PSKOLOJS Psk Arzu HAYIRLI S B Ankara Meslek

İŞ PSİKOLOJİSİ Psk. Arzu HAYIRLI S. B. Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi Sağlık Slaytları http: //hastaneciyiz. blogspot. com

İŞ PSİKOLOJİSİ NEDİR? İş Psikolojisi klinik, endüstri ve sosyal psikolojinin iç içe geçtiği oldukça karmaşık bir alandır. Farklar psikolojisine dayanır. Endüstri psikolojisinden ayrılan yönü , bireysel farkların mekanik yasalarla bağdaşamadığını söylemesidir. Robot gibi, bir sistem içinde el, kol, vücut hareketlerinin programlanmış olarak tekdüze ve uzun bir süre devam ettirilmesini insan doğasına aykırı bulur.

ENDÜSTRİ PSİKOLOJİSİNDEN FARKLIDIR Çalışanlarda ortaya çıkan ciddi hastalıkların ve iş kazalarının önemli bir nedeni de , özellikle endüstride çalışanların da makine gibi değerlendirilmesidir. Endüstri ve organizasyonel psikoloji, çalışanın performansı , personel seçimieğitimi , ücret saptama, meslek sınıflaması , güdülenme, liderlik ve iş doyumu gibi konularda çalışır. Çalışanlar iş yaşamı boyunca sayısız tıbbi, sosyal ve psikolojik sorunlarla yüzedir. İnsanın işi, aktivitesi ve işine özgü çevre etmenleri ve bunların kişiye olan fizik, kimyasal ve psikolojik etkileri ile İŞ PSİKOLOJİSİ ilgilenir.

İŞ PSİKOLOGLARININ ÇALIŞMA ALANLARI Bu bağlamda iş psikolojisi, üretimin artması için insan faktörünü manipüle etmenin yanı sıra üretenin sağlığını da gözetir. Bu alandaki çalışmaları İş Psikologları yürütür. İş Psikologlarının çalışma alanları: Meslek Hastalıkları İş Kazaları Yorgunluk(monotomi) Erken ihtiyarlama dır.

Bu dört konu içinde ilk ikisi önemlidir. Endüstride iş kazaları ve meslek hastalıklarının oluştuğu çevre etmenlerinden fizik ve kimyasal çevre olumsuzlukları çalışanda nöropsikolojik belirtiler verir. Fizik çevre: Gürültü , ısı , ışık , titreşim , basınç… Kimyasalçevre: Madenler, solventler gazlar, asit ve alkaliler, tozlar, pestisitler. . .

MESLEK HASTALIKLARI OLGULARI Gürültülü işyerlerinde çalışanlarda bazı fizyolojik değişiklikler olduğu, kan basıncının yükseldiği vasküler hastalıklara , ülser ve stres reaksiyonlarına neden olduğu belirtilmektedir. Bir tekstil fabrikasında (gürültü ortalama 106 d. B)yapılan çalışmada olguların %20 si orta , %50 sinin kuvvetli düzeyde ruhsal bozukluk gösterdikleri ortaya konmuştur(kaygı düzeyi artmış, dikkat ve algı olmak üzere zihinsel işlevlerin tümü etkilenmiştir. )

Sıcakla iç içe çalışan cam fabrikası işçileri, olumsuz çevre koşularından etkilenirler. Tıbbi bulguların yanı sıra depresif yapı ve anksiyete tablosu belirgin bir şekilde öne çıkar.

Çalışanın işyerinde karşılaşabileceği toksik maddeler de davranışlarında bozukluklar yaratır. Örneğin zeka düzeyinde düşme, alandikkat-bellek bozukluğu, davranış boz. , el becerilerinde azalma, reaksiyon zamanında artma gibi bozukluklar, toksik madde maruziyetlerinin bazı sonuçlarıdır.

Özellikle kimyasal etkilenmelerde bu belirtiler fizyolojik belirtilerden çok önce ortaya çıkar. Meslek hastalığı belirlenmeden önce ortaya çıkan ve çok belirgin olan bu durumun tespit edilememesi : Meslek hastalıklarının erken ve doğru tanılanmasında büyük bir eksikliğe Çalışanın ve sosyal çevresinin olumsuz etkilenmesine(aile, iş arkadaşları…) İş performansının azalmasına ve ülke ekonomisinde kayıplara Can kaybıyla sonuçlanabilecek iş kazalarına neden olur

İŞ KAZALARINDA İNSAN FAKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ İş kazaları kişisel ve çevresel etkenlerden oluşur. Tüm iş kazalarının %80 ini kişisel etkenler oluşturur. Bunlar: Kişisel Özellikler(yaş, duygusal gerginlik, psikiyatrik hastalıklar, madde bağımlılığı. . . ) Fizyolojik Etkenler(fizik yorgunluk, fiziki aksaklıklar sağ veya sol elin kullanılamaması. . . ) Psikolojik Etkenler(duyusal denge, zeka düzeyi, reaksiyon zamanı, algı, dikkat. . . )

HER İŞ FARKLI BECERİLER GEREKTİRİR Örneğin el-göz koordinasyonu , yapılan işlerde görme duyusuyla ellerin ve kolların ortaklaşa uyum içinde birlikte çalışmasını ifade eder. Metal pimlere somun takmak, tornavida kullanarak küçük vidaları yerine vidalamak gibi faaliyetler gösteren bir çalışan eğer yetersiz psikomotor koordinasyon gösterirse, mesafe ve sürate ilişkin hatalı yargılamalarda bulunur. Sonuçta el-göz koordinasyonunun belli uzaklıklarda kullanılması gereken durumlarda bu uzaklıkların dışına çıkarak kaza yapar.

Bu özelliğin önemli olduğu çalışma alanlarından biri de şoförlüktür. Bu koordinasyonu yeteri kadar sağlayamayan şoförün kaza yapma olasılığı artar. Dikkat azalmaları, her zaman belirli bir dikkatin gösterilmesi gereken çalışma yaşamında ortaya çıktığı zaman işçi sağlığını ve iş güvenliğini tehdit etmeye başlar. Zeka düzeyi ya da daha genel ifadeyle zihinsel yetenek de bazı koşullar altında kaza yapma sıklığıyla ilişkili olan kişisel bir etmendir.

Reaksiyon zamanı uzun olan kişilerin havacılık ve uzay endüstrisinde çalışmaları durumunda, yapılan iş gereği kısa zamanda verilmesi gereken tepkilerin daha yavaş verilmesi anlamına gelir ki bu da iş kazalarına neden olur. Depresyon da önemli bir fonksiyonel bozukluktur ve kişi iş yapamaz , becerileri azalır ve iş kazalarına neden olur.

PSİKOTEKNİK Çalışanın psikolojisini anlamak, hem meslek hastalığını erken tanılamayı hem de iş kazalarını önlemeyi sağlar. Bunun için İş Psikologları psikolojik testlerden yararlanırlar. Bu testlerdeki normalden sapmalar kişinin iş kazası yapma olasılığı ve meslek hastası olup olmadığı konusunda önemli bilgiler verir. İş yaşamına dair birçok bilgiyi elde edebileceğimiz bu testler Almanya , Fransa , Japonya ve diğer Avrupa ülkelerinde çok popüler test araçları haline gelmiştir.

Bu testler: Zeka testleri Kişilik testleri Bellek testleri Algı testleri Öğrenme testleri Zihinsel yetenek testleri Duygudurum testleri Fobiler İlgi testleri olarak sıralanabilir. Bu testlerin uygulanmasında öncelikle iş analizi yapılır ve işin özellikleri belirlenir. Sonra bu işin özelliklerine bağlı olarak test bataryaları oluşturulur.

İŞ PSİKOLOJİSİ LABORATUVARLARI ÇALIŞMALARINDAN ÖRNEKLER Artık toplu taşımacılık yapamayacağını ileri süren bir şoför işyeri değişikliği talebi için hastaneye başvurur. Klinik değerlendirmenin yanısıra psikoteknik değerlendirme de yapılır. El-göz koordinasyon testi, reaksiyon zamanı , dikkat ve kişilik testleri uygulanır. Alınan sonuçlara göre çalışan, görsel uyaranlara düzenli, işitsel uyaranlara daha düzensiz tepkiler vermiştir. Kişilik testinde ise duygusal iktirarsızlık saptanmıştır.

Bu meslek açısından değerlendirecek olursak , çalışanın, beklenmedik uyarılara yavaş tepki vermesi ve duygusal dalgalanmalar yaşaması, şoför olarak çalışmasının uygun olmayacağını ve kazalara sebep olma potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir.

İşyerinde civaya maruz kalan bir hastaya beklenen meslek hastalığının tespiti için belli belirtiler özel yöntemlerle araştırılır. Hastaya çizdirilerek uygulanan organiste testlerden Bender Gesthalt uygulanır. Bir de yazı yazdırılır. Civa maruziyetinde Bender Gesthalt testinde normalden sapmalar görülür. Civa maruziyetinde yazı ve çizgilerin karakteristik bir titreklikte olduğu görülür. Bu titreşime ''Hatter's shakes'' denir.

Meslek hastalıklarında belli kimyasal maddeye maruz kalmanın neden olduğu motor bozukluğu , psikoteknik araçlar, deneyi yapanın kişilik faktörü işin içine girmeden ölçmeyi sağlar. Örneğin kurşun maruziyetinde el-göz koordinasyonlarının , dikkat fonksiyonun bozulduğu , reaksiyon zamanın yavaşladığı tespit edilmiştir.

SONUÇ OLARAK İş Psikolojisi , çalışma felsefesi ve sistemi açısından iş sağlığı ve güvenliğinin önemli bir bileşenidir. İşverenlerin çalışanlarda yüksek moral sağlayıp , üretimi arttırmak için başvurduğu bir disiplin olmasının çok ötesindedir. Ülkemizde çalışan sağlığıyla ilgili yapılanları örneklerle açıklamaya çalıştığımız bu alanda ciddi boşluklar bulunmaktadır. En başta Tuzla Tersanelerinde ve birçok işyerinde çalışanların ölümüyle sonuçlanan acı olaylar, insan faktörünün çalışma yaşamında göz ardı edilmesinin en canlı ve somut örnekleridir.

Çalışanların , özellikle de işçilerin hiçbir zaman kendisiyle bağdaştıramadığı ve kendi koşullarına yabancı iş güvenliği ve sağlığıyla ilgili afişler ve broşürlerle eğitilmeye çalışılması Çalışanın değil zeka düzeyi , eğitim durumunun bile anlaşılmadan çok riskli iş kollarında çalıştırılması Bireye göre iş, işe göre birey seçme sisteminin hayata geçirilmemiş olması İşverenin ''Eğitiyoruz ama işçiler hiç anlamıyorlar ve bu yüzden kazalar ve hastalıklar oluyor'' söylemini doğrular niteliktedir.