PSKYATRK BOZUKLUKLAR Alaaddin DEBGC Rehberlik ve Psikolojik Danma

PSİKİYATRİK BOZUKLUKLAR Alaaddin DEBGİCİ Rehberlik ve Psikolojik Danışma Uzmanı pdrattar@hotmail. com

PSİKİYATRİK SORUNLARI OLAN HASTAYA YAKLAŞIM . . . • Duygudurum, düşünce ve davranış bozuklukları primer bir psikiyatrik tanıya veya kişilik bozukluğuna bağlı veya metabolik anomaliler, ilaç toksisiteleri, fokal serebral lezyonlar, konvülsiyon bozuklukları veya dejeneratif nörolojik hastalıklara sekonder olabilir. • Yeni başlayan psikiyatrik semptomlarla başvuran her hasta altta yatan psikoaktif madde suiistimali ve/veya tıbbi veya nörolojik hastalıklar açısından değerlendirilmelidir.

MAJÖR PSİKİATRİK BOZULKLUKLAR

MAJÖR DEPRESYON Klinik Özellikler Genel popülasyonun %15'ini hayatlarının herhangi bir noktasında etkiler. Azalmış iritable bir duygudurum veya normal ilgi/keyif yokluğunda aşağıdaki semptomlardan 4'ü ile birlikte olduğunda tanı konur: İştah ve vücut ağırlığında değişiklik; İnsomni veya hipersomni Yorgunluk veya enerji kaybı; Motor ajitasyon veya retardasyon; Değersizlik, utanç veya suçlu 1 uk düşünceleri, Konsantre olma ve karar verme yeteneğinde azalma, Tekrarlayan ölüm veya özkıyım düşünceleri

v Majör depresyonu olan az sayıda hastada psikotik semptomlar da halüsinasyon ve delüzyonlar görülebilir. v bir çok hasta ''maskelenmiş depresyon''la başvurur, psikolojik sıkıntılarnı tarif edemezler ve bir çok yaygın somatik şikayetlerle başvururlar.

Majör depresyon çocuklarda ve adolesanlarda da görülebilse de depresif bir atağın başlangıcı tipik olarak 30 -40 yaşlarda olur. Tedavi edilmeyen ataklar 5 -9 ay içinde geriler; az sayıdaki bazı hastalarda kronik, tekrarlamayan depresyon görülür. v llk atağı geçiren tüm hastaların yarısı tekrarlayan bir seyir içine girerler ve ikinci atak iki yıl içinde olur. Duygudurum bozukluklarının aile hikayesi sıkça mevcuttur ve tekrarlayıcı bir seyir olabileceğini gösterir. v

v Majör depresyonlu hastalarda anormal uyku EEG'leri, anormal monoamin nörotransmisyonu ve hipotalamik – pituiter - adrenal (HPA) aksta fonksiyon değişikliği görülür. Bu bozukluklar tedaviyle ve depresif atağın gerilemesiyle düzelir. Majör depresyon manik depresif hastalığın ilk bulgusu olabilir.

ÖZKIYIM Hastanın bir özkıyım davranışı için yüksek riskli olduğunu gösteren özellikler şun. Iardır: v belirlenmiş bir plan ve metod, ve eğilim; v beraberinde olan alkol ve diğer psikoaktif madde kullanımı; v Psikotik semptomlar; v İleri yaş; erkekler; v Beyaz ırk; v Sosyal izolasyon; v Ciddi tıbbi hastalık

TEDAVİ vÖzkıyım düşünceleri olan hastalar hastaneye yatırılmalı ve bir psikiyatrist tarafından tedavi edilmelidir.

v Komplike olmamış, unipolar majör depresyonu (siklik bir duygudurum bozukluğunun parçası olmayan bir majör depresyon) olan diğer bir çok hasta psikiyatrist olmayan doktorlar tarafından tedavi edilebilir. Yani Siz

PANİK BOZUKLUK

PANİK BOZUKLUK v Toplumun %1 -2'sinde görülür; kadın: erkek oranı 2: 1 'dir. Başlangıcı ikinci veya üçüncü dekandadır. İlk başvuru hemen her zaman psikiyatri dışındaki doktorlara ve sıklıkla bir acil kliniğine muhtemel bir kalp krizi veya ciddi solunum problemleri nedeniyledir. Erken tanı ve tedavi morbiditeyi belirgin olarak azaltır.

Klinik Özellikler Ataklar genelde 10 -20 dakika sürer ve sonra yavaş bir şekilde kendiliğinden geçer v hayatı tehdit etmeyen koşullarda 4 hafta içinde dört veya daha fazla sayıda yaşanan panik atağa ilaveten aşağıdakilerden en az 4 tanesi v v v Dispne, çarpıntı, göğüs ağrısı veya göğüste rahatsızlık hissi, boğulma/boğularak ölme korkusu, baş dönmesi, vertigo, parestezi, sıcak ve soğuk basmaları, terleme, baygınlık, titreme, ölüm, Genellikle beraber görülen majör bir depresyonla ilişkilidir.

v Hastalık fark edilmez ve tedavi edilmezse hastalarda belirgin morbidite gelişir: hastalar dışarı çıkıp panik atak geçirmekten korkarlar ve bunaltı, agorafobi ve diğer fobiler geliştirmeye başlarlar; bir çok hasta alkol ve benzodiazepinler kullanır.

AYIRICI TANI v Hiper ve hipotiroidizm, v Feokromasitoma, v Kompleks parsiyel konvülsiyonlar, v Hipoglisemi, v İlaç alımı (amfetaminler, kokain, kafein, sempatomimetik nazal dekonjestanlar), v İlaç kesilmesi (alkol, barbitüratlar, opiyatlar, minör trankilizanlar).

TEDAVİ v Antidepresanlar v Psikoterapi v Antidepresanlar etkisini gösterene kadar anksiyolitikler

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU v. Fobik, panik veya obsesif kompülsif bozuklukların spesifik semptomları olmaksızın persistan, kronik anksiyetenin olmasıyla karakterizedir; v. Toplumun %2 - 3'ünde görülür.

Klinik Özellikler v Persistan motor hiperaktivite v Otomatik hiperaktivite v Geleceğe yönelik endişe ve korku v Tetikte olma v Sıklıkla sekonder depresyon

Hastalarda persistan motor hiperaktivite(titreme, yerinde duramama, kolay bir şekilde korkup sıçrama), v Otomatik hiperaktivite, geleceğe yönelik endişe ve korku (anksiyete, korku, bir felaket olacağı korkusu vs), v Tetikte olma (dikkatini başka yerlere verme, zayıf konsantrasyon yeteneği, uykusuzluk, sabırsızlık, iritabilite) vardır. v Bu semptomlar duruma bağlı olmaktan ziyade kronik ve yaygındır. Sekonder depresyon sıktır. v

TEDAVİ v Ağır vakalarda Benzodiazepinler (Psikolojik bağımlılık riski) v Diğer Anksiyolitikler ve veya Buspiron v Psikoterapi ve gevşeme eğitimi

OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK

OBSESİF-KOMPÜLSİF BOZUKLUK (OKB) v Toplumun %4 -6’sında görülür. v İstenç dışı ve saçma olarak kabul edilen v Obsesyon (istemeden olan inatçı düşünceler) v Kompülsiyonlar (tekrarlayan hareketler)

Klinik Özellikler Şiddet düşünceleri (sevilen bir insanın ölmesi) v Yanlışlık yapma korkusuyla saplantılı yavaşlık v Mikrop ve kirlenme korkuları ve aşırı tereddütler v Bir şeyin uygun yapıldığını doğrulamak için tekrarlayan kontroller v El yıkama, aşın tertiplilik ve düzene koyma davranışları v Yürürken adımlarını saymak gibi devam eden ritüeller. v

v Başlangıç genelde Adolesansta (%65 i 25 Yaşın altında) v Ailede Hastalık varsa OKB insidansı artar v OKB Süreci tam olmayan remisyonlarla epizodiktir v Ağır durumlarda tamamen eve kapanma görülür v Major depresyon, madde suiistimali ve sosyal bozukluk sıktır

TEDAVİ v Klomipramin ve SSRİ’ leri oldukça etkilidir v ilaç tedavisi ile birlikte bilişsel-davranışsal tedavi en etkili yöntemdir v Milli bir destek kuruluşuna hastayı refere etmek faydalı olabilir

POST TRAVMATİK STRES BOZUKLUĞU (PTSB)

POST TRAVMATİK STRES BOZUKLUĞU (PTSB) v Geçmiş travma öyküsü ve/veya anksiyete yanıtlarına eğilim. v Genelde adolesans ve erken erişkinlik te eğilim artar. v Travmatik bir olay sonrası erken psikolojik müdahale kronik PTSB riskini azaltabilir.

v tekrar yaşama, istemeden hatırlama, tekrarlayan rüyalar veya travmatik olayın tekrarladığını düşünme; v Kaçınma ve hissizleşme (travmatik olayı hatırlatan hareketlerden kaçınma) v uyanıklık, aşın tetikte olma uyku bozukluğu hafıza zayıflığı veya konsantrasyon zorluğu v. Travmatik olaya benzeyen veya onu simgeleyen olaylara maruz kalmanın semptomları şiddetlendirmesi

TEDAVİ v SSRI ve trazodon kombinasyonu v Trisiklik antidepresanlar v Duygudurum stabilizatörleri v Kişisel psikoterapi v Grup terapisi (Aynı travmayı yaşamış olanlarla birlikte)

İLAÇ KULLANIMI

İLAÇ KULLANIMI v. Erişkinlerde 4 ana grup psikiyatrik ilaç kullanılmaktadır v Antidepresanlar, v Anksiyolitikler, v Antipsikotikler, v Duygudurum stabilize edici ajanlar Psikiyatrist olmayan doktorlar her ilaç grubundan bir veya iki ilacı tanımalı ve endikasyonları, doz aralığı, etkinliği ve potansiyel yan etkileri bilimelidir.

TEMEL PRENSİPLER Kullanım süresi ve miktarı (Çoğu yanlış doz kullanımına ve sabırsızlığa bağlıdır) v İlaca alınan iyi yanıt değerlendirmesi v Farklı bir etki mekanizması olan ilaca geçiş v Polifarmasiden kaçının v Karaciğer Böbrek fonksiyonu bozuk olma olasılığı olan hastaları değerlendirin v Tedaviyi asla aniden kesmeyin v İlaç yan etkileri açısından hasta ve yakınlarını eğitin v

Antidepresanlar İsim Açıklamalar SSRI’lar Fluoksatin(Prozac) Sertralin(Zoloft) Paroksetin (Paxit) Fluvoksamin(Luvox) Normal Günlük Yan Etkiler Doz mg Başağrısı; bulantı ve diğer Gİ etkiler; sinirlilik; uykusuzluk 10 -40 cinsel disfonksiyon; başka ilaçların 50 -200 plazma seviyelerini etkileyebilir 20 -40 (Sertralin hariç); akaziti nadirdir. 50 -200 TCA’lar Amitriptilin(Elavil) Nortriptilin((Pamelor) İmipramin(Tofranil) Desipramin(Norpramin) Doksepin(Sinequan) Klomipramin(Anofranil) 100 -300 50 -150 100 -300 150 -300 Antikolinerjik (ağız kuruluğu, taşikardi, konstipasyon, idrar retansiyonu, görme bozukluğu, terleme, tremor, postural hipotansiyon kardiyak ieti gecikmesi; sedasyon kilo alma Günlük tek doz genelde yatmadan önce; çoğu TCA’nın kan seviyeleri bakılabilir, dozda ölümcül olabilir(letal doz=2 gr) nortriptilin özellikle yaşlılar tarafından iyi tolere edilen ilaçtır. 225 -400 Sinirlilik; flushing, riskli hastalarda konvülziyonlar; anoreksi; taşikardi; psikoz Günde üç kez kullanılır, SSRİ veya TCA’lara göre sehirel yönetkileri daha azdır, zihinde dikkat eksikliği bozukluğunda yararlı olabilir. Bulantı; başdönmesi; ağız kuruluğu, baş ağrısı, artan kan basıncı, anksiyete ve uykusuzluk Somnolens; kilo alımı, nadiren nötropeni Dozlar günde 2 -3 kez olarak verilir; SSRİ lara göre daha az ilaç -ilaç etkileşimleri; MAOİ leri ile birlikte kullanımı kontrendikedir Günde tek doz Dopamin Reuptake İnhibitörü Bupropiyon (Wellbutrin) Karışık Norepinefrin/ Serotonin Reuptake İnhibitörleri Venlafakin(Effexor) 75 -375 Mirtazapin(Remeron) 15 -30 Günlük tek doz genellikle sabahla rı; fluvoksatinin çok uzun bir yarılanma ömrü vardır. MAOİ’leri ile birlikte verilmemelidir

Anksiyolitikler İsim Ekivalon PO dozu, mg Etki başlama Süresi Yarı Ömrü Saat Açıklama Benzodiazepinler Diazepam(Valium) Flurazepam(Dalmane 5 15 Hızlı 20 -70 30 -100 Aktif metabolitleri; oldukça sedasyon yapıcı Flurazepam bir pro-drug dur, Metabolitleri aktiftir Oldukça sedasyon yapıcı Triazolam(Halcion) 0. 25 Orta 1. 5 -5 Aktif metabolitleri yoktur, özellikle yaşlılarda olmak üzere deliryum ve konfizyona neden olabilir Lorazepam(Ativan) 1 Orta 10 -20 Aktif metabolitleri yoktur, direkt olarak karaciğerde glukuronidle konjugasyona uğrar, oldukça sedasyon yapıcı Alprazolam(Xanax) 0. 5 Orta 12 -15 Aktif metabolitleri; çok fazla sedasyon yapmaz; spesifik antidepresan ve antipanik etkileri olabilir; tolerans ve bağımlılık hızla gelişir Klordiazepoksit (Libtium) okzazepam(Serax) 10 15 Orta Yavaş 5 -30 5 -15 Temazepam(Restoril) 15 Yavaş 9 -12 Aktif metabolitleri; orta sedasyon yapıcı etki Aktif metabolitleri yoktur, direkt olarak karaciğerde glukuronidle konjugasyona uğrar, Sedasyon yapıcı etkileri azdır Aktif metabolitleri yok, orta sedasyon yapıcı etki Klonazepam(Klonopin) 0. 5 Yavaş 18 -50 Aktif metabolitleri yok orta sedasyon yapıcı etki Benzodiazepin olmayan ilaçlar Buspiron(Bu. Spar) 7. 5 2 hafta 2 -3 Aktif metabolitleri; günde 3 kez verilir genel günlük doz 3 kez 10 -20 mg'dır; sedasyon yapmaz; alkolle adidtif Etkileri yoktur ajite demansiyel hastalarda ve Beyin hasarı olan hastalarda yararlıdır.