Reformacyjne sola Scriptura solus Christus sola gratia et

Reformacyjne sola Scriptura solus Christus sola gratia et fide solum Verbum

Reformacyjne sola ☛ główne zasady ewangelickiej refleksji teologicznej ☛ sformułowane w czasach ortodoksji luterskiej ☛ wyraz ewangelickiego ekskluzywizmu podziały zasada sola Scriptura formalna zasady materialne treść wiary: solus Christus sola gratia sola fide solum Verbum czasem ewangelicka triada (brak solum

doktrynalny ☛XIV-XV w. – wariantywność doktryn eucharystycznyc mariologicznych pokłosie starożytności + rozwój praktyki kościelnej słowa Chrystusa praktyka wczesnochrześcijańska komunia jednopostaciowa świadomość zmian (np. Mikołaj z Kuzy) praktyka średniowieczna dostosowanie doktrynalne

wariantywność doktrynitarnych hamartiologicznych charytologicznych eschatologicznych charakter władzy Piotra następców Mt 16, 18 podstawa napięcie herezja papieża? ? ? teologia akademicka pluralizm + dialog urzędnicy kościelni unifikacja + limitacja refleksji liberalizm doktrynalny represyjność wobec “heretyków”

rozważania szczegółów nieteologicznych (wykształcenie, kolor włosów) rozważania szczegółów teologicznych (wszechmoc Boża + stworzenie lepszego świata) prymat wiary vs prymat intelektu Bonawentur a augustyniz m np. creatio ex nihilo ? dyskusje na temat dominanty Tomasz arystotelizm/tomizm

dominacja augustynizmu Jan Hus Mikołaj z Kuzy Marcin Luter zwalczanie pelagianizmu semipelagianizm u spór z Pelagiuszem ekspozycja prymatu ŁASKI dowód z Pisma – 1 J 4, 10 Kiedy działamy, to my jesteśmy tymi, którzy działają ale to Bóg działa, byśmy my mogli działać tzw. paradoks ewangeliczny Augustyna spór z donatystami zaniedbany + oskarżenia o

aksjomat – prymat wolnej i wszechmocnej woli Boga pierwsza i najwyższa przyczyna wszystkiego skuteczność modlitw postów niepodporządkowywalna dobrych uczynków dyskusje na temat soteriologii zadośćuczynienia za grzech konieczności (? ? ? ) wcielenia relacji sprawiedliwości Boga do miłosierdzia

Bóg poprzez mękę Chrystusa (Boga i człowieka) SAM dokonał zadośćuczynienia (synteza Gabriela Biela na podstawie Anzelma) człowiek niezdolny uczynić zadość sprawiedliwości Boga Syn przyjmuje ludzką naturę objawia miłość Boga miłosierny Bóg daje swego Syna stan przed upadkiem: natura czysta, niewinna ofiara zastępcza (idea substytucji)doskonałej ludzkiej ofiarowanie natury zadośćuczynienie sprawiedliwości Bożej

Duns Szkot Meandry dowodzeń zbawienie ludzi zgodne z Bożą (wolną) wolą śmierć Jezusa na krzyżu – wariantywna najwłaściwsz a skutek wolność wyboru SPOSOBU zbawienia ● pomniejszanie znaczenia śmierci Chrystusa na krzyżu ☛ pytania o wpływ grzechu na Bożą wolę zbawienia ☛ pytania o wcielenie bez upadku Adama (inny sposób okazania miłości Boga? ) ☛ błogosławiona wina? upadek → wcielenie → wywyższenie człowieka (→ deifikacja? )

aksjomat – prymat wolnej i wszechmocnej woli Boga kontrowersje pelagiańskie → predestynacja Bóg = pierwsza przyczyna; działanie/powodowanie wydarzeń bez konieczności WOLNA SPRAWCZOŚĆ Bóg = pierwsza przyczyna; predestynowanie bez konieczności/w sposób wolny predestynacja brak predestynacji status przedmiotu predestynacji bez znaczenia predestynacja ≠ akt dokonany w przeszłości Bóg jako niewolnik predestynacji przeszłej predestynacja = akt dokonywany poza czasem

☛ predestynacja vs przedwiedza/wszechwiedza Boga - odwieczne idee przygodnych wydarzeń przyszłych (Bonawentura) - znajomość “przyczyn” przyszłych zdarzeń - definicja i atomizacja wolnej woli Boga Duns Szkot – predestynacja jako akt woli Boga 1. wolny wybór rozumnego stworzenia do łaski i chwały 2. przedwiedza = konieczność niezmienności NIE DETERMINACJA!!! ☞ predestynowany bez żadnych zasług, by być przeznaczonym do chwały ALE ☞ predestynowany do potępienia (przyczyny w człowieku)

☛ predestynacja vs przedwiedza Boga (próby rozwiązania) do chwały ≠ ć oś om a aj aw zn dst po do potępienia przyczyna – grzeszenie ALE przedmiot przedwiedzy Boga ☚ znajomość zasług i przewinień niekiedy predestynacja utożsamiana z przedwiedzą ☞ przykład z Pisma: Jakub Rdz 25, 21 nn od początku wybrany umiłowany Ezaw od początku znienawidzony

☛ konsekwencje – np. eklezjologia Kościół jako wspólnota predestynowanych brak wiedzy/pewności Bożej predestynacji ale bez donatyzmu NADZIEJA postulowana obligowana Za kogo umiera Chrystus? za predestynowanych i niepredestynowanych otrzymanie zbawienia nauczanie Chrystusa pytanie o wolną wolę człowieka

Średniowieczny woluntaryzm – atomizacja woli Bożej władze duszy ludzkiej: potentiae spełniające funkcje życiowe człowieka/ tzw. możności czynne/elementy składowe duszy ≠ byty/ ontyczne wyposażenie duszy niezależne od człowieka np. władze poznawcze (zmysłowe i umysłowe np. rozum/intelekt) władze pożądawcze (zmysłowe i umysłowe np. uczucia) władze ruchowe władze wegetatywne WOLA = jedyna wolna władza duszy; wolność = istota woli przeniesienie na Boga

wolna wola Boża moc/wola kierowana Bóg czyni to, co przewidział przedustanowił moc/wola absolutna Bóg MOŻE czynić rzeczy INNE niż to, co przewidział przedustanowił

☛ Definicja Bożego działania : Bóg czyni coś dlatego, że ma taką wolę, jednak ma możłiwość uczynić coś nie dlatego, że ma taką wolę, ale dlatego, że jest taki w swojej naturze. ☛ Aspekty woli Bożej : ☞ wola absolutna ☞ wola uprzednia ☞ wola nie zawsze wypełniana upodobania ☞ wola kierowana ☞ wola wypełnian następcza a ☞ wola samoobjawiająca nie może się jej oprzeć żadne stworzenie związana np. z nakazami – nie zawsze wypełniana Bóg pragnie, aby wszyscy zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy wolna wola Boga a predestynacja ☞ wola uprzednia ☞ wola absolutna ☞ wola następcza ☞ wola kierowana ☞ wola samoobjawiająca

wolna wola Boga vs człowieka niezawodność Bożej przedwiedzy: - zbawienie; - potępienie; - sprawy doczesne wolna wola - możliwość wpływu na przedwiedzę? - negacja przedwiedzy? próba rozwiązania przez rozłożenie akcentów rezygnacja z rozważań o predestynacji przyjście do Chrystusa jako główny komponent soteriologii przyjście przez NAŚLADOWANIE przez wiarę osiągalne dla wybranych słuchanie słów posłuszeństwo słowom Chrystusa w czynach naśladowanie ≠ imitacja epizodów z życia Jezusa +

Naśladowanie Chrystusa w dewocji franciszkańskiej - kontemplacja męki → odwrót od predestynacji; - ufność zbawczemiu cierpieniu Chrystusa; - krzyż jako źródło pociechy droga do staurocentryzmu BÓG ✝ przyjęcie skutków męki ✝ naśladowanie męki grzech sąd ✞ kara śmierci sprawiedliwoś ć CZŁOWIEK

Pluralizm nauki o łasce - Maria - święci - sakramenty (eucharystia) i pośrednictwo w udzielaniu łaski rozwój kultu maryjnego rozwój mariologii – problem pogodzenia świętości Marii z nauką o grzechu – łaska jako atrybut Marii (vs dar) pierworodnym ALE konieczność rozróżnienia napełnienia łaską – J 1, 14 ☛ łaska Chrystusa = atrybutywna/przynależna Bogu jako źródłu łaski ☛ łaska Marii – darowana przez Boga i przekazywana ludziom transpozycja tytułów prerogatyw boskich Chrystusa na Marię

Pluralizm nauki o łasce Duns Szkot – dystynkcja łaski Bóg/Chrystus źródło łaski zwykli ludzie - wybawienie od grzechu; - odpuszczenie grzechu pierworodnego/ zniszczenie grzechu pierworodnego Maria - uchronienie od grzechu pierworodnego/ łaska zapobiegająca

Pośrednictwo sakramentów Duns Szkot – definicja sakramentu jako: zmysłowo postrzegalnego znaku, który z ustanowienia Bożego skutecznie wskazuje na łaskę Boga lub na Jego działanie wynikające z łaski, a przeznaczeniem którego jest zbawienie człowieka żyjącego ziemskim życiem. kryterium – ustanowienie przez Chrystusa – wariantywne - ustanowienie chrztu? - kapłaństwo? - małżeństwo? - bierzmowanie? - namaszczenie? próba obrony – np. małżeństwa a) doskonałe małżeństwo = model rajski b) grzech c) małżeństwo jako zapowiedź idealnych relacji d) pełnia znaczenia po zmartwychwstaniu e) antycypacja raju/nowego stworzenia

Pośrednictwo sakramentów obrona bierzmowania – sylogizm a) bierzmowanie jako tradycja apostolska b) tradycja apostolska = tradycja Kościoła c) Kościół = ciało Chrystusa d) bierzmowanie jako realizacja tradycji (od) Chrystusa DOMINACJA EUCHARYSTII wśród sakramentów-pośredników ale – pluralizm doktryny na temat charakteru/sposobu obecności Chrystusa/ciała Chrystusa w chlebie i winie. - transubstancjacja; - uduchowienie eucharystii – spożycie duchowe zamiast fizycznego; brak spożycia materii = brak potrzeby kielicha dla wiernych wiara w spożycie całego CIAŁA Chrystusa wraz z krwią

MARCIN LUTER - średniowieczny pluralizm doktrynalny; - postulaty reformy Kościoła; - osobiste doświadczenia egzystencjalne. - wierność augustynizmowi; - niechęć do spekulacji scholastycznych Rozprawa przeciwko teologii scholastycznej (1517) 31 października 1517; Wittenberga ogłoszenie 95 teza 62 jako centralny punkt późniejszej doktryny: skarbem Kościoła jest Prawdziwym najświętsza Ewangelia chwały i łaski Bożej

Sola Scriptura Artykuły Szmalkaldzkie II 2, 15; Konfesja Sandomierska I zasada formalna fundament nauki i życia normans wywiedziona z NT i praktyki Jezusa, apostołów, hagiografów (Dz 1, 8 podstawa metodologii biblijnej – alegoria typologia chrystocentryzm samopotwierdzenie autorytetu NT – J 6, 69; 2 Tm 3, 16 problem kanonu (aleksandryjski vs palestyński) problem autorytetu przed kanonem oraz T/tradycji successio oficio ↔ successio

- prymat Biblii – konfrontacja zasad wiary z Pismem zasad pobożności zasad postępowania Quod non est biblicum, non est theologicum - reakcja na średniowieczną dominację scholastyki - reakcja na objawienia osobiste “marzycieli” objawienie prywatne ↔ objawienie biblijne dysputa lipska 1519 nieomylność soborów i prymat papieża prorocy z Zwickau – odrzucenie wszelkiego zewnętrznego autorytetu; prymat wewnętrznego boskiego objawienia/natchnienia Tomasz Müntzer i jego pneumatologia: konfrontacja z Biblią Duch Św. działa bezpośrednio na każdym z wiernych; odrzucenie instytucjonalizmu obdrzucenie formacji chrześcijańskiej spirytualna eschatologia millenaryzm

zmienna hermeneutyka – interpretacja Biblii Vetus Testamentum in Novo patet. Novum in Vetere latet - antagonizmy szkoły antiocheńskiej i aleksandryjskiej - dynamiczna - egzystencjalna interpretacja Biblii postulowana przez Reformację XVI w. viva vox Dei - literalny wykład Biblii – postulat ortodoksji Biblia = Słowo Boże (? ) Scriptura Sacra est Verbum Dei Biblia zawiera Słowo Boże (? ) rola hagiografów - powstanie i rozwój krytyki tekstu – początki egzegezy historycznokrytycznej

Scriptura Sacra (non) est Verbum Dei ? - K. Barth – formy Słowa Bożego Jezus Chrystus Słowo objawione Biblia Słowo zapisane kazanie Słowo zwiastowane - E. Brunner – kanon w kanonie Jezus Chrystus i Jego zbawcze dzieło = wewnętrzne kryterium krytyki tekstu - W. Marxen – postulat przełożenia Biblii na język współczesnego człowieka aktualizacja Słowa Bożego - syntetyczny wykład Pisma Św. – starokościelne symbole wiary księgi symboliczne/wyznaniowe

Solus Christus pierwsza zasada materialna Jedyne i najdoskonalsze objawienie się Boga – w Jezusie z Nazaretu który przez zmartwychwstanie okazał się Synem Bożym Chrystusem jedynym pośrednikiem między Bogiem a który przez śmierć na krzyżu wyjednał ludziom ludźmi zbawienie. tendencje redukcjonistyczne – teologia ewangelicka = chrystologia ALE obecność teologii w podstawowej formule

Solus Christus ścisły związek z innymi zasadami materialnymi sola gratia et fide/sola gratia per fide zbawcze dzieło Jezusa = usprawiedliwienie ze względu na Chrystusa nadanie człowiekowi statusu sprawiedliwego sprawiedliwość obca – iustitia aliena sprawiedliwość Chrystusa (nie własna) sprawiedliwość człowiek zbawiony = człowiek posiadający Chrystusa zbawienie = nowe stworzenie – 2 Kor 5, 17 W CHRYSTUSIE

Solus Christus Konfesja Augsburska art. III; Konfesja Sandomierska art. 11; Katechizm Heidelberski pyt. 29 staurocentryzm teologii ewangelickiej Tezy Heidelberskie – 19 i 20

Sola gratia et fide Konfesja Augsburska art. II i IV; Konfesja Sandomierska art. 15; ścisły związek solus Artykuły z. Szmalkaldzkie II, 1 Christus ortodoksja – CA IV = articulus stadentis et cadentis ecclesiae 1. Diagnoza sytuacji człowieka – CA II koncepcja grzechu pierworodnego według Augustyna Formuła Zgody – Epitome I Apologia II, 35 -37 2. Początek zbawczego działania Boga stworzenie człowieka na obraz i podobieństwo Boga Rdz 1 -2 imago et similitudo Dei

Sola gratia et fide 3. Upadek człowieka i zatarcie imago et similitudo Dei – Rdz 3 człowiek POD POTĘPIENIEM Boga niezdolny zasłużyć na zbawienie naznaczony peccatum oryginale – skłonny do grzechu “aktualizacja” PO w konkretnych sytuacjach/czynach powrót do Pawłowego rozumienia grzechu w okresie Reformacji gr. u`brij – pycha ludzka gr. a`martia – moc panująca nad człowiekiem jednocześnie los/przeznaczenie i wina por. Rz 3, 23; człowieka 6, 23 a dodatkowo koncepcja concupiscentia carnis Augustyna Concupiscentia est reatus originalis peccati

Sola gratia et fide 4. Historia działań ratujących człowieka = historia zbawienia historia przymierzy a. przymierze z Noem (uniwersalne) – Rdz. 9, 9 -11 (znak → tęcza) b. przymierze z Abrahamem (partykularne) – Rdz. 15, 16 -18; 17, 4 -8 (znak → obrzezanie c. przymierze na Synaju (pedagogiczne) – Wj 20, 20 (znak → tęcza) zmiana nadanie Prawa (w tym dekalogu) imienia) przepisy kultyczne – poświęcenie pierworodnych kapłaństwo Aarona służba Lewitów kult ofiarniczy/ofiary d. nauczanie prorockie – nawoływaniekrwawa do porzucenia grzechu i powrotu do idei ofiara przebłagalna przymierza na Synaju; zapowiedź nowego przymierza – Jr 31, 31 -33. e. nowe przymierze w Chrystusie (uniwersalne) → pełnia łaski synteza cech poprzednich przymierzy: święty Bóg – zwrot ku grzesznemu człowiekowi inicjatywa Boga – łaska (bez ludzkich zasług)

Sola gratia et fide Ofiara Chrystusa – jedyna wystarczająca jako zadośćuczynienie złożona zgodnie z rytem ST – Hbr 9, 28 przyjęta przez Boga – zmartwychwstanie jako znak wyraz miłości Boga do ludzi – J 3, 16 dar łaski otrzymanie iustitia aliena sprawiedliwości Chrystusauznania człowieka za sprawiedliwego na gwarancja sądzie przypisanie mu sprawiedliwości Chrystusa sprawiedliwy Chrystus nie podlega karze → człowiek nie podlega karze dzięki sprawiedliwości Chrystusa

Sola gratia et fide postawa człowieka w przyjmowaniu DARU ŁASKI człowiek całkowicie bierny na każdym etapie ordo salutis vita passiva terminus technicus – XVIII w. bierność przy akcie nawrócenia → wykluczenie wszelkiej synergii niebezpieczeństwo automatyzmu ALE sola fide wiara jako funkcja łaski odpowiedź człowieka na dar łaski narzędzie potrzebne, aby uchwycić się sprawiedliwości Chrystusa i darowane przezjako Chrystusa usprawiedliwienie przyjąćwysłużone sprawiedliwość Chrystusa swoją. dla wszystkich potencja bezużyteczne PLIK dla grzesznika, PROGRAM jeśli nie sięgnie OTWIERAJĄCY po nie wiarą

Sola gratia et fide wiara ≠ dyspozycja/zasługa człowieka początek wiary – działanie Słowa Bożego pesymizm antropologiczny teologii ewangelickiej człowiek = totus peccator brak wolnej woli w kwestii zbawienia z wolnej woli można tylko zbawienie odrzucić ALE zyskanie wolnej dopiero po uwolnieniu przez Chrystusawoli

Sola gratia et fide wiara a dobre uczynki Ga 5, 6; Jk 20, 20; Mt 7, 1718. 20 ALE NIE podstawa usprawiedliwienia kryterium oceny wiary owoce wiary potwierdzenie istnienia wiary potwierdzenie prawdziwości wiary zewnętrzne świadectwo wiary dowódw żywej wiary wiara czynna miłości wyrażająca się w działaniu znak usprawiedliwienia przyjęcie sprawiedliwości Chrystusa – naśladowanie Chrystusa w posłuszeństwie Bogu w miłości i uczynkach

Rozumienie i typy wiary 1. Wiara jako poznanie określonych prawd objawionych przez Boga wyłącznie w Piśmie Świętym np. poznanie “życiorysu” Jezusa notitia historiae etap wstępny/element przygotowania 2. Wiara jako serdeczne zaufanie łaskawemu Bogu pewność łaski okazanej grzesznikowi w Jezusie Chrystusie fiducia zbawcze działanie NIE efekt Boga percepcji powstała w wyniku Słowa Bożego trafiającego do (serca) człowieka pociągającego człowieka ku

Rozumienie i typy wiary 3. Wiara jako owoc słuchania Słowa Bożego – Rz 10, 17 4. Wiara jako więź z Bogiem paradoksalnie wyzwalająca Duży Katechizm – pierwsze przykazanie O wolności chrześcijańskiej egzystencjalne rozumienie wiary

Solum Verbum A. Sposób przyswajania zbawczych owoców ofiary Chrystusa 1. Działanie Ducha Św. 2. Realizacja działania Ducha – Słowo i. . . sakramenty użycie znaków/materii przez Ducha – za względu na ludzką cielesność. 3. Augustyńskie rozumienie sakramentu u Lutra: Sakrament jest to święta czynność, ustanowiona przez Jezusa Chrystusa, w której pod widzialnym znakiem jest przekazywana niewidzialna Łaska. ścisły zwiącek Słowa oraz materialnego znaku sakrament = widzialne Słowo = element ustanawiający sakrament materialny znak = element unaoczniający

Solum Verbum B. Objawienie i nośnik objawienia Oddziaływanie Boga na człowieka ➙ tylko przez Słowo zawarte w ST i NT dualizm objawieniowy Słowo Boże Lutra Zakon/Prawo rola pedagogiczna + opus alienum ukazanie człowiekowi (obce dzieło Boga) grzeszności, nieudolności, niezdolności do posłuszeństwa podstawa sądu Ewangelia dobra nowina: opus proprium łaska i obietnica, (własne dzieło Boga) zbawienie w Chrystusie, czynnik wiarotwórczy

Solum Verbum Konfesja Augsburska art. IX i X Katechizm Heidelberski pyt. 68. chrzest dwa sakramenty musterion musteria Wieczerza Pańska Mt 28, 19 -20 - starożytna tradycja Kościoła - aspekt inicjacyjny (włączenie do społeczności wiernych) - oczyszczenie z grzechów + niepowtarzalność ☛ (praktyka chrztu pod koniec życia) Mały Katechizm cz. V Katechizm Heidelberski pyt. 69 -70 znaczenie chrztu

Solum Verbum Chrzest dzieci Artykuły Szmalkaldzkie III 4. 5 Katechizm Heidelberski pyt. 74 - sformułowanie biblijne “on/ona i cały jego/jej dom” – np. Dz 16, 15 - wyraz pasywności człowieka w dziele usprawiedliwienia vita passiva + wiara wyznawana w imieniu dziecka przez rodziców chrzestnych wychowanie religijne – słuchanie Słowa – narodziny wiary unaocznienie zewnętrzności wiary

Solum Verbum Wieczerza Pańska Mały Katechizm cz. V Katechizm Heidelberski pyt. 76 - opisy ustanowienia – Mt 16, 26; Mk 14, 22 -24; Łk 22, 19 -20; 1 Kor 11, 23 -25 - róznice w rozumieniu relacji elementów materialnych do Jezusa tradycja starożytna średniowieczna – konsubstancjacja tradycja scholastyczna – transsubstancjacja tradycje reformacjine – od konsubstancjacji do symboliki

Solum Verbum Wieczerza Pańska konsubstancjacja współwystępowanie; Chrystus obecny pod postacią elementów materialnych – zasada oparta na communicatio idiomatum wymiana przymiotów między boską ludzką naturą Chrystusa ludzkie ciało i krew Chrystusa obdarzone Jego boskimi przymiotami: wszechobecnością wiecznością podczas Wieczerzy Pańskiej – ciało i krew łączą się z materialnymi elementami: chlebem i winem za sprawą Słowa realna i substancjalna obecność

Solum Verbum Wieczerza Pańska transsubstancjacja koncepcja Tomasza z Akwinu; powstała pod wpływem arystoteleizmu: podział materia substancji forma przypadki/akcydens y substancji moment konsekracji = pozostawienie tylko akcydensów substancji: smaku, zapachu, kształtu + zmiana samej substancji/materii (chleb i wino) w ciało i krew Chrystusa również realna i substancjalna obecność

Solum Verbum Wieczerza Pańska obecność symboliczna koncepcja Urlycha Zwingliego; signa nuda = nagie znaki; chleb i wino = symbole krwi i ciała Chrystusa spożywane przez wiernych na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy kontrowersje między Lutrem a Zwinglim (por. dysputa w Marburgu 1529) kalwińska próba kompromisu: extra calvinisticum cechy boskiej natury Chrystusa przekraczają Jego ludzką – cielesną – naturę; ciało i krew Jezusa – obecnie są u Ojca w niebie, ale ze względu na boskie przymioty, Chrystus obecny w chlebie i winie realnie, ale nie substancjalnie, lecz duchowo realna i duchowa (niesubstancjalna) obecność