişme Seçilen mesleğe hazırlanma Meslekleri tanıma Niteliklerine uygun meslek seçme Yetenek ve ilgi önemlidir. 48

Mesleki Gelişim süreci • İnsanların farklı uğraşları olduğu • Farklı meslekler fak edilir Uyanış ve farkında olma (5 -12) Meslekleri keşfetme ve araştırma (13 -14) • Mesleklerin benzer ve farklı yönleri keşfedilir • Yeni yönleri araştırılır Karar verme (15 -18) Hazırlık (18 -23) İşe yerleşme (23+) • Kişi mesleğine karar verir. • Seçilen mesleğe hazırlanılır • Birey kazandığı bilgi ve becerileri uygular. 49

Meslek seçimi ile ilgili kuramlar Parson modeli Ginzberg ve arkadaşları • Bireyin özellikleri • Mesleğin özellikleri • Uygun meslek • Hayal dönemi (6 -11) bu dönemde hoşa giden mesleklere girmek istenir. Model alma belirleyicidir. • Geçici seçim dönemi (12 -17): İlgi, yetenek, değer ve geçiş • Gerçekçi dönem (17 -22): araştırma, billurlaşma, belirleme basamakları vardır Psikanalitik yaklaşım • Bilinçdışı 50

Meslek seçimi ile ilgili kuramlar Superin benlik kuramı Büyüme (0 -14) meslekleri tanır Araştırma 15 -24 ilgi ve yeteneğe göre meslek araştırılır Deneme 14 -17 Geçiş 18 -21 Yerleşme 25 -44 meslek seçilir Çöküş 65+ deneyim ve emeklilik Koruma 45 -64 en iyi olunmaya çalışılır Sınama ve izleme 22 -24 51

Roe’nin ihtiyaç kuramı İnsanlara yakın meslekler İnsanlardan uzak meslekler Meslek seçimi psikolojik ihtiyaçların doyurulmasıdır. Çocukluk yıllarındaki anne/baba ve çocuk ilişkisi önemlidir. 52

Holland’ın Tipoloji kuramı Kişilik Tipleri Kişilik Özellikleri Meslekler Gerçekçi Sabırlı, hoşgörülü, pratik, maddeci Elektrikçi, mühendis, beden eğitimi öğretmeni Araştırıcı Entelektüel, analitik düşünen, titiz, bağımsız, içedönük. Biyolog, matematikçi, fizikçi, astronot. Artistik Coşkulu, hayalci, sezgisel, etkileyici Yazar, ressam, mimar Sosyal Yardımsever, sorumluluk sahibi, empatik anlayışı gelişmiş İnsan kaynakları uzmanı, sosyal hizmet uzmanı, akademisyen, öğretmen Girişimci Dışadönük, kendine güvenen, sosyal, konuşkan Satıcı, pazarlamacı, politikacı, avukat Dikkatli titiz, , itaatkar Veznedar, postacı Geleneksel 53

Katz Gelatt’ın Karar kuramı Mesleki seçim sürecini duygusal değil, akılcı süreçlerle açıklar. Kişi bilgilenirse karar vermesi kolaylaşır. Hoppock’un İhtiyaçlar Kuramı İhtiyaçlar meslek seçiminde temel rol oynar. Tiedeman ve O’hara kişilik Kuramı Mesleki gelişimin tek belirleyicisi kişiliktir. 54

Rehberlik Hizmet Alanları Rehberliğin kapsamı Dolaylı olarak öğrenciye yönelik hizmetler Okul rehberlik programı hazırlama Müşavirlik/ konsültasyon Çevre ilişkiler Araştırma ve değerlendir me Doğrudan öğrenciye yönelik hizmetler ---- 55

Doğrudan öğrenciye yönelik hizmetler İzleme ve değerlendirme Oryantasyon Psikolojik danışma Sevk (refere) Bilgi toplama ve yayma Yöneltme ve yerleştirme Bireyi tanıma 56

Oryantasyon • Başlangıçta • Yatay geçişle gelenlere • Programa yeni katılan öğrencilere Bilgilendirme Hizmetleri • • • Eğitsel bilgiler Mesleki bilgiler İmkanlar Üst eğitim kurumları Burslar vb. • • Üst eğitim kurumları İş imkanları Eğitsel kol Meslek seçimi Yöneltme ve yerleştirme İzleme ve değerlendirme Sevk • Hizmetlerin amacına ulaşıp ulaşmadığı izlenir • Yardımın yetersiz kaldığı durumlarda yapılan hizmetleri kapsar • RAM’a • Özel eğitim uzmanına vb sevk etmedir. 57

Bireyi Tanıma Hizmetinin İlkeleri Amaç bireyin kendisini tanımasına yardım etmedir Tüm araçlar birlikte ele alınmalı ve değerlendirilmelidir. Ölçme araçları amaç değil araçtır. Tüm öğrencilere yöneliktir En uygun ve güvenilir araçlar kullanılmalıdır. Sonuçlarından yararlanılmayacak araçlar kullanılmamalıdır. İşbirliği gerektirir. Tüm yönleriyle tanınmalıdır Süreklidir Özel olmayan durumlar ilgililerle paylaşılmalıdır. 58

Bireyi tanıma Test teknikleri Test dışı teknikler 59

• Genel yetenek Yetenek testleri • Özel yetenek testleri • Standart testler Başarı testleri • Öğretmen yapımı testler Tutum envanterleri Kişilik testleri İlgi envanteri 60

Test dışı teknikler leme dayalı teknikler Kendini anlatmaya dayalı teknikler Başkalarının kanılarına dayalı teknikler Etkileşime dayalı teknikler Diğer 61

• Gelişigüzel • Sistematik Gözlem • Katılımlı • katılımsız Gözlem listesi Gözleme dayalı teknikler Özellik kayıt çizelgesi Anekdot Derecelendirme ölçeği Vaka incelemesi 62