PSYCHODRAMA U DZIECI Terapia grupowa Wykad Bernadetta Izydorczyk

PSYCHODRAMA U DZIECI Terapia grupowa Wykład Bernadetta Izydorczyk

Literatura • Alfons Aichinger, Walter Holl: Psychodrama. Terapia grupowa z dziećmi. Wyd. Jedność, Kielce, 1999

Grupa rówieśnicza - ważna dla rozwoju dziecka jak rodzina! Funkcje grupy • daje możliwość aktywnego przeżycia konfliktów we wspólnym działaniu (zabawie) • pozwala na naukę nowych ról, które nie znają ograniczeń związanych z wiekiem, płcią • nauka i sprawdzenie obowiązujących norm społecznych • Uczy komunikacji i współpracy – pozwala przezwyciężyć dziecięcy egocentryzm • Nowe w/w doświadczenia = zmiany rozwojowe w pojmowaniu samego siebie ( = poznanie uczuć bycia jednym z wielu) = bycie lubianym i współdziałanie w grupie

Moreno – psychodrama u dzieci • „Pod względem historycznym psychodrama wywodzi się z początków zabawy (. . . ), która nabrała nowego znaczenia przed wybuchem I wojny światowej, kiedy to zaczęliśmy bawić się z dziećmi w ogrodach i na ulicach Wiednia. Zabawa jako zasada samowyleczenia i terapii grupowej , jako jedna z form pierwotnych doświadczeń; (. . ) zabawa jako pozytywny czynnik związany ze spontanicznością i kreatywnością. Podnieśliśmy zabawę do rangi metodycznej, systematycznej zasady”(moreno, 1973)

Teoria ról i rozwoju i główne techniki psychodramy – wywodzą się z doświadczeń w pracy z dziećmi Moreno: doświadczenia: • 1917 - 1919 - socjometryczne badania niemowląt i dzieci w szpitalu w Mittendorf • 1931 - 1932 – w/w badania w przedszkolach i szkołach w Nowym Yorku, trening spontaniczności i podziału na role w Hudson – School (ośrodku wychowawczym dla dziewcząt z trudnościami wychowawczymi)

Inni i doświadczenia pracy psychodramą z dziećmi - tradycja amerykańska • USA – od lat 60 tych (Drabkova, Lockwood, Harr, Shearon, Stockvis, Zacharias). Przedstawianie realnych sytuacji a pracy z dziećmi • Shearon - wykorzystywał klasyczny proces psychodramy w terapii dzieci – - z ograniczeniem czasowym fazy zabawy ( do kilku minut = krótki czas koncentracji uwagi dziecka) – - duże znaczenie dla fazy rozgrzewki - nacisk na fazę powtórzeń (nowe role są ćwiczone i wzmacniane) - małe znaczenie katharsis

Inni i doświadczenia pracy psychodramą z dziećmi - tradycja francuska i niemiecka • Psychodrama we Francji - analitycy Szkoły Paryskiej (Lebovici) – psychodrama analityczna - technika leczenia analitycznego • Psychologiczna Poradnia dla dzieci i młodzieży w Ulm – terapia grupowa i psychodrama u dzieci – musi spełniać w/w wymagania (w przeciwieństwie do dorosłych) - szybkie przejście od wyobrażeń i uczuć do ich motorycznego wyrażenia - impulsywność i gwałtowność - słabo ustrukturowana osobowość z minimalną tolerancją na frustrację i śladowym sterowaniem, niedostatecznie wykształcone sumienie - niewerbalna komunikacja przy pomocy działania, - potrzeba swobody ruchów i zabawy

W trakcie trwania zabawy dziecko przeżywa siebie jako konstruktora własnego świata. Centralne znaczenie symbolicznej zabawy! • • Im młodsze dziecko tym częściej przestawia swoje wewnętrzne życie w zabawie i działaniu Im starsze tym więcej komunikacji werbalnej • Istotna rola zabawy symbolicznej – dzieci same tworzą konstelacje wewnętrznych obrazów, aby znaleźć rozwiązanie swych konfliktów, problemów, zadań • Zabawa - to kreatywna inscenizacja konfliktu, aktywne przełożenie i akceptacja doświadczeń nad pokonywaniem problemów dziecka • Dziecko odkrywa w niej kreatywny wymiar i dystansuje się do konkretnej rzeczywistości, sprowadzając ją do roli świata jednego z wielu.

Konstelacja „para terapeutów- kilkoro dzieci” – podobieństwo do sytuacji rodzinnej • Wyzwolony we wspólnej zabawie z terapeutami stosunek „przekaz –kontra przekaz” to ważny element terapii • Terapeuci – dzieci w zabawie – układ podobny jak w rodzinie – można przebieg dzieciństwa przenieść na scenę = odgrywać uwewnętrznione nastroje , stany • Działania w grupie dziecięcej można przyrównać do ponownej inscenizacji specyficznych faz w rozwoju dziecka w jego społecznym kontekście • Podejście psychodynamiczne- w grupie reprodukowane są z życia rodzinnego, jego podsystemów • Podejście socjodynamiczne - grupa to społeczna rzeczywistość, w której można wykształcić pewne kompetencje i sposób posługiwania się językiem

Teoria osobowości Moreno (człowiek jako społeczny atom) – wymaga terapii w grupach wyleczenie wypływa ze spotkania z innymi • Pomoc w wyleczeniu wymaga współpracy i wzajemności w działaniu w spotkaniu z innymi ludźmi • Psychodrama nie ogranicza się do leczenia zaburzeń • Psychodrama wspiera i rozwija spontaniczność i kreatywność dziecka • Tam gdzie natrafia na ograniczenia, zakazy – próbuje zbudzić je do nowego życia( w symbolicznej zabawie)

Faza przygotowawcza do psychodramy dziecięcej 1/ Ustalenie wskazań dla każdego dziecka (problemy w relacjach z rodziną, otoczeniem społecznym, szkolnym 2/ Przeciwwskazania do udziału w grupie - dzieci, które w okresie wczesnego dzieciństwa doświadczyły deficytów uczuciowych , poczucia bezpieczeństwa i opieki (traumy) – nie wykształciły „pierwotnego zaufania”, jak i „śladowej autonomii i inicjatywy” 3/ Skład grupy - dzieci w wieku 5 -6 lat – do 4 w grupie (duże pragnienie bycia widzianym i otoczonym opieką) - dzieci w wieku od 8 r. ż – 6 w grupie (kreatywna różnorodność, bez utraty z pola widzenia pojedynczych osób)

• Konstelacja składu zależy od osobowości każdego z dzieci • Konstelacje trójkowe – niekorzystny wpływ (szczególnie gdy w grupie jest 5 osób – ryzyko, że utworzy się para, jedno dziecko zostanie samo) • Dziewczęta– chłopcy ( dziewczęta - większe skłonności do depresji i zahamowań tworzą przeciwwagę do chłopców – bardziej agresywnych w fantazjach wielkościowych) • Duże korzyści dla dzieci lękliwych, ruchliwych i agresywnych • Różnica wieku między dziećmi – do 1 roku, decyduje poziom rozwoju dzieci • Kontrakt - z dziećmi i rodzicami (powód zgłoszenia się dziecka, zasady, konieczność wprowadzenia okresu próbnego – 5 spotkań, czas trwania terapii –ok. 1 rok)

Setting – układ (określone warunki zewnętrzne) • Pomieszczenie - nie mniejsze niż 30 m kw; zbyt obszerne – skłania do zachowań-zredukowanych tylko do motoryki i tracą ekspresywny wymiar; zbyt małe – wpływa ujemnie na spontaniczność – nasila napięcie –wybuchy gwałtownych emocji • Pomoce – rekwizyty ( w tym duże kolorowe chusty); dzieci nie przynoszą zabawek z domu (rozwijają konieczność poradzenia sobie w życiu tylko z dostępnego materiału, prowadzenia negocjacji, wspieranie komunikacji i współżycia w grupie • Czas spotkania- 1 godzina, rozpoczynać grupę - dbając o nie przerywanie zajęć (ferie, urlopy itp. ) po upłynięciu 10 spotkań; 2 trenerów

Fazy psychodramy – faza początkowa • Faza początkowa – rozgrzewka – psychodrama symboliczna (pytanie w co się dzieci chciałaby dzisiaj pobawić) – wspólnie decydują o przestawianej historyjce • 1 krok – wprowadzenie do zajęć grupowych i poszukiwanie tematu - Werbalne startery (interwencja terapeuty na płaszczyźnie werbalnej) - Niewerbalne startery (interwencja terapeuty na płaszczyźnie niewerbalnej) 2 krok – wybór ról przez dzieci (kim chcą być i krótki opis roli), terapeuci pomagają w opisie roli 3 krok – urządzenie scenerii (tutaj nie ma widowni!! – nie ma typowej sceny). Całe pomieszczenie to przestrzeń zabawy!

Faza zabawy • Swoboda improwizacji; pierwsze opisy to wzór natomiast dynamika interakcji prowadzi w większości do zmiany planu przedstawienia • W czasie zabawy powstaje korzystna przestrzeń dla rozwoju. • W niej – dzieci mogą w coraz to nowej inscenizacji powtarzać ”złe sceny”, które musiały przeżyć, oraz wprowadzać „wymarzone sceny”. W inscenizacji dochodzi do rozładowania napięć, uczuć, następuje uczucie ulgi, rozładowania psychicznych zakłóceń i wykształcenie zdrowej akceptacji siebie samego. • Prowadzący służą przykładem – muszą być w stanie przejąć każdą rolę i wcielić się w nią kiedy zabawa wymaga stymulacji • Terapeuci nadają strukturę, aby zabawa nie utknęła w ”martwym punkcie”, nie była chaotyczna

Techniki • • • Zamiana ról Lustro Rozmowa z samym sobą Dublowanie, sobowtóry – Dublowanie empatyczne, wspierające, eksploracyjne, ambiwalentne

Zamiana ról • Dziecko zaznajamia się z rzeczywistością świata „TY” • U dorosłych - protagonista zamienia rolę z antagonistą • U dzieci – świadome, samoczynne dokonanie się zamiany w dzieciach • Dzieci aktualizując konflikty w nadawanych rolach, wprowadzają je na scenę - przekraczając role, odwracając sytuacje, zmieniając role bez zarządzania jej zamiany w czasie gry • Rzutują na terapeutów cechy tych ról i zmuszają ich do identyfikowania się z tymi cechami i odgrywania na scenie) • Terapeuta na scenie wchodzi w rolę antagonisty, ale też dostosowuje się do dodatkowych życzeń dziecka

Lustra • Sposób przekazu informacji o własnej osobie - zrozumienie własnego JA • U dorosłych protagonista w odzwierciedleniu swojego zachowania poprzez wspierające JA, które go naśladuje, jest konfrontowany – widzi samego siebie w lustrze – jakby „oczyma widza” • U dzieci - aktywny udział terapeutów w zabawie pokazuje dziecku odbicie jego sytuacji (np. dziecko w roli władczej, karzącej; terapeuta w roli pasywnej, cierpiącej) – wspieranie empatii! Rozmowa z samym sobą - u dorosłych to sformułowanie myśli, uczuć , które w przeszłości nie zostały wyrażone; u dzieci - terapeuci w zamianie roli otrzymują pozycje, na których znajdują się w rzeczywistym życiu dzieci; Terapeuci w rolach werbalizują za dzieci •

Dublowanie i sobowtóry • • Dublowanie – krótkotrwałe działanie w roli U dorosłych – prowadzący lub inny członek grupy występuje za protagonistą jako jego sobowtór U dzieci Sobowtór – towarzyszy dziecku dłużej (nawet przez całą zabawę), udzielając mu wsparcia; Prowadzący przejmuje role • Dublowanie empatyczne - terapeuta wczuwa się w sytuację dziecka poprzez narzuconą mu rolę i nawiązują z nim kontakt na wybranej przez nie pozycji w zabawie (na płaszczyźnie symbolicznej) • Dublowanie wspierające i sobowtóry – wspieranie kreatywności dziecka, poszerzania repertuaru jego ról i możliwości rozwojowych; Prowadzący reprezentuje nie dostrzeżoną jeszcze przez dziecko potrzebę, wzmacnia jego intencje

• Dublowanie eksploracyjne – terapeuta pozostając w swojej roli głośno prowadzi monolog, lub oboje terapeuci prowadzą dialog wyjaśniający np. dlaczego dziecko zachowuje się w taki sposób w grupie, mogą się tutaj pojawić interpretujące komentarze • Dublowanie ambiwalentne • U dorosłych - dwie osoby po lewej i prawej stronie protagonisty pokazują jego przeciwstawne tendencje • U dziecka - terapeuci w przyznanych im przez dzieci rolach, prowadzą odpowiednią rozmowę, przy założeniu, że każdy z nich reprezentuje przeciwstawną tendencję • Interpretujące interwencje - w psychodramie u dzieci wgląd dokonuje się przez działanie; Terapeuci poprzez odgrywanie ról dostrzegają i czują jako obiekty narzuconego im postępowania = otrzymują materiał do interpretowania procesów u dzieci; Udział terapeuty w zabawie= interpretacja poczynionych obserwacji czasami też podczas zabawy

Faza końcowa • Cel – to zamknięcie działania , zakończenie zabawy i umożliwienie krótkiej retrospekcji – odnoszącej się do wydarzeń spotkania • Fazę zabawy należy zakończyć na ok. 10 minut przed końcem zajęć. Terapeuci mówią np. „Nasz czas dobiega końca , nie jesteśmy. . . Zdejmują role stanowczo i do końca! Dzieci sprzątają salę po grze • Faza rozmowy po grze – krótka (inaczej niż u dorosłych) – pobudzanie dzieci do informacji zwrotnych –feetback) • Terapeuci pytają jak się czuły w zabawie, co się podobało, a co nie • Refleksja w fazie rozmowy wychodzi głównie od terapeutów. Informacja zwrotna z ról –nie tak istotna jak u dorosłych - nie wymagają tego od dzieci, ale sami terapeuci krótko opowiadają o tym, jak czuli się w rolach • Terapeuci nie interpretują działań dzieci