Programmas verbinden met binnen en buitenwereld Henk Schobben

Programma’s verbinden met binnen- en buitenwereld Henk Schobben & Michiel Schreijer Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

• De wereld verandert • Bedrijven en organisaties veranderen mee • De overheid blijft achter • De waterschappen veranderen (nog) niet • Overheid en samenleving groeien uit elkaar

Wat is er aan de hand? • Onze samenleving verandert steeds meer in een netwerksamenleving met een hoge informatieuitwisseling • Het bereiken van beoogd maatschappelijk effect (beleidsrealisatie) wordt/is steeds moeilijker mbv de bestaande methoden (geld en regels). • Dit wordt veroorzaakt doordat bij de beleidsrealisatie: • Een groot aantal partijen betrokken is • Met veel uiteenlopende waarden, visies en belangen • Met een fragmentatie van macht en verantwoordelijkheid • Zonder één actor die eigenstandig tot de oplossende interventie kan komen

De huidige relatie tussen overheid en burgers staat dus onder druk; moet veranderen

De relatie tussen burger en overheid Burger Overheid Ongedeeld, één persoon Kwetsbaar Afhankelijk Ondeskundig Emotioneel betrokken Gericht op hier en nu Geleed, gelaagd, gespreid, keten Onkwetsbaar, onaantastbaar Autonoom, bureaucratisch Deskundig Zakelijk betrokken, onverschillig Gericht op procedures en procedureverloop Gericht op rechtvaardigheid, conflictbeleving Gericht op rechten en plichten, regel is regel Gericht op individueel of eigen belang Gericht op belang bestuursorgaan of op 'algemeen belang Afhankelijk, onmachtig Ontleend aan ‘de nationale ombudsman’ Eenzijdig bepalend, bepaalt regels en procedures, is machtig

“Vertrouwen in burgers” Houding van de overheid: • Wij lossen het voor u op • Streng doch rechtvaardig • In het algemeen belang • Gaat u maar rustig slapen Maar er is iets anders nodig: • Burgers beter betrekken • Constructieve wisselwerking • Goed luisteren • Empathie

De uitdaging van de waterschappen • Functionele overheid met een duidelijke taak maar wel tamelijk onzichtbaar (huisvrouwensyndroom) • De klimaatverandering heeft direct invloed op de taak • Deelnemen en bijdragen aan het nationale Deltaprogramma

Hollands Noorderkwartier • Noord-Holland boven het Noordzeekanaal (inclusief Texel) • Ongeveer 200. 000 hectare

Water keren • Ongeveer 60 % van Nederland onder de zeespiegel • Zonder dijken en duinen geen Noord. Holland

Water keren 340 km primaire waterkeringen (waarvan 80 km duinen) • 1. 500 km overige keringen/dijken •

Water beheersen • 20. 000 km sloten en kanalen • 1770 peilvakken in ca. 600 polders • 400 poldergemalen en 3300 stuwen

Afvalwater zuiveren 100 miljoen m 3 afvalwater per jaar 20 rioolwaterzuiveringsinstallaties 460 km persleiding 136 rioolgemalen

Wegen beheren Verkeersveiligheid op 1. 500 kilometer polderwegen en 200 km fietspaden. Onderhoud aan: Wegverhardingen, bermen, bomen, Lichtmasten gladheidbestrijding in de winter

1900: 248 1980: 9 1995: 6 2003: 1 In Nederland nu 26 waterschappen

Bestuur hoogheemraadschap Algemeen bestuur: • College van Hoofdingelanden Dagelijks bestuur: • Dijkgraaf, secretaris-directeur en Hoogheemraden Waterschapsverkiezingen: • Elke vier jaar • Iedereen van 18 jaar en ouder stemrecht

Financiering Begroting 2007: € 206 miljoen € 166 miljoen uit belastingen Overig: • Rijksbijdragen • inkomsten uit pachtovereenkomsten

Een regionale Deltavisie als basis voor positionering en programmering

Waarom een regionale deltavisie? • Bewustwording en aanjagen van de klimaatdiscussie in ons gebied • Een geharmoniseerd geluid over de klimaat- vraagstukken inbrengen in het nationale Deltaprogramma • Ontwikkeling van een ‘klimaatcontract’ met de samenleving in Noord-Holland boven Noordzeekanaal

Welke aanpak? • De klimaatverandering is drijvende factor voor de visie • Niet meteen oplossingen bedenken en vaststellen, maar eerst samen verkennen • Vraagstukken formuleren in de vorm van dilemma’s • Partijen, belangengroepen, collega-overheden uitnodigen hun belangen in te brengen irt het dilemma

Trends in klimaatverandering • De zeespiegel stijgt; de bodem daalt • Stormen komen minder voor, maar de wind trekt aan • Meer en heftigere regenbuien • De gemiddelde jaartemperatuur wordt hoger • Het groeiseizoen wordt langer

De basis: trends in de klimaatverandering • Het klimaatverhaal vertellen op basis van trends en voorbeelden uit de afgelopen jaren • Prognoses en scenario noemen, maar daarin niet kiezen • Open staan voor nieuwe inzichten klimaatverandering • Dat het klimaat verandert is zeker; onzekerheid over snelheid en kantelpunten

De opzet van de visie Drie thema’s in combinatie met de 3 lagen uit meerlaagsveiligheid 1. Waterveiligheid 2. Wateroverlastbestrijding 3. Voldoende schoon zoet water

Wat is een goed dilemma? • Een dilemma is een moeilijke keuze • Wat is de moeite? – Strijdige belangen vormen de basis – Daardoor: • Tegenstrijdige oplossingsrichtingen • Tegenstrijdige waarden (en normen) • Tegenstrijdige richtingen • Tegenstrijdige filosofiën • Maak deze herkenbaar, explicitiet, kweek begrip • Een dilemma blijft lange tijd bestaan

Hoe bespreek je die met de buitenwereld? • Eerst per belangengroep/stakeholder in klein verband • Daarna met meer belangen groepen in groter verband • Maak de visie nooit definitief • Gebruike elke nieuwe versie als vertrekpunt, niet als eindpunt

De aanpak Informatie verzamelen Globale definitieve visie Check met organisatie en gebied Voorlopige visie Drie thema’s Regionalisering Thematisering Programmering Probleemanalyse Inbreng in Deltaprogramma Debatten over de dilemma’s Dilemma’s

Dilemma’s Waterveiligheid 1. Voorkomen of genezen ? a. b. Alleen investeren op kans verkleinen (preventie) Gevolgen beperken (klimaatbestendige inrichting, crisisbeheersing) 2. Behouden of afstemmen ? a. b. Huidige veiligheidsbenadering met drie dijkringen behouden Afstemmen op economische waarde per (deel)gebied; gebiedscompartimentering 3. Simpel of multifunctioneel ? a. b. Overzichtelijk en ruim baan voor de dijk Maatschappelijk toegevoegde waarde van de dijk

De reacties op dilemma’s Waterveiligheid • Waterveiligheidsbewustzijn is zeer laag • Preventie voorop, maar ook maatregelen in ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing • Meningen verdeeld over gebiedscompartimentering / normdifferentiatie bij toenemende economische waarde • Een volmondig ‘ja’ voor multifunctionele waterkeringen

De visie op waterveiligheid Wonen onder zeeniveau is minder logisch dan je denkt: – Creëer veiligheidsbewustzijn in het gebied – Via de dialoog over de grote onacceptabele gevolgen van een overstroming via laag 2 en 3 – Daardoor meer waardering voor werk aan de preventie Dus: - Meer insteken op laag 2 en 3 samen met gemeente en provincie - Met multifunctionele dijken als uitdaging (en niet als belemmering)

Dilemma’s voldoende schoon zoet water 1. Overal of lokaal ? a. b. HHNK levert ook aan het haarvatensysteem en boort daarvoor zonodig andere zoetwaterbronnen aan (grondwater? ) Het hoofdwatersysteem (boezem) wordt op peil gehouden, het haarvatensysteem redt zich zelf maar 2. Zilter of droger ? a. b. Schade aan boezemkades etc. wordt te allen tijde voorkomen door zonodig zout water in te laten We nemen schade aan de boezemkades voor lief, om de gebruiksfuncties te behoeden voor verzilting 3. Maximaal of basaal ? a. b. HHNK neemt maatregelen om mee te groeien met het groeiende zoetwatergebruik De jaarlijkse hoeveelheid zoet water in 2011 is basisniveau

De reacties op de dilemma’s van voldoende schoon zoet water • Het haarvaten systeem hoeft in tijden van droogte niet steeds van voldoende water te worden voorzien • De meeste boeren willen liever verdroging dan zout water • Voor terreinbeheerders mag het droger of zilter, maar niet aangevuld met gebiedsvreemd water • Begrip voor een stand still in tijden van droogte anders geen prikkels om na te denken over zelfvoorziening

De visie op voldoende schoon zoet water Zoet water wordt kostbaar en minder vanzelfsprekend We zorgen voor een duurzame en eerlijke verdeling op een basaal niveau en met de huidige infrastructuur Trias Aquatica (in analogie met de Trias Energetica): 1. Zuinig met zoet water! 2. Inzetten en ontwikkelen van “nieuwe” zoetwaterbronnen 3. Veiligstellen van de klassieke zoetwaterbron

De uitkomsten tot nu toe • Waardering en enthousiasme voor de aanpak • Constructieve, onverwachte stellingnamen en oplossingsrichtingen uit het gebied • Bereidheid tot samenwerking met het waterschap groeit

De visie omzetten naar programma’s

Een nieuwe benadering • Netwerksturing: – Op de grens van binnen én buiten moet “iets” zijn dat bevoegd en bekwaam is om te handelen volgens de wetten en regels van én de bureaucratie en de buitenwereld. – Zo ontstaat een soort “tussenfunctie”, die overigens gewoon op de payroll van de binnenwereld staat en de belangen van “binnen” dient.

Deltaprogrammeur is onze ‘tussenfunctie • De Deltaprogrammeur – is geen onderdeel van de bureaucratie maar wel verbonden en geniet veel vertrouwen – spreekt de taal van de netwerksamenleving en bouwt daar enthousiasme en vertrouwen op – Is bruggenbouwer tussen buiten- en binnenwereld – Hij jaagt aan, agendeert, faciliteert, prioriteert

Randvoorwaarden • Vrijheid om door de gehele hiërarchie van de organisatie te bewegen en toegang tot het (politieke) bestuur. • Rugdekking op hoogambtelijk en bestuurlijk niveau • Een relatief zeldzame functie in de organisatie • Blijft klein en flexibel • Heeft beperkte hoeveelheid formele ambtelijke bevoegdheden en formele macht

Spanningsveld vrije rol Deltaprogrammeur: Laagdrempelige inbreng voor alle medewerkers

Let op! • Wat voor de tussenfunctie logisch lijkt, is voor de bureaucratische organisatie onlogisch, onproductief en onprettig. • De tussenfunctie wordt dan ervaren als: – Improductief (contra productief) – Tegenwerken – Afwijken – Eigen koers varen – Buiten competenties treden – Onaangepast zijn. (ontleend aan ‘de boom en het rizoom’ van Steen, Peeters & van Twist, 2010)

Afsluiting en start op 20 september j. l. • Met alle deelnemende partijen het visieproces afgerond • Provincie, gemeenten, waterschap nemen de Deltavisie als basis voor verdere ontwikkeling • Begin van een nieuwe fase waarin samen met het gebied een regionale deltastrategie ontwikkeld wordt.

Kader/Uitgangspunt: 4 sporen opdracht 1. Invloed uitoefenen op deltabeslissingen 2. Deltavisie uitwerken naar regionale deltastrategie – – – Differentiëren Deltavisie naar thema’s en regio’s Samenwerkingsverbanden met partners bouwen HHNK medewerkers richten op netwerksamenleving 3. Kennisontwikkeling op verschillende terreinen 4. Extern verbinden met intern en deze verbinding intern verankeren

Dilemma PVA, planning, mijlpalen of grote flexibiliteit, kansen, samen zoeken Aan de ene kant: • Roep om duidelijkheid • Waar gaan we naar toe? • Wat gaan we doen? • Mijlpalen en planning (inzet) Aan de andere kant: • Samen ontwikkelen • Veel doelgroepen, intern (grote verschillen) en extern • Nog tijd nodig om visie te verteren • Onvoldoende helder wat belang is

2) Deltavisie uitwerken naar regionale deltastrategie • Deltavisie vertalen in gezamenlijke beleidskaders en programma’s • Beleidskaders en programma’s uitgangspunt voor het handelen van HHNK • Deelprogramma’s met partners voor verschillende regio’s • “We doen het samen of we doen het niet”

Discussie