RECEP TANRIVERD LSES DNTASAVVUF TRK HALK EDEBYATI TASAVVUF

RECEP TANRIVERDİ LİSESİ

DİNİ-TASAVVUFİ TÜRK HALK EDEBİYATI

TASAVVUF NEDİR? n TASAVVUF: Allah’ın varlığını bilme, kainat ve insanın var oluş sebebini anlama, insanı mükemmel bir varlık haline getirebilme anlayışıdır. n Tasavvuf vahdet-i vücut inancına dayanır, vahdet-i vücut; tek varlık anlamına gelir.

TASAVVUFUN ASIL AMACI: n n n İnsanı, İnsan-ı kamil(olgun insan) derecesine ulaştırmak. Kişinin kendini terbiye etmesi, ruhî ve ahlakî yönünü düzeltmesi. Kendi görüş anlayış çerçevesinde tasavvuf insanı yüceltmek isteyen bir ahlak sistemidir.

TASAVVUFA GÖRE VARLIK v Tasavvufa göre iki tür varlık vardır: 1)ASIL VARLIK 2)GÖLGE VARLIK

ASIL VARLIK: Asıl varlık Allah’tır. n O sonsuz ve ölümsüzdür. Onun dışındaki her şey sonradan yaratılmıştır. n

GÖLGE VARLIK Alemdeki her şey Allah’ın gölgesidir. n İnsan, hayvan, bitki kısaca canlı ve cansız her varlık aslında yoktur. Sadece Allah’ın sıfatlarının bir yansımasıdır. n

İLK MUTASAVVUFLAR: HOCA AHMET YESEVİ n HACI BEKTAŞ-I VELİ n HACI BAYRAM VELİ n MEVLANA CELALEDDİN RUMİ n YUNUS EMRE’DİR. n

TASAVVUF OKULU Tasavvuf okullarına tekke veya dergah denir. n Bu okullarda önemli olan ilahi aşktır. Aşk bütün güzelliklerin kaynağıdır ve insanı ALLAH’a götüren en kısa yoldur. n Dergaha devam eden öğrencilere derviş veya mürit denir. n Tasavvuf aşk yoludur. Bu yolda insan önce Allah’ı sever. çünkü Allah Hüsn-i mutlaktır, yani kusursuz güzellik sahibidir. n

TASAVVUFTA AŞK İnsan ruhunun Allah’a kavuşup onda erime arzusudur. Aşk Allah’ın sırrıdır. Tecellinin sebebi aşktır. İki çeşit aşk vardır. 1)GEÇİCİ(mecazi) AŞK 2)HAKİKİ(ebedî, ilahi) AŞK

1)GEÇİCİ(mecazi)AŞK Bu aşk dünyadaki güzellere, güzelliklere, dostlara duyulan sevgidir. Not: İnsan kimi ve neyi severse sevsin yine de Allah’ı yani onun mazharını sevmiş olur. n

Geçici aşk, hakiki aşka bir hazırlıktır. n Çünkü insan aşkının derinliği ölçüsünde kendi hayvani nefsinden, benlik hırsından ve menfaat kaygısından kurtulur. Bu kurtuluş, ruhu hürriyete götürür. Bu hürriyet ise, ilahi aşka ulaştıran bir kanat vazifesi görür. n

ÖRNEK Fuzuli’nin Leyla ve Mecnun mesnevisi beşeri aşktan ilahi aşka geçişin en iyi örneğidir. v Leyla’yı daha ilkokuldan beri seven mecnun, aşk yolunda çileler çekip olgunlaştıkça, Allah’a yaklaşır. Hatta bir gün, vuslat vâadi ile kendisini çölde aramaya gelen sevgilisini tanımaz olur. Artık tek varlık içinde eridiğini Leyla’ya söyler. v

2)HAKİKİ(ilahi)AŞK Allah’ı ve onun güzelliğini sevmektir. Mecnunun sonunda ulaştığı nokta ilahi aşktır. n Bu, geçici aşkla, müridin mürşide duyduğu yüce teslimiyet ile başlar. n İnsan makamları aşa Allah’a kavuşur. Fena-fil aşka ulaşır. Yani aşk içinde erimiş olur. n

ÖRNEK n n n Can gözü ile görenlerden biri denize daldı da, dedi ki: Ey deniz neden mavisin sen? Niçin yas elbiselerini giydin? Sende hiç ateş yokken niçin kaynayıp duruyorsun? Deniz şöyle cevap verdi: Sevgilinin hicranı ile kıvranıp durmaktayım. Adam değilim…Bu yüzden ona layık olamadım. Derdi ile yas elbisesine büründüm. Dudağım kupkuru. Dalgın bir halde oturup kalmışım: aşkının ateşiyle coşup köpürmekteyim. Kevserinden bir katrecik bulabilsem ebedi hayata erer, kapısından ayrılmaz, orayı beklerdim. fakat benim gibi nice yüz binlerce susuz, yanıp kavrulmuş olanlar var ki, gece gündüz yolunda ölüp gidiyorlar.

TASAVVUFTA İNSAN Allah’ın bütün sıfatları, alemde dağınık, ama insanda toplu olarak vardır. Aynaya bakan insan kendi gözbebeğinde nasıl kendini görürse, Allah da bütün vasıflarını toplu olarak insanda görmüştür. n Tasavvufta akla önem verilmez gönle önem verilir. n

TASAVVUFTA İNSANIN İKİ YÖNÜ VARDIR n 1)ÖLÜMLÜ(fani)İNSAN: Ölümlü olan gövde unsurudur ki kainatta ateş, su, hava ve topraktan ibaret dört unsurdan meydana gelen bütün diğer nesnelerden farksızdır. n Bu gövdenin ruh denilen ilahi manevi varlığı barındırmaktan başka görevi yoktur. n

2)ÖLÜMSÜZ(ebedi)İNSAN İnsana asıl şerefini ve değerini bağışlayan ilahi tarafımızdır. Ruh adı verilen bu unsur, Allah’ın bütün sıfatlarına mazhardır. n İnsanda var olan, ebedi olan ve bir gün Allah’a ulaşacak olan bu ruh varlığımızdır. n

n Mesneviden: n n Büyük alim, kâinat çapında bir büyü yaptı da, cirmini ufacık bir suret içinde gizledi. İnsan bir hamur teknesi boyundadır ama gökten de üstündür, esirden de. En güzel biçim olan insan biçimi Arş’tan da yücedir, düşüncesine de sığmaz. Bu paha biçilmez varlığın değerini söylesem, ben de yanarım, duyanda yanar. n MEVLANA CELALEDDİN RUMİ

TASAVVUFLA İLGİLİ TERİMLER VE KAVRAMLAR

Aşık: Allah aşkıyla yanan derviş. n Çile: Dergahtaki eğitim sırasında çıkan sıkıntılar. n Fenafillah: Allah’ın emirleri karşısında nefsinin istediklerinden severek vazgeçme hali, ermişlik mertebesi. Allah’ın varlığında yok olma. n Maşuk: Allah, sevgili n Meclis: Aşıklar topluluğu. n

Meyhane: Tekke, dergah: Tasavvufi eğitimin verildiği yer. n Saki: Allah aşkını dervişlere sunan insan-ı kamil. n Şarap: İlahi aşk n Sarhoş: Allah aşkıyla kendinden geçen kişi. n Kadeh: Allah ilminin kalıbı demektir. n

İlm-i ledün: Allah’ın sırlarına ait manevi bilgi. Gayb ilmi, batın ilmi de denir. n Tecelli: Allah’ın kainattaki canlı ve cansız her zerrede zuhur etmesi, belirmesidir. n Ayan-ı sabite: Eşyanın vücuda gelmeden önce ilm-i ilahide sabit olan görüntüleri demektir. Yani tecelli esnasında ne gibi renk ve biçimlere girecekleri ilm-i ilahide önceden belliydi. n

TASAVVUF EDEBİYATI’NIN ÖZELLİKLERİ n n n Hece ölçüsü aynı zamanda aruz ölçüsü de kullanılır. Şairlerin dili genelde açık ve anlaşılır olmakla birlikte ağır bir dil kullananlar da vardır. Yarım uyak kullanılır Nazım birimi dörtlüktür Sözlü edebiyat geleneği vardır. Cönkler(el yazması defterler)vardır.

TASAVVUF EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ

DİNİ TASAVVUFİ HALK EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ İlahi n Nefes n Devriye n Nutuk n Şathiye n Deme n

1)İLAHİ n n n n n Aşkın aldı benden beni Bana seni gerek seni Ben yanarım dünü günü Bana seni gerek seni Ne varlığa sevinirim Ne yokluğa yerinirim Aşkın ile avunurum Bana seni gerek seni …………………………… YUNUS EMRE Şiirin ölçüsü nedir? Şiirin nazım birimi nedir? Şiirin kafiye düzeni nasıldır? Şiirin teması nedir? Şiirin dil özellikleri nelerdir?

İLAHİ n n n n Allah’ı övmek, ona yalvarmak için yazılan şiirlerdir. tarikatlara göre isimler alır. Mevleviler ayin, Bektaşiler nefes, Gülşeniler tapuğ, Halvetiler durak, diger tarikarlarda cumhur yada ilahi der. Dörtlükler yada beyitlerle yazılırlar. Koşma uyak düzeni ile yazılırlar. 7, 11, 14, 16 ölçü ile yazılırlar. Hece ölçüsü kullanılır. bazen aruz ölçüsü kullanılır.

2)NEFES n n Güzel aşık cevrimizi Çekemezsin demedim mi Bu bir rıza lokmasıdır Yiyemezsin demedim mi Şiirin ölçüsü nedir? Şiirin nazım birimi nedir? Şiirin kafiye düzeni nasıldır? n n n n Yimiyenler kalır na-çar Gözlerinden kanlar saçar Bu bir demdir gelir geçer Duyamazsın demedim mi …………………………………. . PİR SULTAN ABDAL Şiirin teması nedir? Şiirin dil özellikleri nelerdir?

NEFES n n n n Bektaşi şairlerinin yazdıgı şiirlerdir. Genellikle vahdet-i vücut anlatılır. HZ. MUHAMMET(s. a. s. ) ve HZ. ALİ’yede övgü ederler. Kalenderane ve alaycı bir üslup vardır. Biçim olarak koşma gibidir. Dörtlükler halinde hece ölçüsünün 7, 8, 11 kalıpları ile yazılır. Bazen ise aruz ölçüsü kullanılır.

3)NUTUK q q q q q Evvel tevhid sürer mürşid dilinden Erişir canına fazlı huda’nın Kurtulursun emarenin elinden Erişir canına fazlı huda’nın İkincide verir lafzatu’llahi Anda keşf ederler sıfatu’llahi Hasenat yeter der eder günahı Erişir canına fazlı huda’nın ………………………………………… Şiirin ölçüsü nedir? Şiirin nazım birimi nedir? Şiirin kafiye düzeni nasıldır? Şiirin teması nedir? Şiirin dil özellikleri nelerdir?

NUTUK n Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata giren dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir.

4)DEVRİYE n Dokuz ay on gün batn-ı maderde Kudretten gözüme çekildi perde Vaktim tamam olup ahiri yerde Çıkıp ten donundan cihane geldim. n HÜSNİ n n n Şiirin ölçüsü nedir? Şiirin nazım birimi nedir? Şiirin kafiye düzeni nasıldır? Şiirin teması nedir? Şiirin dil özellikleri nelerdir?

DEVRİYE n n n n Devir kuramını anlatan şiirlerdir. Bu HZ. MUHAMMET’in(s. a. s. )”ben Nebi iken Adem su ile çamur arasındaydı”. hadisi şerifi ile ilgilidir. Tasavvuf ehline göre ilk yaradılan ruh HZ. MUHAMMET’in ruhudur. Vücut yeryüzüne sonradan gelmiştir. Vakti gelen ruh maddi aleme iner. Önce cemada sonra nebata, hayvana, insana ve sonrada insan-ı kamile geçer. Oradan da Allah’a döner ve Allah ile birleşir. Bu inişi nüzul, tekrar Allah’a dönüşe de uruc denir. Bu iniş ve çıkışları anlatan şiirlere de devriye denir.

5)ŞATHİYAT-I SOFİYANE n n Yeri göğü ins ü cini yarattın Sen ey mimar başı eyvamcı mısın? Ayı günü çarhı burcu var ettin Ey mekan sahibi rahşancı mısın? Şiirin ölçüsü nedir? Şiirin nazım birimi nedir? Şiirin kafiye düzeni nasıldır? n Denizleri yarattın sen kapaksız Suları yürüttün sen elsiz ayaksız Yerleri temelsiz göğü dayaksız Durursun acep iskancı mısın? ……………………………………………… n YUNUS EMRE n n n Şiirin teması nedir? Şiirin dil özellikleri nelerdir?

ŞATHİYAT-I SOFİYANE: n n n İnançlardan teklifsizce alaycı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Görünüşte saçma görülen bu sözlerin yorumlandığında tasavvufla ilgili türlü kavramları anlattığı anlaşılır. Bu tür şiirlere genellikle bektaşi şairlerde rastlanır.

6)DEME n n Erelim ali sırrına Çıkalım meydan yerine Can ü başı hak yoluna Koyamazsın demedim mi? n ÖZELLİKLERİ: n Alevi ve şairlerin kendi düşüncelerini dile getirdikleri bestelenen nazım şeklidir. 3 veya 5 dörtlükten oluşur 8‘li hece ölçüsü kullanılır. n n