RASAD RTFA HESABI Sextant ile deniz ufkuna bakarak
RASADİ İRTİFA HESABI Sextant ile deniz ufkuna bakarak bir gök cisminden yaptığımız rasatta bulduğumuz açısal yükseklik hakikatte o gök cisminin bizim ufkumuzdan olan hakiki açısal yüksekliği değildir. Sextant ile ölçtüğümüz açısal yükseklik gök cisimlerinin dünyamıza olan uzaklığı, atmosferik etkiler, gök cisminin görünen çapı, rasat yaptığımız mevkiin göz yüksekliği nedenleri ile, hakiki ufuktan aldığımız açısal yükseklikten farklıdır.
Önceki slaytta açıklanan nedenlerle sextant ile görünen ufuktan alınan açısal yüksekliklere bazı düzeltmeler uygulamak suretiyle gök cisminin hakiki ufuktan olan açısal yüksekliği bulunur. Buna göre bir sextant yüksekliğine uygulanması gereken düzeltmeler sırası ile bir sonraki slaytta gösterilecektir.
a. İndex (Index Correctıon) Düzeltmesi b. Ufuk Alçalması (Dip) veya Göz Yüksekliği Düzeltmesi c. Kırılma (Refractıon) Düzeltmesi ç. Yarıçap (Semi Diameter) Düzeltmesi d. Paralaks (Parallax) Düzeltmesi Yukarda açıklanan düzeltmelerden sonra bir gök cisminin hakiki ufuktan olan açısal yüksekliği (Ho) bulunabilir. Bu düzeltmeleri sırası ile açıkladıktan sonra Ho'nun bulunuşu hesaplanabilir.
Index Düzeltmesi (İndex Correctıon) : Sextantın rasıt tarafından düzeltilebilen hatalarını açıklarken index düzeltmesi hakkında geniş bilgi verilmişti. IC, uzade hatası (IE) ile fabrika hatasının toplamıdır. Buna göre görünen bir gök cisminin açısal yüksekliği sextant ile tespit edildikten sonra IC düzeltmesi cebirsel olarak uygulanmak suretiyle gök cisminin görünen ufuktan olan doğru sextant açısı (hs) bulunmuş olunur.
ÖRNEK Sex. AH = 35 ° 46. 8’ IC = 1. 2’ hs olur. = 35 ° 45. 6’
Ufuk Alçalması (Dip) veya Göz Düzeltmesi : Yüksekliği Görünen ufuk, rasıtın göz yüksekliğine göre, değişmektedir. Buna göre hakiki gök ufku veya ona paralel bir ufuk düzlemi olduğuna göre bir gök cisminin görünen ufku (deniz ufku)'na göre açısal yüksekliği alındığında Dip açısı kadar fazla bir açı ölçülmüş olur.
Ufuk alçalması rasat yapan rasıtın göz yüksekliğine bağlı bir değişken olduğundan yapılan rasatlarda göz yüksekliği muhakkak bilinmelidir. Bu düzeltme açısal değer olarak Almanakların iç kapak sayfalarındaki karton cetvelde "ÇEVREN ALÇALIMI" başlığı altındaki kısımda bulunur. Bir sonraki slaytta Sextantla ölçülen açı XOD açısıdır. HOD ise deniz ufku veya görünen ufkun hakiki ufuk ile yaptığı açıdır. Bu açı bulunup XOD den çıkarıldığı zaman hakiki ufka göre açısal yüksekliği (Ha) bulunmuş olunur.
X RASAT GÖZ YÜKSEKLİĞİ GÖK UFKU O Apr. Alt. H Dip SEX. ALT HO D
ÖRNEK Sex. AH IC hs Dip ha = 49° 18. 7’ IC= -0. 7 Göz. Yük. 39 ft. = - 0. 7’ = 49° 18. 0’ = 6. 1’ = 49° 11. 9’
DİP DÜZELTMESİ DAİMA Hs den ÇIKARILMALIDIR. BABBLE SEXTANTLA YAPILAN RASATLARDA DİP DÜZELTMESİ YAPILMAZ ÇÜNKÜ RASAT BU TİP SEXTANTLARDA HAKİKİ UFKA GÖRE YAPILMIŞTIR.
Kırılma (Refractıon) Düzeltmesi : Gök cisimlerinden dünyamıza gelen ışınlar Atmosferin yoğun katlarından geçerek gözümüze kadar gelirler. Optik kanunlarına göre az yoğun bir ortamdan çok yoğun bir ortama giren ışınlar normale yaklaşık kırılırlar. Buna göre uzaydan gelen gök cisimlerinin ışınları da atmosferin katlarında kırılmaya uğrayarak bize gelirler. Dünyamızdan bir doğrultuda gördüğümüz gök cismi hakikatte bizim gördüğümüz mevkide değildir. Kırılma nedeniyle hakiki mevkiinden daha yüksekte görülmektedir.
Şekilde hakikatte X noktasında bulunan gök cismi X' de görüldüğü için Sextant ile XOX' açısı kadar fazla ölçülmektedir. Tabi ki bu değer atmosferin yoğunluğuna bağlı olması nedeniyle bu yoğunluğun değişkenleri Hava basıncı ve ısıdır. X GÖRÜNEN MEVKİ 1 X O HAKİKİ MEVKİ HAKİKİ ALT. O ATMOSFER DÜNYA KIRILMA
Buradan çıkarılan sonuç, rasat yapılan gündeki Barometre ve Termometre değerleri Sextant yüksekliğine uygulanacak kırılma düzeltmesini ve standart değerini etkileyecektir. içerisinde almanağın A 2 ve A 3 sayfalarından yapılmaktadır. 50 derecenin altında ölçülen yüksekliklerde kırılma daha fazla olacağından bulunan mevkideki ortam şartlarına bağlı olarak ilave kırılma düzeltmesi yapılır.
KIRILMANIN AÇIKLANMASI
Bu değişme Almanaklarda "Açısal Yükseklik Düzeltme Çizelgeleri" "Ek Düzeltmeler" başlığı altında A 4 sayfasında verilmiştir. Bu cetvele üst bloktan ısı ve basınç ile girilerek kesişim noktasında bulunan kolon ve harfi ile ikinci bölüme inilerek Ha ile yandan girilerek kırılma değişme değeri bulunur. Bu düzeltme cetvellerde verilmiş işaretine göre uygulanmalıdır.
METEOROLOJİ KUTUSU İHTİYACIMIZ OLACAK ALETLER
DİKKAT ÖNEMLİ Kırılma değeri Sextant yükseklik değeri büyüdükçe azalır, alçak değerlerde kırılma etkisi fazla olur. Bu nedenle mecbur kalmadıkça 25°den AZ AÇISAL YÜKSELİMLERİ OLAN GÖK CİSİMLERİNDEN RASAT YAPMAYINIZ. 25°’den KÜÇÜK OLAMAZ
Yarı Çap (Semi Diameter) Düzeltmesi : Güneş ve Ay gibi dairesel görüntü veren gök cisimlerinden rasat yaparken tam merkezinden yükseklik ölçmek mümkün olmayacağı için bu gök cisimlerinin ya alt kenarından veya üst kenarından ölçüm yapılır. Bu düzeltme Notik almanaktaki A 2, A 3 sayfalarında verilmiş cetveller aracılığı ile yapılır.
Şekilde görüldüğü gibi bu şekilde yapılan ölçümde eğer ölçüm alt kenardan yapıldıysa hakiki açısal yükseklikten o cismin görünen yarı çapı kadar eksik ölçme yapılmış olur.
Çap gösteren gök cisimlerinin rasat yapılan güne ait yarı çap değerleri Almanakların günlük sayfalarının alt kısmında verilmiştir. Ay ve güneşte rasadın Alt veya Üst kenardan yapılması zorunludur. Bu bakımdan bu gök cisimlerinin görünüşüne göre ALT veya ÜST kenardan rasada karar verilir.
Paralax (Parallax) Düzeltmesi : Dünyamıza yakın olan gezegenlerin, Güneş ve Ay'ın ufuktan alınan sextant yüksekliklerinde hakiki ufka göre alınması gereken bu yüksekliklerin dünyanın merkezinden alınması gerekirken, biz dünya üzerinde dünyanın yarı çapını gördükleri açı kadar eksik ölçme yapmış oluyoruz.
Şekilde görüldüğü gibi, gök cisimlerinin merkezinden dünyanın yarı çapını gören açıya PARALAKS AÇISI denir. Bu açı gök cismi tam ufukta iken azamidir. Sextant Yüksekliği arttıkça küçülür.
Güneşin paralaks açısı çok küçük olduğundan (1') bir dakika toplam düzeltmelerin içine konmuştur. Ayrıca uygulanmaz. En fazla paralaks açısı etkisi AY rasatlarında görülür, ve düzeltmesinin yapılması özel cetveller yardımı ile Alamanaklardan alınarak yapılır. Yapılan rasatlarda paralaks açısı daima eklenir. Gezegenlerin paralaks değerleri Almanaklarda bize en yakın olanların VENÜS ve MARS için senenin muhtelif aylarına göre ve yükseklik değeri oranında verilmiştir.
YATAY PARALAX
Yıldızlar ve diğer gezegenler için paralaks düzeltmesine lüzum yoktur. Ay'ın paralaks düzeltmesi rasat yapılan günün GMT'na göre Almanakta verilmiş olan YP (Yatay paralaks) değeri ile Ay için "Açısal Yükseklik Düzeltme Çizelgeleri'nin alt bloğunun sağından ve görünen irtifa (Alt) ile de üst sütundan girilerek, rasat alt kenardan yapılmış ise (A) sütunundan üst kenardan yapılmış ise (Ü) sütunundaki PARALAKS düzeltme değeri bulunur.
PARALAX
Bulunan paralax düzeltme değeri (Alt) düzeltmelerine toplanır. Burada dikkat edilecek bir nokta ayın üst kenarından yapılan rasatlarında yükseklik değerinden DAİMA 30' ÇIKARILMALIDIR.
GÖK CİSİMLERİNİN ALMANAK YARDIMI İLE SEXTANT YÜKSEKLİKLERİNİN DÜZELTMESİ VE DOĞRU YÜKSEKLİK Ho'NUN BULUNMASI : Bir gök cisminin sextant yüksekliğine (Alt. ) index düzeltmesi (IC) uygulandıktan sonra Dip düzeltmesi yapılarak, gök ufkuna göre olan yükseklik Apr. Alt. (Ha) bulunur. Yapılması gerekli diğer düzeltmeler (Kırılma-Yarıçap-Paralaks) Almanakta Toplam Düzeltme adı altında (Main Corr) cetvel şeklinde verilmiştir.
MAIN CORR Top. Düz. GÜNEŞ AY GEZEGEN YILDIZLAR Kırılma Yarıçap Paralaks Kırılma. . . Bu düzeltmeler yapıldıktan sonra ısı ve basınçta normalin dışında bir değişiklik var ise ilave kırılma düzeltmesi (İ. K. D. ) Notik Almanağın A -4 sayfasındaki cetvelden uygulanır. Bu düzeltmenin sonunda gök cisminden yaptığımız gerçek değer olan (Ho) Rasadi yüksekliği elde etmiş oluruz.
Toplam düzeltme cetvelinden de görüleceği üzere Güneş için her üç düzeltmeyi içerir. Ay için kırılma yarıçap beraber, paralaks düzeltmesi için farklı özellik göstermesi nedeniyle ayrı uygulanır. Gezegenler si ıziçin olmakla beraber VENÜS ve MARS gezegeni için ayrıca paralaks düzeltmesi uygulanır. Yıldızlar için sadece kırılma düzeltmesini içerir.
GÜNEŞ İÇİN SEXTANT DÜZELTME FORMU Sextant yükselimi İndex düzeltmesi Ölçülen yükseklik Göz yüksekliği hatası Görünen alet yüksekliği Toplam düzeltme Sex AH =. . . . IC hs Dip =. . . . ha Maın Cor =. . . . Ho =. . . . ilave kırılma düzeltme IKD =. . . . Gerçek Rasadi yükseklik Ho =……………. .
ÖRNEK : 04 Ocak 2000 günü göz yüksekliği 18 feet olan bir seyirci sextant ile güneşin alt kenarından yükselimini Sex Alt= 41° 21'bulmuştur. Sextantın alet hatası IE=-1. 2' olup kutunun kapağında ise ölçülen yüksekliğe karşı - 0. 1' fabrikasyon hatası görülmektedir. Rasat anında basınç 982 milibar sıcaklık 20°F dır. İSTENEN : Yapılan rasat güneşin alt kenarından olduğuna göre gerçek rasadi yüksekliği (Ho) bulunuz.
ÇÖZÜM : Sex AH IC hs Dip Ha Top Düz Ho İKD Ho olarak bulunur. IE Fab Hata IC = 41 ° 21’ 00’’ = 01’ 18’’ = 41 ° 19’ 42’’ = - 4’ 06’’ = 41 ° 15’ 36’’ = + 15’ 12’’ = 41 ° 30’ 48’’ = 06’’ = 41 ° 30’ 42’’ = = = - 1. 2’ - 0. 1’ - 1. 3 ’
ÖRNEK : 31 Ekim 2000 günü GMT saat 18 h 00 m da göz yüksekliği 44 feet olan bir seyirci sextant ile Ayın üst kenarından yükselimini Sex Alt= 35° 21'. 5 bulmuştur. Sextantın alet hatası IE= +1. 3' olup kutunun kapağında ise ölçülen yüksekliğe karşı - 0. 2' fabrikasyon hatası vardır. Rasat anında basınç 1030 MB. sıcaklık 10 °C’dır.
ÇÖZÜM : Sex AH IC hs Dip Ha Top Düz Hs HP Ho İKD Ho Üst kenar Ho = 35° 21'30’’ IE= + 1. 3’ =+ 01’ 06’’ Fab Hata = - 0. 2’ = 35 ° 22’ 36’’ IC = + 1. 1 ’ = - 6’ 24’’ = 35° 16’ 12’’ = + 56’ 18’’ = 36 ° 12’ 30’’ = + 02’ 00’’(Almanaktan bulunan HP=54. 7) = 36 ° 14’ 30’’ = 00’’ = 36° 14’ 30’’ = - 30’ 00’’ = 35° 44’ 30’’ olarak bulunur.
ÖRNEK : 31 Ekim 2000 günü göz yüksekliği 35 feet olan bir seyirci sextant ile Venüs gezegeninin yükselimini Sex Alt= 43° 28'. 7 bulmuştur. Sextantın alet hatası IE= -1. 3' olup kutunun kapağında ise ölçülen yüksekliğe karşı + 0. 2' fabrikasyon hatası görülmektedir. Rasat anında basınç 1000 milibar sıcaklık -8 °C’dır.
ÇÖZÜM = Sex Alt = 43° 28' 42’’ IE = IC = - 01’ 06’’ Fab Hata = Hs = 43° 27‘’ 36 IC = Dip = - 5’ 42’’ Ha = 43° 21’ 54’’ Top Düz = 01’ 00’’ Ho = 43 ° 20’ 54’’ Ek Düz. (Venüs) = + 00’ 06’’ ho = 43 ° 21’ 00’’ İKD = 06’’ Ho = 43 ° 20’ 54’’ olarak bulunur. - 1. 3’ +0. 2’ - 1. 1 ’
ÖRNEK : 15 Mart 2000 günü göz yüksekliği 15 metre olan bir seyirci sextant ile Dubhe yıldızının yükselimini Sex Alt= 72° 28'46’’ bulmuştur. Sextantın uzade hatası IE=-1. 2' olup kutunun kapağında ise ölçülen yüksekliğe karşı 0. 1' fabrikasyon hatası görülmektedir. Rasat anında basınç 1000 milibar sıcaklık 40°F dır.
ÇÖZÜM : Sex AH = 72° 28' 46’’ IC = 01’ 18’’ hs = 72° 27’ 28’’ Dip = - 6’ 48’’ ha = 72 ° 20’ 40’’ Top Düz = - 00’ 18’’ ho = 72° 20’ 22’’ İKD = Yapılmaz Ho = 72° 20’ 22’’ IE = Fab Hata= IC = olarak bulunur. - 1. 2’ - 0. 1’ - 1. 3 ’
- Slides: 43