Protosterren Hoofdreekssterren H kern fusie Rode Reuzen H

Protosterren Hoofdreekssterren (H kern fusie) Rode Reuzen (H schil fusie) 0. 010. 08 Mzon 0. 080. 25 Mzon 0. 25 -8 à 10 Mzon >12 Mzon Horizontale tak (He kern fusie) Asymptote tak Superreuzen (H en He schil fusie) Superreuzen Planetaire nevels Supernovae Helium Witte dwerg Bruine dwerg 8 à 10 -12 Mzon C-O Witte dwerg O-Ne-Mg Witte dwerg Via Rode dwerg Zwarte dwerg >40 Mzon 1, 4 -3 Mzon Neutronen Zwart ster Gat

Basis Cursus Sterrenkunde Hoofdstuk 10 Volkssterrenwacht Amsterdam

Sterrenstelsels • De Zon is één van de 200 – 400 109 sterren in het melkweg spiraalstelsel • En draait op 25000 Lj van het Centrum • Rond de afgeplatte schijf is een Halo van Bolvormige sterrenhopen

• De melkweg is een Balkspiraalstelsel zoals M 83

Onze locatie

Pop I Schijf Jong Pop II Halo Oud Bolv. hopen

Melkweg in de Zwaan • Noord. Amerika nevel • Sluiernevel

Interstellaire Materie • Atomaire wolken H • Geïoniseerde wolken H • Moleculaire wolken H 2 (dichte, koude en rustige gebieden) • Emissienevels in Moleculaire wolken (orionnevel) • H 2 wolken van 2 e en ne generatie

Interstellaire Materie 90% H, 10% He, 0: 01% C, O, N, . . . < 0: 001% Si, Fe, P, S, . . . En stof (C) En veel verbindingen: H 2 O, CO, alcoholen (CH 3 OH, CH 3 CH 2 OH), ethers (CH 3 OCH 3), cyaniden (CH 3 CN, . . . ) azijnzuur CH 3 COOH of glycolaldehyde CH 2 OHCHO)

Interstellaire Materie Aminozuren kunnen voorkomen (Leiden 2002) R is zijtak R=H Glycine

Interstellaire Materie • Het stof belemmert ons zicht op de melkweg (zwarte plekken in nevels) en • Is de bron voor planetesimalen • H 2 gebieden zijn de bron van stervorming

Orion nevel • 10. 000 sterren 1 106 jaar • Veel bruine dwergen en jonge sterren • Trapezium • Schokgolf

Merope nevel • 600 sterren 100 106 jaar • Allemaal B sterren • Stralingsdruk tijdens passage op gaswolken

Pleiaden HR

Paardekop nevel • Emissienevel door zèta Orionis • De “kop” is verdichte materie op de voorgrond

Paardekop nevel • Hubble opname

Bolhopen • M 13

Bolhopen HR • M 13

Conclusie • Bolhopen (populatie II) zijn oud (12 -14 109 jaar) • Geen stervorming meer. Bolhopen bewegen onafhankelijk in de halo en zijn ontstaan VOOR de afplatting • Populatie I associaties zijn gevarieerd, veel stervorming en oude en nieuwe groepen

Open sterrenhopen • • • Pleiaden of Subaru > 700 sterren 410 Lichtjaar 100 106 jaar

Open sterrenhopen • Dubbele sterrenhopen in Perseus

Stelsels Hubble classificatie

Spiraalarmen • Armen (stof en gas) zijn dichtheidsgolven door gravitatie in stand gehouden • Sterren bewegen zich door de armen heen in Kepleriaanse omlooptijden dus: – Een ster op 50. 000 LJ één omwenteling – Een ster op 10. 000 LJ maakt in dezelfde tijd 5 omwentelingen

M 51

Spiraalarmen? Hoag’s ring

Seyfert • Actief stelsel • Zwart gat in centrum

Actieve stelsels jets M 87

Jets, Radiolobben • De Jets banen zich een weg door de Interstellaire materie en botsen op dichte materie die om het stelsel aanwezig is • Gevolg is nieuwe stervorming en misschien stelselvorming • In Radiostraling is een stelsel VEEL groter dan in zichtbaar licht

M 87 radiolobben • M 87 de Kern van de VIRGO cluster

• Cygnus A wat we visueel zien en in cm golflengte Cygnus A

NGC 4676

Botsende stelsels

Hubble Deepfield

Gravitatielenzen

Abell 2218

Powers • Einde les 10