RASA ETNICITET ETNIKA PRIPADNOST I MIGRACIJE I RASA

RASA, ETNICITET (ETNIČKA PRIPADNOST) I MIGRACIJE I

RASA, ETNICITET (ETNIČKA PRIPADNOST) I MIGRACIJE � Aparthejd: sistem prinudne rasne segregacije u Južnoj Africi � Svrstavanje stanovnika Južne Afrike u četiri kategorije: � Belci (potomci evropskih doseljenika) � “Obojeni” (ljudi čije potomstvo potiče od članova više od jedne “rase”) � Azijati � Crnci � Vladavina bele manjine (13% stanovništva) nad većinskim obojenim stanovništvom (bez prava glasa i predstavnika u vlasti) � Segregacija u svim segmentima društva � Milioni crnih stanovnika u tvz. “zavičajima” (daleko od gradova) � Rad u rudnicima zlata i dijamanata

RASA, ETNICITET (ETNIČKA PRIPADNOST) I MIGRACIJE � Aparthejd utemeljen na zakonu iz 1948. godine (Nacionalna partija) � Opozicija van zakona, zatvaranje političkih disidenata, nasilje nad demonstrantima � Međunarodna osuda, ekonomske i kulturne sankcije, rast unutrašnjeg otpora � Ukidanje zabrane Afričkog nacionalnog kongresa 1990. godine od strane predsednika De Klerka � Oslobađanje lidera ANK nakon 27 godina u zatvoru � Niz pregovora kao preduslov prvih slobodnih izbora 27. aprila 1994. godine � Afrički nacionalni kongres – 62% glasova � Prvi južnoafrički predsednik posle aparthejda – Nelson Mendela

RASA, ETNICITET (ETNIČKA PRIPADNOST) I MIGRACIJE � Stanje u Južnoj Africi nakon aparthejda: 38 miliona stanovnika, 9 miliona siromašnih, 20 miliona bez električne energije � Više od polovine crne populacije nepismeno � Stopa smrtnosti novorođenih deset puta viša među crnim nego među belim stanovništvom � Izražene ideološke podele � Težnja da se iskoreni kultura rasnog ugnjetavanja � Ustav iz 1996. godine: zabrana svih oblika diskriminacije na rasnoj, etničkoj, društvenoj ili verskoj osnovi, na osnovu seksualnog opredeljenja, zabrana diskriminacije trudnica i nesposobnih za rad � Poziv predsednika Mendele na “novi patriotizam” i “nervoznih belaca” i “nestrpljivih crnaca”

RASA, ETNICITET (ETNIČKA PRIPADNOST) I MIGRACIJE � Komisija za istinu i pomirenje – ispitivanje kršenja ljudskih prava tokom perioda aparthejda 1960 -1994. � Na čelu nadbiskup Dezmond Tutu – dobitnik Nobelove nagrade za mir � Više od 21 hiljada izjava svedoka – javna zasedanja � Ponuđena amnestija u zamenu za otkrivanje istine pripadnicima službi bezbednosti � Izveštaj 1998. godine na 3500 strana � Da li je prikupljanje izjava svedoka dovoljno? � Ukazivanje na opasne posledice mržnje i rasne diskriminacije i značaj dijaloga u procesu izmirenja

RASA � Rasa kao jedan od najsloženijih pojmova u sociologiji � Pogrešno verovanje da se ljudi mogu lako svrstati u biološki različite rase � Brojna nastojanja da se učini rasna kategorizacija svih naroda sveta: razlikovanje četiri ili pet glavnih ili više desetina rasa � Poreklo naučnih teorija o rasama: kraj 18. i početak 19. veka � Teorije rase kao opravdanje imperijalnih osvajanja � Otac modernog rasizma: grof Žozef-Artir de Gobino (1816 -1882) � Tri rase: bela (Caucasian), crna (Negroid), žuta (Mongoloid) � Stav da je bela rasa superiornija zbog inteligencije, moralnih načela i snage volje

RASA � Pomenute nasleđene osobine u osnovi širenja uticaja Zapada u svetu � Prema Gobinou, crna rasa manje sposobna, emocionalno nestabilnija, “životinjske prirode” i bez morala � Uticaj rasističkih ideja na Adolfa Hitlera i ideologiju nacizma, te ostale rasističke grupe (Kju-Kluks-Klan) i tvorce sistema aparthejda u Južnoj Africi � Potpuno gubljenje naučnog ugleda “nauke o rasama” nakon Drugog svetskog rata � Ne postoje jasno odvojene “rase” sa biološke tačke gledišta, nego samo raznovrsnost u fizičkim varijacijama ljudskih bića � Fizičke razlike između grupa posledica biološke reprodukcije – menjaju se zavisno od stepena dodira među različitim društvenim i kulturnim grupama

RASA � Grupe u okviru ljudske vrste – kontinuum � Genetska raznolikost unutar grupa sa sličnim fizičkim odlikama prisutna kao i između grupa � Imajući u vidu navedeno – naučnici iz nekih disciplina odbacili pojam rase � Shvatanje da je rasa ideološki pojam čija naučna upotreba održava pogrešno uverenje da je biološki zasnovana � Sa druge strane, shvatanje da pojam rase ima određeno značenje iako nema biološko utemeljenje – sociološki je relevantna � Šta bi onda rasa predstavljala ako se ne odnosi na biološke kategorije? � Nesumnjivo: postoje očigledne fizičke razlike među ljudima i neke od njih su nasleđene

RASA � Ključno pitanje: zašto samo neke razlike dovode do društvene diskriminacije i predrasuda � Rasne razlike kao fizičke varijacije koje su članovi nekog društva ili zajednice izdvojili kao društveno značajne: boja kože naspram boje kose � Definicija rase: skup društvenih veza koje omogućavaju da se odredi tačan položaj pojedinaca i grupa, njihovih različitih osobina ili sposobnosti na osnovu biološki utvrđenih svojstava � Razlike u rasi kao važan činilac u stvaranju odnosa moći i nejednakosti u društvu � Definicija rasizacije: proces u kojem se razumevanja rase koriste da bi se klasifikovali pojedinci ili grupe ljudi � Istorijski, rasizam podrazumeva da su neke grupe ljudi označene kao posebne biološke grupe na osnovu prirodnih fizičkih osobina

RASA � Dodiri evropskih naroda sa neevropskim od 15. veka – težnja za kategorizacijom i objašnjenjem prirodnih i društvenih pojava � “Rasizacija” neevropskih naroda naspram evropske “bele rase” � Ponekad pretakanje rasizacije u zakonski oblik – ropstvo u američkim kolonijama, aparthejd u Južnoj Africi, rasni zakoni u nacističkoj Nemačkoj � Češće suštinska rasizacija društvenih institucija – zaposlenje, lični odnosi, stanovanje, lečenje, obrazovanje, pravno zastupanje (pod uticajem sopstvenog rasizovanog položaja unutar sistema)

“CRNI” IDENTITET � Promena upotrebe pojma “crn” za opisivanje pojedinaca i naroda poslednjih godina � Dugo vremena pojam bio pogrdan izraz koji su koristili belci � Od 1960 ih Amerikanci i Britanci afričkog porekla ponovo prihvataju upotrebu pojma “crn” u pozitivnom smislu � “Crna boja” kao simbol ponosa i identiteta � Pokret oslobođenja: slogan “crno je lepo” i pojam “crne moći” � Vremenom primena pojma i na obojeno stanovništvo koje nije afričkog porekla – pogotovo Azijate � Dovođenje u pitanje 1980 ih – pojam “crn” ne odražava razlike među etničkim grupama, iako su sve bile izložene diskriminaciji

“CRNI” IDENTITET � Potrebno uvažavanje posebnih iskustava etničkih grupa umesto pretpostavke o jednom kolektivnom iskustvu � Tarik Modud: pojam “crn” previše naglašava ugnjetavanje na osnovu boje kože, zapostavljajući kulturnu osnovu rasizma � Brojni različiti identiteti obojenog stanovništva, kao i belog � Postmoderni autori: isticanje razlika među etničkim manjinama umesto pojma “crnog” kao kolektivnog identiteta

ETNICITET � U potpunosti društveno značenje pojma etniciteta � Definicija etniciteta (etničke pripadnosti): kulturna praksa i nazori određene zajednice ljudi koji ih odvajaju od ostalih zajednica � Sopstveno viđenje etničkih grupa kao drugačijih od drugih grupa u nekom društvu (te grupe ih takođe vide kao različite) � Osnov odvajanja etničkih grupa: jezik, istorija ili poreklo (stvarno ili zamišljeno), religija, nošnja � Etničke razlike u potpunosti naučene – nema ničeg urođenog u etničkoj pripadnosti (isključivo društvena pojava koja se tokom vremena stvara i obnavlja) � Socijalizacija mladih: prihvatanje načina života, normi i verovanja svojih zajednica

ETNICITET � Važnost etničke pripadnosti za stvaranje individualnih i grupnih identiteta � Održanje veze sa prošlošću kroz običaje i kulturnu tradiciju � Primer: proslava dana Svetog Patrika u SAD � Često pozivanje sociologa na etnicitet zbog isključivo društvenog karaktera pojma � Problematično pozivanje na etničke razlike ako označavaju suprotnost “neetničkom” � Britanija: dovođenje u vezu etničkog sa kulturnim praksama i tradicijama različitih od “domaćih” (britanskih) � “Etničko”: hrana, odeća, muzika, susedstvo � Opasnost podela “mi” i “oni” – neke grupa stanovništva “etničke” a druge ne � Pojam etniciteta u praksi najčešće povezan sa manjinskim grupama unutar jedne populacije

MANJINSKE GRUPE � Manjinske grupe (često etničke manjine) – grupe koje imaju manje prava od većinske populacije i imaju određeno osećanje grupne solidarnosti i zajedničke pripadnosti � Često pojačavanje osećanja pripadnosti nekoj grupi i njenim interesima pod uticajem predrasuda i diskriminacije � Izraz “manjina” u prenesenom značenju: potčinjeni položaj neke grupe u društvu (ne njena brojnost) � Često je “manjina” u većini: stanovnici siromašnih predgrađa � Žene kao manjinska grupa (mada su u većini u brojnim državama sveta) zbog nepovoljnijeg položaja � Samopercepcija manjinskih grupa kao različitih od većine drugih

MANJINSKE GRUPE � Fizička i društvena odvojenost od šire zajednice: određena naselja, delovi grada ili oblasti � Retki brakovi između pripadnika manjinskih i većinskih grupa ili pripadnika različitih manjinskih grupa � Bračna endogamija radi održavanja kulturne osobenosti � Ponekad korišćenje pojma “manjina” za više grupa koje su izložene predrasudama ili diskriminaciji od strane većine � Slični oblici ugnjetavanja kod antisemitizma, homofobije i rasizma, ali važno ukazivanje i na razlike u iskustvima podređenih grupa (primer Pakistanaca i homoseksualaca u Londonu)

SLUČAJ STIVENA LORENSA � Rasno motivisani napad i ubistvo crnog dečaka u jugoistočnom Londonu 1993. godine (bez osude) � Pogrešno vođena istraga od samog početka � Ipak suđenje trojici osumnjičenih 1996. godine, ali bez presude � Izveštaj 1999. godine: “. . . Istraga je bila narušena kombinacijom profesionalne nesposobnosti, institucionalnog rasizma i propusta rukovodećeg kadra. ” � Institucionalni rasizam: institucije nisu omogućile odgovarajuću profesionalnu uslugu ljudima zbog boje kože, te različite kulturne i etničke pripadnosti � Niz predloga za poboljšanje u vođenju slučajeva zločina na rasnoj osnovi

PREDRASUDA, DISKRIMINACIJA I RASIZAM � Predrasude: mišljenja ili stavovi koje pripadnici jedne grupe imaju prema drugoj � Otpornost na promene uprkos novim podacima o nekoj grupi � Pozitivne predrasude o grupama sa kojima se ljudi identifikuju i negativne o drugim grupama � Često uporište predrasuda u stereotipima � Stereotipi: fiksni i nepromenljivi stavovi prema nekoj grupi ljudi � Često stereotipi o etničkim manjinama: svi crni muškarci atletski građeni, svi istočni Azijati vredni studenti � Neki stereotipi delimično tačni ali prenaglašeni � Drugi stereotipi – mehanizmi pomeranja: usmeravanje osećanja netrpeljivosti ili besa protiv objekata koji nemaju veze sa pravim poreklom tih osećanja

PREDRASUDA, DISKRIMINACIJA I RASIZAM � Stereotip o samohranim majkama koje zavise od socijalne pomoći i ne žele da rade � Predrasude – stavovi i mišljenja, za razliku od diskriminacije: stvarno ponašanje prema drugim grupama ili pojedincima � Uskraćivanje mogućnosti pripadnicima jedne grupe koje su dostupne drugima: posao može dobiti beli umesto crnog Britanca � Predrasude i diskriminacija mogu postojati odvojeno – prve ne moraju dovoditi do drugih � Diskriminacija ne potiče uvek od predrasuda � Primer: odustajanje belaca da kupe kuće u pretežno crnačkom delu grada zbog mogućeg pada cena nekretnina (posredni uticaj predrasuda)

RASIZAM � Rasizam: predrasude zasnovane na društveno značajnim fizičkim razlikama � Verovanje o superiornosti ili inferiornosti pojedinaca ili grupa na osnovu rasnih razlika � Postojanje rasizma u samoj strukturi i delovanju društva � Institucionalni rasizam: stav da je rasizam prisutan u svim strukturama društva – policija, zdravstveni sistem, obrazovne institucije � Razvijanje ideje institucionalnog rasizma u SAD 1960 ih � Stav boraca za građanska prava da je rasizam raširen u celom društvu a ne samo u stavovima manjine � Rasizam u kulturi i umetnosti: negativno ili nedovoljno prikazivanje etničkih manjina na televiziji � Manja prisutnost obojenih manekenki/manekena u međunarodnim modnim agencijama

OD “STAROG RASIZMA” KA “NOVOM RASIZMU” � Ukidanje zakona o rasnoj segregaciji u SAD i kraj aparthejda kao prekretnice u odbacivanju “biološkog rasizma” � Novi rasizam (kulturni rasizam): diskriminacija grupa na osnovu kulturnih razlika � Zasnivanje navodne superiornosti i inferiornosti na osnovu vrednosti većinske kulture � Marginalizacija ili razvijanje stereotipa prema manjinama zbog otpora asimilovanju � Jasan politički aspekt “novog rasizma” � Britanija: dominacija britanske literature i istorije u državnim nastavnim programima na račun multikulturalizma � Ograničenja u imigracionim kvotama za obojene � SAD: zalaganje za upotrebu samo engleskog ili napadi u Francuskoj na devojke iz manjinskih zajednica koje žele da nose burke/feredže/zarove