PROTEN ENERJ MALNTRSYONU 1 Beslenmenin dllenme ile balayan

PROTEİN ENERJİ MALNÜTRİSYONU 1

Beslenmenin döllenme ile başlayan fetal yaşam ve erken çocukluk dönemi Malnutrisyon (kötü beslenme) yaşamüzere, sürecinde Etki; dahil olmak • büyüme, tüm yaşvgruplarını etkileyen önemli bir halk intrauterin beyin hasarından, • gelişme, • morbiditebüyüme ve mortalite, sağlığı v sorunudur. çocuklukta geriliğine, • bilişsel gelişim, vazalmış fiziksel ve mental gelişime, • ekonomik üretkenlik üzerinde önemli etkileri vardır. hastalıkların vileri yaşlarda beslenmeye bağlı kronik görülme riskinde artmaya kadar uzanmaktadır. 2

Malnütrisyon; bir ya da daha fazla elzem besin ögesinin (ilintili veya kesin olarak) yetersiz veya aşırı alımı ile sonuçlanan patolojik bir durumdur. 3

Dünya Sağlık Örgütü malnütrisyonu; v büyüme, v yaşamın v özgün sürdürülmesi, işlevler için vücudun gereksinmesi olan enerji ve besin ögeleri arasında bir dengesizlik durumu olarak tanımlamaktadır. 4

Malnütrisyon; o fetal büyüme geriliği, o düşük beden kütle indeksi (BKİ), o bodurluk (yaşa göre boy uzunluğu; Y/B stunting), o zayıflık (boy uzunluğuna göre vücut ağırlığı; B/A wasting), o düşük kiloluluk (yaşa göre vücut ağırlığı; Y/Aunderweight), o ağır protein-enerji malnütrisyonu olan marasmus ve kuvaşiorkor, o vitamin ve mineral yetersizlikleri o obezite gibi dengesiz beslenmeye bağlı sorunların tümünü kapsayan bir kavramdır. 6

q çocuklar ve gençler, q doğurganlık çağındaki kadınlar, q yaşlılar, q klinik hastalıkları olan veya hastanede yatan hastalar malnütrisyon açısından duyarlı gruplardır. 7

Türleri Yetersiz beslenme (Undernutrition): Besinlerin uzun süre yetersiz alınması sonucu gelişen durumdur. Aşırı beslenme (Overnutrition): Besinlerin (enerjinin) belirli bir süre aşırı alımı sonucu gelişen durumdur. Özgül yetersizlik (Specific deficiency): Tek bir besin ögesine özgü yetersizlik durumudur. A. Özfer ÖZÇELİK 8

9

Yetersiz enerji/protein En fazla süt çocukları ve küçük çocuklarda PEM Enfeksiyonlar

PEM özellikle gelişmekte olan ülkelerin en yaygın çocuk sağlığı sorunudur. • Solunum yolları enfeksiyonları, • İshal ve • Diğer enfeksiyon hastalıkları yüzünden kaybedilen çocukların çoğunda enfeksiyon gelişmesinin ve ağır seyretmesinin nedeni temelde beslenme bozukluğunun olmasıdır. 11

Beslenme alışkanlıkları, gelenekler Konjenital bozukluklar (prematürelik, metabolik bozukluk, mental gerilik) Malnutrisyon multifaktöriyel bir sorundur. . . Fakirlik İlgisizlik Yetersiz besin alımı Malnutrisyon Gereksinmelerde artış (kişisel farklılıklar) büyüme, gebelik, emziklilik) Anoreksiya Diare, dizanteri, parazit, toksinler Kontamine besin Bakteriyel değişiklikler, enzim değişiklikleri, intestinal hareket azlığı, intestinal atrofi Malabsorbsiyon Diğer hastalıklar Köksal G. ders notları Bilgisizlik Eğitim eksikliği, kötü sanitasyon GİS hastalıkları

Malnütrisyon Oluşumunda Rolü Olan Temel Etmenler • Çoğunlukla okul öncesi çağda, Çocuklarda malnütrisyonun yaygınlığını etkileyen etmenler çok çeşitlidir ve hepsi • Yeterli birbirine bağımlıdır. Yapılanbeslenemeyen, çeşitli araştırmalara göre malnütrisyon ve dengeli oluşumunda önemli olduğu saptanan etmenler: başlanmayan, • Zamanında ek besinlere • Sıkkonusundaki sık hastalanan ve hastalığı *Beslenme yanlış bilgi ve alışkanlıklar, *Kusma veuzun ishaller, süren, *Çocuğun cinsiyeti, *Aile tipi, *Ailedeki kişi sayısı, • Doğuştan sindirim sistemi bozuklukları durumu, olan, *Anne ve babanın eğitim durumu, *Anne yaşı, • Barsak parazitleri olan, *Annenin doğum aralığı, *Çocuğun doğum ağırlığı, • Hiç anne sütü almayan *Kardeş sayısı, *Çocuğun istenmemesi, *Enfeksiyon çocuklarda malnütrisyon daha sık hastalıklarıdır. görülür. 13

Çeşitleri; En çok atlanan tipler Hafif PEM Orta MARASMUS Ağır KUVASHi. ORKOR MARASMi. KKUVASHİORKOR

PEM’nun derecelendirmesi Birey Değerlendirmelerinde Persentiller SD Skoru(Z-Skor) Derecelendirme Gomez Wellcome Waterlow

YETERSİZ BESLENME TÜRLERİ Malnutrisyon Türü Tanımlanması Marasmus Yaşa Göre Ağırlık<%60 Kuvaşiorkor Ödem varlığı ve yaşa göre ağırlığın <%80 Marasmik kuvaşiorkor Ödem varlığı ve yaşa göre ağırlığın <%60 Bodurluk(Kronik PEM) Yaşa göre boyun <2 SD veya <3. persentil Zayıflık(Akut PEM) Boya göre ağırlığın <2 SD veya <3. persentil Düşük kiloluluk Yaşa göre ağırlık <2 SD veya <3. persentil

Protein-Enerji Malnütrisyonu • PEM dünya üzerinde her dört çocuktan birini etkilemektedir. – 150 milyon (%26. 7) çocuk düşük kiloludur (kavruk) – 182 milyon (%32. 5) çocuk ise kısa boyludur (bodur) A. Özfer ÖZÇELİK 18

12 -60 aylık çocuklarda yapılan çalışmada çocukların; %31. 2’sinde akut malnutrisyon (wasting) %9. 2’sinde boy kısalığı (stunting), %29. 2’sinde (wasting-stunting) olduğu belirlenmiş. A. Özfer ÖZÇELİK 20

A. Özfer ÖZÇELİK 21

22

171 milyon çocuk 167 milyon gelişmekte olan ülkeler Global olarak 1990: %39. 7 2010: %26. 7 2020’de %21. 8 Azalmaya rağmen önemli bir halk sağlığı sorunu A. Özfer ÖZÇELİK 23

TÜRKİYE’DE DURUM

1974 -1984 25

1993 Yaşa göre boy <-2 SD 1998 2003 2008 2013 18. 9 16. 0 12. 2 10. 3 9. 5 5. 9 6. 1 3. 6 3. 2 3. 0 1. 9 0. 7 0. 9 1. 7 0. 4 0. 3 0. 0 0. 4 Yaşa göre ağırlık <-2 SD 9. 5 8. 3 3. 9 2. 8 1. 9 Yaşa göre ağırlık <-3 SD 1. 8 1. 4 0. 6 0. 3 0. 4 Yaşa göre boy <-3 SD Boya göre ağırlık <-2 SD Boya göre ağırlık <-3 SD Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması (TNSA) Sonuçlarına Göre

İnanç vd. (2005) Kayseri il merkezinde 0 -36 aylık çocuklarda malnütrisyon sıklığı ve etkileyen etmenleri araştırmışlar. Çocukların %22. 9’unda yaşa göre boy, %12. 5’inde yaşa göre ağırlık açısından malnütrisyon saptanmıştır. Ekonomik durum, doğum kilosu, doğum aralığı, doğum sırasının malnütrisyon oluşumunda etkili faktörler olduğu düşünülmüştür. A. Özfer ÖZÇELİK 27

Çınar vd. (2007) Isparta’da 5 yaş altı çocukların malnütrisyon durumunu araştırmışlardır. 670 çocuk araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Çocukların; %4. 9’unun kısa boylu, %15. 2’sinin zayıf, %11. 8’inin düşük kilolu olduğu saptanmıştır.

Gün vd. (2010) Kayseri Melikgazi Bölgesi’nde 1250 0 -5 yaş çocuk ile çalışmışlardır. Ağırlığa göre malnütrisyonlu olan çocukların oranı % 4. 5, Boya göre malnütrisyonlu olan çocukların oranı %13. 7 olarak saptanmıştır. 29

TBSA 2010

TBSA 2010

1 -36 aylık 260 çocuk Gomez’e göre %32 Hafif %9. 2’si orta %6. 1’i ağır Waterlow’a göre %20. 4’ü akut %19. 2’si kronik %7. 7’si akutkronik PEM A. Özfer ÖZÇELİK 32

PROTEİN ENERJİ MALNÜTRİSYONUNDA KLİNİK BULGULAR A. Özfer ÖZÇELİK 33

AĞIR PEM’DE KLİNİK BULGULAR Mara smu s Kuv ashi ork or Mara smikkuva shior kor

MARASMUS Genellikle büyümenin hızlı olduğu yaşamın ilk yılı içinde anne sütü almayan, erken dönemde anne sütünün kesildiği ve yetersiz ek besin verilen çocuklarda görülür. 35

Kuvashiorkor gelişmekteŞeker bebek olan ülkelerde memeden kesilen çocuklarda 6. aydan sonra genellikle de 18 ay-3 yaş arasında proteinden yetersiz beslenme sonucu sık görülür. 36

Kuvashiorkorlu hastalarda enerji alımından çok protein alımındaki yetersizlik ön plandadır. A. Özfer ÖZÇELİK 37

Marasmik Kuvashiorkor Marasmuslu çocukta değişik derecede ödem olması ile karakterizedir. Marasmus ve kuvashiorkorun bulguları bir arada görülür. Yaşa göre ağırlık ölçütlerine göre vücut ağırlığı standardın %60’ının altında iken ödem de vardır. 38

Marasmus ve Kuvashiorkoru Karakterize Eden Bazı Klinik ve Laboratuvar Bulgular BULGU MARASMUS KUVASHİORKOR Ödem Yok Alt ekstremitelerde, yüzde veya tüm vücutta Adale dokusu kaybı Ağır Bazen Vüc. ağır. azalma Ağır Marasmusta görülenden az Mental değişiklik Genellikle yok Genellikle var (letarji, apati) İştah Genellikle iyi İyi değil 39

BULGU MARASMUS KUVASHİORKOR DİARE Sıklıkla eşlik eder Yok Sıklıkla, özel tip pigmente dermatoz CİLT DEĞİŞİKLİĞİ SAÇ DEĞİŞİKLİĞİ Saçlar seyrek, zayıf, Dispigmente (kızıla çalan kahverengi) YÜZ GÖRÜNÜMÜ İhtiyar adam yüz görünümü Ay dede yüz görünümü 40

BULGU MARASMUS KUVASHİORKOR KARACİĞER BÜYÜKLÜĞÜ Yok Genellikle var ANEMİ Olabilir Genellikle var SERUM ALBUMİN Normal/azalmış Azalmış NON ESANSİYEL AA/ESANSİYAL AA Yükselmiş Normal 41

PEM'in Komplikasyonları Gastroenteritler Elektrolit ve Sıvı Dengesi Bozuklukları (Dehidratasyon) Enfeksiyonlar Hipoglisemi Hipotermi Anemi Avitaminozlar Cilt lezyonları Anoreksi 42

Malnutrisyonu önlemede sağlık sistemi içinde yapılabilecekler 1) Kadınların eğitimi 2) Doğum kontrolü yöntemlerinin yaygınlaştırılması, istenmeyen gebeliklerin önlenmesi 3) Hazırlıklı ve güvenli anneliğin gerçekleştirilmesi 4) Doğum öncesi gebenin yeterli sağlık hizmeti alması ve izleminin yapılması 5) Ailenin ve özellikle bakım veren kişilerin bebeğe olumlu yaklaşımlarının farkedilerek desteklenmesi 6) Anne sütünün ilk 6 ay tek başına verilmesi, daha sonra ek gıdalara geçilmesi 7) Bir bebeğin tek bir sağlık ekibi tarafından izleminin sağlanması 8) Büyümenin doğru değerlendirilmesi 9) Evdeki yoksulluk, uyaran/şefkat yoksunluğu ya da 43 yeme yedirme ilişkisindeki risklerin erkenden fark edilmesi olarak sıralanabilir.

PEM’in önlenmesi *Çocuğun beslenme durumu büyük ölçüde gebelik ve emziklilik süresince annenin yeterli Bu yüzden doğum öncesi ve sonrası ve dengeli beslenmesine bağlıdır. anneye beslenme eğitimi verilmesi, malnütrisyonlu çocuğu tedavi etmekten daha başarılı ve mali yükü daha az olan bir yöntemdir. Doğumdan sonra anne sütü, bebek için temel besini oluşturmalı, gerekmedikçe 6 aya kadar ek besinlere başlanmamalıdır 44

Anne sütünün 2 yaşına kadar verilebildiğinde, bebeğin ihtiyacını karşılayan Anne sütü; en 6önemli besin ögesi kaynağı olmaya devam *ilk ayda bebeğin ihtiyacının %100’ ünü, Altıncı aydan sonra uygun zamanda uygun ek yönünde anneler *6 -12 besine ayda başlanması bebeğin ihtiyacının %50’ sini ettiği gösterilmiştir. eğitilmelidir. ve *12. aydan sonra da %30’ unu karşılar.

*Çocuklarda büyüme izlenmelidir. A. Özfer ÖZÇELİK 46

ÇOCUĞUN AĞIRLIĞININ İŞARETLENDİĞİ EĞRİ; ŞEKİL 1 Yukarı çıkıyorsa iyi ŞEKİL 2 Yatay gidiyorsa DİKKAT! ŞEKİL 3 Aşağı iniyorsa tehlike ŞEKİL 4 Önce aşağı inerken, yukarı çıkmaya başlarsa büyümeyi yakalama 47

EĞİTİM 48

Korunma Annenin gebelik süresince yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalıdır. Anne sütünün yararı gebeyken anlatılmalı ve mutlaka bebeğin emzirilmesi sağlanmalıdır. Düzenli izlem yapılmalıdır. İzlemlerdeki kilo durumu dikkatle yorumlanarak eğitim verilmelidir. Eğitilemeyenler bir üst sağlık kuruluşuna gönderilmelidir. Uygun doğum aralığı ve sayısı için Aile Planlaması eğitimi yapılmalıdır. Çevre sağlığı düzeltilmeli, aşılamalar zamanında yapılmalıdır.