Puntoria numr 9 Hyrje n planifikimin e menaxhimit

Punëtoria numër 9 Hyrje në planifikimin e menaxhimit të aseteve John Champion 27 gusht 2008 Leaders in the design, implementation and operation of markets for electricity, gas and ëater.

John Champion - Historiku • • • Mbi 20 vjet përvojë në menaxhimin e aseteve Përvojë të gjërë në planifikimine e mirëmbajtjes së kapitalit në tërë botën dukë përfshirë këtu Evropën, Azinë dhe Lindjen e mesme Gjatë 9 muajve të fundit ka përgatitur planin e biznesit për dy kompani të ujit në MB 2

Struktura e prezantimit DY PREZANTIME : 1. ASPEKTET E MENAXHIMIT TË ASETEVE 2. MENAXHIMI I ASETEVE DHE PLANET E BIZNESIT 3

Aspeketet e menaxhimit të aseteve Përmbajtja: 1. 2. 3. 4. Hyrja Çka është menaxhimi i aseteve? Rëndësia e matjes Koncepti i “shërbyeshmërisë” 4

Qëllimi i biznesit tonë Të furnizojmë konsumatorët me ujë dhe të largohen ujërat e kanalizimit: • Në sasi të duhura; • Në vendet e duhura; • Në kohë të duhur dhe • të kualitetit të duhur; • Me ndikim minimal dhe • Në mënyrë financiarisht të qëndrueshme 5

Si arriten këto qëllime? Me menaxhim efektiv të : − Burimeve të ujit − Aseteve fizike − Aseteve njerëzore (fuqisë punëtore) − Aseteve financiare − Konsumatorëve − Ambientit 6

Çfarë është plani i menaxhimit të aseteve? “Pjesa e Planit të Biznesit që merret me asetet fizike të kompanisë” Përfshin: • Mirëmbajtjen kapitale • Investimet kapitale për rritje • Investimet kapitale për obligime të reja • Investimet kapitale për zgjerim 7

Çfarë është planifikimi i menaxhimit të aseteve? Të pasurit njohuri për: − − − Inventarin e aseteve (çka kompania ka) Gjendja dhe perfomansa Rreziku Kostot në nivel të aseteve Kërkesat dhe obligimet e të ardhmes Në mënyrë që: − Të mund të përcaktohen mungesat në shërbim të tashëm − Të mund të identifikohen rreziqet dhe sfidat në të ardhmen − Opcionet për lehtësim mund të testohen Që të: − Bëhen zgjedhje racionale në mes të opcioneve praktike të investimit për të nxjerrë një plan të shëndoshë biznesi 8

Inventari i aseteve Asetet nën-tokësore dhe mbi-tokësore trajtohen ndryshe • Shënimet për asete mbi-tokësore zakonisht mbahen në një sistem të menaxhimit të mirëmbajtjes. − Inventaret e tashëm që mbahen nga kompanitë nuk janë adekuat pa modifikime • Asetet nën-tokësore zakonisht mbahen përbrenda një *GIS 9

PMA si pjesë e procesit të biznesit Planifikimi i menaxhimit të aseteve nuk duhet të jetë i komplikuar − Nuk është “shkenca mbi raketat” − E thjeshtë, “njohuri e zakonshme” dhe pragmatik − Sistematik − I integruar në aktivitet e përditshme − Nuk ka nevojë të jetë e kompjuterizuar 10

Rëndësia e matjes MENÇURIA Strategjia & Plani DITURIA Analizat & Konkluzionet INFORMIMI Çështjet & Rreziqet Të Dhënat Inventari & Performansa 11

Matja Pasi që matja është baza e të gjitha proceseve të biznesit, ajo duhet të jetë: − Relevante − E saktë − E azhurnuar − Transparente për auditim 12

Shembuj të matjes së performansës Konsumatorët: • Numri i tyre në secilën zonë (hulumtimi) Shërbimi i konsumatorëve: • Shtypja e dobët (kyçje për vit) • Ndërprerje në furnizim > 3 orë (të paplanifikuara) Performansa e aseteve: • “Shërbyeshmëria” e aseteve mbi-tokësore (kategozirimi nga 1 deri 25) • Numrat e dështimeve të gypave kryesor/km/yr 13

Aseti “Shërbyeshmëri” 1 “Shërbyeshmëria”: “Aftësia e një sistemi të aseteve që të sjellë një nivel të referuar shërbimi ndaj konsumatorëve dhe ambientit si tani ashtu edhe në të ardhmen”. (Definicioni zyrtar i rregullatorit në MB) Performansa: Gjendja : • Integriteti • Siguria • Qëndrueshmëria X • Aftësia • Besueshmëria “Shërbyeshmëria” Nuk është e njëjtë me vlerën e amortizuar 14

Kategorizimi sipas gjendjes – Qasja e përgjithshme 1. Pa prishje dhe dëmtime të papërfillshme 2. Prishje të vogla dhe/apo keqësime të vërejtura, asnjëra prej të cilave nuk ndikon në performansë 3. Prishje dhe keqësime të vërejtura por që nuk ndikojnë në performansë në masë të rëndësishme as aktualisht e as në afat të shkurtër 4. Prishje të rëndësishme të vërejtura apo që janë duke u zhvilluar që më se sigurt do të kenë ndikim në performansën në afatin e shkurtë (kërkojnë riparime/ndërrime) 5. Gjendje kritike që pengon performansën e kërkuar apo nuk janë në gjendje shërbimi (kërkon ndërrim të menjëhershëm) 15

Kategorizimi sipas performansës – Qasja e përgjithshme 1. Të specifikuara dhe të dizajnuara sipas standardeve moderne, plotësisht në gjendje që të furnizojnë me shërbime të kërkuara pa probleme sa I përket besueshmërisë 2. Të dizajnuara sipas standardeve të vjetra dhe/apo që tregojnë probleme të vogla besueshmërisë por që ofrojnë shërbimin e kërkuar 3. Gabime në dizajn dhe efikasitet të operimit që nuk e pengojnë operimin normal 4. Tregojnë probleme të aftësise apo besueshmërisë të cilat ndikojnë në operim normal 5. Nuk arrijnë të përmbushin kërkesat e aftësisë apo qëndrueshmërisë që e bëjnë asetin të jetë i pa-aftë të ofrojë shërbimin e kërkuar 16

Kategorizimi sipas “shërbyeshmërisë” – Qasja e përgjithshme Gjendja Performansa 1 2 3 4 5 1 1 2 3 4 5 2 2 4 6 8 10 3 3 6 9 12 15 4 4 8 12 16 20 5 5 10 15 20 25 17

Shkalla 1 e shërbyeshmërisë 18

Shkalla 3 e shërbyeshmërisë 19

Shkalla 5 e shërbyeshmërisë 20

Shkalla 5 e shërbyeshmërisë - Strukturat 21

Informimi menaxherial Matja • E “shërbyeshmërisë” së aseteve; • e shërbimit për konsumatorë dhe • Matja e kostove Analiza • E trendeve dhe • Performansa ndaj caqeve të brendshme Menaxhimi • Veprime të bazuara në matje dhe analizë 22

Informimi menaxherial Lokacionet, shtypja, ndërprerjet Sh ën pe ime rfo t m rm b an ans i ase ali a d te, za he & tet k nta esat o K nk a SHëRBIMI i KONSUMATORËVE MENAXHIMI I PUNëVE Shënimet mbi operimim dhe mirëmbajten GIS Planifikimi I menaxhimit të aseteve Ko sto te një sis ë KONTABILITETI 23

Shembulli 1 “Kostot gjatë tërë jetës” • Përdoret kur krahasohen opcionet e investimit • Siguron që implikimet e OPEX-it të zgjedhjeve të CAPEX-it janë marrur parasysh siç duhet − Shembull: Fabrika e trajtimit të ujit në Skenderaj 24

“Kostot gjatë tërë jetës” Kostoja e plotë e pronësisë gjatë jetës së asetit (zakonishe e shprehur si vlera të tashme neto): Kapitali Që përfshin: Specifikacionet Dizajnin Instalimin Pranimin teknik Pranimin + Operimi + Mirëmbajtja + Koha jashtë përdorimit + Largimi/ Eliminimi Që përfshin: Punën Materialet Energjinë Shërbimet Punën Materialet Riparimet Humbjet Kostot e Zëvendësimit Të përkohshëm Vlera e mbeturinës minus Vlera eliminimit/ largimit 25

Shembull 2 – Justifikimi Skemat e ripërtëritjes së gypave kryesor të ujit • Aplikimi praktik I principeve të PMA • Jep justifikim transparent për projekte • Lehtëson klasifikimin sipas rëndësisë 26

Aplikimi I politikave për ripërtëritjen e gypave kryesor të ujit GIS Mbledjha e shënimeve mbi prishjet Alokimi i prishjeve në gypat kryesor Kalkulimi i shkallës së prishjeve për gyp kryesor Kontabiliteti Mbledhja e shënimeve mbi konsumatorë Mbledhja e shënimeve mbi koston Alokimi I konsumatorëve në gypa kryesor Kalkulimi I normës së njësisë (€/m) Kalkulimi I ndikimit (Prishje* konsumatorë/vit) Kalkulimi I kostos kuruese për çdo gyp kryesor AMP Plani I Biznesit Skemat e justifikuara nga Përmirësimi I shërbimeve Dhe vlera për të holla Kategorizo gypat kryesor sipas €/(Prishje*konsumatorë/vit) 27

Aspektet e Menaxhimit të aseteve Përmbledhje 1. Objektiv kryesore është shërbimi I konsumatorëve 2. Pse kemi nevojë ti menaxhojmë asetet në mënyrë formale që të arrijmë këtë 3. Pse matja është aq me rëndësi 4. “Shërbyeshmëria” si mjeti përzgjedhjen e aseteve për ndërrim 5. Shembuj si principet PMA mund të aplikohen në praktikë 28

Break 29

Menaxhimi i aseteve dhe planet e biznesit Përmbajtja: 1. PMA në kuadër të procesit të biznesit 2. Planet e biznesit 3. Raportimi rregullator 30

PMA si pjesë e procesit të biznesit Planifikimi i menaxhimit të aseteve nuk duhet të jetë i komplikuar − Nuk është “shkenca mbi raketat” − E thjeshtë, “njohuri e zakonshme” dhe pragmatik − Sistematik − E integruar në aktivitet e përditshme − Nuk ka nevojë të jetë e kompjuterizuar 31

Elementet kyçe të PMA-së Obligimet Rreziqet Kërkesat & Standardet Planifikimi strategjik Standardet e shërbimit të konsumatorëve Vlerësimi i rreziqeve Nryshimi i klimës Planifikimi i menaxhimit të aseteve Asetet Përkrahja financiare Inventari Vlera e aseteve (RCV) Shënimet mbi aktivitete & kosto “Shërbyeshmëria” Subvencionet qeveritare Planet e biznesit Financimi nga donatorët Kreditë komerciale 32

Elementet kyçe të PMA-së Obligations Risks Requirements & Standards Strategic Planning Customer Service Standards Risk Assessment Climate Change Asset Management Planning Asetet Inventari Financial Support Vlera e aseteve (RCV) Government Subsidies Shënimet mbi aktivitete dhe kosto Donor Funding Business Plans Commercial Loans “Shërbyeshmëria” 33

Asetet • Inventari: Baza e të gjithave − Nëntokë nëpërmes GIS − Mbitokë përmes sistemit të menaxhimit të punëve − Inventarët ekzistues nuk i përshtatet këtij qëllimi • • Shënimet mbi vlerën, aktivitetet dhe kostot të shënohen në pjesët e inventarit “Shërbyeshmëria” në nivel e komponenteve është koncept kyç për PMA (jo vlera e amortizuar) 34

Elementet kyçe të PMA-së Obligimet Risks Kërkesat & Standardet Strategic Planning Standardet e shërbimit të konsumatorëve Risk Assessment Climate Change Asset Management Planning Assets Inventory Financial Support Asset Value (RCV) Government Subsidies Activity & Cost Data Donor Funding “Serviceability” Business Plans Commercial Loans 35

Obligimet Politikat dhe direktivat qeveritare Nevojat e ZRRUM-it : • Interpretimi i politikave dhe direktivave qeveritare Caqet e shërbimit të konsumatorëve: • • Me rëndësi të madhe për procesin Të demonstrohet përmirësimi Caqet operative: • Të ndërlidhura ngushtë me obligime 36

Elementet kyçe të PMA-së Obligations Rreziqet Requirements & Standards Planifikimi strategjik Customer Service Standards Vlerësimi I rrezikut Ndryshimi I klimës Asset Management Planning Assets Inventory Financial Support Asset Value (RCV) Government Subsidies Activity & Cost Data Donor Funding “Serviceability” Business Plans Commercial Loans 37

Rreziqet Planifikimi strategjik • Merr parasysh rreziqet e tashme dhe të ardhme • Parasheh performansën dhe shërbimin gjatë periudhës së planifikuar • Shtrihet përpara së paku 5 vite • Përfshinë: − Ndryshimet në klimë; − Balansën në mes të furnizimit / kërkesës etj. 38

Key elements of AMP Obligations Risks Requirements & Standards Strategic Planning Customer Service Standards Risk Assessment Climate Change Asset Management Planning Assets Përkrahja financiare Inventory Asset Value (RCV) Activity & Cost Data “Serviceability” Subvecione qeveritare Business Plans Financimi nga donatorët Kreditë komerciale 39

Përkrahja financiare • Justifikim racional për projektin kërkohet gjithnjë e më shumë nga qeveria, donatorët dhe bankat në mënyrë që të sigurohet financimi. • Matja e përformansës e ndërlidhur me përmirësime të demonstrushme në shërbimin e konsumatorëve do të jenë shtytësit kyç për propozime të suksesshme − Lidhjet ndërmjet investimeve dhe përmirësimeve në shërbime do ta përmirësojnë aplikimet për grante dhe kredi − Kërkesat për kredi në të ardhmen drejtuar bankave si është aplikacioni I tashëm I EBRD-së (BERZH) do të kërkojnë justifikime të projektit gjë që PMA mund të siguroj 40

Key elements of AMP Obligations Risks Requirements & Standards Strategic Planning Customer Service Standards Risk Assessment Climate Change Asset Management Planning Assets Inventory Financial Support Asset Value (RCV) Government Subsidies Activity & Cost Data Donor Funding “Serviceability” Planet e biznesit Commercial Loans 41

Planet e biznesit • Kërkohen nga çdo Bord I Drejtojrëve të kompanisë që të autorizohet strategjia dhe shpenzimet gjatë periudhës së planifikuar • Tregon se si kompanitë propozojnë ti përmbushin obligimet e tyre dhe të lehtësohnë rreziqet në mënyrë të qëndrueshme financiare • Siguron parashikime të performansës së matshme dhe përfitimet gjatë periudhës së planifikuar • Përdoren nga Rregullatori (ZRRUM) që të mundësohet caktimi I tarifave − Në të ardhme ZRRUM-I do të lëshoj udhëzime mbi formatin dhe përmbajtjen që të sigurohet njëtrajtësi nga të gjitha kompanitë − Qartësia dhe transparenca janë me rëndësi • Siguron një bazë për raportime vjetore dhe monitorim të performansës 42

Pasqyra e Planit të Biznesit Deklarata e strategjisë Zotimet mbi shërbime Shtytësit kyç për ndryshimet e tarifave Përmbledhja e nevojave shpenzuese Ndikimi në faturat mesatare 43

“Planet monitoruese” Pasi të jenë përcaktuar tarifat: • Kompanitë mund të krijojnë “plane monitoruese“ të cilat deklarojnë përmirësimin e shërbimeve të cilat do të rrjedhin nga investimi − Deklaratat e investimeve (çka dhe kur) − Deklaratat e përmirësimit të shërbimeve • Kjo lejon konsumatorët dhe ZRRUM-in ta monitorojnë përparimin në krahasim me zotimet nga plani i biznesit • Nëse këto nuk përmbushën atëherë Rregullatori mund të sigurojë që konsumatorëve tu kthehen të hollat e tyre përmes procesit të ri të shqyrtimit të tarifave 44

Shembull I planit të monitorimit Parashikimet e shërbimit Shtijet& Parashikimet për furnizim/kërkesë Shërbyeshmëria e aseteve Të dalurat e definuara 45

Raportimi rregullator Performansa e aseteve • • Mat performansën kundrejt obligimeve Identifikon trendet përgjatë kohës Përkrah kërkesat tarifore Demonstron benefitet për konsumatorët − Ngrit gatishmërinë për pagesë Siguron një mënyrë të demonstrimit të një niveli adekuat të mirëmbajtjes së kapitalit të investuar • Kompanitë i ofrojnë raporte vjetore Rregullatorit mbi performansën 46

Raportet e performansës të ZRRUM-it • ZRRUM nxjerrë raport çdo vit • I njëjti është bërë publik gjatë dy viteve të fundit • Shtojcat e sugjeruara: − “Shërbyeshmëria” e aseteve nën-tokësore (prishjet) − “Shërbyeshmëria” e aseteve mbi-tokësore (% sipas kategozimit) − Numri I konsumatorëve që I nënshtrohen shtypjes së ulët apo shërbimit më të ulët se të vazhdueshëm − Prezantimi i kategorizimit të besueshmërisë për shënime 47

Shmebull – Tabela e raportit vjetor të kompanisë Shtypja nën standard Ndërprerjet 48

Raportimi mbi “shërbyeshmërinë” e gypave kryesorë PJESA E EPëRME E SPEKTRIT STABIL NORMA E RAPORTUAR E PRISHJEVE PJESA E POSHTME E SPEKTRIT STABIL DUKE U KEQëSUAR DUKE U PëRMIRëSUAR 49

Informatat publike PERFORMANSA E SHëRBIMIT Të KONSUMATORëVE PERFORMANSA E KUALITETIT Të UJIT PERFORMANSA E ASETEVE 50

PMA dhe planet e biznesit Përmbledhje: • • • Planifikimi i menaxhimit të aseteve është i thjeshtë Kemi ekzaminuar elemente të PMA-së përbrenda procesit të planifikimit të biznesit Planet e biznesit janë të nevojshme njësoj si për kompanitë dhe për ZRRUM-in Planet e biznesit sigurojnë bazë për raportim dhe demonstrim të benefiteve për konsumatorët Raportimi vjetor duhet të identifikojë performansën e aseteve si dhe trendet e shërbimit të konsumatorëve 51

Hapat e ardhshëm për kompanitë • • • Të krijojnë Inventar të përdorshëm të aseteve (të bazuar në dokumentet e korporatizimit), të azhurnohen të gjitha shënimet nga viti 2006 deri tashti (2008) dhe të vazhdojnë të azhurnohen edhe mëtutje. Të kompletohet databaza e konsumatorëve dhe të përfshihen të gjithë konsumatorët e ri në regjistrat e faturimit dhe në raportet mujore OFCR Të ndërmerren matje më të sakta dhe më të detajizuara të performansës Të raportohen shpenzimet kapitale aktuale dhe të arriturat aktuale të implementimit në krahasim me të dhënat e planifikuara në aplikacionet tarifore Prioritizimi i planeve të mirëmbajtjes kapitale në të ardhmen duke përdorur qasjen e bazuar në shërbyeshmëri/rrezik. Prioritizimi i planeve për zgjerimet kapitale në të ardhmen duke u bazuar në caqet e politikave/zhvillimit 52

Hapat e ardhshëm për ZRRUM-in • • • Të azhurnohet OFCR që të jetë më i përputhshëm me regjimin e ri tarifor duke përfshirë indikatorë shtesë p. sh. raportimin mujor të normës së prishjeve të gypave kryesor (shpërthime/km/vit) Të rritet fokusi ndaj konsumatorve duke shprehur matjet si numër të konsumatorëve të të cilët ka pasur ndikim ku është e mundshme (p. sh. kontinuiteti i furnizimit) Hartimi i udhëzimeve për raportet vjetore të kompanive duke përfshirë: − • • Monitorimi aktual në krahasim me kërkesat tarifore për shpenzime kapitale dhe kostot operative përmes raporteve vjetore nga kompanitë Përgatitja e udhëzimeve për sistemin rregullator të kontabilitetit për kompanitë Përgatitja e kërkesave përmbajtjen e planit të biznesit për kompanitë e ujit që të përkrahen aplikimet tarifore në të ardhmen 53

Fund FALEMINDERIT Që NA DEGJUAT 54

Raporti vjetor i aseteve 55

Raporti vjetor i bilancit të ujit 56