ramazan dolak DVAN EDEBYATI Trkslm kltr ve medeniyetinin
ramazan dolaşık DİVAN EDEBİYATI
• Türk-İslâm kültür ve medeniyetinin etkisinde 13 -19. yy. arasında oluşup gelişen bir edebiyattır.
• Hoca Dehhânî bilinen ilk divan şairidir. • 6 gazel 1 kaside • Selçuklu Şehnamesi Gözi bu hançerlerin boynuma Aceb derdümün dermânıçaldı yok mı Aceb zâlimün imkânı Ya bu ol sabr itmegün oranıyok yokmımı Su gibi kanumı toprağa kardun Yanaram mûmlayın başdan ayağa Ne sanursın garîbünpâyânı kanı yok mımı Nedür bu yanmağun yok Cemâl-i hüsnüne mağrûr olursın Güler düşmen benüm ağladığıma Kemâl-i noksânı yok mı Aceb şol hüsnünün kâfirün îmânı yok mı Begüm Dehhânî ölmezdin Delübdür ciğerümiyegamzen okıöndin Tapuna irmeğe Ara yürekde gör imkânı peykânıyok yokmımı
• Klasik edebiyat kimliğini taşır.
• Şiirler, “divan” adı verilen yazmalarda topladığı için “Divan edebiyatı” denmiştir. Divan-ı Muhibbi adlı eserden bir sayfa
Klâsik Türk edebiyatı Eski Türk edebiyatı İslam Etkisinde Türk edebiyatı. . .
Dil; Arapça ve Farsça kelimelerin yer sanat amacıyla kullanılması nedeniyle zaman ağır ve süslü haldedir.
Aşkta kanun imiş âşıklara cevr eylemek şık oldur kim cefâ-yı yâre sabretmek gerek Aşk nâz ü şîve evvel gösterir âşıklara şık ol demde ona cânı fedâ etmek gerek şıkın ancak murâdı dostunun maksûdudur Çekse de bin derd ü mihnet hep sebât etmek gerek Arzû-yı dü-cihândan geçmedir aşka nişân Terk-i cân edip reh-i cânâna azm etmek gerek ftâb-âsâ bilip her zerresin nûr-ı safâ Her belâ dosttan gelir kim merhabâ etmek gerek Havf-ı a’dâ eylemez olan müsellah aşk ile Yanmadan Hakka erilmez pertev-i tevhîd gerek Nefsle cehd et tecellî eylesin aşk-ı Hudâ Beyt-i kalbi dile ma’mûr ü pâk etmek gerek
İki ana evresi vardır: ramazan dolaşık a. Kuruluş Dönemi (13 -15 yy) b. Olgunluk Dönemi (16 -18 yy)
ramazan dolaşık • Kurallara ve kalıplara sıkıya bağlıdır. Nazım şekillerinin belirli kuralları vardır ve bu kuralların dışına çıkılmaz.
• Şu kaynaklardan beslenir: Dinî inançlar, İslamî ilimler, tarihî olaylar, tasavvuf, efsaneler, peygamber kıssaları, evliya menkıbeleri, çağın bilimleri, günlük olaylar, gelenek ve görenekler, terimler, deyimler ve atasözleri. . .
ramazan dolaşık • Divan edebiyatında nesirden (düzyazı) çok nazıma (şiir) önem verilmiştir. • Şiir ağırlıklı bir edebiyattır.
ramazan dolaşık DİVAN ŞİİRİ AŞK ŞİİRİ SIRADAN OLMAYANIN ŞİİRİ SADAKATİN ŞİİRİ
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım Uyarır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı Gûl-i ruhsârına karşu gözümden kanlu akar su Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı Gâmım pinhan tutardım ben dedîler yâre kıl rûşen Desem ol bî-vefâ bilmem inanır mı inanmaz mı Değildim ben sana mâil sen ettin aklımı zâil Beni ta’n eyleyen gâfîl seni görgeç utanmaz mı Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı
şık oldur kim kılar cânın fedâ cânânına Meyl-i cânân etmesin her kim ki kıymaz cânına Cânını cânâne vermekdir kemâli âşıkın Vermeyen cân îtirâf etmek gerek noksânına (Fuzûlî)
ramazan dolaşık AŞK : SULTAN Ezelden şâh-ı aşkun bende-i fermânıyuz cânâ Mahabbet mülkinün sultân-ı âlî-şânıyuz cânâ Bâkî Ey can! Ezelden beri aşk padişahının emir kuluyuz. . . (İşte bu yüzden de), sevgi ve muhabbet ülkesinin anlı şanlı sultanıyız.
ramazan dolaşık AŞK : GAM Zülfünü görenlerin hep bahtı siyâh olurmuş Tek zülfünü göreydim siyâh olaydı bahtım Nevres- Kadîm
AŞK : BEL (BELÎ) Ya Rab belâ-yı aşk ile kıl âşinâ beni Bir dem belâ-yı aşktan etme cüdâ beni Az eyleme inâyetini ehl-i derdden Yânî ki çok derdlere kıl müptelâ beni
AŞK : GÖRÜNMEZ BEL Kazâ-yı âsmânîden sakınmak sûd-mend olmaz Rızâdur çâresi aşkun görinmez bir belâ ancak
AŞK : DÖNÜLMEZ YOL Ey Fuzulî çıksa cân çıkman tarîk-i aşkdan Reh-güzâr-ı ehl-i aşk üzre kılın medfen bana
AŞK : CAN TELEF EDEN AFET Cân verme gam-ı aşka ki aşk âfet-i cândur Aşk âfet-i cân olduğı meşhûr-ı cihândur
Bir şu'lesi var ki şem'-i cânun Fânûsına sığmaz âsumânun AŞK : İL HÎ ATEŞ Aşk bir şem'-i ilâhîdür benim pervanesi Şevk bir zencîrdür gönlüm anun dîvânesi
ramazan dolaşık AŞK : VAHDET MAKAMI Vâdî-i vahdet hakîkatde makâm-ı aşkdır Kim müşahhas olmaz ol vâdîde sultândan gedâ
Cihanı hiçe satmakdur adı ‘ışk Döküp varlığı gitmekdür adı ‘ışk Elinde şükkeri ayruğa sunup Aguyı kendü yutmakdur adı ‘ışk Bela yağmur gibi gökden yağarsa Başını ana dutmakdur adı ‘ışk Bu ‘alem sanki oddan bir denizdür Ana kendüyi atmakdur adı ‘ışk Var Eşrefoğlı Rûmî bil hakikat Vücudı fani itmekdür adı ‘ışk
Dini hayat, aşkın halleri, tabiat, ictimâî ve siyasî hayat, felsefî düşünce… farklı şiir biçim ve türlerinde dile getirildi.
Cihân-ârâ cihan içredir, ârâyı bilmezler, Ol mâhiler ki deryâ içredir, deryâyı bilmezler.
Meskenin Ey Yâ Mülk-i Lâ-mekân İ’tibar Ehl-i gönül tama’ dünyânın etme tecrîddir kes yârı bezm-gâh-i seyrinin mülk-i hayât iste olmaz ferâgat cândan dünyâya azîmetin zevkinden âhireti vahdettir evigeç et Ser-i Yâ Terk-i Bu İ’tibâr-i Ger Ey leb-i Fuzûlî harâb bunu kûyun mâl uluvv-i lâl-i olacak bu ister eyle gözet dil-sitândan hâk-dândan isen şândan hân-ü-mândan mekândan cihândan andan geç geç geç
• Nazım birimi genel olarak “beyit”tir. Dörtlük ve bentler de kullanılmıştır. Gel gel berû ki savm u salâtın kazâsı var Sensiz geçen zamân-ı hayâtın kazâsı yok Nesîmî Dilberin işi itâb u nâz olur Çeşmi câdu gamzesi gammâz olur Ey gönül sabret tahammül kıl ana Yâre erişmek işi az az olur Kadı Burhâneddîn
• Ölçü, aruz ölçüsüdür. Bende yok sabr / u sükûn sen / de vefâdan / zerre . __ __ __ . . / __ __ / . . __ __ / __ __ İki yoktan / ne çıkar fikr / edelim bir / kerre . . __ __ / __ __ Nâbî
Divan şairlerinin bir kısmı ve özellikle Divan şiiri geleneği ile yetişen Tanzimat edebiyatı dönemi şairlerinden bazıları çok az da olsa halk şiiri geleneğine yönelmiştir. Türkü – Nedîm Sevdiğim, cemâlin çünkü göremem Sevdiğim, bendene düşerse hidmet Çıkmasın hayâlin dil-i şeydâdan Kapında kul olmak canıma minnet Hâk-i pâye çünkü yüzler süremem Göre idim sende bûy-ı mahabbet Alayım peyâmın bâd-ı sabâdan İstediğim budur sen bî-vefâsın Kebûd çeşm-i bî-rahm etti nigâhın Nedîmâ hüsnüne olmuştur âşık şıkların göğe çıkardı âhın Öyle bir âşık ki kavlinde sâdık Sordum gerdeninden, zülf-i siyâhın Kereme ne kadar değilse lâyık Bir haber vermedi aktan karadan r etmez efendim şehler gedâdan
• Nazım şekilleri genelde Fars edebiyatı aracılığıyla Arap edebiyatından alınmıştır.
• Tuyuğ ve Şarkı gibi ilk defa Türk şairlerin kullandığı nazım biçimleri de vardır. • Rubai ve mesnevi ise Farsların bu edebiyata kazandırdığı nazım şekilleridir.
• Genellikle süslü, sanatlı bir dil kullanılmıştır. Fakat Türkî-i Basit denilen bir akım etkisi ile oluşturulan şiirlerin lisanı ile daha çok didaktik nitelikli şiir yazan bazı şairlerin lisanı daha sadedir. --Gülüp açılmağa gül gibi her çağ Gelin güllüğe doğru açılalım Göze göz sevgi oduna ki düştün Onunla pes yanalım yakılalım Geçip Nazmî bu varlıktan gel imdi Varalım yokluğa bir yol bulalım
Çağatay lehçesi ile yazılan şiirlerin çoğu Çağatay lehçesi kapsamında ve zamanına göre oldukça sadedir. Bahâr boldu vü gül meyli kalmadı könlüm Açıldı gonce vü likin açılmadı könlüm Yüzün hayâli bile vâlih irdi andak kim Bahâr kelken ü kitkenni bilmedi könlüm Yüzün nezâresi de mahv ü mest idi ya'ni Ki gül çağıda zamânı ayılmadı könlüm Nevâî gonce tilep könlüm ağzın etti heves Eğerçi tapmadı likin yanılmadı könlüm
• Redif ve kafiye kullanılmıştır. • Göz için kafiye esas alınmıştır.
ﻗﻔﺲ --- Göz için kafiye anlayışına uymaz. ﻣﻠﻮﺙ --- Kulak için kafiye anlayışına uyar. --- ses ﺳﺲ --- nefes ﻧﻔﺲ --- kafes ﻗﻔﺲ --- kafes ----mülevves Göz için kafiye anlayışına uymaz. Kulak için kafiye anlayışına uyar. ---mâni’ ----Câmi’-i Sânî ---mâni’ ---- sanâyi’ ﻗﻔﺲ --- ﻣﺎﻧﻊ -- ﺟﺎﻣﻊ ﺛﺎﻧﻰ -- ﻣﺎﻧﻊ -- ﺻﻨﺎﻳﻊ ---
---’abes ---- muktebes ﻋﺒﺚ --- Göz için kafiye anlayışına uymaz. ﻣﻜﺘﺒﺲ --- Kulak için kafiye anlayışına uyar. ﺑﺲ -- ﻣﻜﺘﺒﺲ --- Göz için kafiye anlayışına uymaz. --- kıyas ﻗﻴﺎﺱ --- Kulak için kafiye anlayışına uyar. --- havas ﺧﻮﺍﺹ --- kıyas --- mikyâs ﻗﻴﺎﺱ -- ﻣﻜﻴﺎﺱ ---
---neşât ﻧﺸﺎﻁ --- Göz için kafiye anlayışına uymaz. ----hayât ﺣﻴﺎﺕ --- Kulak için kafiye anlayışına uyar.
• Şiirlerin belli bir adı yoktur. (Kaside ve mesneviler bir yönüyle bunun istisnasıdır. ) Terkîb-i Bend ve Tercî-i Bend türü şiirlerde başlık bulunabilir.
Kasidelerde şiirin ithaf edildiği kişiye dair söylenen ifade başlık vazifesini üstlenir. Kaside-i Der-Na’t-ı Hazret-i Nebevî (Fuzûlî, Su Kasidesi) Der-Sitâyiş-i Sultân Murâd Rahmetu’l-lâhi Aleyh(Nefî, Bahar Kasidesi)
Mesnevilerde bölüm başlarında bölümün içeriği başlık halinde verilir: Bu Leylî’nin Mecnûn’dan haberdâr olduğudur ve Meta-ı Vaslına nakd-i cân ile harî-dâr olduğudur. Bu Mecnûn’un nihyet-i hayretidir ve Leylî’den istiğna ve gafletidir. (Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn) Hilye-i Nûr-ı Musavver Yûsuf, Hilye-i Hazret-i Mûsâ-yı Kelîm… (Neşâtî, Hilye-i Enbiyâ) ğâz-ı Destân, Vilâdet-i Hüsn ü Aşk… (Şeyh Gâlib, Hüsn ü Aşk) Der-Beyân-ı Hûbân-ı Mısr, Der-Beyân-ı Hûbân-ı İslambol… (Enderunlu Fazıl, Hûbân-nâme)
Terkîb-i Bend ve Tercî-i Bend türü şiirlerde başlık bulunabilir. Terci'-i bend der-sitâyiş-i Sultân Murâd ibn-i Süleyman Hân aa xa xa. . . VV bb xb xb. . . VV 1 Tâli' oldı neyyir-i ikbâl-i devlet subhdem Şu'le saldı âleme necm-i hidâyet subhdem Kâ'inâtı kıldı mir'ât-ı cemâl-i şâhdan Gark-ı envâr-ı hidâyet Rabb-ı izzet subhdem Çokdan eylerdi cemâl-i bâ-kemâlin arzû Ber-murâd oldı hele tâc-ı sa'âdet subhdem Şeş cihâtı rûşen itdi tal'atından gün gibi Buldı ziynet çârsû-yı mülk ü millet subhdem Nâgehân bir toz kopardı bâd-ı pây-ı devleti Rûşen oldı dîde-i a'yân-ı hazret subhdem Nevbet ol şâh-ı cevân-baht-ı cinânundur deyu Çaldılar eflâkden kûs-ı beşaret subhdem fitâb-ı âlem-ârâ gibi zerrîn tâc ile Taht-ı sîmîn üzre saldı ferr-i devlet subhdem 5 Gül gibi halkı nesîm-i hulkı handan eylesün Nevbahâr-ı adli âfâkı gülistân eylesün sumânun gûşe-i bâm-ı zümürrüd-fâmına Kadri tâvûsı çıkup gün gibi cevlân eylesün Kârgâh-ı dîn ü devletde düşen duşvâr işin Hak Te'âlâ hazreti lutfından âsân eylesün Târ-ı zülf ü turra-i hûbân-ı müşgîn-mû gibi Sâl-i ikbâlin Huda bî-hadd ü pâyân eylesün Karşusında ayagun tursun mülûk el baglasun Kendü çıksun bârgâh-ı adle dîvân eylesün Şevket-i İskenderi dârât-ı Dârâ bî-kusûr Mesnedün şimdengeru taht-ı Süleyman eylesün Mülk-i Mısra nitekim bir bendesin sultân ider Bir kulın salsun diyâr-ı Çîne hâkân eylesün Sâye-i Yezdan penâh-ı dîn ü devlet Hân Murad Dâver-i devrân mu'izz-i saltanat Sultân Murâd Sâye-i Yezdân penâh-ı dîn ü devlet Hân Murâd Dâver-i devrân mu'izz-i saltanat Sultân Murâd (5 bend) Bâkî
• Şiirin sonunda şairin mahlası geçer. Vefâ ummaz cefâdan yüz çevirmez Bâkî âşıkdır Niyâz etmek ana cânâ yaraşur sana istiğnâ
1. Nedür bu handeler bu işveler bu nâz u istiğna Nedür bu cilveler bu şîveler bu kâmet-i bâlâ 2. Nedür bu ârız u hatt u nedür bu çeşm ü ebrûlar Nedür bu hâl-ı hindûlar nedür bu habbe-i sevdâ 3. Nedür bu pîç ü çîn ü ham be-ham kâkül Nedür bu turralar bu halka zülf-i müşk-âsâ 4. Miyânun rişte-i cân mı gümüş âyine mi sînen Benâgûşunla mengûşun gül ile jâledür gûyâ 5. Vefâ ummaz cefâdan yüz çevirmez Bâkî âşıkdır Niyâz etmek ana cânâ yaraşur sana istiğnâ
Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır Sorun kim bû ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı Nedir bu tâlî ile derdi Nefî-i zârın Ne şûhu sevse mülâyim dedikçe âfet olur
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım Uyarır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı Gûl-i ruhsârına karşu gözümden kanlu akar su Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı Gâmım pinhan tutardım ben dedîler yâre kıl rûşen Desem ol bî-vefâ bilmem inanır mı inanmaz mı Değildim ben sana mâil sen ettin aklımı zâil Beni ta’n eyleyen gâfîl seni görgeç utanmaz mı Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı
• Nazım şekil ve türleri kesin sınırlarla birbirinden ayrılmıştır.
• Şiirlerde genellikle parça güzelliğine önem verilmiştir. (kaside ve özellikle mesnevi hariç)
• Sanat için sanat anlayışı hâkimdir.
• Anlam derinliği ve söyleyiş güzelliğine çok önem verildiği için edebi sanatlara sıkça başvurulmuştur.
ramazan dolaşık Divan edebiyatının zirve noktasına çıktığı sosyal, edibane ve kültürel yaşam dönemlerinde şiir gündelik hayatın bir parçasıdır.
Bütün dünya benim olsa gamım gitmez nedendir bu? Ezelden gam turâbıyla yoğrulmuş bir bedendir bu.
ramazan dolaşık • Konular genellikle soyuttur: aşk, tabiat, sevgili, ölüm, ıstırap, şarap, övgü, din. . . • Bununla birlikte tabiatı, yaşamı, sorunları, ahlakı işleyen şiirler de yazılmıştır: • hikemî şiirler, hicviye, pendname, şitaiye, ıydiye. .
Karnum karnum açdur karnum aç Kim seniaçdur göre vü âşık olmaya Rahmet itgilyâ Tangrı bañayâ kapu aç Ya eşekdür ki taşdur ağaç Uçmak aşından dilerüm Sen güneşsin gök tahtuñbir iyçanak paşa Nur hamîrinden iki üç bazlamaç Çayır u çimen nurından oldı çaç Rahmetüñ çokdur deñizdür iy Çalab Kaşlaruñ yâdur gözüñsen oklar Rahmetüñ eksilmeye çokatar saç Göñlüm ol oklariçün oldı amaç Ger yazukluvan bağışla iy Kerîm Ol ne kaşdur ne bu gözdür cân alur Kuluña dutmaolkatı kez geç Ol ne boydur ol ne yüzdür ol ne saç Sen buyurduñ kuluña gel bir karış Kim gelem seniñiçün bir kulaç İy Veled gözlü cihandaben azdur Gözsüze bakma ırakdan kaç Kim seni bir bilmeye canlar canı Oldı gâvur boynına asıldı haç Sultan Veled
• Çeşitli sanat ve mesleklerden gelmiş sanatçılar bu tarzda ürünler vermiştir: padişah, vezir, müderris, şeyhülislam, hekim, kadı, mutasavvıf, katip, mütercim, türbedar, remilci, ayakkabıcı, şeyyad(duvarcı, duvar ustası), ev hanımı(Zeynep Hatun, Feride Hanım ), asker. . .
• Duygu ve düşünceler, “mazmun”larla anlatılır. • Sevgili tipi ortak mazmunlarla işlenmiştir: boyu servi, kaşı hilal veya keman, ağzı mim, kirpikleri ok, miyânı nokta, zülfü siyah, çeşmi cadu ve can alıcı. . .
• Divan şairi daima âşıktır. Şair bu aşk derdinden memnundur; bu derdin dermanı yine bu derttir. Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib Kılma derman kim helakim zehri dermanındadır. Aşk mıdır ki can-ü dil mülkünü yağma eyleyen Aşk mıdır sinemin içre gelip de câ eyleyen
MISRA • “çift kanatlı kapının kanatlarının her biri” • Terim anlamı, “ölçülü ve anlamlı, bir dizelik nazım parçası”dır. • Bir şiire bağlı olmayan, tek satırlık şiirlere “mısra-ı azade (bağımsız mısra)” denir. • Vecize düzeyine yükselmiş mısralara “mısra-ı berceste/ şah mısra” denir. Hâlini bilmez perişanın perişan olmayan (Ahmet Paşa) Gönüldendir şikayet kimseden feryadımız yoktur (Nev’î) Ol mâhiler ki derya içredir deryayı bilmezler (Hayalî)
Derdini söylemeyen hastaya dermân olmaz Sabit Sâlik râh-ı kanâatte peşîman olmaz Râgıp Paşa Tabîb nicesin öldürmezse tabîb olmaz Necâtî
Kamu diyarda ehl-i hüner garîb olmaz ----Bir hâne ki virân ola, ayş u tarab olmaz Adlî İçinde hânenin bir sâhib oldukça harâb olmaz Belîğ Sükût etmek gibi nâdâna bir uygun cevâb olmaz Şefiî
Kemâl-i cehl ile da’vâ-yı irfân eylemek olmaz Fuzûlî Bir aceb meydir mahabbet kim içen huşyâr olur Fuzûlî
BEYİT • beyt: ev • Terim anlamı anlamca birbirine bağlı aynı ölçüde iki dizelik nazım birimidir. • Beyit nazım birimi özellikle Divan şiirinde kullanılır. • Beyti oluşturan dizeler arasındaki kafiye şiirin türüne ve beytin şiirdeki yerine göre değişir. O gül-endam bir al şala bürünsün yürüsün Ucu gönlüm gibi ardınca sürünsün yürüsün. (Enderunlu Vasıf) Zen merde civan pîre, keman tire muhtaç Ebna-yı beşer, hasılı cümle alem birbirine muhtaç. (Basîri) O dem ki fani dünyadan Muhammet Mustafa gitti. Sevindi ahiret amma bu dünyadan safa gitti (Aziz Mahmut Hüdaî)
• Hepsi aynı düşünce ve duyguyu özgün bir tarzda söyleme peşindedir. Aynı temayı özgün olarak söylemek öne çıkmak için gereklidir. • Şairin büyüklüğü söyleyişin özgünlüğünde ve güzelliğindedir.
• Usta şairlerin şiirlerinin benzerleri yazılarak nazirecilik geleneği oluşturulmuştur. Nazire geleneği taklit değildir. Şiirine nazire yapılan şairin büyük, kıymetli şair olduğunun ifade edilmesidir. Nazire mekteb gibidir. Usta bir şairin şiirinin naziresinin yapılması onun kadar ustalaşma gayretinin alametidir. Nazire aynı zamanda örnek alınan şiiri aşma, daha iddialı eserler yazma gayretinin göstergesidir. Nazirelerden sonra özgün şiirler yazan şair kendini ispatlamış demektir. Bu bir tür şairane meydan okumaktır. Tanınmış bir şairin pek meşhur olmayan bir şairin şiirine nazire yazması, onun değerini onaylayan bir durumdur. Divan edebiyatında şiir tenkidi, kritiği yerine nazire vardır. Şiir kritikleri, ancak örnek şiirlerin ve hal tercemelerinin verildiği Tezkiretü’ş-Şuara türü eserlerde vardır.
Ey kemân-ebrû şehid-i nâvek-i müjgânunam Bulmuşam feyz-i nazar senden senün kurbânunam Kâkülün târına peyvend itmişem cân riştesin Başın için bir terahhum kıl ki ser-gerdânunam Fuzûlî Sen gülersin gül gibi ben bülbül-i nâlânınam Mest-i medhûş-ı temâşâ-yı gül-i handânınam Bana kul olsun deyü hâcet ne fermân etmeğe Ben senin çokdan efendim bende-i fermânınam Nedîm
Hayret ey büt sûretin gördükde lâl eyler meni Sûret-i hâlüm gören sûret hayâl eyler meni Mihr salmazsan mana rahm eylemezsen bunca kim Sâye tek sevdâ-yı zülfün pây-mâl eyler meni Zâ’f-ı tâli’ mâni’-i tevfîk olur her nice kim İltifâtın ârzû-mend-i visâl eyler meni Ben gedâ sen şâha yâr olmak yok ammâ n’eyleyem rzû ser-geşte-i fikr-i muhâl eyler meni … --Bûs-ı la'lin şöyle sîr-âb-ı zülâl eyler beni Kim gören âb-ı hayât içmiş hayâl eyler beni (Fuzûlî) Şâire söz bulmağa minnet ne ammâ neyleyim h kim hayret seni gördükçe lâl eyler beni Sevdiğim câm-ı meye hâcet nedir la'l-i lebin Bir şeker-handeyle mest-i bî-mecâl eyler beni Bâğda zülf ü ruhun andıkça bu kimdir deyü Sünbül ü gül birinden suâl eyler beni … (Nedîm)
Ma'cûn-ı firâkun ki merâret var içinde Eczâ-yı gelû-gîr-i nedâmet var içinde Bakdukça şeh nâmene çîn oldı cebîni Bu bezm kiopeymâne-i devlet var içinde Ey bilmem ne ne râhat ibâretvar variçinde Ne gam-zede kimseye pâyende Bir söz dedi cânân ki kerâmet var içinde Her mes'elesin kimile okudum nüsha-i hüsnün Helvâ-yı fenâ zehr âlûdedür ammâ Dün geceye dâir bir işâret var içinde Resm-i riâyet var içinde Çekmekedebe eli güçşart-ı gizlüce lezzet içinde Virdüm sana dürc-işikest dil-i ser-bestemi ammâ Câmı kef-i sâkîde olması yeğdür Pek sakla yirden emânet içinde Ol bâde ki büyük keyfiyyet-i minnet varvar içinde Mey-hâne mukassî görünür taşradan ammâ Bir başka ferah başka letâfet var içinde lûdeliğe eyleye hâşâgül-çîn ki tasaddur Ol gül ki gire nahvet-i ile deste Eyvâh o üç çifte kayık aldı karârım Ol zühd ki da'vâ-yı kerâmet var içinde Şemm eyleyemem bûy-i mezellet var içinde Şarkı okuyup geçdi bir âfet var içinde Nefy eyler idüm ammâ Bir âyinedür kim âlemün görinür âsâyişin ayb-ı şikâfı Erbâbı içün künc-i ferâgat Ol maslahat-ı şer' ki rüşvetvar veriçinde Düşvârcadur gerçi reh-i teng-i kanâat Hicrân ana nisbetle safâ-bahş-ı derûndur Yokdur hatar u bîmi selâmet var Ol meclis-i vuslat ki meşakkat variçinde sân idi hâhişgerî-i mansıb-ı Nâbî bilmem farkı nedür bey' vuslat ü şirâdan Ammâ kayd-ıcennet liyâkat var içinde Ol zühdn'ideyüm k'anun hâhiş-i Nâbî bu gazel gerçi biraz sâdedür ammâ İm'ân olınursa nice hâlet var içinde Olmakda derûnunda hevâ âteş-i sûzan Nâyın diyebilmem ki ne hâlet var içinde Ey şûh Nedîmâ ile bir seyrin işitdik Tenhâca varup Göksuya işret var içinde
şiyân-ı murg-ı dil zülf-i perîşânundadur Kanda olsam ey perî gönlüm senin yanundadur Zerreveş dil pençe-i mihr-i dırahşânındadır Cân u ten çün mevc dest-i kahr-ı ummânındadır Aşk derdiyle hoşum el çek ilâcımdan tabîb Çâk çâk olmazsa destinde girîbân-ı seher Kılma dermân kim helâküm zehri dermânundadur Rûz-ı haşr ey âh iki destim girîbânındadır Çekme dâmen nâz idüp üftâdelerden vehm kıl Göklere açılmasun eller ki dâmânundadur Yârin ey âşüfte dil hüsnün nihan tutmaz velîk Var ise bi'llah tekâsül çeşm-i irfânındadır Gözlerüm yaşın şûr itme nefret kim bu hem Ol nemektendür ki lâ’l-i şekker-efşânundandur Va'd-i ferdâ tâ-be-key ey hestî-i nâkıs dügen Çünki feyz-i vuslat-ı câvîd pâyânındadır Mest-i hâb-ı nâz ol cem’ it dil-i sad-pâremi Kim anun her pâresi bir nevk-i müjgânundadur Dûr olur mu hîç ey pîr-i mugân dâim senin Bûy-ı sahbâveş dil-i hûn-keşte dâmânındadır Bes ki hicrânundadur hâsiyet-i kat’-ı hayât Ol hayât ehline hayrânam ki hicrânundadur Sen bat-ı sahbâ değil tâvûs-ı kudsîsin Nedîm Kim zuhûr-ı hâletin meclisde cevlânındadır Ey Fuzûlî şem’veş mutlak açılmaz yanmadan Tâblar kim sünbülünden rişte-i cânundadur
• İsmi en çok öne çıkan Divan şairleri şunlardır:
Hoca Dehhani Kadı Burhaneddin Ahmedi Avni (F. Sultan Mehmed) Cem Sultan Ahmed Paşa Adli Necati Mihri Hatun Ali Şir Nevai Fuzuli Hayali Bey Zati Aşık Çelebi Baki Ruhi Bahti (I. Ahmed) Muhibbî Azmizade Haleti Nefi Nevizade Atai Şeyhülislam Yahya Naili Nedim Neşati Vefai (IV. Mehmed) Ahmed (II. Ahmed) Nâbi Nevres-i Kadim Fıtnat Hanım Şeyh Galip Leyla Hanım Şeyhülislam Arif Hikmet Leskofçalı Galip Yenişehirli Avni …
DİVAN ŞİİRİNDE NAZIM A. BİÇİMLERİ a. Beyitlerle b. Tek Dörtlük B. TÜRLERİ c. Bentlerle 1. MÜNACAT 1. GAZEL 1. RÜBAÎ 3. MURABBA 2. TEVHİT 2. MÜSTEZAD 2. TUYUG 4. ŞARKI 3. NAAT 3. KASİDE 5. TERKİB-İ BENT 4. MEDHİYE 4. MESNEVİ 6. TERCİ-İ BENT 5. HİCVİYE 5. KIT’A 7. Diğerleri 6. MERSİYE MUHAMMES (5) TARDİYE (5) MÜSEBBA (7) MÜSEDDES (6) TAHMİS (5) MÜSEMMEN (8) TESDİS TAŞTİR (5) (6) MÜTESSA (9) MUAŞŞER (10) 7. FAHRİYE
- Slides: 80