Rane grupne identifikacije Sadraji i stadijumi socijalizacije mioni

Rane grupne identifikacije Sadržaji i stadijumi socijalizacije “mi-oni” identiteta (“pripadnici” i “nepripadnici”) 1

Literatura: § Mirjana Vasović “U predvorju politike”, Službeni Glasnik, Beograd, 2007. str. 67 - 109 2

Grupni identiteti Svako dete, već od rođenja, “smešteno” je u okvire pojedinih društvenih kategorija: § § § § § polnih generacijskih rasnih etničkih klasnih ili slojnih jezičkih religijskih geografskih celina/područja nacionalnih država 3

Grupni identiteti utiču na predstavu o društvu i na proces socijalnog učenja § Pojmove i ideje o svetu i društvu u kome živi dete usvaja od drugih koji pripadaju istim ili bliskim grupama sa kojima uspostavlja emocionalne veze § Subjektivno (pristrasno) svrstavanje pripadnika društva u kategorije koje se razlikuju po moći, statusu i prestižu - socijalna kategorizacija § Početna predstava o socijalnoj strukturi nastaje pre formalnog ulaska u svet politike 4

Nalazi istraživanja rane političke socijalizacije: zaokružena “slika sveta” razvija se već do 12. godine § osećanje rasne pripadnosti § osećanje etničke pripadnosti § osnovna znanja o klasnoj strukturi društva: (prestižnost pojedinih zanimanja i sopstvena klasna pripadnost) 5

Rasna samoidentifikacija i rasne preferencije (3 -4 godine) Prvo pitanje: Ko sam Ja? Prvi odgovor: “seka” ili “bata” Bez obzira na pol ili rasu sva deca veoma rano usvajaju rasni i/ili etnički samo-identitet: § svesnost o “oznakama” koje odrasli pripisuju rasnoj pripadnosti (fizičke oznake -boja kože, oblik očiju, nosa, tip kose i sl. ) § vrednovanje: preferencije ili animozitete povezane sa ovim “oznakama” § norme svoje grupe o “odgovarajućem” ponašanju prema “svojima” i “tuđinima” 6

Nalazi istraživanja rasne svesti (Američko društvo četrdesetih) Horowitz, E. i Horowitz, R. , (1938): § svest o sebi kao biću određene rase prethodi drugim socijalnim identitetima § pripadnici podređene ili diskriminisane rase (na primer, crna deca u američkom društvu) u proseku postaju ranije «rasno svesna» 7

Tri stadijuma razvoja rasnog identiteta § Rasna svesnost – različitost na osnovu fizičkih oznaka (3 -4 godine) § Rasna orijentacija – primitivna kategorizacija na “mioni” i povezana pozitivna ili negativna osećanja (4 -8 godina) belo=dobro; crno=loše § Eksplicitni rasni stavovi (rani školski uzrast) 8

§ prvobitno opažanje fizičkih razlika. . . § asocirano sa pozitivnim ili negativnim osećanjima prema pripadnicima drugih rasa § nagli porast neprijateljskih osećanja prema pripadnicima drugih rasa (6 -7 godina) 9

Proces rasne identifikacije § Formiraju se stereotipi na osnovu opažanja fizičkih razlika (umanjuju se fizičke razlike unutar sopstvene grupe, kao i među pripadnicima drugih grupa; preuveličavaju se razlike između pripadnika sopstvene i pripadnika drugih grupa) § Fizička različitost se povezuje sa pozitivnim ili negativnim osećanjima (belo je pozitivnije) § Sa povećanjem nivoa apstraktnog mišljenja (u školskom dobu) deca počinju da sebe opisuju u terminima rasne pripadnosti a ne u terminima pola ili pozivanjem na lična imena 10

Eksperimentalna istraživanja rasne samoidentifikacije Clark & Clark (1939) – Rasna samoidentifikacija crne dece na pretškolskom uzrastu – eksperiment sa crnom i belom lutkom. Već oko 3. godine: § § § Svesna rasnih oznaka Rasni identitet se formira pre drugih socijalnih identiteta Postaje sve određeniji sa sazrevanjem Razvija se ranije kod pripadnika manjinske rase Crna deca preferiraju belu boju kože 11

Clark & Clark, 1939 Serija eksperimentalnih istraživanja § fizički (opažajni) kriterijum razlikovanja rasa (boja kože, nos, oblik očiju, kosa) prethodi nekim drugim, socijalno određenim, kriterijumima § manjinske grupe ranije postaju svesne rasnih «oznaka» i ranije ih povezuju sa određenim preferencijama (dobri, loši) § deca iz manjinskih grupa često preferiraju boju kože, ili druge fizičke rasne «oznake» koje čine karakteristike dominantne rase § deca manjina sama sebe često pogrešno identifikuju kao pripadnike većinske grupe 12

Fenomen «samomržnje» § Tendencija pripadnika manjinskih grupa da pomeraju svoje preferencije ka većinskoj ili «suparničkoj» grupi (tj. da obezvređuju sebe i sopstvenu grupu) § To se događa u socijalnom miljeu u kojem postoje drastične socijalne podele između manjina i ostalih, i/ili njihova izražena stigmatizacija § Interiorizacija 'spoljašnje' negativne slike o sebi i prihvatanje sopstvene inferiornosti u ekstremnom obliku (tzv. «Crnački kompleks» ) 13

Horowitz: § » Stavovi prema Crncima nisu prvenstveno određeni kontaktima sa Crncima, već kontaktima sa preovlađujućin stavovima prema Crncima» 14

Rani razvoj etnocentrizma W. G. Sumner «Narodni običaji» (“Folkways”) iz 1906. «Funkcionalnost etnocentrizma» § u funkciji očuvanja grupe kao osobenog socijalnog entiteta § doprinos povoljnijoj predstavi koju pojedinac stvara o sebi (povećanju njegovog samopoštovanja) 15

Individualni proces razvoja etničkog identiteta i formiranja etničkih stavova podrazumeva. . . § ovladavanje višim nivoima apstrakcije (mogućnost shvatanja klasa objekata, kategorija) § formiranje osećanja i vrednosnih sudova socijalnim učenjem (mehanizmom imitacije ili identifikacije) 16

Uslovi razvoja etničkih stavova § određen stepen razvijenosti kognitivnih funkcija (minimalna sposobnost generalizacije koja će omogućiti diferenciranje jednostavnih klasa predmeta) § dete mora da bude izloženo izvesnom «pritisku» socijalne sredine (koja će ga stimulisati na zauzimanje pozitivnih ili negativnih stavova u skladu sa stavovima većine u grupi) 17

Kako kod dece nastaje pojam etničke grupe? § spoljašnji (opažajni) kriterijumi pripadništva istoj etničkoj skupini - fizička blizina (ljudi koji žive na određenom prostoru) ili fizička sličnost (u ponašanju, običajima, jeziku) § unutrašnji kriterijumi etničke pripadnosti: počinju da prave razliku između sebi bliskih i nebliskih grupa, da ih međusobno porede – pripisujući, pri tom, svojoj grupi nesumnjive prednosti § postepeno se razvija osećanje zajedništva sa ostalim članovima grupe i usvaja međusobno saglasno uverenje da su - kao grupa po nečemu jedinstveni ( «mi-osećanje» ) 18

Da li je etnocentrizam, u psihološkom smislu, prirodno stanje? § Deca počinju da preferiraju sopstvenu etničku grupu u odnosu na druge i pre nego što steknu osnovne pojmove i znanja o njoj § Postoji neusklađenost između razvoja pojmova i evaluacija, pri čemu procenjivanje prethodi razumevanju 19

§ Da li je seme predrasudnosti i etničke netrpeljivosti odraslih posejano već rano u detinjstvu? § Koji razvojni procesi u oblasti saznanja i ocenjivanja, zakonito, po psihološkoj prirodi stvari, vode etnocentrizmu? 20

Istraživanja etničke samoidentifikacije Tajfel: predškolska deca iz Engleske, Austrije, Škotske, Belgije, Italije Eksperiment: 23 fotografije običnih ljudi pokazane dva puta istom detetu u dve različite sesije. I. sesija: Od dece se traži da svaku stave u jednu od četiri kutije sa natpisima: Veoma mi se sviđa Pomalo mi se ne sviđa Veoma mi se ne sviđa II. sesija U drugoj seansi detetu je rečeno da su neki ljudi na fotografijama njihove nacionalnosti a drugi nisu. Dete je trebalo da odredi koja fotografija pripada ljudima njegove, a koja ljudima druge nacionalnosti 21

Nalaz: Postoji tendencija da deca pripisuju dopadljivije fotografije sopstvenoj etničkoj kategoriji Ova tendencija opada sa uzrastom, ali to ne znači da opada i nacionalizam: druga vrsta “oznaka” etniciteta zamenjuje fizičke 22

Rani etnocentrizam § Oko termina formira se emocionalno jezgro stava koje čini osnovu ranog etnocentrizma: = nekritički pozitivan odnos i privrženost sopstvenoj etničkoj grupi ili naciji koja ima karakteristike «slepe» lojalnosti 23

Etnocentrička, predrasudna i nertpeljiva osoba, u osnovnim crtama, formirana je već do osme godine § » Mi-grupa» (sopstvena porodica) = «dobri» § «Oni drugi» = «loši» 24

Razvoj etničkog identiteta § 3 - 4 godine – etnička svesnost i samosvest uz pozitivne emocije (pojam nacije oko termina “Ja sam Srbin”, ali pozitivno osećanje može da postoji i ako se ne zna naziv sopstvene etničke grupe) “Mi” = dobri – “Oni” = rđavi § 6 -7 god. - nagli rast neprijateljstva prema drugoj etničkoj grupi (“lokalne” norme o tome koje grupe se vole ili ne vole i kako prema njima treba postupati) § 7 -8 god. – usvaja se pojam nacije (deca nauče brojne reči, fraze ili pojmove kojima se opisuju pripadnici svoje i drugih etničkih grupa) (konačno se formira netolerantnost) 25

Istraživanja u okviru naše političke kulture § Stojić, Ivić i Kostić «Geneza etničkog identiteta i etničke percepcije kod dece u osnovnoj školi» , Beograd, rukopis, 1966. 26

Etape u formiranju svesnosti o nacionalnoj pripadnosti (Stojić, Ivić i Kostić, 1966) 1. Odsustvo svesti (odgovori «ne znam» ili navođenje lokalne pripadnosti) 2. Deklarativni nivo (puko imenovanje svoje etničke grupe) 3. Nivo konkretnih definicija (deca ispravno navode svoju etničku pripadnost i uz nju navode i neku konkretnu odredbu: mesto rođenja ili boravka, jezik, poreklo i sl. ) 4. Nivo apstraktnih definicija (formira se jasan pojam nacije, svest o postojanju različitih etničkih grupa, kao i o tome da svako pripada nekoj, samo jednoj, od njih) 27

Kulturne specifičnosti (Pantić, 1972) § deca srpske nacionalnosti ispoljavala statistički značajno jače preferencije za svoju nacionalnost u odnosu na druge jugoslovenske nacionalnosti § osnovni kriterijum grupne diferencijacije unutar korpusa jugoslovenskih nacija bila ekonomska i kulturna razvijenost, a ne politička ili ideološka orijentacija § veza između stavova i stereotipija nije išla u očekivanom pravcu: neretko su postojale pozitivne stereotipije uprkos izrazito negativnog stava 28

Vasović, 1985. Kriterijumi ranog etnocentrizma: § zavičajni sentiment (karakteristike zavičaja i ljudi) § bliskost § poreklo § nacionalni istorijski simboli, mitovi ili ideali – tek u adolescenciji 29

Fenomen obezvređivanja sopstvene grupe § Eksperimenti sa decom iz Glazgova (Škotska) i Oxforda § Eksperimenti sa decom iz Izraela - evropskog i orijentalnog porekla (Aškenazi i Sefardi) Nalaz: deca su “osetljiva” na vrednovanja nacionalnih i etničkih grupa koja preovlađuju u njihovoj sredini i kada ne postoje vidljive etničke razlike između grupa deca usvajaju negativne evaluacije vezane za sopstvenu grupu Socijalni sistem vrednovanja pojedinih grupa utiče na dečje grupne preferencije čak i kada ne postoji otvoreno ili jako neprijateljstvo između grupa 30

Opažanje socijalnih razlika i nejednakosti Razvoj pojma socijalne strukture Koreni klasne svesti: § 5 -6 godina: opažanje klasnih razlika (odela, kuće, kola) § Rani školski uzrast: intenzivan razvoj klasne svesnosti o razlikama i nejednakostima (tipovi zaposlenja, životni stil, statusni simboli § Kasniji osnovnoškolski uzrast: usvaja se svest o ponašanju koje je vezano za socijalnu poziciju (uloge) § Rani srednjoškolski uzrast: povezuju se stranačke politike sa socijalnom stratifikacijom i socijalni poredak počinje da se posmatra iz klasne perspektive § Kasna adolescencija: opažanje socijalnih razlika i nejednakosti slično odraslima 31

Faze u razvoju shvatanja klasne strukture 1. Faza dramatičnih kontrasta (5 -8) 2. Faza konkretnog realizma (međuklasa) (812) 3. Faza prave klasne sheme (12 -16) Zavisne od nivoa kognitivnog razvoja (intuitivno, operacionalno ili formalno mišljenje) i od tačke dostignute u kretanju od egocentrizma ka sociocentrizmu 32

Istraživanja § Jahoda (1959): oko 6 -7 godina – deca u Škotskoj uočavaju prestižna zanimanja i povezuju ih sa prihodima, svojinom i životnim stilom § Simmons & Rosenberg (1971): mala klasna svest i zanemarivanje klasnog konflikta među decom iz radničkih porodica; mit o jednakim šansama spremnije prihvataju manje obrazovani § Vasović (1985 )istraživanje kod nas 33

Rani patriotizam: Patriotska identifikacija i lojalnost prema državi § Pretpostavka onih koji decu uče o drugim zemljama: znanje osnova tolerancije i razumevanja u međunacionalnim odnosima: emocije se zasnivaju na znanju § Nalazi istraživanja: preferencije sopstvene i drugih zemalja se stiču pre nego što postoje i rudimentarne informacije o njima 34

Rana lojalnost političkom sistemu - usvajanje pojma domovine Pijaže (1923) “Suđenje i mišljenje kod dece”: Jednodimenzionalnost dečjeg mišljenja - nesposobnost da poimaju: § prostorne odnose između dela i celine i § logičke odnose između opšteg i posebnog = ograničenja u shvatanju pojma nacije (domovine) i odnosa između pripadnosti sopstvenoj zemlji i lokalnoj pripadnosti = ograničenja u shvatanju reciprociteta pojma “stranac” 35

Primer § Ja sam Švajcarac § Ja sam Ženevljanin 36

Osnovni stadijumi u razvoju pojma domovine 1. Dete meša lokalnu i nacionalnu pripadnost u geografskom smislu (7 -8 god. ): pojmovi prostorno predstavljeni jedan pored drugog U logičkom smislu: pripadnost užoj geografskoj jedinici isključuje istovremenu pripadnost široj 2. Uspostavljeno je razumevanje prostornog odnosa, ali ne i logičkog (između 7 -8 i 10 -11) 3. Pojmovi države i domovine se sistematizuju, svladavaju se i integrišu pojmovi dela i celine i opšteg i posebnog (posle 10 -11) 37

Razvoj osećanja prema domovini 1. Nekonzistentna, nestalna osećanja prema domovini “Najviše volim Italiju jer je najlepša” 2. Privrženost na subjektivnoj osnovi “To je moja zemlja, tu žive moji mama i tata” 3. Ljubav prema zemlji motivisana kolektivnim nacionalnim mitovima i idealima “Neutralna”, “slobodna”, “najmoćnija” 38