PSIKOPATOLOGJIA Vetdija n Vetdija sht forma m e

PSIKOPATOLOGJIA

Vetëdija n Vetëdija është forma më e lartë e veprimtarisë mendore, shkalla më e lartë e pasqyrimit të mjedisit rrethues në trurin e njeriut.

n Vetëdija autopsikike n Vetëdija alopsikike

n Çrregullimet e vetëdijes

Çrregullimet Kuantitative Somnolenca - i përgjumur, apatik, inert, orientimi në kohë dhe hapësirë është jo i sigurtë, i percepton vetëm ngacmimet e forta senzorike - proceset organike trurore, intoksikimet me monoksid karboni, gjakderdhjet, mbidozimi me sedativë dhe antipsikotikë… n

Sopori - është i crregulluar kontinuiteti i vetëdijes, dhe ka amnezion të plotë ose të pjesërishëm për atë periudhë - mund të vendoset shumë shkurtë kontakti verbal, nuk është i orientuar në kohë dhe hapësirë n

Koma - plotësisht është i ndërprerë kontinuiteti i vetëdijes, nuk reagon në ngacmine nocioceptive - gjakderdhjet cerebrale, pas traumave të kokës, encefalitet, intoksikimet, tumorët e trurit, pas krizave epileptike, diabeti… n

Çrregullimet kualitative Gjendja konfuze –oneiroide - orientimi është jo i sigurtë, vështirë i njeh njerëzit dhe objektet përreth vetes - dëmtimet toksikoinfektive të SNQ, dëmtimet arteriosklerotike të enëve të gjakut të trurit … n Deliriumi - i ç’orientuar, halucinacione, iluzione, frikë, shqetësim, amnezion të plotë për atë periudhë n

Gjendja e errësuar - ngushtim maksimal të vetëdijes, shpejt paraqitet dhe shpejt largohet - epilepsia, neurozat konverzive … n Somnabulizmi - ngrihet nga gjumi dhe kryen lëvizje sikur të ishte zgjuar - epilepsia, konverzioni … n

Fuga - papritur ka eksitim motor, vrapon pa ditur se ku, bën veprime kaotike dhe pa qëllim, zgjat disa sek. deri disa min. , ka amnezion për atë periudhë - epilepsia, konverzioni … n Gjendja hipnotike - ndryshim në mënyrë artificiale i vetëdijes së personave me sugjestionueshmëri të lartë, gjendje ëndërrimi dhe fantazie n

Vëmendja është aftësia për të drejtuar dhe përqendruar vetëdijen në një ose në disa objekte apo lloj veprimtarie. Luan rol të rëndësishëm në të gjitha proceset e veprimtarisë njohëse. n Është e lidhur ngushtë më përqendrimin, që nënkupton aftësinë për të përqendruar dhe për të ruajtur vëmendjen tonë mbi një veprimtari të caktuar. n

n Vëmendje e vullnetshme (aktive) n Vëmendje e pavullnetshme ( pasive )

Aftësia e përqendrimit të vëmendjes në një objekt respektivisht aftësia e mbajtjes së vëmendjes në objektin e njëjtë, derisa të kryehet një punë e caktuar dhe të arrihet qëllimi quhet TENACITET I VËMENDJES. n E kundërta e saj, aftësia e drejtimit të vëmendjes tonë në gjëra të reja ose ngjarje quhet VIGJILITET I VËMENDJES. n

Çrregullimet e vëmendjes Tenacitet – i dobësuar - i shtuar n Vigjilencë – e dobësuar - e shtuar n

Distraksioni i vëmendjes - paaftësia për të përqendruar vëmendjen mbi një objekt ose veprimtari të caktuar - Sch, çrregullimet e vëmendjes së pamjaftueshme n Mungesa selektive e vëmendjes - bllokim i përqendrimit të vëmendjes vetëm mbi ato gjëra, të cilat u shkaktojnë të sëmurëve ankth n

Paqëndrueshmëria -humbje e aftësisë për të fiksuar vëmendjen për një kohë të gjatë mbi një objekt të caktuar - mania. . . n Hipervigjilenca - përqendrim i tepruar i vëmendjes, ku përqendrimi shtrihet mbi të gjithë stimujt e brendshëm dhe të jashtëm - pacientët me deluzione paranoide. . . n

Inercia - dobësim i aftësisë për të zhvendosur vëmendjen nga një objekt në tjetrin - Morbus Parkinson, te postencefalitikët, epilepsia, demenca. . . n Frenimi i vëmendjes - pamundësi për të regjistruar në mënyrë aktive ose të vullnetshme ngjarjet që ndodhin përreth tyre, por arrijnë të fiksojnë disa aspekte me ndihmën e vëmendjes pasive ose të pavullnetshme - depresioni, stupori. . . n

Kujtesa është funksion i trurit, me anën e së cilës informacioni i depozituar më parë sillet më vonë në vetëdije, në mënyrë që të merret dhe të shfrytëzohet. Pjesët përbërëse të kujtesës janë: n regjistrimi n grumbullimi n konsolidimi ( ruajtja ) n harresa n

Funksionimi i kujtesës n Kujtesa shqisore ( 0. 5 sec. ) n Kujtesa afatshkurtër ( 30 sec. ) n Kujtesa afatgjatë

Kujtesa imediate n Kujtesa recente e kaluar n Kujtesa e largët n

Çrregullimet kuantitative të kujtesës Hipermnezia - fuqizim i kujtesës - gjendjet deliriante, gjendjet e errësimit te Epilepsia, aura epileptike, situata të stresit, mania. . . n Hipomnezia - dobësim apo zvogëlim i kujtesës - selektive dhe organike n

Amnezioni lakunar - kujtim i disa fragmenteve, pjesëv ose detajve të situatave në të cilat ka qenë - gjendjet deliriante, dëmtimet arterisklerotike të enëvë të gjakut të trurit. . . n Amnezioni retrograd - paaftësi e kujtesës për atë se cka ka ndodhë në ne dhe përreth nesh, para ngjarjes kritike - goditjet dhe tronditjet e trurit, varjet, intoksikimet akute. . . n Amnezioni anterograd - pas ngjarjes kritike n

Çrregullimet kualitative të kujtesës Konfabulacionet - janë trillime, zakonisht paraqiten te amnezioni lakunar - lindin si pasojë e boshllëkut të kujtesës dhe nevojës së detyruar për të plotësuar këtë boshllëk n Alomnezionet - iluzione të kujtesë ose kujtesë e shtrembëruar - lodhja, depresioni, mania. . . n

Pseudomnezionet a. Deja vu ( tashmë e parë ) b. Deja entend ( tashmë e dëgjaur ) c. Deja pense ( tashmë e menduar ) d. Jamais vu ( asnjëherë e parë ) - epilepsia, depresioni, mania, nën ndikimin e deluzioneve. . . n Pseudologia phantastica - çrregullimet e personalitetit histerik. . . n

Sfera emocionale Afekti është gjendje intenzive dhe afatshkurtër e emocioneve. n Disponimi themelor është gjendje afatgjatë dhe e përgjithshme e emocioneve n

Çrregullimet kuantitative Disponimi depresiv - çrregullimet afektive depresive n Disponimi ekspanziv - çrregullimi bipolar ( mania ) n Disponimi disforik - lind papritur dhe pa shkaqe të jashtme - epilepsia, çrregullimet e personalitetit, traumat kraniocerebrale. . . n

Disponimi i irritueshëm - zemërim, ndieshmëri e shtuar, nuk durojnë zhurma, dritëne fortë, radio, TV. . . - çrregullimet organike trurore psikotike ( traumatike ), mani, demencë. . . n Apatia - pa iniciativë, ndihet i zbrazët, indiferent - Sch, sy i lobit frontal, dëmtimet masive të indit truror. . . n Labiliteti emocional - çrregullimet organike dhe funksionale të trurit. . . n

Çrregullimet kualitative Afekti i topitur - reduktim i theksuar i intensitetit të tonit emocional - Sch, morbus Parkinson, te të sëmurët me efekte anësore nga antipsikotikët. . . n Afekti i kufizuar n Afekti i sheshuar - mungesë e plotë e cdo dëshmie për praninë e reagimeve emocionale - Sch n

Paratimia - reagim paradoksal afektiv - Sch n Paramimia - shprehje paradoksale afektive - Sch n

Çrregullime tjera emocionale n n n Anhedonia Aleksitimia Ankthi Frika Fobia

Çrregullimet fiziologjike të lidhura me disponimin n n Anoreksia Hiperfagia Konstipacioni Crregullimet e gjumit Pakësimi i libidos

Karakteristikat e afektit 1. 2. Afekti ndikon në në ndryshimin e përmbajtjes psikike, sidomos të procesit të të menduarit – Janë të njohur dy veprime të afektit në të menduar të ashtuquajturat veprime sintime dhe katatime të afektit. Në kushte normale me kohë afekti e humb intenzitetin e tij

Afekti mund të ketë të ashtuquajturin afektin e vonuar n Karakteristikë e rëndësishme e afektit është iradacioni n Projektimi i afektit n Ambivalenca afektive n Inkontinenca e afektit n

Ecuria e afektit Përpunimi intelektual n Abreagimi apo zbrazja e afektit në mënyra të ndryshme n Represioni e afektit në pjesën e pavetëdijshme të psikës n Kumulimi i afektit n Shtyerja e afektit n

Të menduarit n Të menduarit ështëforma më e lartë e veprimtarisë njohëse të njeriut dhe ka të bëjë me idetë, simbolet dhe asociacionet, që rrjedhin drejt një qëllimi, të cilat fillojnë nga një problem ose detyrë e caktuar dhe cojnë në një konkluzion real.

Çrregullimet e të menduarit sipas formës 1. Të menduarit e zgjeruar hipomania, epilepsia, demenca. . . 2. Të menduarit viskoz Epilepsia 3. Të menduarit e shpejtuar - fluturimi i ideve - mania 4. Të menduarit e ngadalësuar -Mutizmi - depresioni, Sch 5. Të menduarit inkoherent - struktura sintaktike e fjalisë është e shkatërruar - dëmtimet organike dhe funksionale të trurit

6. Të menduarit e disocuar - crregullim të asociacioneve, struktura sintaktike e fjalisë është e ruajtur - sallatë e fjalëve Sch 7. Bllokimi në të menduar - ndërprerje e papritur e rrjedhës sponatne të të menduarit - Sch, gjendjet e rënda anksioze 8. Perserverimi - prirje për të dhënë të njëjtën përgjigje ndaj stimujve të ndryshëm - demenca, personat me intelegjencë të ulët 9. Verbigerimi - përsëritje ritmike, pa kuptim e fjalëve ose frazave të cilat janë pa kuptim - Sch, demenca

Çrregullimet e të menduarit sipas përmbajtjes Idetë e mbivlerësimit - mendime apo bindje që rrjedhin nga lidhje të forta afektive ndaj një realiteti të caktuar apo problemi n

Obsesionet - menidme, impulse ose përfytyrime të futura nga jashtë e në kundërshtim me dëshirën e tyre a. mendime obsesive- fjalë ose fjali që hyjnë me forcë në mendjen e të sëmurëve dhe që përsëriten herë pas here b. dyshime obsesive c. përfytyrime obsesive d. shtytje obsesive e. fobi obsesive f. kompulsionet n

n - 3. Deluzionet bindje ose besim i gabuar, i bazuar në një konkluzion të pasaktë mbi realitetin e jashtëm Deluzione sintime n Deluzione katatime n

n n Deluzione primare Deluzione sekondare Formimi i deluzioneve sekondare kalon nëpër disa faza: n faza e humorit deluzional n faza e perceptimit deluzional n faza e interpretimit deluzional n faza e kristalizimit deluzional

Tipet e deluzioneve n n n Deluzionet e mohimit Deluzionet e varfërisë Deluzionet somatike n n n deluzionet dismorfike deluzionet hipokondrike Deluzionet paranoide n n deluzionet e persekutimit deluzionet e madhështisë deluzionet e kontrollit deluzionet e referencës

n n Deluzionet e vetëakuzimit Deluzionet e kontrollit n n n marrja e mendimeve futja e mendimeve transmetimi i mendimeve Deluzionet e xhelozisë Deluzionet e magjisë

Percepcioni n Percepcioni është proces i kalimit të stimulimit fizik në informacion psikologjik ose një proces mendor me anë të cilit sillen në vetëdijen tonë stimujt sensorë.

Çrregullimet e percepcionit n AGNOZIONET janë çrregullime, të cilat karakterizohen me ndryshim të aftësisë së njohjes të ngacmimeve të marra, edhe pse aftësia funksionale e shqisave ëshët e ruajtur.

n ILUZIONET – këtu bëhet fjalë për atë se ngacmimi i marrë, i cili vjen nga ndonjë gjësend, bëhet bashkë me prodhimet e fantazisë, pas së cilës bën aq ndryshime që perceptimi të jep një pasqyrë të gabuar të gjësendit.

n HALUCINACIONET – kemi të bëjmë me perceptime pa ngacmime të jashtme gjegjëse. Të sëmurët janë të bindur se dëgjojnë, shohin, në trup ndiejnë atë që në të vërtetë nuk egziston.

Sipas Kraft-Ebingut, halucinacionet munden me qenë: n funksionale që paraqiten gjatë gjendjeve të ndryshme afektive, të frikës, kënaqësisë, në gjendjet kur është e dobësuar ose e çrregulluar vëmendja; zakonisht në vetmi, në të cilat personi gjendet në gjendje afektive speciale ( frikë, etje për liri, ndjenja e fajit ). n organike që është e kushtëzuar nga sëmundjet e qendrave trurore, ku egziston një mosbalansim në ekuilibrin dinamik fiziko-funksional. Mund të takohet te të humburit në shkretëtirë, , tek sëmundjet akute, anemia…

Halucinacionet optike n fotome ( xixa, flakë, dritë ) ose imazhe n mikrohalucinacionet / shihen gjëra të vogla , të cilat zakonisht lëvizin ( buba, minjë ) që janë të shpeshta te helmimet me kokainë, alkool. n Halucinacionet e penjëve të gjatë dhe telave karakteristikë janë për delirium tremens të alkoolit. n n Halucinacionet autoskopike janë të rralla, por janë formë e rëndë e halucinacioneve. I sëmuri e sheh trupin e vet jashtë trupit real, koka e tij është e lirë, e ndarë nga trupi, shetit nëpër hapësirë, ai e sheh zemrën e tij se si djeget në ndonjë flakë, sheh se si para tij qëndron tërë trupi i tij, por që është nga qelqi, është i tejdukshëm, në të shihen të gjitha organet. Është e qartë se është një përjetim i rëndë dhe i frikshëm. Halucinacionet ekstrakampine janë formë interesante e halucinacioneve, gjatë të cilit i sëmuri sheh gjëra jashtë fushës vizive, zakonisht pas shpinës së tij.

n n n Halucinacionet akustike – ato shumë shpesh paraqiten te Sch. Ato mund të paraqiten në formë elementare në formë të ashtuquajtura akoazma, kur dëgjohen zhurma, shushurime, kërcitje ose në formë të “ zërave “. Zërat vijnë nga burime të ndryshme ose jashtë nga ambiente ku i sëmuri jeton ose janë të lokalizuara brenda në trupin ose organet e vet pacientit. Lokalizimet e shpeshta në ambient të jashtëm janë mjaft absurde: vijnë nga abazhuri, muri, dyshemeja, krevati, nëpër vrimë të çelësit, nga goja e ndonjë kafshe shtëpiake. Ndonjëherë i sëmuri dëgjon si zë atë që e mendon dhe e ashtuquajtura eho e mendimeve të tija është përjetim katastrofik për pacientin. Ata atëherë kanë përshtypjen se edhe të tjerët po i dëgjojnë mendimet e tij, e ndonjëherë dëgjojnë se si të tjerët po i flasin mendimet e tij ( “ marrje e mendimeve “ ). Zërat mund të kenë përmbajtje jo të mirë, ironike, kërcënuese. Ndonjëherë janë imperative psh. “ mbytu, kërce nga dritarja, shkatërroje, çka po pret “etj dhe e çojnë pacientin deri në gjendje që të kryejë urdhëresat e tyre. Ndonjëhëre janë të mundshme edhe halucionet e dyfishta në të njëjtën kohë me përmbajtje të ndryshme, derisa njëri zë urdhëron diçka të caktuar, tjetri zë jep urdhër të kundërtë. Atëherë i sëmuri gjendet në situatë jashtëzakonisht të vështirë, në gjendje të pagjeturisë ose pavendosshmërisë, dhe që ndonjëherë mund të çojnë në vetëvrasje.

n Halucinacionet olfaktive dhe gustative zakonisht shkojnë bashkë. I sëmuri ka përshtypjen se ushqimi “ e ka ndërruar shijen “, nuk është si ka qenë më parë, dhe më vonë në bazë të këtyre ndryshimeve halucinatore paraqiten idetë deluzive që me anë të ushqimit po dojnë me e helmu. Ndonjëherë mund të ndjejnë “ aromë të çuditshme “, zakonisht aromë të ndonjë gazi, smrad e cila çon në mendimin se dikush nëpërmjet këtyre gazrave don me e mbyt.

n Halucinacionet taktile ose haptike – që dikush po i pickon, po i therrë me gjëra të mprehta, po iu djeg lëkurën, po i pren, po iu lëshon rrymën, po i prek, po i ledhaton etj.

n Halucinacionet cenestetike ( në organet e brendshme ) – të sëmurit kanë ndjenjën se si dikush po iu hjek zorrët, po iu nxjerr spermën, po ia dredh zemrën, po e therr nëpër mushkëri, etj.

n Ndonjëherë të sëmurët kanë ndjenjën se pjesët e trupit të tyre po lëvizin ( halucinacione kinestetike ), ndërsa i sëmuri është i qetë ose të sëmurët kanë ndjenjën se po fluturojnë, sillen ( halucinacione vestibulare ).

n Halucinacionet negative – gjërat reale nuk perceptohen ose zërat që egzistojnë nuk perceptohen. Kjo vërehet te personat histerik, të cilët mund të mos shohin psh një person të caktuar, derisa të tjerët e të njëjtës shoqëri i percepton mirë.

n Pseudohalucinacionet – janë manifestiem të gjalla të fantazisë, të cilat paraqiten pavarësisht nga vullneti. Ato nuk projektohen jashtë, derisa janë të ngjashme me halucinacionet se nuk kanë ngacmues të jashtëm.

“ Ekstremiteti fantom “ paraqet kombinim të halucinacioneve kinestetike dhe taktile. n Halucinacionet hipnagoge n Halucinacionet hipnopompe n Shenja objektive n

Vullneti n Me vullnet kuptojmë drejtimin e vetëdijshëm të energjisë psikike dhe angazhimin e saj në kryerjen e aktiviteteve dhe veprimatrive për të mbërrijtë deri në një qëllim të caktuar

Crregullimet e vullneti n n n n n 1. Hipobulia Ambitendenca Dëgjueshmëria automatike Ehopraksia dhe eholalia Negativizmi Stupori katatonik Shqetësimi katatonik Veprimet impulsive Veprimet e dhunshem Veprimet automatike Manjirizmat

Intelegjenca është aftësia e njerëzve për të kuptuar botën ku jetojnë dhe për t’iu përgjigjur kërkesave ose sfidave të saj. ( David Wechsler ) n Intelegjenca është aftësia e njerëzve për të kuptuar, për të sjellë ndër mend, për të mobilizuar dhe për të bashkuar në mënyrë të dobishme njohuritë e mëparshme, kur ndodhen në situata të reja. ( Kaplan & Sadock ) n

n KI = MM ( mosha mendore ) / MK ( mosha kronologjike ) x 100

QI 120 -140 lartë n QI 110 -120 n QI 90 -110 n QI 80 -90 n QI 80 -50 n QI 50 -20 n QI 20 -0 n me intelegjencë shumë të me intelegjencë të lartë me intelegjencë mesatare me topitje fiziologjike debil imbecil idiot

Prapambetja mendore KI në 70 e poshtë n Përpara moshës 18 vjeçare n Prapambetja mendore e lehtë KI 5070 n Prapambetja mendore e moderuar KI 3549 n Prapambetja mendore e rëndë KI 2034 n

Demenca n Pseudodemeca n

Instiktet n Instiktet janë nevojë e lindur e organizmit.

I. Instiktet vitale n instikti i vetëmbajtjes instikti i nevojës për ushqim instikti për jetë n instikti i mbajtjes së llojit instikti seksual instikti prindor n II. Instiktet sociale n

Çrregullimet kuantitative të instiktit vital Instikti për ushqim i zvogëluar i rritur n Instikti për jetë tendencat vetëlënduese dhe suicidale n Instikti seksual i zvogëluar M- impotenca / F-frigjiditet i rritur M- satiriazë / F- nimfomani n

Çrregullimet kualitative të instiktit vital Instikti për ushqim n picae n antropofagia n nekrofagia n koprofagia Instikti për jetë n tendencat vetëlënduese

Instikti seksual Inverzionet seksuale n homoseksualizmi M- uranizëm / F – tribadizëm Perverzionet seksuale n sadizmi n mazohizmi n zoofilia n egzibicionizmi n gerontofilia n pedofilia n transvestitizmi n metatropizmi n nekrofilia n fetishizmi n

Autoskopia n Autoskopia është aftësia e pacientëve për të kuptuar shkakun dhe domethënien e vërtetë të simptomave të sëmundjes mendore nga e cila vuajnë.

n Insight-i intelektual n Insight-i emocional

Gjykimi n Gjykimi është aftësia për të vlerësuar me saktësi një situatë dhe për të vepruar në mënyrë të përshtatshme me të.

Gjykimi mundet me qenë: n Gjykim vendimtar n Gjykim automatik n Gjykim i dëmtuar

Ju faleminderit për vëmendjen tuaj!