Psikososyal Mdahale Hizmetleri 1 ZEL ETM VE REHBERLK

Psikososyal Müdahale Hizmetleri 1 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Program Akışı 2 Psikososyal müdahale hizmetleri nedir? Miladı Dayanağı/Uygulama prosedürü Kurumsal işleyiş şeması Psikososyal müdahale süreci Önleyici ve koruyucu PDR Hizmetleri Krize müdahale Psikososyal müdahale hizmet alanları Psikolojik bilgilendirme ve anlamlandırma Psikoeğitim Grupla psikolojik danışma Hedeflerimiz Öğretmenlerin sorumlulukları

Psikososyal Müdahale Hizmetleri Nedir? 3 Bakanlığımız görev, rol ve sorumlulukları bünyesinde, çocuk ve gençlerimiz ile onların ailelerine ve öğretmenlerimize yönelik gerçekleştirilen önleyici, koruyucu ve destekleyici çalışmaların tümüdür. Temel amaç, potansiyel ve var olan risklere yönelik tedbirlerin alınarak psikososyal gelişimin desteklenmesidir. Bu hizmetler, il/ilçe düzeyinde psikososyal müdahale ekipleri tarafından, okul düzeyinde ise psikolojik danışma ve rehberlik servisleri tarafından gerçekleştirilir.

Milat 4 1999 Marmara Depremi sonrasında Bakanlığımız bünyesinde oluşturulan «Psikososyal Koruma Önleme ve Müdahale Birimi» 2006 yılında Şube Müdürlüğü düzeyinde hizmet vermeye başlamıştır. Söz konusu çalışmalar halen «Rehberlik ve Araştırma Merkezleri Grup Başkanlığı» bünyesinde planlanmakta ve koordine edilmektedir.

Dayanak/Prosedür 5 MEB Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği Afetlerde Uygulanacak Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönergesi 2002/11 Nolu ve Psikososyal Müdahale Hizmetleri Konulu Genelge

İşleyiş 6 MEB Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü MEM İl Psikososyal Müdahale Hizmetleri Ekibi/RAM PDR Bölüm Başkanlığında Görevli Psikolojik Danışmanlar Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Servislerinde Görevli Psikolojik Danışmanlar

Süreç 7 Psikososyal Müdahale Hizmetleri ÖNLEY İCİ REHBE RLİK AİLELER LE ÇALIŞM A BECERİ GELİŞT İRME Tehdit unsuru uzak ÖNLEME KORUMA Tehdit unsuru görünürde Önleyici ve Koruyucu PDR Hizmetleri MÜDAHALE Zorlu yaşam olayına maruz kalma Krize Müdahale

Önleyici ve Koruyucu PDR Hizmetleri 8 Çocuk ve gençler Yöneticiler Önleyici ve Koruyucu PDR Hizmetleri Öğretmenler Anne Babalar

Krize Müdahale 9 Psikolojik Anlamlandırma Psikoeğitim Grupla Psi. Dan.

Psikoeğitim Programının Uygulama Şeması 10 Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü İl Psikososyal Müdahale Hizmetleri Ekibi/RAM Psikolojik Danışmanlar Okul Ekipleri Öğretmenler Öğrenciler Ana-babalar Uzman Ekip

Psikososyal Müdahale Hizmet Alanları 11 Psikolojik Bilgilendirme ve Anlamlandırma (Yetişkinlerin normalleşmesine yönelik psikolojik destek çalışmaları) Travma Sonrası Normal Tepkiler – Psikoeğitim Uygulamaları (3 öğretmen oturumu, 3 çocuk oturumu ve 2 anne baba oturumundan oluşur) Grupla Psikolojik Danışma – Çocuklara Yönelik Toparlanma Tekniklerinin Öğrenilmesi (Normalleşmede güçlük yaşayan çocuklara yönelik sunulan psikolojik destek çalışmaları)

Psikolojik Bilgilendirme ve Anlamlandırma 12 Afet sonrası bilişsel, duyuşsal ve fiziksel olarak bireylerin ortaya koydukları tepkiler konusunda bilgi paylaşımını amaçlayan grup çalışmalarıdır. Her bir oturumu üç saat sürer. İki oturumda tamamlanır. Bir grup en fazla 16 -18 kişiden oluşur. Katılımcıların kayıplarına ilişkin duygularını ve tepkilerini paylaşmalarına imkan sağlanır, daha ileri düzeyde psikolojik yardım alması gerekenler saptanır.

Travma Sonrası Normal Tepkiler. Psikoeğitim Uygulamaları 13 Bu çalışma ile okullardaki çocuklara, öğretmenlere ve anne babalara ulaşılması esastır. Amacı, bir afet sonrasında çocuk ve yetişkinlerin yaşantılarını normalleştirmek ve afetin etkileri konusunda çocuk ile öğretmen ve öğretmen ile veliler arasındaki iletişimi canlandırmaktır. Bu aşamada öncelik, öğrencilerle uygulamalar gerçekleştirecek öğretmenlerin eğitimini üstlenecek psikolojik danışmanların yetiştirilmesidir.

Grupla Psikolojik Danışma-Toparlanma Tekniklerinin Öğretilmesi 14 Psikoeğitim çalışmaları sırasında belirlenen, ileri düzeyde travmaya uğramış çocuklara, okul psikolojik danışma ve rehberlik servisleri ile rehberlik ve araştırma merkezlerinde, bu konuda eğitim almış merkezleri uzman psikolojik danışmanlar tarafından verilecek hizmeti tanımlamaktadır.

Gerçekleştirilecek Faaliyetler 15 Psikolojik bilgilendirme ve anlamlandırma çalışmaları Psikolojik danışmanlara ve öğretmenlere psikolojik destek faaliyeti Psikolojik Danışman eğitimleri Psikoeğitim, Psikolojik bilgilendirme ve anlamlandırma, Grupla Psikolojik Danışma Travma sonrası normal tepkiler-psikoeğitim uygulamaları öğretmenlere, öğrencilere ve anne abalara Grupla psikolojik danışma Uygulamaları İleri düzeyde etkilenen öğrencilere yönelik çalışmalar

Hedeflerimiz 16 Depremin öğretmenler, çocuklar ve ebeveynler üzerinde yarattığı olumsuz etkileri azaltmak Depremden en fazla etkilenen bölgelerde psikolojik hizmetleri güçlendirmek Nakil yoluyla Van’dan gelen öğrencilerimize ve ailelerine psikososyal destek sağlamak Okul temelli psikososyal müdahale uygulamalarını gerçekleştirmek

Öğretmenin Sorumlulukları 17 Çocuklara, eğitim ortamlarının yapısal durumu ve güvenliği ile ilgili doğru bilgiler vermek Psikoeğitim uygulamalarını gerçekleştirmek Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Servisi ve RAM ile işbirliği yapmak İleri düzeyde travma yaşadığından şüphelendiği çocukları Servise ya da RAM’a yönlendirmek

Zorlu Yaşam Olaylar. I ve Etkİlerİ 18 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Program Akışı 19 Travma nedir? Travma sonrası genel tepkiler Travmatik yaşantıları etkileyen nedenler Çocuklarda travma belirtileri Ergenlerde travma belirtileri Yetişkinlerde travma belirtileri

Travma/Zorlu Yaşam Olayları 20 Travma; · Yaşamımız için, · Vücudumuzun bütünlüğü için, · Sevdiklerimiz için, · Yaşam ve değer sistemlerimiz için ciddi bir tehdit içeren olağandışı her türlü olaydır.

Karşılabilinecek Travma Türleri 21 1. Ani, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan, sınırlı bir süre devam eden, başı ve sonu belli olan olaylar Örnek: doğal afetler, kazalar, ani kayıplar 2. Öngörülebilen, tekrarlayıcı ve sürekli yaşanan tehlikeler Örnek: savaş, cinsel taciz, takibe alınma, şiddet kullanılan koşullarda yaşama, eziyet, vb 3. Her iki travma / zorlu yaşam olaylarının bir arada görüldüğü durumlar Örnek: bir doğal afetten sonra ev içi şiddetin artması, ekonomik krizler gibi

Savaş ya da Kaç Tepkisi 22 Fiziksel Vücutta sempatik sistemin etkisi artar. Buna bağlı olarak; · Kan akışı beyne ve kaslara yönelir, · Göz bebekleri büyür, · Kalbin atım sayısı artar, kan basıncı yükselir, · Solunum sayısı artar, · Sindirim yavaşlar, mide asidi artar, · Ter bezi faaliyetleri artar, vb.

Savaş ya da Kaç Tepkisi 23 Davranışsal · Heyecan / kaygı ortaya çıkar, · Uyanıklık hali ve seçici dikkatte artış olur, · İştah ve üreme duygusunda azalma görülür, · Tehlikeyi anımsama durumları ortaya çıkar, · Kişilerarası ilişkilerde ilgi azalması ve duygusal uyuşukluk vb.

Travma Sonrası Genel Tepkiler 24 Çaresizlik Umutsuzluğa düşme Herşeyin kontrolden Güvensizlik çıktığı düşüncesi Utanç duygusu Suçluluk duygusu Ürkeklik, korkaklık Endişe, tasa Hiddet, öfke Katılık, duygusuzluk Zayıflık, kırılganlık Değersizlik Şaşkınlık Kendine acıma Anlamsızlık, boşluk İntikam duygusu Ne olduğunu anlayamama vb.

Sağ Kurtulmanın Neden Olduğu Duygu ve Düşünceler 25 · Mutlu · Müteşekkir, minnettar · Rahatlık · Gururlu · Şanslı olduğunu düşünme · Enerjik olma

Travma Sonrası Spesifik Tepkiler 26 Fiziksel Tepkiler Duygusal Tepkiler Bilişsel Tepkiler

Fiziksel Tepkiler 27 Yorgunluk, bitkinlik Uykusuzluk ve uyku sorunları Aşırı uyarılmışlık Somatik yakınmalar Bağışıklık sisteminin bozulması İştah bozuklukları

Duygusal Tepkiler 28 Şok Korku ve kaygılar Olayın tekrarlanması korkusu Yaralanmaktan ve ölmekten korkma Ailelerinden ayrı kalmaktan ya da yalnız kalmaktan korkma Gerçek hayatta ya da hayali yapılan yanlışlara verilen bir ceza olmasından korkma

Duygusal Tepkiler -229 Üzüntü Kendini suçlama Öfke ve huzursuzluk Anlaşılamama duygusu Çaresizlik Gerginlik, sinirlilik Ayrışma (disosiyasyon) Zihindeki bir anının, duygunun, düşüncenin, bilginin bağı diğer anı, duygu, düşünce, bilgiden ayrılmakta, kopmaktadır. Kişi, bazen bu anıya erişebilmektedir bazen erişememektedir. Disosiasyon durumunda bellek, bilinç işlevlerinde bir bozulma görülmektedir. Bu bozulma yapısal olmaktan çok pek çok psikolojik sorunda olduğu gibi işlevseldir. “Bu Şeyi Yaptım mı Acaba, Yoksa Aklımdan mı Geçti Bilemiyorum ” Çökkünlük

Bilişsel Tepkiler (Algısal, Görsel ve İşitsel Çarpıtmalar) 30 Algısal Çarpıtmalar: Zaman kavramının algılanmasındaki değişiklik: Sanki zaman duruyormuş ya da çok hızlı geçiyormuş gibi hissetme. Olaya ilişkin zaman sırasında karışıklık (özellikle çocuklarda gözlenir) Travma/zorlu yaşam olaylarını yordamaya ilişkin işaretlere duyarlılık (yer, insan, ses, koku, görüntü vb. bunlara eşlik eden duygular)

Bilişsel Tepkiler (Algısal, Görsel ve İşitsel Çarpıtmalar) 31 Görsel çarpıtmalar: Uzaklaşan görüntüler, artan detaylar İşitsel çarpıtmalar: Zayıflayan ya da güçlenen sesler Gerçek dışılık ve rahatsız edici imgeler Beden algısında değişiklik

İnanç Sistemindeki Değişiklikler 32 YAŞAM İÇİN GEREKLİ OLAN İNANÇLAR Dünya güvenli bir yerdir. Dünya adildir. Ben değerliyim. Kötü olaylar benim başıma gelmez. Evim en güvenli yerdir. (çocuklarda) Benimle ilgilenecekler. (çocuklarda) Bana bakan yetişkinler beni koruyacaklar. (çocuklarda)

Sarsılan İnançlar 33 Güvende değilim ve bir daha asla güvende olmayacağım. Kendi evim ve başka hiç bir yer benim için güvenli değil. Benim dünyam acımasız bir dünya ve bu dünyada neler olacağını önceden kestirmek imkansız. Kimse benimle gerçekten ilgilenemez; artık yalnızım. Tehlikelerden korunmam mümkün değil.

Sarsılan İnançlar -234 İyi bir insan olmadığım için, kendimi böyle güvencesiz ve çaresiz hissetmeyi hakediyorum. Bu felaket benim yüzümden oldu. Ben kötüyüm ve bu yıkım da bana verilmiş bir ceza. Bu bir daha olacak ve benim elimden hiç birşey gelmeyecek.

Sosyal Etkiler 35 Yer ve düzen değişikliği Ev, iş ve okul kaybı Komşuluk ve arkadaşlık kaybı Maddi kayıplar Alışkanlıkların kaybı

Travmanın Yarattığı Ruhsal Sorunlar 36 • Akut Stres Tepkisi • Travma Sonrası Stres Bozukluğu Travmayla karşılaşan kişi şaşkınlık içindedir, donakalır, ne yaptığının farkında değildir. Olayı hatırlamak istemez, bulunduğu yerden uzaklaşmaya çalışabilir veya amaçsız hareketlerde bulunabilir. Bir müddet sonra durumun farkına varır, başına gelenleri hatırlar ve felaketin boyutlarını kavramaya başladığında akut stres tepkisi gelişir.

Travmanın Yarattığı Ruhsal Sorunlar 37 Akut Stres Tepkisi Travma sonrası ilk dört haftada ortaya çıkar ve 2 gün ile 4 hafta sürer. Travma Sonrası Stres Bozukluğu Çoğu kez travmatik olayın yaşanmasından bir aydan sonraki dönemde ortaya çıkar. Etkisi birkaç ay sürebilir. Bazı bireylerde bu sürenin daha da uzun sürdüğü gözlemlenebilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Belirtileri 38 Travma sonrası stres tepkileri İstenmeden akla gelen düşünce ve görüntüler (Travmaya ait anılar canlanır, olayı yeniden yaşıyor ve görüyormuş gibi hissetme mevcuttur). Kaçınma tepkileri (Travmatik olayla ilgili olan düşünce, duygu, etkinlik ve mekanlardan kaçınması). Aşırı Uyarılma Tepkileri (Aşırı fizyolojik bir uyarılma- hızlı kalp atışı, avuç içlerinin terlemesi, konsantrasyon sorunları vb. / kas ağrısı, sırt ağrısı, karın ağrısı vb. belirtiler)

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Belirtileri 39 KRONİK TSSB Depresif ruh durumu Suçluluk duyguları Toplumdan/diğer insanlardan uzaklaşma Madde bağımlılığı tehlikesi

TSSB’nin Ortaya Çıkmasına Neden Olan Faktörler 40 Olaya İlişkin Faktörler Eğer travma/zorlu yaşam olayları: yaşamı tehdit olarak algılanıyorsa bireyin yaşam deneyiminin dışında ise günlük, sıradan, normal bir olay değilse birey tamamen kontrolünü kaybediyorsa yaşam beklentilerini yıkma özelliği taşıyorsa (yaşama ait beklediği güzel şeylerin yıkılması) ölüme şahit oluyorsa travma sonrası stres bozukluğuna yol açabilir.

TSSB’nin Ortaya Çıkmasına Neden Olan Faktörler 41 Ortama İlişkin Etmenler YAKINLIK: Kişinin olaya yakınlık derecesi (fiziksel yakınlık) Duygusal olarak yakınlık derecesi (psikolojik yakınlık) SÜRE: Travma / zorlu yaşam olaylarına maruz kalma süresi

TSSB’nin Ortaya Çıkmasına Neden Olan Faktörler 42 Bireye İlişkin Etmenler Baş etme becerileri zayıf ise Varolan destek kaynaklarının niteliği olumsuz ise Önceki deneyimleri (daha önce de travma/zorlu yaşam olaylarına maruz kalmışsa) Anne babanın travmadan etkilenme düzeyleri

Yaşa Bağlı Stres Tepkileri (0 -6) Yatak ıslatma, ağlama Hareketsizlik, donukluk Parmak emme Annenin dibinden ayrılamama Bağırsak kontrolünün kaybedilmesi Karanlıktan, hayvanlardan, yalnız kalmaktan, kalabalıktan korkma Dikkatsizlik 43 Aşırı hareketlilik, Seslere karşı aşırı duyarlılık Huzursuzluk ve kafa karışıklığı Konuşma güçlükleri Beslenme sorunları Karın ağrıları Sakarlık Olayı yeniden canlandırma Ölme isteği Cennete gitme isteği

Yaşa Bağlı Stres Tepkileri (7 -11) 44 Yatak ıslatma Akıl dışı korkular Huzursuzluk Söz dinlememe Annenin dibinden ayrılamama Baş ağrıları, karın ağrıları Görme veya duyma sorunları Okula gitmeyi reddetme Düşük başarı Kavga etme İlgi Kaybı Konsantrasyon eksikliği, dikkatin kolay dağılması Kabuğuna çekilme Şiddet içeren fanteziler veya oyunlar Olayı yeniden canlandırma Sakarlık İştah bozuklukları Fazla hareketlilik/hareketsizlik Dikkatsizlik Ölme isteği

Yaşa Bağlı Stres Tepkileri (12 -18) Kabuğuna çekilme ve kendini soyutlama Baş ağrıları, karın ağrıları Kaçma Depresyon ve üzüntü İntihar düşünceleri Hırsızlık, suç işleme Uyku düzeninde değişiklik, uykusuzluk, aşırı uyku, kabuslar Okul sorunları Kafa karışıklığı Şiddet içeren fantaziler 45 Olay hakkında konuşmaktan kaçınma Madde bağımlılığına yönelim Cinsel dışa vurum Sakarlık ve dikkatsizlik İlişki zorlukları İştahta değişiklik Saldırganlık Riske girme eğilimi Fazla hareketlilik, hareketsizlik Huzursuzluk

Yetişkinlerde Gözlenen Stres Tepkileri 46 Depresyon Uyku ve yeme sorunları Enerji kaybı Değersizlik ve suçluluk duyguları Umutsuzluk Kaygı ve huzursuzluk Ölüm düşünceleri vb.

Hedeflerimiz 47 Travmatik olayların normal psikolojik etkileri hakkında bilgilendirmek ve konuya ilişkin anlayışları geliştirmek, Bireysel tepkileri anlama ve paylaşma olanağını sağlamak, Travma sonrası stres tepkileri devam eden öğrencilerin tespit edilmesine destek olmak,

Travma ile Başetme Becerileri 48 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Ruhsal Sorunlarla Başetme Yolları 49 Ø Süreklilik ve bütünlük duygusunu onarmak Ø Fiziksel açıdan kuvvetli olabilmek Ø Duygusal açıdan toparlanabilmek Ø Düşünceleri toparlamak Ø Davranışları gözden geçirmek

Ruhsal Sorunlarla Başetme Yolları 50 ØSüreklilik ve bütünlük duygusunu onarmak Küçük ama gerçekleştirilebilecek sorumluluklar edinebilmek Sosyal bağları kaybetmemek/güçlendirmek Sevdiğimiz ve güvendiğimiz arkadaşlarla bir araya gelmek Travmayla ilgili sorunlar baş gösterdiğinde yalnız kalmamak Verilen tepkilerin doğal reaksiyonlar olduğunu unutmamak

Ruhsal Sorunlarla Başetme Yolları 51 ØFiziksel açıdan kuvvetli olabilmek Kendini asla ihmal etmemek Dinlenmek Mümkün olduğunca iyi beslenmek Kendine zaman ayırmak Spor yapmak

Ruhsal Sorunlarla Başetme Yolları 52 ØDuygusal açıdan toparlanabilmek Duygusal açıdan karşılabilinecek sorunlar hakkında bilgi edinmek Güçlü gözükmek için çaba gösterip üzüntü yaşamaktan çekinmemek Anlayışlı ve destek olabilen kişiler ile bağlantı içerisinde olmak Gerekiyorsa profesyonel destek almak

Ruhsal Sorunlarla Başetme Yolları 53 ØDüşünceleri toparlamak Yaşananların kontrolümüz dışında geliştiğini kavramak, Gösterilen tepkilerin normal olduğunu kabul etmek ve Yaşanan afetleri sadece kendi başımıza gelmiş ya da tekrar gelecekmiş gibi düşünmemek.

Ruhsal Sorunlarla Başetme Yolları 54 ØDavranışları gözden geçirmek Dünü bırakıp bugünü yaşamaya özen göstermek, Hayatımızı düzene koymak için çaba göstermek, Hayatımızdaki önceliklerimizi gözden geçirmek, Gereksiz gördüğümüz ve yapmak istemediğimiz şeyleri devre dışı bırakmak, Sevdiğimiz kişiler ile daha sık görüşüp daha kaliteli zaman geçirmek, Sizi rahatsız eden ve hoşlanmadığınız kişilerden uzak durmak.

Travmalarla Başetmede Kullanılabilecek Davranışsal ve Bilişsel Yöntemler 55 DAVRANIŞSAL YÖNTEMLER Kas gevşetme, zihni dinlendirme ve derin nefes egzersizleri yapma, Boş zamanları keyifli etkinliklerle geçirme, Fiziksel egzersiz yapma

Travmalarla Başetmede Kullanılabilecek Davranışsal ve Bilişsel Yöntemler 56 BİLİŞSEL YÖNTEMLER Endişe ve üzüntünün yaşandığı süreyi sınırlı tutmak, Olumsuz düşünceler geldiğinde bunlara engel olmak, Bulundukları çevrede kendi durumuyla diğer insanlar arasında olumlu karşılaştırmalar yapmak, Mevcut durumun olumlu taraflarını düşünmek. İrrasyonel düşünce kalıplarının rasyonele getirilmesi.

Travmatik Yas Süreci 57 NORMAL OLMAYAN YAS SÜRECİ Süre beklenenden uzun olabilir, Kişi kaybın ardından kendini öldürmek isteyebilir, Kişinin gerçekle bağlantısı kopabilir, Hayal görme veya normalde olmayan sesleri işitme vb. görülebilir, Aslında kişinin ölmediğine hala yaşıyor olduğuna veya tam aksine öldürülmüş olabileceğine inanma olabilir (gerçekte böyle olmadığı halde) Kayba bağlı derin suçluluk duygusu olabilir.

Yaş Düzeylerine Göre Yapılabilecekler 58 4 -6 YAŞ ihtiyaç duyduğunu hissettiğinizde onları sevin. yumuşak bir sesle konuşun. rahatlatmaya ve güven vermeye çalışın. oyun hamuruyla oynama, çizme ve boyama yoluyla duygularını ifade etmelerine fırsat verin.

59 7 -12 YAŞ duygularını ifade etmelerine yardım edin, sabırlı, ilgili ve esnek davranın, oyun oynamalarını teşvik edin, merak ettikleri şeyleri açıklayın, dikkatleri kolayca dağılabileceğinden okulda ve evde fazla çalışmalarını beklemeyin, basit ve yapılandırılmış görevler verin, ufak sorumluluklar almalarına fırsat tanıyın, ileride olabilecek başka travmatik olaylardan kandisini nasıl koruyacağını anlatın.

60 13 -18 YAŞ aile ve arkadaşlarıyla duygularını paylaşmalarına yardım edin, kabul, hoşgörü ve destek gösterin, gündelik faaliyetlere katılmalarını ve spor yapmalarını teşvik edin, okul başarısıyla ilgili beklentilerinizi azaltın, varsa travma sonrası yeniden yapılanma çalışmalarına katılmaları ve başkalarına yardım etmeleri için onları teşvik edin.

Bir Travma Ya Da Afet Sonrasında, Okul Ve Öğretmenlerin Çocukların 61 Yaşamlarında Çok Önemli Bir Yeri Vardır. ÇÜNKÜ: Okullar afetten sonra yıkılmış veya hasar görmüş olsalar bile, normalliği temsil eden ve eğitim yoluyla normal yaşama geri dönmeyi kolaylaştıran önemli kurumlardır.

Okulların ve Öğretmenlerin Rolü /62 Önemi Okulda bulunmak, oyun ve diğer okul etkinliklerine katılmak çocuklarda, özellikle travmatik yaşantı dönemlerinde çok ihtiyaç duydukları, süreklilik, değişmezlik ve normallik hissinin oluşmasına yardımcı olur. Okulda bulunmak ve etkinliklere katılmak çocukların gereksinimlerini daha kolaylıkla iletmelerine neden olur. Öğretmenler eğitim ve öğretim görevlerinin yanı sıra çocukların mutlu ve sağlıklı büyümelerine yardımcı olacak bir gelişme ve öğrenme ortamı yaratırlar. Çocuklarla daha çok birlikte oldukları için, onların gereksinimlerini herkesten iyi bilir ve gerektiğinde onlara yardım edebilirler. Öğretmenlerin yardımıyla , daha ileri düzeyde psikolojik yardıma gereksinim duyan çocuklar belirlenebilir.

Travmatik Olaydan Sonra Normalleşmeye Öğretmenlerin Katkısı 63 Çocukların afetlerin nasıl ve neden olduklarını anlamalarına yardım ederek Travmatik olaylar sonrasında insanların verdiği normal tepkiler hakkında onları bilgilendirerek Çocuklarla birlikte onların duygusal olarak iyileşmelerine yardımcı olacak sınıf etkinlikleri düzenleyerek Öğretim etkinliklerini çocukların ihtiyaçlarına göre uyarlayarak ve ihtiyacı olan çocuklara daha fazla eğitim desteği vererek Çocuklar üzerinde özel iletişim teknikleri kullanarak Sınıfta sıcak ve destekleyici bir sosyal ortam yaratarak Çocukların kayıplarla, acı veren anılarla ve duygularla başa çıkmalarına yardımcı olacak etkinlikler düzenleyerek Çocukların iyileşme sürecini kolaylaştırmak için okul ve aile arasında işbirliğini güçlendirerek

İletişim 64 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Çocuğu Dinleme Yöntemleri 65 Çocukları dinlediğimizi sanırız, oysa çocuk konuşurken sürekli ikaz, hatırlatma, önerilerde bulunma, fikir yürütme gibi müdahalelerle çocuğu aslında dinlemediğimiz zamanlar vardır. Sorunu olan veya kendinden bir şey anlatmaya çalışan bir kimseye uyarı, ikaz, yargılama gibi müdahaleler, konuşan kişinin susmasına veya kendini duyulmamış hissederek küsmesine, içine kapanmasına neden olur. Bu gibi müdahalelere İletişim Engelleri diyoruz. İletişim engelleri 12 ana başlık altında toplanmıştır.

İletişim Engelleri 66 1 - Emretme, yönetme “Yapman gerekir…. ” «…yapacaksın» “yapmak zorundasın…” * Korku ya da aktif direnç yaratabilir; * Söylenenlerin tersini “denemeye” davet edebilir; * İsyankar davranışa ya da misillemeye yol açabilir. 2 - Uyarma, tehdit etme (gözdağı verme) “…yapamazsan…. olur” “ya yaparsın, ya da sonucuna katlanırsın” * Korku, boyun eğme yaratabilir; * Söz konusu sonuçların gerçekten meydana gelip gelmeyeceğini “denemeye” yol açar; * Gücenme, kızgınlık, isyankarlığa neden olabilir.

İletişim Engelleri 67 3 - Ahlak dersi verme, vaaz etme “…yapmalıydın” “senin sorumluluğun” “şöyle yapman gerekir” «bu şekilde konuşman çok ayıp» * Zorunluluk ya da suçluluk duyguları yaratır ; * Çocuğun durumunu daha şiddetle savunmasına yol açabilir (Kim demiş? ) 4 - Öğüt verme, çözüm getirme, fikir verme “Ben olsam…” “Neden…yapmıyorsun? ” “Bence…” “sana şunu önereyim…” * Çocuğun kendi sorunlarını çözmekten aciz olduğunu ima eder; * Çocuğun sorunu bütünüyle düşünüp, değişik çözümler getirip seçenekleri denemesine engel olur; * Bağımlılık ya da direnme yaratabilir.

İletişim Engelleri 68 5 - Mantık yoluyla inandırma, tartışma “ İşte şu nedenle hatalısın…” “olaylar gösterir ki…” “ Evet ama…” “Gerçek şu ki. . : ” * Savunucu tutumları ve karşı koymayı kışkırtır; * Çoğunlukla çocuğun iletişimi kesmesine ve artık dinlememesine yol açar; * Çocuğun kendini beceriksiz ve yetersiz hissetmesine neden olabilir. 6 - Yargılama, eleştirme, suçlama “ Olgunca düşünmüyorsun…” “Sen zaten tembelsin…” * Yetersizlik ve yanlış değerlendirme anlamı taşır; *İthamdan ötürü çocuğun kendini kötü hissetmesine neden olur. * Çocuğun olumsuz bir yargıya hedef olma ya da azarlanma korkusuyla iletişimi kesmesine yol açar; * Genellikle çocuk yargı ve eleştirileri gerçek olarak algılar (ben kötüyüm) ya da karşılık verir (siz de daha mükemmel değilsiniz!)

İletişim Engelleri 69 7 - Övme, görüşüne katılma, teşhis koyma “ Çok güzel!. . . ” “ Haklısın, o öğretmen berbat birine benziyor” “ Bence harika bir iş yapıyorsun. . ” * Ailenin beklentilerinin çok yüksek olduğunu ima eder; * İstenilen davranışı yaptırabilmek için söylenen, içtenlikten yoksun bir manevra gibi algılanabilir; samimiyetsizlik olarak hissedilebilir. * Çocuğun öz- imgesi (kendini algılayışı) ile övgü uygun değilse çocukta kaygı yaratabilir. 8 - Ad takma, gülünç duruma düşürme “ Seni koca bebek seni…” «Hadi oradan süpermen» “ Hadi sen de sulu göz!” * Çocuğun kendini değersiz hissetmesine, sevilmediği kanısına varmasına yol açabilir; * Çocuğun öz-imgesi üzerinde çok olumsuz etkileri olabilir; * Genellikle karşılık vermeyi tetikler.

İletişim Engelleri 70 9 -Tahlil etme, teşhis koyma “ Senin derdin nedir biliyor musun? ” “Herhalde çok yorgunsun? ” “ Aslında sen öyle demek istemiyorsun” * Tehdit edici, tedirgin edici olabilir ve başarısızlık duygusu uyandırabilir; * Çocuk kendini korumasız, kıstırılmış hisseder, kendisine inanılmadığı kanısına varabilir; * Çocuk, yanlış anlaşılma endişesi iletişimi keser. 10 - Güven verme, teskin etme, teselli etme “ Aldırma…Boş ver, düzelir. . ” “Hadi biraz neşelen. . ” “ Zamanla kendini daha iyi hissedersin. . ” * Çocuğun kendini “anlaşılmamış” hissetmesine neden olur; * Kızgınlık duyguları uyandırır (Size göre kolay tabii!) * Çocuk genellikle mesajı “Kendini kötü hissetmen doğru değil” biçiminde algılar.

İletişim Engelleri 71 11 -İncelemek, araştırmak, soruşturmak “ Neden? . . . Kim? . . . Sen ne yaptın? . . . ” * Sualleri cevaplama genellikle eleştiri veya zorunlu çözüm getirdiğinden, çocuklar genellikle hayır demeye, yarı doğru cevap vermeye, kaçamağa yönelir ve yalan söylerler; * Sorular genellikle soru soranın nereye varmak istediğini açıklamadığından, çocuk korku ve endişeye kapılabilir; * Öğretmenin endişelerinden doğan sorulara cevap vermeye çalışan çocuk kendi sorununu gözden kaçırabilir. 12 - Konu değiştirmek, işi alaya vurmak, “Daha güzel şeylerden konuşalım…” “Sen neden dünyayı yönetmiyorsun? ” * Yaşamın güçlükleriyle savaşmak yerine, onlardan kaçınmak gerekli, mesajını ima edebilir,

İletişimin Temel Kuralları (1) 72 Konuşulanları yarıda kesmeyin Yargılamayın Ve eleştirmeyin Çok fazla konuşmayın Kişiler hakkında Yorum yapmayın Anlatılanlara gülmeyin İnsanları utandırmayın Dinlerken başka Şeyler yapmayın Saldırgan Tavırlar takınmayın Kişileri karar vermeye Yorum yapmaya zorlamayın Savunmaya geçmeyin Sadece dinleyin Duygularınızı Gizlemeye çalışmayın Birisi ağlamaya Başladığında tedirgin olmayın Zıtlaşmayın ve tartışmayın

İletişimin Temel Kuralları (2) 73 Yeri ve zamanı uygun Olduğunda şaka yapın Ve gülümseyin Göz teması kurun Daha iyi anlamak için Sorular sorun Dikkatli bir şekilde Dinleyin ve dinlediğinizi Davranışlarınızla belli edin Geri bildirim verin Empatik, sabırlı ve Kabul edici olun Gerçekçi ve belirli Önerilerde bulunun Yumuşak bir sesle Ve acele etmeden Konuşun Çocukla yüzyüze Konuşun, Gerekirse yere yanına oturun Açık uçlu sorular sorun Basit ve anlaşılır Bir dil kullanın

İletişim Engelleri 74 İletişimde dinlemek ve anlamaya çalışmak yerine hemen yargılamak Tek bir olaydan giderek kişiyi tanıdığımızı düşünmek Kendimizi ifade etmekten kaçınmak, onun yerine anlaşılmayı beklemek Konuştuğumuzda da herkesin bizim düşünce ve duygularımızı hemen anlayıp onaylaması ve paylaşması gerektiğine inanmak. Kendi kişisel algımızı gerçekmiş gibi düşünmek.

Neden Dinlemeyiz? 75 Eğer karşımızdakinin ne söyleyeceğini biliyorsak (Bildiğimizi zannedersek) dinlemeyiz Hoşumuza gitmeyen bir şeyi duymak istemeyiz. Hoşlanmadığımız bir insanın söylediklerini dinlemekte zorlanırız. Karşımızdaki daha sözüne başlar başlamaz cevap hazırlamaya başladığımız için ne dediğini duyamayız.

Nasıl Daha İyi Dinleriz? 76 Konuşurken dinleyemezsiniz konuşmayı kesin ve dinlemeye istekli olduğunuzu gösterin Kendinizi konuşanın yerine koyun. Onun bakış açısını, tutumlarını, değerlerini ve yaşını göz önüne alarak anlamaya çalışın Onu daha iyi anlamak için sorular sorun. Dikkatinizi konuşulanlara verip, duygularınızı kontrol etmeye çalışın

Genellikle Çocuklarımızı Nasıl Dinleriz? 77 * Çocuğun duygu ve fikirlerini dinlemeyiz, başka şeylerle ilgileniriz. * Kendi fikirlerimizi kabul etmeye zorlarız. * Sonuçta çocuğun hislerini belirtmeye çalıştığı konuşma, tartışmaya dönüşür. * Çocuğun derdini dinlemeden ona öğüt verir , sonra da tehdit ederiz. * Çocuk hırçınlaşır, biz de çocuğu yaramazlıkla suçlarız.

Dinlenmeyen Çocuklar Neler Hisseder, 78 Nasıl Davranışlar Sergiler? Çocuklar kendilerini önemsenmemiş ve dışlanmış hissederler, güvensiz olurlar. Ayrıca dinlenmedikleri için konuşma ihtiyacı hissetseler bile konuşmamayı tercih edebilirler. Sözle kendilerini ifade etme fırsatı verilmediği için duygularını hırçın ve saldırgan davranışlarla ifade ederler. Dertlerini dışarıdan başkaları ile paylaşmaya çalışırlar. Başkalarının onun için karar vermesini bekleyen çocuklar olurlar. Siz bir şeyler anlatırken nasıl dinlenmek istersiniz?

Çocukları Daha Etkili Dinlemek İçin Biz Neler Yapabiliriz? 79 Onu Nasıl Dinlemeliyiz? * Çocuğun ne dediğini dikkatle, can kulağı ile dinlemeliyiz. * O anda bir işle uğraşıyorsak onu bırakıp, çocuğa yönelmeliyiz. * Dinleme sırasında çocukla aynı hizaya gelip, çocuğun yüzüne bakmalıyız. * Hislerini paylaşmalıyız. (Hak vermek gerekmez, bunu hak vermeden de sadece hislerini anladığınızı ona hissettirebilirsiniz)

Çocuğa Onu Dinlediğimizi Nasıl Belli Edebiliriz ? 80 Başımızı sallayarak, ’evet’, ’anlıyorum’, hımm’ «devam et» gibi kelimelerle çocuğu dinlediğimizi belirtebiliriz ya da çocuğun söylediklerini anladığımızı belirten bir tekrar yapabiliriz. Çocuğun duygularını isimlendirerek, duygularını ifade etmesine yardımcı olabiliriz.

81 ÖĞRETMEN OTURUMLARI

ÖĞRETMEN OTURUMLARI 82 AMAÇ: Yöneticileri, Öğretmenleri, ve okulda görevli diğer kişileri Psikoeğitim programı, travma ve travma tepkileri, travmadan sonra okulun toparlanmadaki önemi ve rolü konularında bilgilendirmek

ÖĞRETMENLERLE ÇALIŞMANIN ANA HATLARI-1 83 Her toplantıdan önce o toplantıyla ilgili olan ekleri çoğaltın ve bunları toplantı sırasında katılımcılara dağıtın. Yapılan çalışmaların başarısı açısından bu toplantıların yürütüleceği ortam çok önemlidir. Toplantıları yapacağınız odayı ve sandalyeleri, katılımcıların kendilerini rahat hissedecekleri bir ortam yaratacak biçimde düzenleyin.

84 Toplantıları önceden planlayın ve malzemelerinizi önceden hazırlayın. Bu hazırlığı önceden yapmak sizin seminere zamanında başlamanıza ve zaman baskısı olmayacağı için kendinizi rahat hissetmenize yardımcı olacaktır. Seminere kendinizi tanıtarak başlayın. Daha sonra, katılımcıları seminerin amaçları hakkında bilgilendirin ve ana bölümlere geçin. Seminerin bitiş zamanını ve ne zaman ara verileceğini belirtin ya da katılanlarla birlikte kararlaştırın. Her toplantı sonunda bir daha ki toplantının tarihini, saatini ve yerini mutlaka belirtin.

ÖĞRETMENLERLE ÇALIŞMANIN ANA HATLARI-2 85 Seminerler süresince “İletişimin temel Kuralları” Kuralları ndaki önerilere uyarak iyi bir dinleyici olmaya çalışın. Açık ve esnek olun, savunucu veya saldırgan olmayın ve işimizin ders vermek değil, paylaşmak ve birlikte öğrenmek olduğunu unutmayın. Hata yaptığınızı düşündüğünüzde üzülmeyin, ancak bir sonraki seminerinizin daha iyi olması için çaba gösterin. Seminere katılan öğretmenlerin sınıflarında çocuklarla yapacakları oturumlar ve ana-baba toplantıları için planlar hazırlamalarına yardımcı olun. Daima bir meslektaşınızdan ve (varsa) uzman ekibinizden süpervizyon ve destek alın.

ÖĞRETMENLERİN KATKISI 86 1. Çocukların afetlerin nasıl ve neden olduklarını anlamalarına yardım ederek. 2. Travmatik olaylar sonrasında insanların verdiği normal tepkiler hakkında onları bilgilendirerek. 3. Çocuklarla birlikte onların duygusal olarak iyileşmelerine yardımcı olacak sınıf etkinlikleri düzenleyerek. 4. Öğretim etkinliklerini çocukların ihtiyaçlarına göre uyarlayarak ve ihtiyacı olan çocuklara daha fazla eğitim desteği vererek. .

ÖĞRETMENLERİN KATKISI 87 1. Çocuklar üzerinde özel iletişim teknikleri kullanarak. 2. Sınıfta sıcak ve destekleyici bir sosyal ortam yaratarak 3. Çocukların kayıplarla, acı veren anılarla ve duygularla başa çıkmalarına yardımcı olacak etkinlikler düzenleyerek. 4. Çocukların iyileşme sürecini kolaylaştırmak için okul ve aile arasındaki işbirliğini güçlendirerek.

TRAVMATİK BİR OLAYDAN SONRA ÇOCUKLAR İÇİN İLETİŞİM NEDEN ÖNEMLİDİR? 88 Çocuklar genellikle acı veren yaşantılarıyla ilgili olarak kendilerini ifade edemeyebilir veya etmek istemeyebilirler. Ancak karşılarındaki kişinin kendileriyle ilgilendiğini ve onu dinleyip anlayabileceğini açık bir biçimde hissederlerse yaşantılarını paylaşmaya daha çok gönüllü olurlar. Yetişkinler çoğunlukla, çocukların başlarından geçen travmatik yaşantıları hakkında konuşmaya teşvik etmenin uygun olmadığını; hatta bazı yetişkinler çocukların olan biteni anlama düşünebilmektedir. kapasitelerini yetersiz olduğunu

ÇOCUKLAR NEDEN KONUŞMAK İSTEMEZLER? 89 Çocuklar kendileri ve özel yaşantıları hakkında konuşmaya pek alışık olmayabilirler. 1. Daha önce, bu gibi konularda kendilerini ifade etmek için hiç cesaretlendirilmemiş olabilirler. 2. 3. Duygularını tanımlamakta zorlanıyor olabilirler. 4. Travmatik olaydan bahsetmek onlara acı veriyor olabilir. 5. Yetişkinlerden korkuyor veya onlara güvenmiyor olabilirler. Yetişkinlerin kendilerini anlamayacaklarını düşünüyor olabilirler. 6. Yetişkinleri üzmek ya da endişelendirmek istemiyor olabilirler. 7.

ÇOCUKLARLA ÇALIŞMANIN ANA HATLARI 90 ü Bilgi verirken açık ve kesin bir dil kullanın. ü Öğrencileri konuşmaları için zorlamayın, istedikleri zaman tartışmaya katılmalarına izin verin. ü Önemli fikirlerini, özellikle kullandıkları başa çıkma yöntemlerini vurgulayın. ü Bu önemli fikirleri, özellikle başa çıkma yöntemlerini tahtaya yazın. ü Öğrencilerin yaptığı olumlu yorumlara geri dönün ve bunları pekiştirin.

91 ÖĞRENCİ OTURUMLARI

ÇOCUKLARLA ÇALIŞMANIN ANA HATLARI 92 ü Diğer arkadaşlarının da benzer duygu ve yaşantılar geçirdiğini göstererek öğrencilerin tepkilerini normalleştirin ü Öğrencilere kendi tepkilerinin doğal olduğunu söyleyerek varsa travmatik bir yaşantıya verdikleri tepkiyi onaylayın ü Travma sonrasında yaşadıklarının ve tepkilerinin anlaşılabilir ve kabul edilebilir olduğunu anlamalarına yardımcı olmak

Çalışmanın Sonunda Yapılacaklar! 93 1. Tartışmanın önemli noktalarından bazılarını, özellikle başetme yöntemlerini özetlemeye çalışın. 2. Tepkileri normalleştirmeye devam edin. “Bunlar normal tepkilerdir, diğer çocuklar da bu şekilde hisseder” gibi. 3. Duygularını onaylamaya devam edin. “Neden bu şekilde hissettiğini anlıyorum, bu çok doğal ve normal” şeklinde. 4. Bitirmeden önce, sormak ya da eklemek istedikleri bir nokta olup olmadığını sorun. 5. Bu konular hakkında her zaman sizinle konuşabileceklerini söyleyin.

RESİM YAPMA ETKİNLİKLERİNİ UYGULARKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR… 94 ü Çocuklara resim yaparken amacın güzel resim yapmak değil duygu ve düşüncelerini kendileri açısından ifade etmek olduğunu belirtin. ü Her türlü çizime izin verin, somut veya soyut tüm resimleri kabul edin. ü Resim yaparken aralarında dolaşıp çocukları çizmeye teşvik edin, ancak zorlamayın. ü Çocuklar isterlerse resimlerini saklayabilir, çöpe atabilir veya hiç kimseye göstermeyebilirler. ü Resmi, bir iletişim aracı olarak düşünün. Renk ve biçimler her çocuğa farklı şeyler ifade edebilir. ü Resim çocuğun duygu ve düşüncelerinin sadece bir kısmını yansıtır. Tek bir resimden yola çıkarak çocuğun bütün kişiliği hakkında yorum yapmayın ve yapılmasına izin vermeyin. Eğer resim hakkında konuşmak isterse çocuğa resmin ne ifade ettiğini sormak onu daha iyi anlamanıza yardımcı olabilir.

95 VELİ OTURUMLARI

ANNE-BABALARLA ÇALIŞMANIN ANA HATLARI 96 ü Ana - babaların toplantılara katılımlarını sağlamak için çağrı mektuplarının mutlaka onlara ulaşmasını sağlayın. Eğer mektupları öğrenciler yoluyla ana-babalara ulaştırıyorsanız onlara okulda yapılmakta olan Psikoeğitim programından kısaca bahsederek, bu toplantıların ne amaçla yapıldıklarını ve neden önemli olduklarını açıklayın. ü İşlenecek konular, ana-babaların gereksinim ve ilgilerine bağlı olarak 4 ayrı toplantıda tartışılabilir ya da tek ve uzun bir toplantıda tartışılmak üzere birleştirilebilir. ü Çocukları aynı sınıfta olan ebeveynleri aynı grupta toplayabilirsiniz. Eğer kalabalık olursa bir sınıfın anababalarından iki ayrı grup oluşturabilirsiniz.

ANNE-BABALARLA ÇALIŞMANIN ANA HATLARI 97 ü Toplantılara başlamadan önce el kitabının arkasında ek olarak verilen okuma malzemelerini çoğaltın ve bunları toplantıdan önce dağıtın. ü Ana-baba toplantılarına kendinizi tanıtarak başlayın ve onlara okulda yürütülmekte olan Psikoeğitim programını ve amaçlarını açıklayın. ü Bu psikososyal destek programının bir parçası olarak, ana-babalara travmatik bir olayın etkileri ve ailelerde yarattığı stres konusundaki bilgileri paylaşacağınız seminerler yapacağınızı anlatın. Bu seminerlerin yaşanacak her hangi bir travma, ölüm, üzücü olay (yangın, kaza, sel gibi) sonrasında kendilerini ve çocuklarını anlamak ve toparlanmak için yararlı olacaklarını vurgulayın. ü Ana-babaları, siz anlatırken soru sormaları konusunda teşvik edin ve toplantının sonunda soru ve tartışma için bir zaman dilimi bırakacağınızı söyleyin.

VELİ OTURUMLARININ AMAÇLARI 98 1. Travmatik/ zorlayıcı yaşantılar, etkileri ve neler yapılabileceği hakkında bilgilendirmek 2. Böyle bir yaşantı geçiren çocuğun toparlanması konusunda ailenin önemini vurgulamak 3. Ailelerin, sahip oldukları olumlu başa çıkma yöntemlerini farketmelerini sağlamak ve bu yöntemleri zenginleştirmek

PSİKOEĞİTİM PROGRAMINA ANNE-BABALARI DAHİL ETMENİN ÖNEMİ-1 99 ü Zorlu ve travmatik bir olay yaşamış veya yaşamakta olan çocukların, yaşantıları ve duyguları hakkında anne-babalarıyla iletişim kurabildikleri zaman kendilerini daha iyi hissettikleri bilinmektedir. ü Bir çocuk davranış problemi sergiliyorsa bu, bir bütün olarak ailenin de kendisini iyi hissetmediğinin ya da ailede herşeyin yolunda gitmediğinin işareti olabilir.

PSİKOEĞİTİM PROGRAMINA ANNE-BABALARI DAHİL ETMENİN ÖNEMİ-1 100 ü Evdeki yetişkinler bu programa dahil edilmedikleri takdirde öğrencilerle yaptığınız çalışmalar pekiştirilmeyebilir, hatta engellenebilir. İlerleme kaydetmek için anne-babaları da sürece dahil etmek gerekir. ü Aileler öğrencilerle sizden daha fazla birlikte oldukları için çocuğu rahatsız eden şeyin ne olduğunu ve ona nasıl yardım edeceğinizi daha iyi anlamada size yardımcı olabilirler.

PSİKOEĞİTİM PROGRAMINA ANNE-BABALARI DAHİL ETMENİN ÖNEMİ-2 101 ü Yaşanan veya yaşanmakta olan zorluklar nedeniyle bazen anne-babalar da kendilerini çaresiz ve olaylar üzerindeki kontrolü kaybetmiş gibi hissederler. Onlara, çocuklarının yaşamındaki rollerinin önemini hatırlatarak ve ebeveyn olarak daha etkili olmalarına yardımcı olacak bazı bilgi ve beceriler vererek aileleri güçlendirebilir ve genel olarak yaşamlarının iyileşmesine ve normale dönmelerine yardımcı olabilirsiniz.

TRAVMATİK OLAYIN ÇOCUKLAR VE AİLELER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ-1 102 ü Deperesyon ve umutsuzluk duyguları ü Şiddetli üzüntü ve kaybedilen kişiyi özleme ü Uyuyamama. Yalnız uyuma korkusu, kabus görme, gibi uyku sorunları ü Travmatik olayı yeniden yaşama ya da acı veren örseleyici olayları anımsama gibi travmatik stres tepkileri ü Şiddetli fiziksel ve duygusal tepkiler verme (panik, öfke, korku) ü Kendini duygusal olarak donmuş hissetme, çevredeki kişiler ve günlük etkinliklerle az ilgilenme ya da hiç ilgilenmeme

TRAVMATİK OLAYIN ÇOCUKLAR VE AİLELER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ-2 103 ü Bellek, öğrenme ve konsantrasyon sorunları ü Kendine ve başkalarına yönelik saldırganlık ü Stres bağlı sağlık sorunları ü Fiziksel yaralanmalar ya da sakatlıklar ü Çocuklarda ayrılma altını zorlukları ıslatma, gibi anne-babadan önceki dönemlerine gerileme davranışları gelişim

TRAVMATİK OLAYIN ÇOCUKLAR VE AİLELER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ-3 104 ü Ev, iş, mali sorunlarla ilgili kronik stres Çaresizlik hissi ve kontrolü kaybetme duygusu ü İnsan doğası, genel olarak dünyanın hali ve gelecek hakkında kötümserlik ü İntihar düşünceleri ü Olup bitenlerden sorumlu hissetme ve suçluluk duygusu ü Madde kullanımı

TRAVMANIN AİLELER ÜZERİNDEKİ SOSYAL ETKİLERİ-1 105 ü Travmaya maruz kalmak aile yapısının ve rollerinin değişmesine neden olabilir. ü Akraba, arkadaş ve komşuların desteğinden uzak kalmaya yol açabilir. ü Aile üyeleri kendilerini birbirlerinden uzaklaşmış hissedebilir. ü Aile kendisini toplumdaki uzaklaşmış hissedebilir. diğer ailelerden

TRAVMANIN AİLELER ÜZERİNDEKİ SOSYAL ETKİLERİ-1 106 ü Aile bireylerinde travmatik olay hakkında güçlük ve başkalarını üzmemek kaçınma görülebilir. için konuşmaktan ü Aile içinde tartışmalar ve aile bireyleri arasında çatışmalar ortaya çıkabilir. ü Çocukların güven gereksinimleri artabilir, daha çok ilgi görmek isteyebilirler.

TRAVMANIN AİLELER ÜZERİNDEKİ SOSYAL ETKİLERİ-2 107 ü Ailenin birlikte olması ve hoş vakit geçirmesi için koşullar uygun olmayabilir. Aile bireyleri arasında kayıplarla ilgili yas tutma tutum ve tarzlarındaki farklılıklar ve bunlara bağlı çatışmalar ortaya çıkabilir. ü Maddi ve manevi kaynakların azalması sorun olabilir.

TRAVMATİK OLAYLARLA BAŞETME: AİLELERE ÖNERİLER-1 108 ü Aile bireyleri birbirlerini çok iyi tanıdıkları, birbirlerinin ruh hallerindeki en ufak değişmeleri bile hemen fark edebildikleri için, travmatik bir olay sonrasındaki zorluklarla başa çıkmada en öncelikli yardım ve destek kaynağını oluştururlar. Özellikle anne-babalar çocuklara bu desteği sağlamada çok önemli bir rol üstlenebilirler. Sıcaklık, destek ve karşılıklı iletişim sağlandığı takdirde, çocukların büyük bir çoğunluğunun bilinmektedir. stresle daha iyi başa çıkabildikleri

TRAVMATİK OLAYLARLA BAŞETME: AİLELERE ÖNERİLER-1 109 ü Araştırmacılar stresle başarılı bir şekilde başa çıkan ailelerin özelliklerini incelemişlerdir. Travmatik yaşantılar ve zorluklarla başarılı bir şekilde başa çıkan çok farklı tipte aileler olmakla birlikte, aşağıda listelenmiş olan stratejilerin stres yaratan pek çok koşula uyum sağlamakta yarar sağladığı anlaşılmıştır.

TRAVMATİK OLAYLARLA BAŞETME: AİLELERE ÖNERİLER-1 110 1. STRES YARATAN DURUMU KABUL ETME 2. SORUNLARI HEP BİRLİKTE UĞRAŞARAK ÇÖZME 3. AİLE İÇİNDE BİRLİK VE ŞEFKAT OLMASI 4. AİLE İÇİNDE AÇIK VE ETKİLİ İLETİŞİM 5. AİLEDE ROL VE BEKLENTİLERDE ESNEKLİK OLMASI 6. AİLE ORTAMININ GÜVEN VERİCİ OLMASI 7. YAŞAMLA İLGİLİ YENİ VE OLUMLU BİR BAKIŞ AÇISI GELİŞTİRME

1 - STRES YARATAN DURUMU KABUL ETME 111 Stresle başarılı bir şekilde başa çıkabilen aileler, problemin varlığını inkar etmekten ziyade onunla doğrudan yüzleşirler. İNKAR ETMEK, STRESİ ARTIRMAKTAN BAŞKA BİR İŞE YARAMAZ…

2 - SORUNLARI HEP BİRLİKTE UĞRAŞARAK ÇÖZME 112 Bu, ailede SUÇLAYACAK BİRİNİ ARAMAK veya bir GÜNAH KEÇİSİ bulmaya çalışmaktan çok, sorunların tüm aile bireyleri tarafından paylaşılması gerektiğine inanmak anlamına gelmektedir. Stres verici durumlarla başarılı bir şekilde başa çıkan aileler, problemin kimden kaynaklandığı ile değil, çözümü ile ilgilenirler. .

3 - YAŞAMLA İLGİLİ YENİ VE OLUMLU BİR BAKIŞ AÇISI GELİŞTİRME 113 Aile üyeleri sonraki travmatik yaşantılara karşı daha iyimser bir bakış açısı geliştirmek için birbirine yardımcı olabilir. Travmatize olan kişiler olayla (örneğin trafik kazası ile) ilgili olarak suçluluk duyabilir ya da "Keşke daha farklı davranmış olsaydım" diye düşünebilirler. Yetişkinler çocuklarda ortaya çıkan bu gibi yanlış düşünceleri oyun ve sanat etkinlikleri yoluyla veya onlarla açıkça konuşarak düzeltebilirler. Ayrıca, yetişkinler, travmadan sonra çocuklarda bozulabilen, neyin gerçek, neyin hayal; neyin doğru, neyin yanlış olduğu konusundaki dengeyi yeniden oluşturma çabalarında çocuklara yardım edebilirler.

4 - AİLE İÇİNDE BİRLİK VE ŞEFKAT OLMASI 114 ü Stresle daha iyi başa çıkan ailelerin birbirlerine sevgi ve şefkatle davrandıkları bilinmektedir. Bazı aileler sevgilerini sözle, bazıları birbirlerine sarılarak, öperek, bazıları ise birbirlerine yardımcı olarak ve diğerlerini memnun edecek işler yaparak gösterebilirler. ü Bazen anne-babalar çocuklarının iyiliğini düşünerek travmatik bir olaydan sonra çocuklarını bir akraba veya tanıdığın yanına göndermek isteyebilirler. Önemli olan aile bireylerinin mümkün olduğunca birlikte kalması, özellikle küçük çocukların aile kalmasıdır.

5 - Aile içinde açık ve etkili iletişim 115 Stresle olumlu bir şekilde başa çıkabilen aileler genellikle birbirleriyle açık ve etkili bir şekilde iletişim kurabilen ailelerdir. Zor duyguları aile üyeleriyle paylaşabilmeyi ve gerektiğinde onlardan yardım ya da destek isteyebilmeyi de içermektedir. Açık iletişim aynı zamanda aile üyelerinin birbirini dinlemesini ve birbirlerini anladıklarını göstermelerini de gerektirir.

6 - AİLEDE ROL VE BEKLENTİLERDE ESNEKLİK OLMASI 116 Katı kuralları olan aileler, travma sonrasında eskiden uyguladıkları kuralları mevcut şartlarda uygulayamayacakları için, travmatik olayın yarattığı strese karşı özellikle korunmasız kalabilirler. Buna karşın, yardım aramaya, yeni şeyler denemeye, rollerini ve alışkanlıklarını geçici olarak da olsa bir kenara bırakabilmeye, önceliklerini değiştirmeye ve daha düşük beklentiler oluşturmaya gönüllü olan aileler zorluklar ve güçlüklerin üstesinden daha kolay gelebilirler.

7 - AİLE ORTAMININ GÜVEN VERİCİ OLMASI 117 Geçirilen yaşantılar ne kadar örseleyici olursa olsun, aile üyeleri birbirlerine ya da kendilerine zarar verici davranışlarda bulunmamalıdır. Aile içinde hiç bir biçimde şiddet ya da saldırganlığa izin verilmemelidir. Sağlıklı bir ailede, sıcak ve kabul edici ana-babaçocuk ilişkilerinin yanı sıra, aile içindeki yetişkinler arasında da sağlıklı ilişkiler olması gerekmektedir. Anne-babalar açısından çocuklarının sorunlarını dinlemek, olan bitenleri inkar etmeden ve çocuğun kaldırabileceğinden daha fazla ayrıntı vermeden onlara bilgi vermek özellikle önem taşır.

LÜTFEN UNUTMAYIN! 118 ü En sevgi dolu ailelerde bile aile üyeleri travmatik yaşantılar yüzünden zaman kendilerini tükenmiş ya da duygusal olarak bitmiş hissedebilirler ve birbirlerini desteklemede yetersiz kalabilirler. Böyle zamanlarda sabırlı olmak ve olumlu yaşantıları vurgulamak iyi olabilir. ü Bazen aileler kısa vadede işe yarayan ama uzun vadede olumsuz sonuçları olan ve daha fazla soruna yol açabilen çözümler (örneğin; alkol alma, ilaç kullanma gibi) üretebilirler. ü Bazı aileler travmatize olmuş aile bireylerine ihtiyaçları olan desteği sağlayacak iç ve dış kaynaklardan yoksun olabilirler Bu gibi durumlarda bir psikolog veya psikiyatristin desteği gerekebilir.

ANNE – BABALAR KENDİLERİNE YARDIMCI OLMAK İÇİN NELER YAPABİLİRLER? 119 Anne ve babaların çocuklarıyla yeterince ilgilenebilmeleri için önce kendi duygusal ihtiyaçlarını göz önüne almaları ve güçlenmeleri gerekir. ü Yaşanan travmatik olayı düşünmeye ara vermek, Varsa yaşanan belirsizliği/karmaşayı kabullenmek; Yeniden yapılandırma ve düzeltme etkinliklerine katılmak ü Gelecek hakkında düşünüp, plan yapmak, Aktif olmak, aile ve arkadaşlarla yapılacak şeyleri planlamak ü Rahatlama yöntemleri bulmak ve uygulamak ü Sosyal destek almak, arkadaşlarla görüşmek, Espri ve şaka yapmak, eğlenmek

TRAVMATİK OLAYLARA DAYANIKLI BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ-1 120 ü Kendine ve örseleyici yaşam olaylarıyla başetme gücüne güven ü Bağımsız düşünebilme ve davranabilme ü Başkalarıyla almaya ve vermeye dayalı olumlu ilişkiler kurabilme ü Bireysel disiplin ve sorumluluk duygusuna sahip olma

TRAVMATİK OLAYLARA DAYANIKLI BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ-2 121 ü Açık fikirlilik ve esneklik ü Kendisinin ve başkalarının duygu ve düşüncelerini tanıma ve anlayabilme ü Bu duyguları başkalarına iletebilme ü Yaşama anlam verecek bir yaşam amacı ve felsefesine sahip olma

TRAVMATİK OLAYLARA KARŞI GÜÇLÜ ÇOCUKLAR YETİŞTİRMEK İÇİN 122 ÇOCUĞUNUZA; 1. AİT OLMA VE SEVGİ DUYGUSUNU AŞILAYIN 2. KENDİNE GÜVEN VE ÖZ KONTROL DUYGUSUNU GELİŞTİRİN 3. TUTARLI VE DENGELİ DİSİPLİN UYGULAYIN 4. PROBLEM ÇÖZME VE SOSYAL BECERİLERİNİ GELİŞTİRİN

ETKİNLİKLER 123 1. SORUNLAR HAKKINDA KONUŞURKEN KARŞILAŞTIĞIMIZ ENGELLER VE KONUŞMANIN OLUMLU YÖNLERI 2. GÜVENLI YER ÇIZIMI 3. EN IYI YAPTIĞIM ÜÇ ŞEY 4. EN GÜÇLÜ YANLARIM 5. KENDIMIZI IYI HISSETMEK IÇIN ŞU AN NELER YAPIYORUZ? BAŞKA NELER YAPABILIRIZ? 1. SOSYAL ATOM ÇIZIMI 2. GELECEKTE OLMASINI ISTEDIĞINIZ 3 ŞEY, ARKADAŞLAR IÇIN 3 DILEK 1. KÖY RESMI