Regionalny Orodek Polityki Spoecznej w Opolu Projekt Opolskie

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Opolu Projekt „Opolskie Przeciw Przemocy” finansowany jest przez Rządowy Program Ograniczania Przestępczości i Aspołecznych Zachowań „Razem bezpieczniej” Praca z ofiarą przemocy ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych i niepełnosprawnych Materiały szkoleniowe- cykl II Opole, grudzień 2010

Wprowadzenie do zagadnień przemocy domowej

PRZEMOC DOMOWA w rozumieniu ustawy jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członka rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną wolność, w tym seksualną powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą 3

Pojęcie członka rodziny w rozumieniu ustawy Należy przez to rozumieć osobę najbliższą w rozumieniu art. 115 § 11 kodeksu karnego, a także inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą 4

Osoba najbliższa – art. 115 § 11 kk Osobą najbliższą jest: 5 l małżonek l wstępny l zstępny l rodzeństwo l powinowaty w tej samej linii lub stopniu l osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek l osoba pozostająca we wspólnym pożyciu

PRZEMOC DOMOWA wg kodeksu karnego – art. 207 fizycznym Zachowanie sprawcy polega na znęcaniu się psychicznym nad jedną z osób: 6 osobą najbliższą małoletnim osobą pozostającą w stosunku zależności od sprawcy osobą nieporadną

Przestępstwo znęcania się – art. 207 kk Znęcanie – istota tego pojęcia zawiera pewną intensywność działań, ich częstotliwość oraz cel jakim jest udręczenie ofiary. Może być popełnione z działania poprzez zadawanie bólu fizycznego (np. bicie, przypalanie itp. ), bądź cierpień moralnych (np. znieważanie, groźby) albo z zaniechania (np. dręczenie głodem). Znęcaniem może być również działanie jednorazowe, lecz intensywne i rozciągnięte w czasie. 7

Przestępstwo znęcania się – art. 207 kk Znęcanie musi być popełnione umyślnie. Najczęściej jest zachowaniem wielodziałaniowym, złożonym zazwyczaj z wielu, powtarzających się elementów wykonawczych naruszających różne dobra (pochłania znamiona takich czynów jak art. 190 kk, 191 kk, 216 kk, 217 kk). Dopiero pewna suma tych zachowań decyduje o istnieniu przestępstwa znęcania się. 8

Przestępstwo znęcania się – art. 207 kk Przestępstwo znęcania zakłada istnienie elementu „przewagi” sprawcy nad ofiarą, której nie może się przeciwstawić lub może to uczynić w niewielkim stopniu. Nie jest zatem możliwe wzajemne znęcanie się małżonków w tym samym czasie. Nie można mówić o przestępstwie znęcania się, jeżeli ustalono, że aktywność i przedsiębiorczość pokrzywdzonej oraz jej zaradność życiowa podają w wątpliwość fakt, że stanowi ona ofiarę przestępstwa. 9

Sytuacja prawna ofiar przemocy

Polska Karta Praw Ofiary – status prawny ofiary Ofiarą w rozumieniu PKPO jest osoba fizyczna, której dobro prawem chronione zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo albo jej najbliżsi 11

Główne kategorie praw ofiary Prawo do godności, szacunku i współczucia: Ø zakaz przerzucania odpowiedzialności ze sprawcy na ofiarę Ø obowiązek przestrzegania praw ofiary przez przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, służby zdrowia i służb socjalnych 12

Główne kategorie praw ofiary Prawo do bezpieczeństwa i zakaz ponownego dręczenia ofiary: Ø unikanie wtórnej wiktymizacji Ø prawo do bezpieczeństwa osobistego Ø prawo do żądania utajnienia swoich danych osobowych, zastrzeżenia miejsca zamieszkania 13

Główne kategorie praw ofiary Prawo do bezpieczeństwa i zakaz ponownego dręczenia ofiary: Ø obowiązek przyjęcia każdego zawiadomienia o przestępstwie i podjęcie interwencji Ø przesłuchanie w sprawie przestępstwa o podłożu seksualnym powinna prowadzić osoba tej samej płci 14

Główne kategorie praw ofiary Prawo ofiary jako strony postępowania karnego do wymiaru sprawiedliwości: Ø prawo do pomocy i reprezentacji prawnej na tych samych warunkach co oskarżony Ø 15 prawo do informacji o toczącym się postępowaniu

Główne kategorie praw ofiary Prawo ofiary jako strony postępowania karnego do wymiaru sprawiedliwości: Ø prawo do udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego Ø prawo do zebrania dowodów bez dodatkowych kosztów (obdukcja lekarska) 16

Główne kategorie praw ofiary Prawo ofiary jako strony postępowania karnego do wymiaru sprawiedliwości: 17 Ø prawo do składania wniosków dowodowych Ø prawo do przeglądania akt sprawy i sporządzania odpisów

Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kpk Ø w sprawach o przestępstwa publiczno skargowe może działać jako oskarżyciel posiłkowy – art. 54 kpk Ø prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszcięcia dochodzenia/śledztwa albo postanowienie o jego umorzeniu – art. 306 kpk 18

Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kpk Ø prawo do składania wniosków dowodowych – art. 167 kpk Ø prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia/śledztwa albo o jego umorzeniu 19

Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kpk Ø prawo do domowy składania zeznań przeciwko osobie najbliższej – art. 182 kpk Ø prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania – art. 183 kpk Ø prawo żądania zwolnienia z obowiązku złożenia zeznań – art. 185 kpk 20

Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kpk Ø prawo do zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania – art. 191 kpk Ø prawo do składania zażaleń Ø możliwość przejrzenia akt i sporządzenia odpisów – art. 156 kpk 21

Ofiara przemocy domowej w świetle przepisów kk Art. 245. [Ochrona świadka] Kto używa przemocy lub groźby bezprawnej w celu wywarcia wpływu na świadka, biegłego, tłumacza, oskarżyciela albo oskarżonego lub w związku z tym narusza jego nietykalność cielesną, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 22

Nowe regulacje prawne w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy

Cele nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie - rozwój profilaktyki jako formy działań zapobiegających zjawisku przemocy w rodzinie - zmiana świadomości społeczeństwa - skuteczna ochrona ofiar przemocy, w tym w szczególności dzieci 24

Kierunki zmian ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie - możliwość orzekania i skuteczniejszego egzekwowania zakazu zbliżania się do ofiary - stworzenie mechanizmów ułatwiających izolację sprawców od ofiar oraz zmiana postaw osób stosujących przemoc w rodzinie - 25 praca ze sprawcą przemocy domowej

Uzasadnienie zmian ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Wskazanie, że przemoc w rodzinie jest kwestią obyczajową, ale problemem naruszania podstawowych praw i wolności człowieka, a państwo budując warunki do zapobiegania i ograniczania przemocy w rodzinie, wypełnia swoja rolę gwaranta bezpieczeństwa obywateli 26

Poprzednie brzmienie preambuły " W celu zwiększenia skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz inicjowania i wspierania działań polegających na podnoszeniu świadomości społecznej w zakresie przyczyn i skutków przemocy w rodzinie stanowi się, co następuje: " 27

NOWE brzmienie preambuły Uznając, że przemoc w rodzinie narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowania godności osobistej, a władze publiczne mają obowiązek zapewnić wszystkim obywatelom i obywatelkom równe traktowanie i poszanowanie praw i wolności, a także w celu zwiększania skuteczności przeciwdziałania przemocy w 28 rodzinie stanowi się, co następuje :

Formy pomocy – art. 3 Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie: 1) poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego; 2) ochrony przed dalszym krzywdzeniem, przez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się i zbliżania się do osoby 29 pokrzywdzonej;

Formy pomocy – art. 3 Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie: 3) zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie; 4) badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie; 5) zapewnienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu prawnego do zajmowanego wspólnie ze sprawcą przemocy lokalu, pomocy w uzyskaniu mieszkania. 30

Współpraca administracji publicznej – art. 6, 8 i 8 a Problematyka przemocy domowej staje się zagadnieniem interdyscyplinarnym, a zadania w tym zakresie scedowano na organy administracji rządowej jak i samorządowej. Do systemu organów włączono także Prokuratora Generalnego: „Do zadań Prokuratora Generalnego należy opracowywanie i wydawanie co najmniej raz na dwa lata wytycznych dotyczących zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych 31 prokuratury przemocy w rodzinie”. w zakresie przeciwdziałania

Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych – art. 9 a Na gminę nałożono interdyscyplinarnych, obowiązek złożonych z tworzenia zespołów przedstawicieli służb zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy (Policja, służba zdrowia, oświata, pomoc społeczna, kuratorzy sądowi itd. ) 32

Prawny obowiązek powiadomienia – art. 12 ust. 1 Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora. 33

Społeczny obowiązek powiadomienia – art. 12 ust. 2 Osoby będące świadkami przemocy w rodzinie powinny zawiadomić o tym Policję, prokuratora lub inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 34

Odebranie dziecka – art. 12 a W razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rozumieniu art. 115 § 11 kodeksu karnego, w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej. 35

Odebranie dziecka – art. 12 a Decyzję podejmuje pracownik socjalny wspólnie z funkcjonariuszem Policji, a także z lekarzem, lub ratownikiem medycznym, lub pielęgniarką 36

Odebranie dziecka – art. 12 a Pracownik socjalny ma w takiej sytuacji obowiązek powiadomienia sądu opiekuńczego o odebraniu dziecka z rodziny i umieszczeniu go u niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej. Czyni to niezwłocznie, w ciągu 24 godzin 37 nie później jednak niż

Odebranie dziecka – art. 12 b Rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym przysługuje zażalenie do sądu opiekuńczego na fakt odebranie dziecka. W zażaleniu można domagać się zbadania zasadności i legalności odebrania dziecka oraz prawidłowości jego dokonania. 38

Odebranie dziecka – art. 12 b Zażalenie może być wniesione za pośrednictwem pracownika socjalnego lub funkcjonariusza Policji, którzy dokonali odebrania dziecka. W takim przypadku zażalenie podlega niezwłocznemu przekazaniu do sądu opiekuńczego 39

Odebranie dziecka – art. 12 b Sąd rozpatruje zażalenie niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności odebrania dziecka sąd zarządza natychmiastowe przekazanie dziecka rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym, od których dziecko zostało odebrane 40

Odebranie dziecka – art. 12 b W przypadku stwierdzenia bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości odebrania dziecka sąd zawiadamia o tym przełożonych osób, które dokonały odebrania 41

Odebranie dziecka – art. 12 c O prawie do złożenia zażalenia, wraz ze wskazaniem sądu opiekuńczego właściwego miejscowo do jego rozpatrzenia, pracownik socjalny lub funkcjonariusz Policji poucza rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych dziecka. Pouczenie to należy wręczyć na piśmie 42

Odebranie dziecka – kontrowersje Zarzut: Wprowadzenie tej zmiany stworzy szczególny nacisk na zabieranie dzieci z rodzin zamiast udzielania im długotrwałej i wszechstronnej pomocy – Forum Kobiet Polskich Czy prawo odebrania dziecka to dobre rozwiązanie – dyskusja? 43

1 Zakaz stosowania kar cielesnych – art. 96 krio Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych 44

Izolacja sprawcy od ofiary (art. 39 pkt 2 b kk) Orzekając w sprawie sąd może zastosować środek karny (rodzaj kary dodatkowej) w postaci obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zakazu 45 zbliżania się do określonych osób (…) bez zgody sądu

Izolacja sprawcy od ofiary (art. 39 pkt 2 e kk) Orzekając w sprawie sąd może zastosować środek karny (rodzaj kary dodatkowej) w postaci nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym 46

Izolacja sprawcy od ofiary (art. 41 a § 1 kk) Sąd może orzec (…) zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (…) w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko 47 osobie najbliższej; (…)

Izolacja sprawcy od ofiary (art. 41 a § 2 kk) Sąd orzeka (…) zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób, (…) nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności 48 na szkodę małoletniego

Izolacja sprawcy od ofiary (art. 41 a § 4 kk) Orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób, sąd wskazuje odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować 49

Izolacja sprawcy od ofiary (art. 67 § 3 kk) Nakładając na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek wymieniony w art. 72 § 1 pkt 7 b (opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym) sąd określa sposób kontaktu sprawcy z pokrzywdzonym 50

Obligatoryjna terapia – art. 72 § 1 pkt 6 i 6 a kk Zawieszając wykonanie kary sąd może zobowiązać skazanego do: l poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym l 51 uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych

Kara za złamanie zakazu sądu – art. 244 kk Kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd (…) nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zakazu zbliżania się do pokrzywdzonego (…) bez zgody sądu (…) 52

Fakultatywne zatrzymanie sprawcy przemocy domowej (art. 244 § 1 a kpk) Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi 53

Obligatoryjne zatrzymanie sprawcy przemocy domowej (art. 244 § 1 b kpk) Policja zatrzymuje osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo, o którym mowa w § 1 a, zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi 54

Zadania organów samorządu terytorialnego i administracji rządowej

Współdziałanie organów – art. 6 Zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie są realizowane przez organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego 56

Zadania własne gminy – art. 6 ust. 2 Tworzenie gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym: Ø opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie; Ø zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia Ø 57 tworzenie zespołów interdyscyplinarnych

Zadania własne gminy – art. 6 ust. 2 Tworzenie gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym: Ø prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w szczególności poprzez działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie 58

Zadania własne powiatu – art. 6 ust. 3 1) opracowanie i realizacja powiatowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie 2) opracowanie i realizacja programów służących działaniom profilaktycznym mającym na celu udzielenie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie 59

Zadania własne powiatu – art. 6 ust. 3 3) zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia 4) zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach interwencji kryzysowej 60

Zadania administracji rządowej realizowane przez powiat – art. 6 ust. 4 i 5 1) tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie 2) opracowywanie i realizacja programów oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie 61

Zadania własne samorządu województwa – art. 6 ust. 6 1) opracowanie i realizacja wojewódzkiego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie 2) inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie 3) opracowywanie ramowych programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie oraz ramowych programów oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie 4) organizowanie szkoleń dla osób realizujących zadania związane 62 z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie

Zadania wojewody – art. 7 1) opracowywanie materiałów instruktażowych, zaleceń, procedur postępowania interwencyjnego w sytuacjach kryzysowych związanych z przemocą w rodzinie dla osób realizujących te zadania 2) monitorowanie zjawiska przemocy w rodzinie 3) powoływanie i odwoływanie Wojewódzkiego Koordynatora Realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 63

Zadania wojewody – art. 7 4) monitorowanie realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie przy pomocy Wojewódzkiego Koordynatora Realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 5) nadzór nad realizacją zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie realizowanych przez samorząd gminny, powiatowy i województwa 6) kontrola realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie wykonywanych przez podmioty niepubliczne na podstawie umów z organami administracji rządowej i samorządowej 64

Zadania ministra – art. 8 1) zlecanie i finansowanie badań, ekspertyz i analiz dotyczących zjawiska przemocy w rodzinie 2) prowadzenie działań promujących podnoszenie świadomości społecznej w zakresie przyczyn i skutków przemocy w rodzinie 3) powoływanie i odwoływanie Krajowego Koordynatora Realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w randze sekretarza lub podsekretarza stanu w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zabezpieczenia 65 społecznego

Zadania ministra – art. 8 4) monitorowanie realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie przy pomocy koordynatora 5) opracowanie oraz wydawanie co najmniej raz na dwa lata wytycznych do prowadzenia szkoleń w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie 6) opracowywanie i finansowanie programów osłonowych z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie 7) finansowe wspieranie programów z zakresu przeciwdziałania 66 przemocy w rodzinie

Problematyka przemocy wobec osób starszych

Co to jest przemoc wobec osób starszych Przemoc wobec osób starszych może być zdefiniowana jako pojedyncze lub powtarzające się działanie, lub brak odpowiedniego działania, występujące w jakiejkolwiek relacji, w której oczekuje się zaufania, a która powoduje krzywdę bądź cierpienie osoby starszej. Może ona przybierać różne formy: przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej, finansowej, a także formę intencjonalnego lub nieintencjonalnego zaniedbania (definicja podana za The Toronto Declaration on the Prevention of Elder Abuse) 68

Rodzaje przemocy wobec osób starszych Ø Zaniedbanie – może polegać na niedostarczeniu jedzenie, picia i leków, złej jakości higieny, zaniedbywaniu podstawowych potrzeb osób starszych, nie zapewnieniu ubrań, komfortu życia, ciepła, opieki, zaniechaniu wizyt lekarskich Skutkiem takich zachowań jest pogorszenie się higieny osobistej i wyglądu zewnętrznego, powstawania ran, wysypki, nagły spadek masy ciała, głód, pragnienie, poczucie odrzucenia, 69 depresja

Rodzaje przemocy wobec osób starszych Ø Finansowa – może polegać na okradaniu, wyłudzaniu pieniędzy (kredyty), zawłaszczaniu renty (przepijaniu jej) i innych dóbr materialnych, przerzucaniu kosztów życia na osoby starsze, fałszowanie dokumentów (testamenty, darowizny) Skutkiem takich działań jest brak pieniędzy u osób starszych, , liczne kredyty, wysokie długi (często 70 komornika), nagłe zmiany treści testamentu ściągane przez

Rodzaje przemocy wobec osób starszych Ø Psychiczna – może polegać na krzyczeniu, ubliżaniu (przeklinanie, wyzywanie, upokarzaniu, zastraszaniu, obelgi), stosowaniu wyśmiewaniu z gróźb, powodu wieku/graniczeń fizycznych, ciągłym krytykowaniu, izolowaniu kontaktów z innymi ludźmi, ubezwłasnowolnieniu Obserwowalne skutki to depresja, wycofanie się z życia towarzyskiego, 71 złość, zmiany w zachowaniu, strach, przerażenie, agresja, obniżenie poczucia własnej wartości

Rodzaje przemocy wobec osób starszych Ø Fizyczna uderzaniu, - może polegać na biciu (rękami, kopaniu), duszeniu a także popychaniu, szarpaniu, potrząsaniu, stosowaniu siły w trakcie karmienia, złym dawkowaniu bądź nieuprawnionym stosowaniu leków Skutkiem mogą być różnorodne rany, siniaki, bolące miejsca, a w sferze psychicznej zmiany w zachowaniu, izolacja od świata 72

Rodzaje przemocy wobec osób starszych Ø Ograniczanie wolności (izolowanie) – może polegać na zamykaniu w domu, ograniczanie dostępu do ludzi, łazienki lub innych wspólnych pomieszczeń, zamykaniu w jednym pomieszczeniu, ograniczanie kontaktu z innymi członkami rodziny (znajomymi), zakazie wychodzenia z domu Efektem jest izolacja ofiary od świata zewnętrznego, brak kontaktu z innymi osobami 73

Skala zjawiska przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych Blisko połowa Polaków zna przypadki przemocy fizycznej, ekonomicznej i psychicznej w rodzinie wobec osób starszych, a ponad 30 proc. zna takie przypadki wobec niepełnosprawnych Badanie Instytutu Psychologii PAN na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2009 r. ) 74

Skala zjawiska przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych Ponad 90 proc. respondentów nie znajduje okoliczności usprawiedliwiających przemoc wobec osób starszych i niepełnosprawnych, ale aż 45 % badanych uważa, że w takich sytuacjach "lepiej się nie wtrącać" Badanie Instytutu Psychologii PAN na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2009 r. ) 75

Skala zjawiska przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych Ofiarą przemocy w rodzinie wobec osób starszych jest najczęściej kobieta z wykształceniem podstawowym lub średnim Typowa ofiara przemocy w grupie osób niepełnosprawnych to także kobieta, tyle że z wykształceniem podstawowym Badanie Instytutu Psychologii PAN na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2009 r. ) 76

Najczęstsze formy przemocy wobec osób starszych Wśród form przemocy wobec osób starszych najczęściej wskazywano przy przemocy: Ø fizycznej – izolowanie (46, 7 proc. ) Ø ekonomicznej – zabieranie i wykorzystywanie ich pieniędzy (51, 5 proc. ) Ø psychicznej – wytykanie niepełnosprawności fizycznej lub psychicznej (48, 5 proc. ) 77 Badanie Instytutu Psychologii PAN na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2009 r. )

Najczęstsze formy przemocy wobec osób niepełnosprawnych Wśród form przemocy wobec osób niepełnosprawnych najczęściej wskazywano przy przemocy : Ø fizycznej – izolowanie i zamykanie (34, 4 proc. ), i równie często uderzanie i bicie (34, 3 proc. ) Ø ekonomicznej – zabieranie dóbr materialnych (39, 9 proc. ) Ø psychicznej – wytykanie niepełnosprawności fizycznej lub psychicznej (34, 4 proc. ) Badanie Instytutu Psychologii PAN na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2009 r. ) 78

Czynniki wpływające na występowanie przemocy wśród osób starszych/niepełnosprawnych 79 l brak sił fizycznych l poczucie bezradności l poczucie uzależnienia l poczucie bycia odrzuconym l potrzeba miłości i bycia potrzebnym l choroba, niesprawność, niedołęstwo, wiek

Pierwszy kontakt z ofiarą przemocy ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych i niepełnosprawnych

Schemat pomocy ofierze przemocy l empatyczne wczucie się w subiektywne przeżycia ludzi dotkniętych przemocą l powstrzymanie przemocy – wskazanie środowisk i instytucji mogących udzielić pomocy l przekonanie osób dotkniętych przemocą, aby uwolniły się od fałszywych schematów myślenia l szukanie rozwiązań długofalowych – z uwzględnieniem pomocy dla sprawcy przemocy 81

Zasady postępowania podczas kontaktu z ofiarą przemocy l zachowania osób zgłaszających powinny być przyjmowane ze zrozumieniem i należytą uwagą (osoba może wykazywać wzburzenie, nerwowość, ruchliwość lub też otępienie, emocjonalną obojętność, bierność) l należy stworzyć atmosferę bezpieczeństwa i akceptacji l należy powiedzieć osobie, że zdarzenie, o którym opowiada jest przemocą i uznajemy je za poważny problem i że przemoc ta jest traktowana przez prawo jako przestępstwo 82 Źródło: http: //www. mpips. gov. pl/index. php? gid=1234

Zasady postępowania podczas kontaktu z ofiarą przemocy l należy podkreślić, że nikt nie ma prawa krzywdzić innych stosując wobec nich przemoc, nic nie usprawiedliwia działań sprawcy l należy zapewnić ofiarę, że nie jest winna przemocy, że całą odpowiedzialność ponosi sprawca l należy upewnić ofiarę przemocy w rodzinie, że prawo stoi po jej stronie i że ma prawo się bronić (są specjaliści, którzy mogą udzielić pomocy i miejsca gdzie ofiara może poczuć się bezpiecznie) 83 Źródło: http: //www. mpips. gov. pl/index. php? gid=1234

Zasady postępowania podczas kontaktu z ofiarą przemocy l należy zmobilizować rozmówcę, do podjęcia działań zmierzających do zmiany sytuacji osobistej, rodzinnej l należy zapewnić rozmówcę, iż podejmowane działania będą miały na celu pomoc i zapewnienie mu bezpieczeństwa l należy poinformować osobę, o konieczności nawiązania współpracy ze specjalistami z różnych dziedzin (prawnikiem, psychologiem, policjantem, lekarzem, pedagogiem szkolnym, pracownikiem socjalnym itp. ) 84 Źródło: http: //www. mpips. gov. pl/index. php? gid=1234

Jak zwiększyć szanse na udzielenie skutecznej pomocy? Leonor Walker sformułowała listę postaw i wartości osób pomagających ofiarom przemocy koniecznych do nawiązania kontaktu, oraz zwiększających szansę skutecznej pomocy 85

Jak zwiększyć szanse na udzielenie skutecznej pomocy? l okaż wsparcie osobie będącej ofiarą przemocy l nie akceptuj stereotypowych mitów na temat bicia i relacji ludzkich opartych na przemocy l poszukuj naturalnego systemu wsparcia, dostępnego w lokalnym środowisku i społeczności l bądź gotów pomóc w budowaniu nowego systemu oparcia, l bądź gotów do współpracy i radzenia sobie z biurokracją, aby pomóc ofierze przemocy 86

Jak zwiększyć szanse na udzielenie skutecznej pomocy? l współpracuj z innymi profesjonalistami l przygotuj się na zmagania z lękiem ofiary i jej agresywnymi tendencjami l miej świadomość, że w pomaganiu będziesz musiał radzić sobie z wieloma skomplikowanymi przypadkami l akceptuj pracę profesjonalistów bez dyplomu l bądź gotów do proponowania ofierze nowych sposobów uwalniania się od złości 87

Jak zwiększyć szanse na udzielenie skutecznej pomocy? l akceptuj lub toleruj złość ofiary l akceptuj opowiadania pełne dramatycznych momentów, wręcz na granicy horroru l nie naciskaj i nie pospieszaj l pozwalaj ofierze na powrót do sytuacji przemocowych bez odczuwania za to złości na nią l 88 respektuj i wierz w ludzką zdolność do zmiany i rozwoju!!!

Czego nie wolno robić w kontakcie z ofiarą przemocy? l okazywanie zniecierpliwienia, irytacji, złości l odmowa pomocy do czasu aż ofiara rozpocznie kroki prawne l podważanie wiarygodności l namawianie ofiary do zmiany zachowania jako gwarancji ustania przemocy 89

Czego nie wolno robić w kontakcie z ofiarą przemocy? l obarczanie ofiary odpowiedzialnością za to co spotka sprawcę po ujawnienie przemocy 90 l stawianie zbyt wielu pytań jednocześnie l zmienianie tematu l pocieszanie, uspokajanie, uciekanie od problemu l doradzanie, dawanie rozwiązań, obietnic bez pokrycia!!!

Bariery komunikacyjne w kontakcie z osobą starszą, niepełnosprawną – ofiarą przemocy domowej l obawa przed zabraniem do domu starców l strach, że nie poradzi sobie samemu l poczucie bycia złym rodzicem l obawa, co będzie ze sprawcą l tłumaczenie sobie, że taka sytuacja jest normalna l uczucie wstydu, gdyż niezręcznie o tym mówić, zwłaszcza gdy doświadczają przemocy ze strony członka rodziny 91

Bariery komunikacyjne w kontakcie z osobą starszą, niepełnosprawną – ofiarą przemocy domowej l nie chcą wierzyć, nie dopuszczają do świadomości, że to się im przytrafiło l nadzieja, że stosowanie wobec nich nadużycia są incydentalne i wkrótce się skończą, że wszystko znowu będzie jak dawniej 92 l obawa, że jeśli komuś powiedzą, sprawa się tylko pogorszy l maja problemy z pamięcią i wysławianiem się l obarczanie się winą za to, co się stało

Bariery komunikacyjne w kontakcie z osobą starszą, niepełnosprawną – ofiarą przemocy domowej Przemoc instytucjonalna: Osoby starsze skarżą się na bagatelizowanie w urzędach ich problemów, ograniczaniu należnej im uwagi i czasu, zwracaniu się do nich po imieniu, albo pozornie dobrotliwie „niech babcia”, okazywaniu zniecierpliwienia wobec ich niepełnosprawności (np. niedosłyszenia, powolności), nie dawanie wiary ich skargom 93

Bariery komunikacyjne w kontakcie z osobą starszą, niepełnosprawną – ofiarą przemocy domowej Przemoc instytucjonalna: Inna formą przemocy instytucjonalnej mogą być źle określone procedury, nie uwzględniające potrzeb i ograniczeń ludzi starszych lub niepełnosprawnych, bądź zaniechanie stosowania już istniejących procedur do rozwiązania zgłaszanych problemów 94

Zespoły interdyscyplinarne w kontekście przeciwdziałania przemocy w rodzinie ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych i niepełnosprawnych

Współdziałanie na rzecz przeciwdziałania przemocy Organy administracji rządowej i samorządowej współdziałają z organizacjami pozarządowymi oraz kościołami i związkami wyznaniowymi w zakresie udzielania pomocy osobom dotkniętym przemocą, oddziaływania na osoby stosujące przemoc oraz podnoszenia świadomości społecznej na temat przyczyn i skutków przemocy w rodzinie 96

Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych Inicjatorem tworzenia zespołów interdyscyplinarnych jest gmina, tworząca zespoły w ramach działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Powołuje je wójt, burmistrz albo prezydent miasta. 97

Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych W skład zespołu interdyscyplinarnego wchodzą przedstawiciele: Ø jednostek organizacyjnych pomocy społecznej Ø gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych Ø Policji Ø oświaty Ø ochrony zdrowia Ø organizacji pozarządowych 98 oraz kuratorzy sądowi

Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych W skład zespołu interdyscyplinarnego mogą wchodzić także prokuratorzy oraz przedstawiciele podmiotów innych niż wskazane wcześniej, działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie 99

Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych Przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego jest wybierany na pierwszym posiedzeniu zespołu spośród jego członków. Posiedzenia zespołu interdyscyplinarnego odbywają się w zależności od potrzeb, nie rzadziej niż raz na trzy miesiące. Zespół interdyscyplinarny działa na podstawie porozumień zawartych między wójtem, burmistrzem albo prezydentem 100 miasta a podmiotami wchodzącymi w skład zespołu.

Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych Obsługę organizacyjno-techniczną zespołu interdyscyplinarnego zapewnia ośrodek pomocy społecznej. Tryb i sposób powoływania i odwoływania członków zespołu interdyscyplinarnego oraz szczegółowe warunki funkcjonowania określa rada gminy w drodze uchwały. 101 jego

Zadania zespołu interdyscyplinarnego l integrowanie i koordynowanie działań podmiotów tworzących zespół oraz specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności poprzez: – diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie – podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku – inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie 102

Zadania zespołu interdyscyplinarnego – rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym – inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie l realizacja działań określonych w gminnym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie 103

Tworzenie grup roboczych Mogą być tworzone przez zespół interdyscyplinarny w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach. W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele: Ø jednostek organizacyjnych pomocy społecznej Ø gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych Ø Policji Ø oświaty 104 Ø ochrony zdrowia

Tworzenie grup roboczych W skład grup roboczych mogą wchodzić także kuratorzy sądowi, a także przedstawiciele innych podmiotów, specjaliści w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych wykonują zadania w ramach obowiązków służbowych lub zawodowych. 105

Tworzenie grup roboczych Prace w ramach grup roboczych są prowadzone w zależności od potrzeb zgłaszanych przez zespół interdyscyplinarny lub wynikających z problemów występujących w indywidualnych przypadkach 106

Zadania grup roboczych Do zadań grup roboczych należy w szczególności: Ø opracowanie i realizacja planu pomocy w indywidualnych przypadkach wystąpienia przemocy w rodzinie Ø monitorowanie sytuacji rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz rodzin zagrożonych wystąpieniem przemocy Ø dokumentowanie działań podejmowanych wobec rodzin, 107 w których dochodzi do przemocy oraz efektów tych działań

Uprawnienia zespołu interdyscyplinarnego i grup roboczych Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych w zakresie niezbędnym do realizacji zadań mogą przetwarzać dane osób dotkniętych przemocą w rodzinie i osób stosujących przemoc w rodzinie, dotyczące: stanu zdrowia, nałogów, skazań, orzeczeń o ukaraniu, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, bez 108 zgody i wiedzy osób, których dane te dotyczą

Uprawnienia zespołu interdyscyplinarnego i grup roboczych Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych zobowiązani są do zachowania poufności wszelkich informacji i danych, które uzyskali przy realizacji zadań. Obowiązek ten rozciąga się także na okres po ustaniu członkostwa w zespole interdyscyplinarnym oraz w grupach roboczych 109

Uprawnienia zespołu interdyscyplinarnego i grup roboczych Przed przystąpieniem do wykonywania czynności członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych składają wójtowi, burmistrzowi albo prezydentowi miasta oświadczenie o następującej treści: „Oświadczam, że zachowam poufność informacji i danych, które uzyskałem przy realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie oraz, że znane mi są przepisy o odpowiedzialności karnej za udostępnienie danych osobowych lub umożliwienie do nich 110 dostępu osobom nieuprawnionym. ”

Uprawnienia zespołu interdyscyplinarnego i grup roboczych Zarzut: Wszechwładna rola tzw. zespołów interdyscyplinarnych, które będą mogły nawet wbrew woli skrzywdzonej osoby dorosłej rozpatrywać jej przypadek. Czy to uprawnienie to dobre narzędzie – dyskusja? 111

Zespół interdyscyplinarny a grupy robocze Zespół interdyscyplinarny realizuje zadania o charakterze ogólnym tj. monitoruje zjawisko przemocy w rodzinie w danej społeczności lokalnej, diagnozuje skalę zjawiska, istniejące zasoby i potrzeby oraz opracowuje, tworzy i nadzoruje realizację wieloletnich strategii działania i lokalnych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Ponadto zleca badania, opracowuje i wdraża procedury działań dla służb, inicjuje kampanie społeczne, prowadzi edukację społeczną, zajmuje się 112 organizacją szkoleń, pozyskiwaniem środków i sojuszników oraz utrzymuje kontakty z władzami lokalnymi

Zespół interdyscyplinarny a grupy robocze Powinien liczyć nie więcej, niż 10 członków. Powinien jasno sprecyzować cele, rozdzielić zadania i monitorować ich realizację. Powinien spotykać się najczęściej raz w miesiącu, a najrzadziej raz na kwartał - w zależności od potrzeb programu. Wskazane, aby raz w roku organizował konferencję lub seminarium dla służb, mające na celu podsumowanie dotychczasowych i zaplanowanie kolejnych działań. Zalecane, aby został oficjalnie powołany i miał formalne 113 umocowanie jako "ciało doradcze" np. : przy burmistrzu itp.

Zespół interdyscyplinarny a grupy robocze Zadaniem grup roboczych jest prowadzenie działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w konkretnej rodzinie, stąd mogę mieć różne cele (w zależności od sytuacji i potrzeb w danej rodzinie). Mogą one pracować w stałym składzie, albo doraźnie stworzonym przez przedstawicieli służb do danej sprawy 114

Zespół interdyscyplinarny a grupy robocze Dobrze jeśli ktoś w grupie roboczej pełni funkcję lidera, który inicjuje spotkania, prowadzi je, posiada kontakty ze wszystkimi członkami i koordynuje pracę zespołu. W praktyce najczęściej takim liderem jest przedstawiciel służby, który zgłasza sprawę lub przedstawiciel tej służby, która ma najwięcej do zrobienia w danej rodzinie 115

Zespół interdyscyplinarny a grupy robocze Grupy robocze zajmują się: Ø rozpoznaniem i diagnozowaniem sytuacji w konkretnej rodzinie Ø uzgodnieniem celów z partnerami - z innymi służbami i z członkami rodziny, których sprawami się zajmują Ø wypracowaniem strategii działań: interwencyjnych, pomocy w kryzysie i terapeutycznych 116

Zespół interdyscyplinarny a grupy robocze Grupy robocze zajmują się: Ø rozdzielaniem i realizowaniem zadań, zgodnie z kompetencjami Ø monitorowaniem i analizą efektów oraz ewentualnym modyfikowaniem strategii Ø podejmowaniem decyzji o zakończeniu działań zespołu, po osiągnięciu zakładanych celów 117

Zespół interdyscyplinarny a grupy robocze Zespół interdyscyplinarny jest "głową" i "mózgiem" wieloletnich działań systemowych. Grupa robocza to „praca u podstaw”, z konkretnymi osobami doznającymi i stosującymi przemoc oraz z ich rodzinami. Dla skutecznego przeciwdziałania przemocy w rodzinie ważne i potrzebne są obie formy działań. 118

DEKALOG grupy roboczej 1) ustalić po co się spotykamy i co chcemy razem osiągnąć, jakich konkretnych zmian się spodziewamy i „po czym poznamy, że zespół może zakończyć współpracę z daną rodziną”? 2) warto powiadomić osoby, których sprawa dotyczy, że w ich sprawie został powołany zespół i jego celem jest działanie na rzecz przeciwdziałania przemocy. Warto jasno powiedzieć jakiej zmiany oczekujemy i pytać o potrzeby, by zmiana ta 119 następowała

DEKALOG grupy roboczej 3) warto wymieniać się różnymi perspektywami, punktami widzenia, wiedzą i doświadczeniami. Nie trzeba bać się różnic i przywiązywać zanadto do własnych poglądów i pomysłów na rozwiązania. Dotyczy to zarówno przedstawicieli służb, jak i osób, których sprawa dotyczy 4) w trakcie spotkania warto ustalić: 120 Ø Ø Ø Ø po co się spotykamy i co ma być jego efektem ile przeznaczamy na nie czasu (najlepiej do 60 min. ) kto je prowadzi kto zapisze wnioski plan działań i rozdzielenie zadań kolejny krok, termin kolejnego spotkania

DEKALOG grupy roboczej 5) warto korzystać z możliwości i zasobów różnych służb; policjant, pracownik socjalny, kurator mają uprawnienia do wizyt domowych, co umożliwia także innym specjalistom wizytę w środowisku; możemy zapraszać go do OPS, do siedziby sądu, do komisariatu Policji – miejsce rozmowy też może mieć istotne znaczenie w wywieraniu wpływu na sprawcę, a współpraca interdyscyplinarna daje taką możliwość 6) warto oddzielać działania interwencyjne od pomocy, przede 121 wszystkim psychologicznej

DEKALOG grupy roboczej 7) wszystkie zadania mogą być prowadzone w toku codziennych czynności, w lokalach służb, przy czym łatwiej się pracuje, gdy pomiędzy instytucjami zawarte jest porozumienie o współpracy 8) jeśli chcemy rozwijać i upowszechniać współpracę interdyscyplinarną, dobrze jest powołać koordynatora lub centrum koordynujące i osobom tym wpisać w zakres obowiązków inicjowanie, tworzenie i rozwijanie pracy zespołów, tak by mogły część swoich godzin służbowych przeznaczyć na 122 takie działania

DEKALOG grupy roboczej 9) warto pamiętać, że zarówno my - przedstawiciele służb, jak i ludzie, z którymi pracujemy - osoby uwikłane w przemoc - mamy te same cele: żeby było lepiej, żeby był spokój oraz żeby możliwe było godne życie - bez przemocy 10) to działa i ma sens. Warto to robić! 123

Strategie pomocowe kierowane do ofiar przemocy w rodzinie Cel: Stworzenie organizacyjnych i kadrowych warunków do udzielania profesjonalnej pomocy ofiarom przemocy w rodzinie. 124

Strategie pomocowe kierowane do ofiar przemocy w rodzinie Metody realizacji: l rozwój sieci instytucji wspierających ofiary przemocy w rodzinie: Ø punktów konsultacyjnych dla ofiar przemocy w rodzinie Ø ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie Ø specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie 125 Ø domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, Ø ośrodków interwencji kryzysowej

Strategie pomocowe kierowane do ofiar przemocy w rodzinie Metody realizacji: l l l 126 zwiększenie zakresu działania ogólnopolskiego telefonu zaufania „Niebieska Linia” dla ofiar przemocy w rodzinie łączącego z lokalnymi punktami konsultacyjnymi lub ośrodkami wsparcia stworzenie warunków umożliwiających ofiarom przemocy otrzymanie w pierwszej kolejności mieszkań socjalnych udostępnienie do publicznej wiadomości informatorów o instytucjach udzielających pomocy w sytuacjach doświadczania przemocy w rodzinie

Strategie pomocowe kierowane do ofiar przemocy w rodzinie Podmioty realizujące Strategie pomocowe: l jednostki samorządu terytorialnego – szczebel powiatowy we współpracy z organizacjami pozarządowymi l jednostki samorządu terytorialnego – szczebel gminny we współpracy z organizacjami pozarządowymi 127

Diagnozowanie sytuacji w rodzinie Wywiad środowiskowy – warunki rodzinne Ustalenie przejawów przemocy Ocena skali zagrożenia życia, zdrowia ofiary przemocy Określenie prawdopodobnych przyczyn przemocy Rozważenie konieczności powołania grupy roboczej Określenie niezbędnych działań i ich podział na członków grupy 128 Określenie wskaźników kontroli sytuacji w rodzinie

TO JUŻ KONIEC Dziękuję za uwagę