PSYCHOPEDAGOGIKA KREATYWNOCI mgr Izabela Lebuda Zakad Psychopedagogiki Kreatywnoci

PSYCHOPEDAGOGIKA KREATYWNOŚCI mgr Izabela Lebuda Zakład Psychopedagogiki Kreatywności Akademia Pedagogiki Specjalnej Im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie

Poszukiwana, poszukiwany: kreatywna, kreatywny ! • XX wiek twórczość „schodzi na ziemię” • Elitaryzm kontra egalitaryzm w twórczości • Twórczość- moda czy konieczność? -„Kreatywna księgowość” i inne „kreatywne stwory” -psychologia humanistyczna -twórczość w rozwoju dziecka -złożoność rzeczywistości a możliwości poznawcze

TWÓRczy. STWÓR czyli. . . twórczość a kreatywność • Co jest twórcze? • Twórczość w czterech wymiarach: 1. 1) jako proces psychiczny (aspekt procesualny); 2. 2) jako osoba twórcy (aspekt podmiotowy); 3. 3) jako produkt(aspekt atrybutywny); 4. 4) 5. (Szmidt, 2001, s. 16). jako czynniki warunkujące proces tworzenia (aspekt inhibitorów –stymulatorów)

KREATYWNOŚĆ „zdolność osoby do produkowania wytworów, charakteryzujących się koniunkcją dwóch cech: nowości i wartości (. . . ) przejawia się zwykle w jakiejś formie obserwowalnego zachowania, polegającego na produkcji nowych i wartościowych wytworów (np. wierszy, utworów literackich, dowcipów kabaretowych), przy czym niekiedy wytworem może być samo zachowanie (np. w wypadku twórczości choreograficznej)” (Nęcka, 2001, s. 19)

Jacy są CI kreatywni? emocjonalnie niezrównoważeni, lecz potrafią skutecznie wykorzystywać swoją zmienność. Są źle przystosowani w sensie psychologicznych definicji, ale dobrze przystosowani do pracy i społecznie użyteczni wykazują słabe zainteresowanie sprawami stanowczy, dominatywni, przywódczy, pełni inicjatywy, aktywni i samowystarczalni; są mniej zahamowani, mniej formalni, mniej konwencjonalni, nie tłumią popędów; stosunków międzynarodowych, są introwertykami; mają kobiece zainteresowania posiadają silną motywację, umiłowanie pracy i zapał do niej, dużą wewnętrzną dyscyplinę, upór , dużą energię, są dokładni; i brak męskiej asertywności niezależni mało interesują się sprawami ekonomicznymi mają estetyczny stosunek do świata, konstruktywnie krytyczni, mniej zadowoleni z połowicznych rozwiązań estetyczny typ inteligencji i uczuciowości uczuciowo i emocjonalnie chłonni, subiektywni, witalni i entuzjastyczni mają szerokie zainteresowania i dużą wiedzę, są elastyczni

Kreatywność w szkole czyli. . . • • „Artysta” czyli uczeń kreatywny „Uczący inaczej” czyli nauczyciel kreatywny

„Artysta” czyli uczeń kreatywny Typowe problemy, jakie sprawia dziecko kreatywne w klasie to: -zagrożenie dla dyscypliny; -formułowanie nieoczekiwanych odpowiedzi; -zadawanie kłopotliwych pytań; -skłonność do żartów; -poszukiwania odpowiedzi przez zgadywanie (Dobrołowicz, 2002; Malicka, 1989)

„Najlepszym uczniem w szkole powszechnej jest uczeń niesprawiający trudności wychowawczych, a więc przeciętny pod każdym względem – niewidoczne ogniwo wielkiej masy dzieci „urabianych” na wzór i podobieństwo nauczyciela. Wszelka „inność” uczniowskich zachowań jest niepożądana. Dotyczy to w podobnym stopniu zarówno uczniów z pogranicza i dotkniętych patologią społeczną, jak i uczniów uzdolnionych, utalentowanych, czyli twórczych, poszukujących, którzy burzą spokój i porządek przygotowanych przez nauczyciela schematów lekcji” (Januszek, 1997, s. 85).

Uczeń zdolny a uczeń kreatywny Uczeń zdolny Uczeń kreatywny Łatwość uczenia się Pomysłowość Szybkie przyswajanie materiału Inicjatywa Wysoki iloraz inteligencji Plastyczność myślenia Sprawna pamięć Oryginalność myślenia Zdolności odtwórcze Wyobraźnia

Uczeń kreatywny • w znaczeniu aktualnym - są to uczniowie, którzy tworzą w jakiejś dziedzinie i posiadają w tym zakresie określone osiągnięcia i uznanie oraz pewien stopień świadomości własnych możliwości; • potencjalnie - jednostki o ponadprzeciętnych możliwościach, ale jeszcze nie odkrytych, nieujawnionych. (Dobrołowicz, 1995) Uczeń kreatywny w porównaniu z uczniem zdolnym charakteryzuje się: -niższym stopniem konformizmu; - zachowaniami heurystycznymi (tworzy nowe reguły postępowania -częstszym wykorzystywaniem w rozwiązywaniu problemów intuicji emocjonalnej; -ekstrawersją; -tendencją do globalności i subiektywności w postrzeganiu i ocenianiu otoczenia. (Karwowski, Kujawski, 2004)

„Uczący inaczej” czyli o kreatywnym nauczycielu Twórczy nauczyciel kształci twórczych uczniów!!! Dlatego ważne jest „wyposażenie nauczycieli w umiejętność tworzenia nowych pomysłów, niekonwencjonalnego spostrzegania rzeczywistości i skutecznego eliminowania przeszkód w myśleniu twórczym” (Nęcka, 2001, s. 201)

KREATYWNY NAUCZCIEL Według W. Panek 1. ułatwia dzieciom samowyrażanie się, to znaczy tworzenie wytworów, dzieł na miarę ich wieku; 2. pomaga dzieciom w osiągnięciu sukcesu w pracy szkolnej na miarę ich możliwości poprzez dostarczenie im obfitej ilości problemów dających się rozwiązać i uzyskać natychmiastową gratyfikację; 3. wyzwala dzieci od przygniatającego bagażu wiedzy i nadmiaru informacji podawanych w szkole na korzyść miejsca na swobodne myślenie (za: I. Pufal - Struzik, W: A. Jopkiewicz, 1995, s. 278).

KREATYWNY NAUCZCIEL E. P. Torrance podał następujące zadania twórczego nauczyciela: 1. uwrażliwienie dzieci na bodźce z otoczenia; 2. akceptacja przejawów ich twórczego myślenia na lekcji; 3. uczenie systematyczności i dokładności w analizowaniu, uczenie postawy badawczej; 4. tolerancyjność wobec odmienności myślenia i rozumowania; 5. odraczanie krytyki i stworzenie atmosfery akceptacji i bezpieczeństwa w klasie; 6. kształtowanie i ćwiczenie płynności, giętkości i oryginalności myślenia u dzieci (za: Pufal -Struzik, 1995, s. 278)

KREATYWNY NAUCZCIEL Badacze amerykańscy (Shaw, Cliatt, 1986) dodali kolejne zasady, którymi kieruje się twórczy nauczyciel: • 1. wiara nauczycieli w zdolności dzieci do twórczego, dywergencyjnego myślenia; • 2. prowokowanie dzieci do zadawania pytań oraz umiejętne formułowanie kierowanych do dzieci pytań o charakterze otwartym, prowokującym odpowiedzi nowe, odmienne i wyjątkowe w treści; 3. tworzenie na lekcji atmosfery ciepła i zaufania, czasem także swobody i wesołości, zachęcanie dzieci do twórczych i oryginalnych pomysłów, ochrona przed wyśmianiem przez kolegów (za: Pufal -Struzik, 1995, s. 278).

Nauczyciel kreatywny też błądzi. . • błąd „przymusu improwizacji” • błąd „przyspieszania doświadczeń” • błąd „pozorne tolerowanie dowolności” • błąd „wszczepiania poczucia winy” (Szmidt, 2001, s. 101 - 106 )

Twórczy nauczyciel w oczach uczniów - badania własne

• Badania miały charakter jakościowy i były wzorowane na procedurze zogniskowanych wywiadów grupowych. „Zogniskowane wywiady grupowe, to trwające około 90 minut dyskusje prowadzone przez moderatora-osobę specjalnie przygotowaną- w trakcie, których dąży się do uzyskania możliwie pogłębionych odpowiedzi i informacji odnośnie określonego problemu badawczego przy wykorzystaniu interakcji między uczestnikami wywiadu. Prowadzący, w trakcie wywiadów wykorzystuje techniki projekcyjne starając się dotrzeć do nieuświadomionych motywacji badanych, wprowadzają również niektóre heurystyki i techniki twórczego myślenia. ” (Maison, 2001) • W badaniu wzięło udział 30 uczniów klas nauczania początkowego. Badania odbyły się w trzech grupach o liczebności 12, 10 i 8 osób. W każdej z grup znajdowały się dzieci zarówno z klas pierwszych, drugich jak i trzecich. Badani to osoby biorące udział w treningach kreatywności.

„Rozgrzewka intelektualna” Rozmowa dotycząca twórczego nauczyciela. Pojawiały się następujące pytania: • Czy znacie twórczych nauczycieli? • Czym się Oni charakteryzują? • Czy są Oni lubiani?

Pierwsze zadanie Wykorzystując metodę ”burzy mózgów” (Osborn, 1959) stworzyć spis cech twórczych nauczycieli, następnie, podać te cechy w formie przepisu kulinarnego.

Drugie zadanie Tworzenie metafor na temat twórczego nauczyciela. Dla uczniów, którzy mieli problem ze znalezieniem nośnika, były przygotowane do losowania rzeczowniki.

Trzecie zadanie Wykonać rysunek twórczego nauczyciela, wykorzystując kolor i wielkości do przedstawienia cech jego charakteru.

Czwarte zadanie Rozmowa • Czy nauczyciele, których znają badani są bliscy ideałowi przez nich narysowanemu, jeżeli nie, czym się różnią? • Jakie są przyczyn różnicy między ideałem twórczego nauczyciela a innymi nauczycielami?

Wyniki zadania pierwszego W zadaniu pierwszym, w którym grupy tworzyły przepis kulinarny na twórczego nauczyciela w każdej grupie pojawiły się takie cechy jak: • Pomysłowość • Odwaga • Humor W dwóch grupach powtórzyły się takie cechy jak: • Sympatia do dzieci • Wyobraźnia .

Przepis kulinarny na twórczego nauczyciela „ Dwa kilo pomysłów, trzy szklanki dobrego humoru, wlać do garnka zabawy. Gotować na rozgrzanej fantazji, kiedy powstanie jednolita masa dodać pięć kostek wiedzy, sześć ziarenek odwagi i mieszać aż do zagotowania, następnie ostudzić zapał, przelać do miseczki cierpliwości, polać sosem zrobionym z miłości do uczniów. Podawać dzieciom codziennie. ”

Wyniki zadania drugiego PIERWSZA KATEGORIA metafory mówiące o relacjach uczeń – nauczyciel DRUGA KATEGORIA metafory mówiące o możliwościach i umiejętnościach twórczego nauczyciela TRZECIA KATEGORIA metafory wizualne, analizy nauczyciela twórczego pod kątem jego wyglądu zewnętrznego.

PIERWSZA KATEGORIA Twórczy nauczyciel jest jak woda, bo bez niego wszyscy byśmy umarli. Twórczy nauczyciel jest jak komputer, bez niego nie ma nauki. DRUGA KATEGORIA Twórczy nauczyciel jest jak święty Mikołaj, bo przynosi radość dzieciom. Twórczy nauczyciel jest jak karuzela, bo bawi dzieci, ale nie ma go w każdym mieście a najfajniejszych jest tyko kilka. Twórczy nauczyciel jest jak bohater kreskówki, bo potrafi rzeczy niemożliwe Twórczy nauczyciel jest jak skrzynia pełna skarbów, bo jego umysł nie ma dna. TRZECIA KATEGORIA Twórczy nauczyciel jest jak drzewo, bo zawsze ma roztrzepane włosy. Twórczy nauczyciel jest jak kobra, bo nosi okulary.

Wyniki zadania trzeciego Na rysunkach powtarzały się takie elementy jak: • Szeroki uśmiech jako symbol dobrego nastroju i poczucia humoru, • Duża głowa jako zobrazowanie mądrości i pomysłowości, • Duże uszy i oczy oznaczające wyostrzenie zmysłów, ciekawość, szersze horyzonty.

rys. 1 Twórczy nauczyciel, Ola lat 9 • • • Twórczy nauczyciel ma bardzo dużą głowę, gdyż jest bardzo pomysłowy, musi przykrywać ją czapką, żeby mu nie wyparowały pomysły Trzecie oko służy do wyłapywania wszystkiego co nowe i ciekawe, dzięki temu nic nie umknie jego uwadze. Duży uśmiech i zabawny strój oznaczają poczucie humoru. Różdżka w ręku oznacza, że potrafi rzeczy które wydają się niemożliwe Laska pozwala mu twardo stąpać po ziemi.

rys. 2 Twórczy nauczyciel, Kamil lat 8 • • Twórczy nauczyciel ma dużę uszy i oczy aby mógł więcej widzieć i słyszeć i aby dostrzegać najcichsze i najbardziej szare „myszki”. Trzy ręce z przodu są symbolem jego pracowitość. Dwie ręce schowane za jego plecami oznaczają, że robi więcej niż inni widzą i nie chce się tym chwalić. Twórczy nauczyciel ma roztrzęsione nogi, gdyż jest obieżyświatem.

rys. 3 Twórczy nauczyciel , Paweł lat 7 • • • Twórczy nauczyciel ma dużą głowę pełną pomysłów Duże uszy pozwalają mu uważnie słuchać Szeroki uśmiech świadczy o świetnym nastroju. Twórczy nauczyciel ma duże dłonie aby pomogły mu liczyć na siebie czyli wierzyć we własne siły. Stopy z dużą ilością palców mają symbolizować ćwiczenie, dzięki nim wszystko staje się możliwe Zielony kolor twarzy oznacza oryginalność twórczego nauczyciela. Jest on inny od przeciętnego człowieka ale nie ukrywa tego.

rys. 4 Twórczy nauczyciel , Klaudia lat 9 • • Twórczy nauczyciel ma dużą głowę gdyż bardzo dużo myśli. Ogromne oczy pomagają mu widzieć więcej. Szerokie usta są symbolem tego , że twórczy nauczyciel dużo tłumaczy dzieciom, dużo do nich mówi, pomaga im zrozumieć. Szeroko rozłożone ramiona oznaczają otwartość, przyjacielski stosunek do uczniów.

rys. 5 Twórczy nauczyciel, Ania lat 10 • • • Twórczy nauczyciel ma bardzo ruchliwy rozum i jest mądry stąd widoczny mózg. Duże oczy pozwalają dostrzec pragnienia i cele. Komputer świadczy o tym, że jest on nowoczesny Mięśnie są dowodem jego siły, która pozwala mu bronić swoich pomysłów i swojego zdania. Nogi w biegu są oznaką szybkości, gdyż twórczy nauczyciel wiele rzeczy robi jako pierwszy, inni później go naśladują. Wąsy i trawa wyrastająca na głowie dowodzą, że twórczy nauczyciel nie boi się śmieszności i potrafi śmiać się z siebie.

rys. 6 Twórczy nauczyciel , Adam lat 10 • • • Twórczy nauczyciel ma duża i wydłużoną głowę, gdyż dużo i długo myśli Rogi oznaczają, że lubi psoty i żarty. Ogromny uśmiech oznacza zadowolenie ze swojej pracy i duże poczucie humoru. W dłoniach nauczyciel trzyma dzbanek i płomień żarzący się na trójzębie gdyż lubi eksperymenty i nie zraża się brakiem jakiś materiałów, potrafi zastąpić je czymś co akurat posiada. Nogi twórczego nauczyciela są w stałym ruchu, dzięki czemu szybko biega i może robić wiele rzeczy jednocześnie.

Wyniki zadania czwartego Najczęściej wymieniane różnice pomiędzy sportretowanymi nauczycielami twórczymi a nauczycielami, z którymi spotykają się badani , na co dzień to: • Nauczyciel realny rzadko się uśmiech • Nauczyciel realny zawsze jest taki sam • Nauczyciel realny nie słucha uczniów • Nauczyciel realny mówi nie interesująco

Powody, podawane przez badanych, dlaczego nauczyciele nie są tak twórczy jak stworzone przez nich ideały W trzech grupach pojawiły się odpowiedzi: Nauczycielom się nie chce Nauczyciel nie potrafi Nauczyciel boi się innych nauczycieli, ich śmiechu i niezrozumienia Nauczycielowi brakuje im odwagi W dwóch grupach pojawiły się argumenty Nauczyciel musi robić, co mu każe dyrektor, czyli to, co jest w książce. Do twórczych zajęć potrzebne są różne przedmioty, które nie każdy posiada, książki i ćwiczenia mają wszyscy uczniowie.

„. . . tak naprawdę twórczy nauczyciel jest po prostu fajny i wszyscy uczniowie go lubią” (Maciek lat 8)

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ