PROTOZOA KLTR NCELEMES Kltr Ortam Canllar yaayp oalabilmek
PROTOZOA KÜLTÜRÜ İNCELEMESİ
Kültür Ortamı • Canlılar yaşayıp çoğalabilmek için uygun sıcaklık nem, p. H v. b. değerlerine sahip ortamlara gerek duyarlar. Bir canlının yaşaması için gerekli şartların sağlandığı ortama kültür denir. Kültür farklı türden canlıların yaşamasına izin verebileceği gibi (genel kültür) yalnız bir türün gelişmesine de izin verebilir (seçici kültür).
Bir Hücreli Bitki ve Hayvan Kültürlerinin Hazırlanması • Bir protozoa kültürü hazırlamak için ilk aşamada bir miktar havuz ya da akvaryum suyu alınır (musluk suyu ya da distile su kullanılmamalıdır) ve içerisine inokulasyon (aşılama) için buğday, pirinç, saman, ot ya da yıkanmamış marul koyulur. Üzeri kısmen kapatılarak iyi ışık alacak bir yerde muhafaza edilir (direkt güneş ışığı almamalıdır) ve 1 -2 hafta içinde kültür hazır hale gelir.
Bir Hücreli Bitki ve Hayvan Kültürlerinin Hazırlanması • Kültür konulacak yerlerin ısı derecesi 18 -21°C’yi geçmemelidir. Çünkü 25°C’den yukarı protistler ölmeye başlar, 15°C ve altında ise gelişme durur. • Bir kültür incelendiğinde çoğunlukla gözlenecek olan organizmalar protozoonlardır. Bunun dışında nematod, rotifer gibi mikroskobik omurgasız grupları da görmek mümkün olabilir.
Protozoa • Protozoa ya da bir hücreliler; genellikle mikroskobik, bir hücreli ve ökaryotik canlıları içeren bir Protista alt alemidir. • Tek hücreli olmalarına rağmen, çok hücrelilerde görülen yaşamsal işlevlerin birçoğunu yapabilmektedirler. Bu nedenle eski zamanlarda vücut maddesi hücrelere ayrılmamış hayvanlar olarak kabul edilmiş ve "Hücresizler" adıyla anılmışlardır.
Protozoa • Protozoalar tek hücreli ve ökaryotik mikroorganizmalardır. Yeryüzünde 30. 000 kadar türe sahiptirler. Hem karada, hem de sularda yaşarlar. Bakterilere oranla daha büyük mikroorganizmalardır. Boyutları genellikle 10 -100 μm arasındadır. Kurutulmadan ve boyanmadan rahatça mikroskopta incelenebilirler.
Protozoa • Protozoaların hemen tamamı hareketlidir. Ancak bazıları katı cisimler üzerine tutunarak yaşarlar. Protozoaların içerisinde Euglena gibi hem hayvan, hem de bitki özelliği gösteren ara formlar bulunmaktadır. Ancak, protozoalar genelde protista alemindeki tek hayvan grubu olarak bilinirler. • Ortamda bol miktarda (5000 -10000 mg/l) çözünmüş organik madde bulunduğunda protozoalar bu besini kullanırlar. Ancak, çoğu kez bu kadar çözünmüş organik madde bulamadıkları için bakteri yiyerek yaşarlar. Hücre içine alınan besinleri besin başlıklarında sindirirler, artık maddeleri ise hücre duvarlarından dışarıya sıvı ortama atarlar
Protozoa • Protozoalar aerobiktirler. Serbest çözünmüş O 2 bulunan ortamda yaşarlar ve hererotrofturlar. • Bu açıdan protozoa türüne göre gereksindiği hazır sentez edilmiş madde ve bu maddeyi sentez eden bakteri türü değişeceği için her protozoa türünün yediği bir tür bakteri türü vardır. Protozoalar sadece bakterileri değil, aynı zamanda algleri ve diğer bazı protozoaları da besin olarak kullanırlar. Bu yönleri Çevre Mühendisliği açısından oldukça önemlidir. • Protozoalar kendileri için tüm maddeleri sentez edemediklerinden, bakterilerin sentez ettikleri bu maddeleri besin olarak kullanarak elde ederler.
Protozoa • Protozoa grubu üyeleri hareket, sindirim, boşaltım gibi fizyolojik faaliyetlerini sitoplazmalarında bulunan özelleşmiş organeller ile sağlarlar. Organel olarak çekirdek, endoplazmik retikulum, ribozom, golgi aygıtı, mitokondri, lizozom, peroksizom, mikrotubuluslar ve filamentler bulundurular. Hareket organelleri olarak yalancı ayaklar (pesudopodlar), kamçılar, siller, sirler ve tentaküller görülür. Beslenme özellikleri bakımından ototrof, saprozoyik, parazitik, kommensal, miksotrof ya da heterotrof olabilirler. Boşaltımda en belirgin özelliklerinden biri ritmik olarak şişen ve küçülen vurgan (kontraktil) kofulların bulunmasıdır. Birçok denizel türde ve parazitlerde bu vurgan kofullar görülmez.
Protozoa • Çoğu tek bir nükleusa sahip olsa da (monoenergid), her zaman çok çekirdek taşıyanları (polienergid) da vardır canlılardır. Bazıları ise yaşamlarının yalnızca belli bir kısmında çok çekirdek taşırlar. Hem eşekyli hem de eşeysiz üreme görülmektedir. Eşeysiz olarak boyuna bölünme, çoğa bölünme, enine bölünme, zırh oluşturduktan sonra ikiye bölünme, hücre dışı tomurcuk oluşturma ve hücre içi tomurcuk oluşturma gibi şekillerde çoğalırlar. Eşeyli çoğalmalarında ise kaynaşma (hologami), merogami ve konjugasyon görülür. Tek olarak ya da koloni şeklinde yaşayan tek hücreli canlılardır. Bugüne kadar 60. 000 kadar türü tanımlanmıştır ve bunların yaklaşık 1/4'ü parazit olarak bilinmektedir.
Hücre Yapısı • Diğer ökaryotik mikroorganizmalarda mevcut olan hücre duvarına sahip değillerdir. Dış çeperde sadece hücre zarı bulunur. Protozoaların büyük bir kısmı aerobik veya geçici aerobik solunum yapan mikroorganizmalardır. Bununla birlikte anaerobik türleri de mevcuttur. • Kloroplast içeren türler foto-ototrof özellik gösterir. Bazıları ise kloroplast içermelerine rağmen organik besinlerle de beslenirler. Euglena buna en güzel örnektir. Tatlı sularda yaşayan protozoalarda kontraktil vakuol adı verilen boşaltım organeli bulunur.
Sınıflandırılmaları • Bu grupta bulunan canlıların birçoğunun hem hayvan hem de bitki özelliği göstermeleri nedeniyle bakteriler ve küf mantarlarını ayrı bir grup içinde incelenmiş, bu gruba "Heterojen Protista" denilmiştir. Fakat bugün birçok bilim adamı Protozoa'yı ayrı bir grup olarak alıp, 45 sınıf altında incelemeyi uygun bulur. Yine de, bugüne kadar tartışmasız kabul edilen bir sistem kurulamamıştır.
Sınıflandırılmaları Akrabalık ilişkileri olamadan, hareket sistemlerine göre yapılan sınıflandırma şöyledir: 1. ŞUBE: FLAGELLATA (MASTIGOPHORA: KAMÇILI HAYVANLAR) 2. 2. ŞUBE: RHIZOPODA SIEBOLD (KOKAYAKLILAR)
ŞUBE: FLAGELLATA • Kamçılılar, hayvanlar alemi ile bitkiler arasında bulunan canlıları içerir. Fotosentez yapabilenlerine Phytoflagellata, hetetrotrof beslenenlerine Zooflagellata denir, ve yaklaşık 1500 türü bulunan Protista aleminin bir sınıfı olarak incelenirler. Büyük bir çoğunluğu simbiyotik olarak yaşar. Genellikle geviş getiren hayvanların işkembesinde görülürler. Bazı hastalıklara neden olurlar (uyku hastalığı vs. ). Bazıları serbest olarak yaşar. Çoğalmaları genellikle eşeysiz ve boyuna bölünerek gerçekleşir.
ŞUBE: FLAGELLATA • Kamçılı Protozoa'lardır. Vücutları oval, küre şeklinde veya uzun olur. Genellikle radial simetrilidirler. Fakat Bilateral simetrili olanları da vardır. Vücut yüzeyini örten Pellicula zarı şekillerinin daima sabit kalmasını sağlar. Bazılarında jelatin, pseudokitin, silisyumdioksit veya selülozdan oluşan kabuk, evcik veya zırh meydana getirir.
ŞUBE: FLAGELLATA • Amip gibi vücudun etrafında ince bir Pellicula zarına sahip olanlar vücut şekillerini daima değiştirebilirler. Bir kısmı da bir kurt gibi vücudunu kısaltıp uzatabilirler. Bu tarz vücut hareketine metabolik veya euglenoid hareket denir. Flagellatların hareket organeli olan kamçı, ortada uzanan elastiki bir eksen ipliği ile bunun etrafını saran ince bir sitoplazma tabakasından oluşur. Genellikle vücudun ön ucunda bir veya iki, nadiren de daha çok sayıda (Polymastigina) kamçı bulunur.
ŞUBE: FLAGELLATA • Bazı parazitik Flagellat'larda kamçının özel bir şekli olan dalgalı zar bulunur. Kamçıların çıkış noktaları Flagellatların sistematiği için çok önemlidir. Serbest yaşayan Flagellatların çoğunun sitoplazması içinde kromotoforlar bulunur. Şerit, disk, kadeh veya kase gibi şekillerde olabilen bu kromotoforlar ya yalnız klorofilden oluşur (Euglenoidea ve Phytomonadina'larda) ve organizmanın tamamen yeşil görünmesine sebep olurlar veya bunların klorofilleri başka bir pigmentle maskelenmiş bir halde bulunur. Kromotoforların yanında ekseriya Pyrenoidler bulunur.
ŞUBE: FLAGELLATA • Kromotoforlu Flagellatların çoğu ile bunların renksiz akrabalarının ön kısmında kırmızı renkli bir göz (stigma) vardır. Işığa karşı hassas olan bu organel haematochrome adı verilen bir karoten pigmenti ihtiva eder. Haematokromotoforsuz bazı türlerin sitoplazması içinde serbest olarak ta bulunabilir. Böyle formlar bulundukları yerlerin kırmızı görünmesine sebebiyet verirler (kırmızı kar, kırmızı yağmur). Tatlı su Flagellatlarının çoğunda boşaltım organeli olarak kontraktil vakuoller bulunur.
ŞUBE: FLAGELLATA • Bunlar ya tek vakuoller şeklinde veya bir vakuol sistemi halindedir. Vakuol sistemlerinde çeşitli toplama vakuolleri vardır. Bunlar içeriklerini müşterek bir hazneye boşaltırlar, hazneleri bir por vasıtası ile kamçı kesesine veya yutağa açılır. Flagellatların nukleusları şekil bakımından değişiklikler gösterebilir. Nukleus sayısı genellikle bir nadiren de iki veya daha fazladır. çoğalma hemen hepsinde boyuna bölünme ile olur. Yalnız Dinoflagellat'lar enine veya eğik bölünme ile çoğalırlar. Çoğalma sonunda bazen oğul fertler bir arada kalarak koloni teşkil eder. Renkli Flagellatalarda beslenme ototrof beslenmedir.
ŞUBE: FLAGELLATA • Kromoforlu Flagellatların bazıları aynı zamanda organik besin de alırlar. Renksiz Flagellatalar organik maddelerle geçinmek zorundadırlar. Flagellatalar da hem ototrof hem de heterotrof beslenmenin bulunması, bir taraftan da bazı bir hücreli grupların (Rizopodlar, Sporozoonlar) gelişmeleri sırasında kamçılı safhaların meydana gelmesi, Flagellatların en ilkel Protozoa şubesi olarak kabul edilmesine sebep olmuştur. Diğer taraftan da bazı Flagellat kolonileri ' Volvox'lar) bir hücrelilerle çok hücreliler arasında bir geçit gibi görünürler. Çevre şartları değiştiği zamanlarda Flagellatlar hemen durgunluk devresine girerler.
ŞUBE: FLAGELLATA • Bu durumda Flagellatlar ya adi korunma kistlerini oluştururlar (ototrof olanlar) yada Palmella safhasına geçmişlerdir. Palmella safhasında vücut hücre seklini alır ve kamçılar kaybolur. Yalnız bunlarda adi korunma kistilerinden farklı olarak metabolizma faaliyetleri devam ettiği gibi bölünme ile çoğalmalar da olur. Palmella safhasındaki Flagellatlar bir alg hücresine çok benzediklerinden onlarla karıştırılabilirler. Flagellatların yaşayışları çok çeşitlidir. Renkli ve renksiz Flagellatlar; yağmur suyu toplulukları, dam olukları, nehir, göl ve deniz gibi her türlü sularda bulunabilirler.
ŞUBE: FLAGELLATA • Tozlar, topraklar arasında ve pislikler içinde de bunların dayanıklı kistlerine rastlanır. Flagellatların serbest yaşayanları yanında birçok parazit türleri de vardır. Çoğu zararsız olarak insanlarla diğer omurgalıların ve böceklerin barsaklarında bulunur. Barsak Flagellatların arasında konaklarına patojen etki edenlere de rastlanır. Parazit Flagellatlardan hastalık yapanları kanda yaşarlar ve bunlar kan emen sinekler tarafından konaktan konağa taşınırlar.
ŞUBE: FLAGELLATA
ŞUBE: FLAGELLATA
RHIZOPODA SIEBOLD (KOKAYAKLILAR) • Rizopodlar öncelikle Flagellatlara nazaran daha aşağı bir organizasyon gösterirler. Vücutları sabit şekillidir. Simetrileri radial ve bilateraldır. Pellicula bulunmaz. Sitoplazmaları bariz olarak ektoplazma ve endoplazmaya ayrılmıştır. Nukleus sayısı bir veya daha fazla olabilir. Rhizopodların en büyük özelliği hareket organeli olan pseudopodların bulunuşudur. Pseudopodlar Rhizopoda da değişik şekiller göstermekle beraber her grubun Pseudopod şekli o grup için karakteristiktir.
RHIZOPODA SIEBOLD (KÖKAYAKLILAR) • Rhizopodların tatlı sularda yaşayanlarında genellikle bir tane nadiren de 2 veya 3 tane kontraktil vakuol bulunur. Bazılarında yüzme ödevini gören gaz vakuolü de vardır. • Rhizopodlar ayrıca iyi oluşmuş kabuk ve iskeletleri ile de tanınırlar. Çoğunda korunma organeli olarak, kabuk veya evcik bulunur. Bir kısmının da sitoplazması içerisinde Si. O 2 dan yapılmış iskeletler meydana gelir. Üremelerinde eşeysiz çoğalma hakimdir. Bu tarz çoğalma; ikiye bölünme, tomurcuklanma veya multiple bölünme şeklindedir. Herotrofturlar. Rhizopodların çoğu soliter ve serbest yaşar. Parazit olanlar, koloni meydana getirenleri de vardır. Kozmopolittirler. Denizlerde, tatlı sularda veya rutubetli topraklarda bulunurlar.
RHIZOPODA SIEBOLD (KÖKAYAKLILAR)
RHIZOPODA SIEBOLD (KÖKAYAKLILAR)
RHIZOPODA SIEBOLD (KOKAYAKLILAR)
- Slides: 29