PSKOLOJNN ARATIRMA YNTEMLER PSKOLOJNN ARATIRMA YNTEMLER Her deiim

PSİKOLOJİNİN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

PSİKOLOJİNİN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Her değişim bir fark oluşturmaktır. Bilim de farkın peşindedir. Bilim adamı, • Bu farkı doğuran temel neden nedir? • Ya da bu konuda farkı nasıl oluşturabilirim? • Bu fark ne kadar anlamlıdır? ” gibi soruları cevaplamaya çalışır. Bilimi neden-sonuç ilişkisini betimleme uğraşısı olarak da tanımlayabiliriz.

PSİKOLOJİNİN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Her bilim dalı, alanı ile ilgili sorunlarını betimlemek, açıklamak, yordamak ve kontrol edebilmek için; kişisel kanaatleri değil, bilimsel yöntemleri kullanarak bilgi toplar ve bu bilgileri bilimsel teknikler kullanarak değerlendirir. Yöntem, her hangi bir işin yapılmasında veya bir sorunun çözümünde izlenmesi gereken en kısa, en uygun, en emin, en ekonomik ve en doğru yol ya da stratejidir. Bilimsel yöntem, belli bir konu ile ilgili toplanan veriler üzerinde gelişi güzel değil bir sistem içinde yapılan ve o konuda yeterli eğitim almış herkesin tekrar edebileceği düzeyde sınırlılıkları belirlenmiş nesnel, verilere dayalı ve düzenli bir çalışmadır. Bilim alanının özellikleri birbirinden farklı olduğundan; aynı adlı bir yöntem tüm bilim dallarında aynı nitelikte ve aynı yoğunlukta kullanılamamaktadır.

Gözlem Hemen hemen bütün bilimlerce kullanılmakta olan en eski yöntemdir. Olayları, oluşumları ve uyum etkinlikleri içinde, etkide ve katkıda bulunmadan, olayın belirgin ve ayırt edici özelliklerini belirlemek için izlemeye gözlem denilmektedir. Gözlem: • a) Doğal gözlem: insanların evde, okulda, işyerinde kendiliğinden yapılan davranışları etkide bulunmadan izlemek. • b) Sistematik ya da kontrollü gözlem: davranışların belli koşullar altında ve belli formatları dikkate alarak izlenmek.

Gözlem Psikoloji alanında doğal gözlem önemli bir yöntem olmasına rağmen, • a) Yapılan çalışmanın aynen tekrarlanma olasılığının olmadığı, • b) Gözlem yapanların sübjektifliği dikkate alındığında bu yöntemle toplanan bilgileri temel alarak genel sonuçlar çıkarmada dikkatli olmak gerekir. Doğal gözlemin bazı yetersizliklerini kısmen ortadan kaldıran yöntemlerden biri de, sistematik gözlemdir. • Sistematik gözlemde işin içine anket, test, envanter gibi ölçme araçları girerek gözlem yapılandırılır.

Görüşme, yüze gelen iki veya daha fazla birey tarafından belli bir amaçla sözel ve sözel olmayan iletişim tekniklerini kullanarak yaratılan bir etkileşimdir. Görüşme, önceden belirlenmiş bir amacı, yeri ve zamanı olan, belli bir düzen ve bütünlük içinde sürdürülen planlı bir etkinliktir. Bireyin çeşitli nitelikleri hakkında bilgi toplamaya yarayan bir araç, aynı zamanda psikolojik yardım vermeye yarayan bir süreç olan yapıtlı görüşme, sistematik bir gözlemdir.

Testler ve Envanterler Belli davranış ve durumları veya bu davranış ve durumlarla ilgili özellikleri ölçmede kullanılan araçlardır. Testler yoluyla toplanan verileri bilimsel çalışmalarda kullanılabilmesi için • a) Test ve envanterin belli ( güvenirlik, geçerlilik, objektiflik, kullanışlılık, objektiflik vb. ) teknik özellikler sahip olması, • b) Uygulayıcının bu konuda eğitimli olması gerekir.

Anketler Bilgi toplamak amacıyla kullanılan tekniklerin ve araçların yanında bir de anket kullanılmaktadır. Anketler test veya envanter değildir. Testler bir özelliğin niteliğini, anketler ise niceliğini belirlemek için kullanılır. Bir çalışma grubuna alınanların yaşı, cinsiyeti, medeni hali, öğrenim düzeyi gibi özellikleri anketler aracılığıyla belirlenirken; bu özelliklere bağlı nitelikler ise testler yoluyla belirlenebilir

Deney Koşulları araştırmacı tarafından belli bir düzene konularak yapılan incelemedir. Deneyi oluşturan tüm koşullara, deneyin değişkenleri denilmektedir. Bir deneyde en az iki değişken olmalıdır. Değişkenleri, araştırmadaki özelliklerine göre; • a) bağımsız değişken (neden) • b) bağımlı değişken (sonuç) olmak üzere iki grupta toplayabiliriz.

Deneyde gözlenen sonucu, bağımsız değişkenlerin dışında başka değişkenler de etkileyebilir. Deneyin düzenlenmesi aşamasında deneyci bu değişkenleri kontrol altına alır. Bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerinde etkili olup olmadığını, etkiliyse ne düzeyde etkili olduğunu, bu etkinin bağımlı değişkenin dışında doğal gelişim sonucu olup olmadığını belirleyebilmek için, çalışma grubu ikiye ayrılarak biri deney, diğeri kontrol grubu olmak üzere iki grup oluşturulur.

İstatistiksel Teknikler Bilimsel araştırma ve incelemelerden elde edilen veriler, sayı ya da semboller şeklindedir. Bu veriler, mevcut durumları ile ne anlam ifade ettiği belli olmayan ham bilgilerdir, bilimsel birer bilgi değildirler. Bunlara dayalı olarak geçerli sonuçlar çıkarabilmek için, verilerin bazı istatistiksel işlemlerden geçirilmesi gerekir. Psikoloji alanında kullanılan istatistiksel tekniklerin başında, farkların önem derecesi ve korelasyon tekniğini sayabiliriz.

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE ARAŞTIRMA MODELLERİ Bilimsel yöntem, genellemeler yapma ve bu genellemeleri gözlem yoluyla sınama sürecini içerir. İnsan davranışın gözlenmesi ve ölçülmesiyle psikoloji alanında bilimsel bilgi üretilir. Gelişigüzel gözlemler sıklıkla bir teori oluşturmak için gerekli olan hazırlayıcı fikirlerin ortaya çıkmasını sağlar. Hipotezler davranışların gözlemlenmesi ile test edilir, yeni gözlemler hangi teorinin geçerliliğinin devam ettiğini hangisinin ise son bulduğunu bize gösterir.

İlişkisel Modeller İlişkisel modelleri tanıtmadan önce değişken kavramını açıklamak gerekecektir. Gözlenebilen (ölçülebilen) ve farklı değerler alan özelliklere değişken denir. Yaş, eğitim durumu, cinsiyet, başarı düzeyi, sosyo-ekonomik düzey, zekâ gibi özellikler birer değişken olarak ele alınabilir. Ölçülen değişkenler arasındaki ilişkinin türünü ortaya koyan çalışmalar ilişkisel (korelasyon) araştırma adını alır. Bu tür araştırmalar sadece iki veya daha fazla değişken arasında bir ilişki olup olmadığını ortaya koyar.

Deneysel Modeller Deneysel çalışmaları açıklamadan önce bağımlı değişken, bağımsız değişken ve kontrol değişkeni kavramlarına açıklık getirmek konunun daha iyi anlaşılması bakımından önemlidir. Araştırmacının kontrolü altında olan değişken bağımsız değişkendir. Bağımsız değişken sonuç üzerinde etkisi araştırılan değişkendir. Bağımsız değişkenin farklı düzeylerine bağlı olarak değişen tepkiler ise bağımlı değişken adını alır.

Kendini Değerlendirme Araçları Görüşme, anket, test ve ölçekler, yetenek, kişilik özellikleri, tutum ve ilgileri ölçmek amacıyla kişilere soru sormayı içerir. Bu sorular bazen araştırmacı ile katılımcıların (denek) karşılıklı gelerek sözlü iletişim kurmasıyla gerçekleşir. Bu yönteme görüşme denir. Görüşmede katılımcıların verdiği cevaplar kayıt altına alınır. Görüşme, yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış veya yapılandırılmamış biçimde gerçekleştirilebilir.

Olay İncelemesi Bireyin geçmişi, ailesi ve çevresindeki kişilerle ilişkileri, sorunları gibi konularda bireyin kendisinden ve diğer kaynaklardan derinlemesine ve ayrıntılı bilgi toplama yöntemidir. Böylece durum analiz edilerek değerlendirilir. Olay incelemesi bir kişi ile yürütülen derinlemesine çalışmadır.

Kesitsel Desen Kesitsel desen ile farklı yaş gruplarından bireylerin performansları veya gelişimsel özellikleri karşılaştırılır. Kesitsel desen yaşa ilişkin farklılıklar hakkında bilgi edinmemizi sağlar, farklı yaşlardaki bireylerin performanslarında nasıl farklılıklar gösterdiklerine ilişkin sonuca bu desenle yapılmış çalışmalarla ulaşabiliriz.

Boylamsal Desen Boylamsal desen ile yürütülen çalışmalarda ise bir grup bireyin uzun bir zaman dilimi içindeki performansı değerlendirilir. Yani aynı denekler uzun yıllar boyunca tekrar incelenir. Bu nedenle, boylamsal desen yaş farklılıklarından ziyade yaşla birlikte değişen urumlar hakkında bilgi verir. Boylamsal araştırmalar kesitsel araştırmalardaki değişimin kaynağının yaş mı yoksa kuşak farklılıklarından mı meydana geldiğini ayırt etme sorununu ortadan kaldırır

Ardaşık Desen Ardaşık desen ile gerçekleştirilen araştırmalarda kesitsel ve boylamsal desenler tek bir çalışmada birleştirilir. Ardaşık desenle yürütülen çalışmalar genellikle farklı yaş gruplarından bireylerin katıldığı kesitsel desenle başlar. İlk değerlendirmeden belli bir süre sonra bazı katılımcılar tekrar değerlendirilir bu aşama çalışmanın boylamsal yönünü oluşturur. Sonraki değerlendirmede her yaş düzeyinden yeni katılımcılar çalışmaya dahil edilir.

-1. 09. 08. 07. 06. 05. 04. 03. 02. 01 0. 01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08. 09 +1 yüksek orta düşük orta yüksek yok

- r=0

Araştırma Yöntemlerini Kullanırken Dikkate Alınması Gereken İlkeler Araştırmada kullanılacak yöntemler seçilirken; • a) konuya uygunluğu, • b) çalışma grubu olarak seçilen insanın onurunu incitmemeye, • c) tüm canlıların haklarına saygılı olmaya özen gösterilmelidir. • d) deneğin yazılı olurunun alınması, • e) varsa deneyin riskleri ile olumsuz etkilerinin önceden açıklanması gerekir.

d) hayvanlar içinde acı, zorluk veya yalnızlık yaşatılmaması gerekir. • Anlaşılıyor ki araştırma, denekleri duygusal ve fiziksel açıdan örseleyici olmamalıdır. • Deneğin olurunun alınması, onlara amaçların açıklanması ve kullanılacak yöntem hakkında doğru bilgi verilmesi yerinde olacaktır. • Bir yöntemle elde edilen verilere dayanarak güvenilir sonuçlara ulaşılamayacağı, birbirlerini destekleyen araştırma sonuçlarına ulaşmadan da sağlıklı genellemeler yapılamayacağı unutulmamalıdır.

Bir araştırma ile edilen veriler, yordama yapmak, neden-sonuç ilişkisini açıklamak için yeterli değildir. Neden-sonuç ilişkisini açıklayabilmek için, diğer yöntemlerle toplanacak verilere de gereksinim duyulmaktadır. Genelleme yapabilmek için, seçilen çalışma grubunun yani, örneklemin, problem evrenini doğru yansıtması gerekir. Genellemenin sınırlılıkları açıkça belirtmelidir. Psikoloji alanında araştırma yapan bilim adamının, “insanın, değişmekte olan dünyanın değişmekte olan bir parçası olduğu” gerçeğini kesinlikle göz ardı etmemesi gerekir. Psikoloji alanında yapılan araştırmaların, bireysel farklılıkların ve insan deneyiminin çeşitliliğini göz ardı etmeyecek bir yaklaşım içinde yapılması gerekir.