Psychologiczne aspekty przeywania choroby nowotworowej rak szyjki macicy
Psychologiczne aspekty przeżywania choroby nowotworowej rak szyjki macicy lek. Agnieszka Wrzesińska Projekt pn. „Równi w zdrowiu – profilaktyka i wczesne wykrywanie nowotworów oraz promocja zdrowia w powiecie kwidzyńskim” finansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009 -2014 oraz budżetu państwa w ramach Programu PL 13 Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu.
„Ma Pani raka…” reakcja na diagnozę choroby nowotworowej
- - choroba nowotworowa jest ogromnym stresem, wydarzeniem kryzysowym w życiu, wywołuje przerażenie, lęk o życie, obawę o utratę zdrowia, okaleczenie ciała, długotrwały proces leczenia, kojarzy się z bólem, cierpieniem, zakłóceniami w życiu zawodowym, przerwaną karierą, a nawet utratą pracy, kryzysem w życiu osobistym (zaburzona relacja z partnerem życiowym czy opieka nad dziećmi), obawy dotyczą także relacji z dalszą rodziną, znajomymi, radzeniem sobie z poczuciem napiętnowania chorobą, osamotnienia a nawet wykluczenia, choroba przeraża nie tylko osobę chorą, ale także jej najbliższych,
Na podstawie badań lekarki Elisabeth Kubler-Ross w procesie przystosowania do choroby zagrażającej życiu można wyróżnić 5 stadiów reakcji emocjonalnych: - stadium 1 – szok, niedowierzanie, stadium 2 – gniew, bunt, stadium 3 – układy, pertrakcje, stadium 4 – depresja, stadium 5 – akceptacja.
Stadium 1 – szok, niedowierzanie • bardzo często przybiera postać zaprzeczenia: „Nie, to niemożliwe…, to na pewno pomyłka”, „Te wyniki nie mogą być moje… pomylili się”, „To nie może być rak…”, • diagnoza burzy stabilną wizję świata, ustaloną hierarchię wartości, obraz siebie jako osoby zdrowej, • reagując w ten sposób człowiek broni się przed załamaniem, ciężarem, który w pierwszym momencie wydaje się nie do udźwignięcia, daje sobie czas na oswojenie się z diagnozą,
Stadium 2 – gniew, bunt • osoba chora może obwiniać siebie i innych za chorobę, • może kierować pretensje i złość do wszystkich wokół: do lekarzy, że nic nie wiedzą, do rodziny, że źle się opiekuje, • pojawiają się pytania: „Dlaczego właśnie ja? …”, „Czym zawiniłem? . . . ”, „Dlaczego właśnie mnie to spotyka? . . . ”, „To niesprawiedliwe…”, „Nie zgadzam się na to…”, • poprzez odreagowanie złości chory może jednak odczuć ulgę, może również poczuć potrzebę mobilizacji do podjęcia leczenia i walki z chorobą,
Stadium 3 – układy, pertrakcje • wzbudzona do działania energia może zostać ukierunkowana na dalsze działania zmierzające do przywrócenia stanu sprzed choroby, • pojawia się nadzieja na wyleczenie, nagły zwrot wydarzeń, odwrócenie wyroków losu i swoiste „targowanie się z Bogiem”: „Jeśli tylko wyzdrowieję, to będę lepiej dbał o swoje zdrowie…”, „Jeśli wyzdrowieję, to przestanę palić…”, • jednak kiedy pertrakcje nie przynoszą rezultatu i choroba postępuje, rozpoczyna się następne stadium reakcji emocjonalnych,
Stadium 4 – depresja • czasami może dojść do załamania psychicznego, rozpaczy, depresji, bezradności, • objawom emocjonalnym towarzyszą zaburzenia snu (nadmierna senność lub trudności z zaśnięciem) i łaknienia, • chory w tym okresie może być niezdolny do pełnienia swoich dotychczasowych obowiązków, ról społecznych, • stan ten może utrzymywać się kilka dni lub nawet tygodni,
Stadium 5 – akceptacja • po okresie załamania, negatywnych emocji i bolesnych przeżyć większość osób zaczyna akceptować sytuację choroby, w której się znaleźli, • pojawia się uspokojenie, wyciszenie i zgoda na to, co nieuniknione, • chory wydaje się być pogodzony z utratą zdrowia, a nawet życia,
- wymienione stadia może przeżywać nie tylko osoba dotknięta chorobą nowotworową, ale i jej najbliżsi, - nie wszystkie osoby przechodzą przez kolejne stadia w podanym porządku, - nie u wszystkich też pojawia się aż 5 kolejnych faz, - należy też podkreślić, że wszystkie wymienione reakcje emocjonalne są normalne i powinny być traktowane jako element naturalnego procesu przystosowawczego,
Emocje towarzyszące chorobie nowotworowej – od diagnozy po zakończenie leczenia
Lęk • towarzyszy chorym przez cały czas trwania choroby, • stanowi jakby tło życia pacjenta onkologicznego, • jest podstawą wielu działań profilaktycznych i często dzięki niemu dochodzi do wczesnego rozpoznania choroby, • stanowi silną motywację do działania, skłania pacjentów do współpracy w procesie leczenia, zmiany dotychczasowych nawyków, • obroną przed lękiem jest uruchomienie zapasów energii psychicznej niezbędnej do walki o zdrowie i życie,
Przygnębienie • występuje równie często jak lęk, • może przybierać formę jawną (płacz, użalanie się) lub utajoną (spowolnienie, apatię, utratę apetytu, bezsenność, trudności z koncentracją uwagi, pamięcią), • jeśli przybierze formę rozpaczy może prowadzić do samobójstwa, izolacji od otoczenia lub odmowy leczenia,
Gniew • pojawia się, kiedy nie można już dłużej zaprzeczać rzeczywistości (postawionej diagnozie), • staje się źródłem aktywności i energii, siłą mobilizującą organizm do walki z chorobą,
Poczucie winy • jego źródłem może być negatywne odczuwanie samego siebie (jako osoby winnej), • może być też skutkiem „myślenia magicznego”, że choroba jest np. . „karą za grzechy”, • wiążą się z nim poczucie niskiej użyteczności społecznej, bycia obciążeniem dla bliskich, poniżenia i upokorzenia,
Nadzieja • chęć wiary, że cierpienie musi mieć sens, że warto wytrzymać, że jest szansa na wyzdrowienie pozwala zachować spokój, znieść uciążliwe zabiegi diagnostyczne i procedury medyczne, • pozwala przetrwać kolejne dni, miesiące, lata zmagania się z chorobą,
Wpływ raka szyjki macicy na różne sfery życia kobiety
• oprócz stresu jaki wywołuje sama diagnoza, choroba dotyka również takich sfer życia, jak: kobiecość, atrakcyjność, macierzyństwo, • wymienione na dalszych slajdach problemy są tylko przykładami trudności, jakie spotkać mogą chorą na różnych etapach leczenia, • ważne jest, aby starać się pojawiające się problemy rozwiązywać od razu, aby samotnie borykając się z nimi nie tracić energii potrzebnej do walki z nowotworem,
Utrata poczucia kobiecości • dla wielu kobiet usunięcie macicy i jajników jest tożsame z utratą kobiecości, • operacja wywołuje zaburzenie poczucia tożsamości, niepewność, zagubienie, obniżenie poczucia własnej wartości, • powstaje swoiste uczucie braku, tzw. „uczucie pustego brzucha”, • kobieta odczuwa niepokój o zdolność do pełnienia dotychczasowych ról – matki, żony, partnerki oraz o to, jak będą ją odbierały inne osoby,
Wpływ na życie intymne • dla wielu kobiet samo zachorowanie na nowotwór, stres związany z nową sytuacją oraz zmęczenie leczeniem powodują rezygnację z tej sfery życia, • poszczególne metody leczenia powodować mogą odwracalne lub trwałe zmiany, mogące mieć wpływ na możliwość i jakość współżycia,
Obawa o zachowanie płodności • niektóre metody leczenia raka wywołać mogą przejściową lub trwałą utratę płodności, • w przypadku wysokiego ryzyka bezpłodności warto skorzystać z porady specjalisty leczenia niepłodności, który oceni szanse na posiadanie potomstwa,
Wcześniejsza menopauza • może być ona skutkiem leczenia onkologicznego, • objawami są: rozdrażnienie, wahania nastroju, skłonność do płaczu, obniżenie libido, uderzenia gorąca, napadowe poty, • świadomość utraty funkcji jajników wpływa na pogorszenie samopoczucia i spadek samooceny,
Zmiany w wyglądzie ciała • na skutek leczenia onkologicznego może wystąpić: ubytek tkanek po operacji, obecność blizn pooperacyjnych, obrzęk i przebarwienia skóry po radioterapii, utrata wagi, wypadanie włosów po chemioterapii, posiadanie urostomii lub kolonostomii (sztucznej nerki lub sztucznego odbytu),
Jak oswoić raka? Metody radzenia sobie z trudną diagnozą
Przed wizytą u onkologa • poproś kogoś z rodziny lub przyjaciół, żeby poszedł z tobą do lekarza, • spiszcie listę najważniejszych pytań, żeby nie zapomnieć o najważniejszych kwestiach podczas wizyty, • w poczekalni staraj się nie słuchać tego, co mówią inni pacjenci, wielu z nich nieświadomie zastrasza i przekazuje błędne informacje, • przed wizytą posłuchaj muzyki jaką lubisz, zjedz coś lub wypij - głód powoduje większy stres,
Oczekiwanie na wyniki badań diagnostycznych • jeśli po dłuższym niż zwykle czasie wciąż nie ma wyników biopsji czy innych badań – nie czekaj biernie, • z pomocą rodziny postaraj się to monitorować - dzwońcie, proście, dopytujcie, rozmawiajcie,
Życie po diagnozie • niektórym osobom pomaga skupienie się na pracy, a innym przerwa, spokój, izolacja od otoczenia; wybierz to, co czujesz, • jeśli niektórzy ludzie stresują cię i męczą, masz prawo ograniczyć kontakty towarzyskie, • potrzebujesz teraz konstruktywnego wsparcia rodziny i przyjaciół,
• jeśli cierpisz z powodu zaburzeń snu, nawracających stanów lękowych, nie wahaj się skorzystać z pomocy psychoterapeuty lub psychiatry, • nie warto się męczyć bez profesjonalnej pomocy i nie warto brać leków na własną rękę, • nie zmuszaj się do „pozytywnego myślenia” na siłę, jeśli otoczenie skłania cię do sztucznej mobilizacji – nie jest to strategia dla wszystkich, • każdy z nas ma swój indywidualny sposób radzenia sobie w sytuacjach kryzysu i przewlekłego stresu,
Stopniowe „oswajanie” się z chorobą • najważniejsza podczas leczenia jest otwarta komunikacja z lekarzem, ale też psychoterapeutą i rehabilitantem, • zawsze mów o swoich symptomach i wątpliwościach, nie ukrywaj złego samopoczucia fizycznego i/lub psychicznego, • aby czuć się bezpiecznie ważne jest mentalne przygotowanie do leczenia, zapoznanie się z informacjami, broszurami na temat wybranej metody, • pomocne może okazać się skorzystanie z grupy wsparcia lub po prostu rozmowa z kimś, kto przeszedł podobne leczenie,
„Oswajanie” lęku przed śmiercią • na początek warto pozwolić sobie na tzw. próby generalne, czyli na doświadczanie całym sobą momentów przemijania – począwszy od jubileuszy urodzin, pierwszych siwych włosów, odejścia dzieci z domu, przejścia na emeryturę itd. • warto pozwolić sobie na refleksje, myślenie o śmierci, gdyż powoduje to swoiste przyzwyczajenie, czyli oswajanie się ze śmiercią, • I. D. Yalom uważa, że: „patrzenie śmierci prosto w twarz, jeżeli mamy przewodnika, nie tylko wycisza przerażenie, ale powoduje, że życie staje się bardziej wyraziste, cenniejsze, bardziej żywe”, • „przewodnikiem” w temacie śmierci może zostać duchowny, terapeuta, członek rodziny lub po prostu przyjaciel, z którym zwyczajnie można porozmawiać o własnym lęku, przemijaniu, o kruchości życia,
Po leczeniu • nadchodzi optymalny czas, żeby coś zmienić, coś zrobić dla siebie, a może także dla kogoś z rodziny, • bardzo często przebyte długie leczenie i zmagania z chorobą skłaniają do przemyśleń egzystencjalnych, • nic już nie będzie takie same, może się okazać, że zmienią się nasze priorytety,
Na każdym etapie choroby • pozwól sobie na otwartą komunikację (z lekarzem, psychoterapeutą, rehabilitantem) – ukrywanie prawdy o chorobie prowadzi jedynie do większych problemów i cierpienia, niż otwarta rozmowa o tym, co się dzieje, • otwarcie poproś rodzinę i przyjaciół o wsparcie praktyczne i emocjonalne - nie warto czekać aż się domyślą, • zrezygnuj z kontaktów z osobami, które cię męczą, • pozwól sobie na odpoczynek, • świadomie pracuj nad sobą – nad swoim nastawieniem, redukcją stresu i wprowadzaniem optymalnych zmian,
Jak zachęcić do profilaktyki? podsumowanie
• aby postawić rozpoznanie choroby nowotworowej konieczne jest zniesienie całego szeregu procedur medycznych, w tym – zebranie szczegółowego wywiadu przez lekarza, badania fizykalnego, badań dodatkowych: laboratoryjnych (badania krwi), obrazowych (RTG, USG, TK, MRI) oraz endoskopowych i histopatologicznych (biopsja), • niejednokrotnie już sam kontakt z personelem medycznym wywołuje u pacjenta silny stres, • żeby temu przeciwdziałać lepiej wykonywać badania profilaktyczne – im szybciej wykryjemy chorobę, w jak najmniejszym stadium, tym większą mamy szansę na odzyskanie zdrowia i ochronienie naszego życia,
Profilaktyka raka szyjki macicy • badaniem przesiewowym jest badanie cytologiczne wymazów z ujścia zewnętrznego szyjki macicy, • adresowane jest do kobiet w wieku 25 - 59 lat, • zaleca się wykonywać je raz na 3 lata, • wykonywanie profilaktycznej cytologii ma udowodnioną skuteczność wyrażaną poprzez istotne zmniejszenie umieralności z powodu raka szyjki macicy w badanych populacjach,
Realizacja projektu „Równi w zdrowiu profilaktyka i wczesne wykrywanie nowotworów oraz promocja zdrowia w powiecie kwidzyńskim” • w ramach promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej w październiku 2015 r. odbyły się m. in. szkolenia lekarzy „pierwszego kontaktu” w zakresie nowotworów, ze szczególnym uwzględnieniem raka szyjki macicy i raka płuc, • wiedza ta na pewno zostanie wykorzystana w działalności przychodni POZ, w tym w zakresie prowadzenia dalszych programów profilaktycznych,
Dziękuję za uwagę Projekt pn. „Równi w zdrowiu – profilaktyka i wczesne wykrywanie nowotworów oraz promocja zdrowia w powiecie kwidzyńskim” finansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009 -2014 oraz budżetu państwa w ramach Programu PL 13 Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu.
- Slides: 37