Prof SGH dr hab Alicja Ryszkiewicz ZARZDZANIE PROJEKTAMI

Prof. SGH dr hab. Alicja Ryszkiewicz ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI UE Wykład 5 – Logika interwencji projektu, macierz układu logicznego

ETAP PLANOWANIA BUDOWA MACIERZY UKŁADU LOGICZNEGO • Logika pionowa - identyfikacja „co projekt zamierza robić”, wyjaśnianie związków przyczynowych i wyszczególnienie ważnych założeń i niepewności pozostających poza kontrolą menedżerów projektu. • Logika pozioma - mierzenie efektów projektu i zatrudnionych zasobów poprzez wyszczególnienie kluczowych wskaźników i źródeł ich weryfikacji. 2

Projekt jako układ logiczny (ang. logical framework) - logika pozioma i pionowa projektu Logika interwencji Obiektywnie weryfikowalne wskaźniki Źródła weryfikacji Środki Koszty Założenia Cele ogólne L o G i K a P O Z I O M a Cel projektu Rezultaty Działania Logika pionowa Źródło: European Commission, EUROPEAID Co-operation Office, General Affairs, Evaluation, Project Cycle Management, March 2001, s. 17. Warunki wstępne 3

Kolumna I: LOGIKA INTERWENCJI (ang. intervention logic) - ustalenie podstawowej strategii projektu: • działania i środki (wkład rzeczowy i nierzeczowy), • rezultaty osiągane poprzez poczynione działania, • rezultaty prowadzą do osiągnięcia celu projektu, • cel projektu przyczynia się do realizacji celów ogólnych. 4

HIERARCHIA CELÓW • • • • Cele ogólne (ang. overall objectives) projektu/programu wyjaśniają znaczenie projektu/programu w wyrażeniu długookresowych korzyści dla końcowych beneficjentów i szeroko rozumianych korzyści dla innych grup; pokazują dopasowanie programu do polityki regionalnej/sektorowej rządu lub odpowiedniej organizacji i UE oraz do celów polityki współpracy UE; cele ogólne nie będą osiągnięte wyłącznie poprzez realizację projektu; projekt będzie przyczyniać się do osiągnięcia celów ogólnych; ich realizacja wymaga wkładu innych programów i projektów. 2. Cel projektu (ang. project purpose) = cel do osiągnięcia poprzez wdrożenie projektu; powinien być nakierowany na podstawowy problem i wyrażony w trwałych korzyściach dla docelowej grupy lub grup; powinien wyrażać zrównoważone korzyści dla kobiet i mężczyzn wśród grupy/grup docelowych; powinien być tylko jeden cel projektu; wielorakość celów projektu = nadmierna złożoność projektu i problemy zarządzania albo niejasność czy konfliktowość celów; wyjaśnienie i precyzyjne uzgodnienie co będzie determinować sukces projektu jest krytycznym krokiem w zarysie projektu. 3. Rezultaty (ang. results) = „produkty” podjętych działań, których kombinacja osiąga cel projektu (początek uzyskiwania trwałych korzyści przez grupy docelowe). 4. Działania (ang. activities) – działania (i środki), które powinny być podjęte/dostarczone do projektu w celu produkcji rezultatów; podsumowują co będzie przedsięwzięte przez projekt. 5

Hierarchia celów projektu Logika interwencji Cele szczebla ogólnego, do realizacji których przyczynia się projekt Cele ogólne Centralny cel projektu w wyrażeniu trwałych korzyści dla docelowych grup Cel projektu Wyniki podjętych działań Rezultaty Środki rzeczowe i niematerialne niezbędne do podjęcia działań Zadania wykonywane jako część projektu w celu osiągnięcia rezultatów Działania Środki Źródło: European Commission, EUROPEAID Co-operation Office, General Affairs, Evaluation, Project Cycle Management, March 2001, s. 18. 6

Kolumna II: OBIEKTYWNIE WERYFIKOWALNE WSKAŹNIKI (OWW) (ang. objectively verifiable indicators) są operacyjnym opisem: • celów ogólnych, • celu projektu, • rezultatów. OWW nie występują dla działań w macierzy układu logicznego; występują rzeczowe i nierzeczowe środki (wkład) niezbędne do prowadzenia planowanych działań. • Wskaźniki dla działań są definiowane podczas przygotowania harmonogramu działań. • Na tym etapie powinno nastąpić przybliżone oszacowanie niezbędnych zasobów. • OWW opisują cele projektu w wyrażeniu ilości, jakości, grupy (grup) docelowych, czasu, miejsca. Dobry OWW powinien być SMART, tj. • specyficzny (ang. specific): mierzy co było założone do mierzenia, • mierzalny (ang. measurable), • dostępny (ang. available) po akceptowalnym koszcie, • istotny (ang. relevant) ze względu na dany cel, • pokrywający cel w czasie (ang. time-bound). 7

Kolumna III: ŹRÓDŁA WERYFIKACJI (ang. sources of verification) wskazują gdzie i w jakiej formie informacja na temat osiągnięcia celów ogólnych, celu projektu i rezultatów może być znaleziona (opisana przez obiektywnie weryfikowalne wskaźniki). • Koszty i źródła finansowania (UE, rząd, itp. ) są pokazane w dolnym wierszu III kolumny. 8

Kolumna IV: ZAŁOŻENIA • • Sam projekt nie może osiągnąć wszystkich celów zidentyfikowanych na drzewie celów podczas fazy analizy. Gdy strategia została wybrana, cele nie włączone do logiki interwencji i inne zewnętrzne czynniki pozostają poza projektem, co będzie oddziaływać na jego wdrożenie i jego długookresową trwałość, ale leży poza kontrolą projektu. • Założenia są odpowiedzią na pytanie: jakie czynniki zewnętrzne nie podlegają oddziaływaniu projektu, ale mogą oddziaływać na jego wdrożenie i długookresową trwałość. • • gdy warunki wstępne są spełnione, działania mogą się rozpocząć, gdy działania zostaną przeprowadzone i jeśli założenia będą realne, rezultaty zostaną osiągnięte, • gdy rezultaty i założenia będą spełnione, cel projektu zostanie osiągnięty, • gdy cel projektu zostanie osiągnięty i założenia będą spełnione, zostanie dokonany wkład projektu do osiągnięcia celów ogólnych. 9

Założenia a cele projektu Pionowa logika interwencji Założenia Cele ogólne Cel projektu Założenia Rezultaty Założenia Działania Założenia wstępne Źródło: European Commission, EUROPEAID Co-operation Office, General Affairs, Evaluation, Project Cycle Management, March 2001, s. 19. 10

IDENTYFIKACJA LOGIKI INTERWENCJI Po osiągnięciu porozumienia między interesariuszami na temat celu projektu, cele mieszczące się w zakresie projektu mogą być transponowane z drzewa celów do I kolumny macierzy układu logicznego. Są cztery poziomy celów - ważne jest upewnienie się, że szczeble celów są właściwe. • Identyfikacja celu projektu wybrać z hierarchii celów cel, który opisuje trwałą korzyść dla grup docelowych, w tym kobiet i mężczyzn. Poruszając się od dolnej części drzewa ku górze można zidentyfikować cele, które odzwierciedlają trwałe korzyści. • Identyfikacja celów ogólnych wybrać z drzewa celów jeden lub więcej cel na górze, który opisuje długookresowe korzyści dla społeczeństwa lub sektora, do którego projekt wnosi wkład. 11

IDENTYFIKACJA LOGIKI INTERWENCJI Identyfikacja rezultatów: • wybrać z drzewa celów cele, które poprzez logikę środki-wyniki osiągają cel powodując wystąpienie rezultatów. • dodać inne rezultaty, które w przyszłości osiągną cel; można je zidentyfikować w wyniku dodatkowej analizy szans i ryzyka danej sytuacji. Identyfikacja działań: • wybrać z drzewa celów cele, które poprzez logikę środki-wyniki przynoszą rezultaty i tłumaczą je w działania, np. „zorganizować sesje szkoleniowe” itp. • Dodać inne działania zidentyfikowane po dodatkowej analizie szans i ryzyka danej sytuacji, np. poprzez dodatkowe badania, dyskusje z interesariuszami (w trakcie planowanych warsztatów), zwracając uwagę na specyficzne interesy mniej reprezentowanych grup. • Relacje środki-wyniki są ponownie analizowane i dodatkowe rezultaty i działania mogą być włączone. 12

IDENTYFIKACJA ZAŁOŻEŃ • Znaczenie i prawdopodobieństwo spełnienia warunków zewnętrznych powinno być oszacowane jako część szacunku stopnia ryzyka projektu. Niektóre będą krytyczne dla sukcesu projektu, a inne o marginalnym znaczeniu. • Zidentyfikowane założenia są przedstawiane w wyrażeniu pożądanej sytuacji. W ten sposób mogą być weryfikowane i oszacowane. Następnie, te czynniki zewnętrzne są transponowane na odpowiedni szczebel układu logicznego. 13

Ocena założeń Czy czynniki zewnętrzne są ważne? Tak Nie Czy będą zrealizowane? Nie włączać do układu logicznego Prawie pewne Prawdopodobne Włączyć jako założenie Nieprawdopodobne Przeformułować projekt w celu wpływu na czynnik zewnętrzny Nie Przeformułować projekt dodając działania i rezultaty, ew. zredefiniować cel projektu Tak Projekt jest niewykonalny Źródło: European Commission, EUROPEAID Co-operation Office, General Affairs, Evaluation, Project Cycle Management, March 2001, s. 22. 14

Cele są przenoszone do macierzy logicznej projektu Cele OWW Źródło weryfikacji Założenia Cel nadrzędny Cel 1 Cel 2. 1. 2 Cel 2. 1. 2. 2 Cel 3. 1 Cel 3. 2 Cel 3. 3 15

PLANOWANIE JAKOŚCI (TRWAŁOŚCI) PROJEKTU • Po ustaleniu logiki interwencji (I kolumna) i założeń (IV kolumna) kontynuacja przygotowania macierzy obejmuje przegląd (pytania) dotyczący jakości (trwałości) projektu/programu. • Uwzględnienie czynników jakości może prowadzić do zmian w zarysie projektu. • Projekt jest uważany za trwały (ang. sustainable), jeśli przynosi korzyści dla grup docelowych projektu/programu w okresie poza okresem dostarczania pomocy. 16

Czynniki jakości/trwałości projektu/programu 1. Udział beneficjentów (ang. ownership by beneficiaries) 2. Polityka wsparcia 3. Odpowiednia technologia 4. Problemy społeczno-kulturalne 5. Równość płci Czynniki jakości/trwałości projektu/programu - zakres uczestnictwa i siła zaangażowania grup docelowych i beneficjentów projektu/programu (w tym kobiet i mężczyzn) w opracowaniu zarysu projektu. Jaki jest ich poziom akceptacji i zobowiązań w stosunku do celów projektu? - jakość istotnej polityki sektorowej i siła wsparcia projektu przez rząd i odpowiednie władze poza okresem wsparcia pomocodawcy. - możliwość stosowania przyjętej w projekcie technologii w dłuższym okresie (dostępność części zamiennych, regulacje bezpieczeństwa, lokalne umiejętności kobiet i mężczyzn w zakresie eksploatacji i utrzymania). - uwzględnienie w projekcie norm i zwyczajów społeczno-kulturalnych oraz określenie środków w celu zapewnienia dostępu do usług i korzyści z projektu wszystkim grupom beneficjentów w trakcie i po wdrożeniu. - w jaki sposób projekt uwzględnia potrzeby i interesy kobiet i mężczyzn; czy zapewnia trwały i zrównoważony dostęp kobiet i mężczyzn do usług i infrastruktury; w jaki sposób przyczynia się do zmniejszenia nierówności między płciami w długim okresie. 6. Ochrona środowiska - sposób i siła oddziaływania projektu na środowisko, co wpływa na osiągnięcie długookresowych korzyści; w przypadku identyfikacji negatywnego wpływu na środowisko, podjęcie odpowiednich środków podczas przygotowania i wdrażania projektu w celu jego złagodzenia. 7. Zdolności instytucjonalne i - zdolność i zobowiązanie agencji wdrażających do dostarczania usług dla zarządcze projektu/programu i kontynuacji ich poza okresem wsparcia dawcy; w przypadku braku takich zdolności, jakie środki będą podjęte aby je stworzyć w czasie wdrażania projektu? 8. Ekonomiczna i finansowa - czy przyrostowe korzyści z projektu/programu przewyższają jego koszty i projekt wykonalność (ang. viability) przedstawia wiarygodną (ang. viable) długookresową inwestycję jako sposób zaspokojenia potrzeb kobiet i mężczyzn w grupach docelowych? Źródło: na podstawie European Commission, EUROPEAID Co-operation Office, General Affairs, Evaluation, Project Cycle Management, March 2001, s. 2425. 17

IDENTYFIKACJA OBIEKTYWNIE WERYFIKOWALNYCH WSKAŹNIKÓW OWW opisują cele projektu w wyrażeniu operacyjnie mierzalnym (ilość, jakość, grupy docelowe, czas, miejsce). OWW → sprawdzenie wiarygodności celów i podstawa systemu monitorowania projektu. • Dobry OWW powinien być SMART. • Wskaźniki dotyczące rezultatów powinny opisywać konsekwencje działań. • Często, konieczne jest ustanowienie kilku wskaźników dla jednego celu, które łącznie stanowią wiarygodną informację na temat osiągnięcia celu; jednocześnie, należy unikać pułapki włączenia zbyt wielu wskaźników. • OWW powinny być zdefiniowane podczas fazy identyfikacji i formułowania, ale często wymagają uszczegółowienia podczas wdrożenia, gdy dostępna jest dodatkowa informacja oraz znane są potrzeby monitorowania. • Należy upewnić się, czy OWW dotyczące celu projektu („centrum ciężkości”) uwzględniają w praktyce pojęcie „trwałych korzyści dla grup docelowych. ” • Określając OWW należy wyszczególnić źródła ich weryfikacji: dokumenty, raporty i inne źródła dostarczające informacji umożliwiających sprawdzenie wskaźników. 18

IDENTYFIKACJA ŹRÓDEŁ WERYFIKACJI Źródła weryfikacji powinny wyszczególniać: • formę, w jakiej informacja powinna być dostępna (np. raporty z postępu prac, konta projektu, nagrania projektu, oficjalne statystyki, itp. ), • kto powinien dostarczać informację, • jak regularnie informacja powinna być dostarczana (np. miesięcznie, kwartalnie, itp. ). Źródła zewnętrzne (poza projektem) powinny być ocenione pod względem dostępności, wiarygodności i znaczenia. • Nakład pracy i koszty zebrania informacji, która powinna być dostarczana przez projekt, powinny być oszacowane, a odpowiednie środki uwzględnione. • Często istnieje bezpośredni związek pomiędzy kompleksowością źródeł informacji (tj. łatwość zebrania danych i analizy) a jej kosztem. Jeśli dany wskaźnik jest zbyt drogi lub skomplikowany do zebrania, powinien być zastąpiony przez prostszy, tańszy i pośredni (przybliżony) wskaźnik. 19

IDENTYFIKACJA ŚRODKÓW I KOSZTÓW • „Środki” i „Koszty” zastępują OWW i źródła informacji na szczeblu działań. • OWW i źródła informacji nie są wyszczególnione dla działań w macierzy układu logicznego, ale mogą być wyspecyfikowane później na etapie przygotowywania harmonogram działań. • Środki = rzeczowe i niematerialne zasoby (ang. inputs) niezbędne do przeprowadzenia planowanych działań i zarządzania projektem: zasoby ludzkie, zasoby materialne. • • • • • Koszty = wyrażenie finansowe wszystkich zidentyfikowanych zasobów (środków); powinny być przedstawiane w wystandaryzowanym formacie, który wyszczególnia wkład UE, rządu i innych stron, jak grupy docelowe i beneficjenci. Działania powinny być opracowane dostatecznie szczegółowo aby można było oszacować środki rzeczowe i nierzeczowe. Należy uwzględnić wymagane środki i koszty zarządzania działań wspierających. Szacunek kosztu zebrania danych dotyczących OWW powinien być uzupełniony na końcu fazy formułowania. 20

KOŃCOWE SPRAWDZENIE JAKOŚCI W UKŁADZIE LOGICZNYM Po określeniu środków i kosztów macierz logicznego układu jest kompletna; należy ją przeglądnąć ostatni raz w celu sprawdzenia czy: • logika pionowa jest kompletna i odpowiednia, • wskaźniki i źródła weryfikacji są dostępne i wiarygodne, • warunki wstępne są realistyczne, • założenia są realistyczne i kompletne, • ryzyko jest akceptowalne, • prawdopodobieństwo sukcesu jest racjonalnie duże, • problemy jakości zostały uwzględnione i jeśli zachodzi potrzeba, przetłumaczone w działania, rezultaty lub założenia, • korzyści usprawiedliwiają koszty, • dodatkowe badania są wymagane. • Sprawdzenie powinno być przeprowadzone po raz pierwszy na koniec warsztatów planowania podczas fazy formułowania; • Kolejne sprawdzenie powinno być dokonane przez niezależne osoby (inne niż przygotowujące układ logiczny), np. oficjalni przedstawiciele UE i kraju partnerskiego. 21

ZASTOSOWANIE UKŁADU LOGICZNEGO DO PLANOWANIA DZIAŁAŃ I HARMONOGRAMU ZASOBÓW • • • Opracowana w trakcie fazy formułowania macierz układu logicznego projektu często opisuje dość ogólnie jakie działania będą podjęte. Na etapie planowania następuje dodanie szczegółów operacyjnych do planu. Harmonogram działań = metoda prezentacji działań projektu, która identyfikuje ich logiczną sekwencję i zależności miedzy nimi oraz jest podstawą dla alokacji odpowiedzialności zarządczej w celu zakończenia każdego działania. • Po przygotowaniu harmonogramu działań - dalsza specyfikacja środków i harmonogram kosztów. • Działania i harmonogram zasobów powinny być nakreślone podczas opracowania studium wykonalności. Szczegółowa informacja na temat wpływów i wydatków może prowadzić do przeformułowania zakresu i ambicji projektu. • Ogólny harmonogram działań („harmonogram wdrożenia”) jest aktualizowany i szczegółowe działania oraz harmonogram zasobów są przygotowywane podczas pierwszych miesięcy wdrożenia projektu (fazy rozpoczęcia). 22

ZARZĄDZANIE CZASEM Czas jest dobrem. . . jak nim zarządzać, skoro… Czasu nie można kupić Czasu nie można cofnąć CZAS Czasu nie można zgromadzić na zapas Czas to pieniądz … P. Kolas, Zarządzanie Cyklem Projektu w standardach UE… - rzetelny projekt – warunkiem sukcesu, JODKA Consulting, Warszawa, dn. 23 -24 października 2006 roku. 23

PRZYGOTOWANIE HARMONOGRAMU DZIAŁAŃ • W harmonogramie działań wszystkie informacje powinny być przedstawione w formie graficznej (karta Gantta) przystosowanej do wypełniania podczas okresu realizacji projektu. • Ogólny harmonogram projektu może wyszczególniać działania w ujęciu kwartalnym lub miesięcznym, w indywidualnym planie kwartalnym należy stosować ujęcie tygodniowe. 24

Wykres Gantta Działanie 5 1 0 1 5 2 0 2 5 3 0 3 5 a b c d e f g 25

Harmonogram działań Działania I II IV V VI VIII IX X XI XII 1. 1. 2. 2. 1. 2. 3. 2. 1. 2. 2. 1 26

Zalety diagramu sieciowego • Ułatwia planowanie i urealnienie czasu realizacji projektu. • Umożliwia skrócenie czasu realizacji projektu poprzez skrócenie czasu realizacji zadań leżących na ścieżce krytycznej. • Umożliwia zmniejszenie kosztów realizacji projektu. • Umożliwia wykorzystanie rezerw czasowych. • Umożliwienia koncentrację na zadaniach mających bezpośredni wpływ na czas realizacji projektu. • Umożliwia monitoring wdrożenia. 27

Zasady konstrukcji diagramu sieciowego 1. Sieć budowana jest od strony lewej do prawej, czyli od początku projektu do jego końca. 2. Każda komórka oznacza jedno działanie. 3. Każda komórka jest połączona z inną (nie ma komórek nie połączonych z innymi) 4. Komórki łączone są według zasady bezpośrednich poprzedników (każda komórka jest połączona z lewej strony ze swoim bezpośrednim poprzednikiem). 5. Działania nie tworzą pętli. 6. Pierwsza komórka rozpoczyna projekt, a ostatnia go kończy. 28

Diagram sieciowy z zaznaczeniem tzw. ścieżki krytycznej projektu A 4 D 21 E 4 C 18 START B 5 G 2 KONIEC F 14 • • W kratkach działania (litery od A do G) i niezbędny czas do ich przeprowadzenia (liczba dni). Ścieżka krytyczna (zaznaczona czerwoną linią) projektu = 50 dni 29

Ścieżka krytyczna • Czas realizacji projektu określa się poprzez zsumowanie łącznych czasów trwania wszystkich działań leżących na każdej ze ścieżek sieci. • Minimalnym czasem trwania projektu jest ścieżka, która łączy się w najdłuższy okres trwania. Jest to tzw. ścieżka krytyczna, a wszystkie leżące na niej czynności to działania krytyczne. • Nie da się przedłużyć czasu realizacji żadnego z działań leżących na tej ścieżce bez jednoczesnego przedłużenia czasu realizacji całego projektu 30

PRZYGOTOWANIE HARMONOGRAMU ZASOBÓW • Szacunek kosztów powinien być oparty na ostrożnym i całościowym budżetowaniu – ma wpływ na decyzję inwestycyjną w fazie oceny wstępnej, a następnie na sprawne wdrożenie projektu. • Lista działań powinna być przekopiowana do harmonogramu kosztów pro forma. Wykaz działań powinien stanowić szczegółową listę kontrolną pozwalającą na sprawdzenie, że niezbędne środki na te działania są zapewnione. • Środki niezbędne do podjęcia działań muszą być wyszczególnione. • Kosztorys projektu - alokacja kosztów do różnych źródeł finansowania tak aby każda strona była świadoma swojego wkładu. • Po kalkulacji kosztów ogółem należy sprawdzić czy agencja wdrażająca będzie pokrywała koszty okresowe dostawy usług utrzymania poza okres życia projektu. Koszty okresowe mogą być pokryte (w całości lub częściowo) poprzez zwiększone dochody generowane z działalności projektu. Ważne jest wyszczególnienie wpływu kosztu okresowego netto projektu na przyszły budżet agencji wdrażającej. 31

STRUKTURA DOKUMENTÓW PROJEKTU LUB PROGRAMU Ogólny układ i zawartość dokumentów projektu lub programu według KE 1. Streszczenie 2. Tło: ogólne cele polityki UE i rządu oraz związki z programem krajowym Komisji lub strategią, zobowiązania rządu do realizacji celów UE, takich jak poszanowanie praw człowieka 3. Analiza sektora i problemu, w tym analiza interesariuszy 4. Opis projektu/programu, cele i strategia ich osiągnięcia, w tym: Doświadczenia z przeszłości oraz związki z innymi działalnościami pomocodawcy opis interwencji (cele i strategia ich osiągnięcia, w tym cel projektu, rezultaty, działania i główne wskaźniki) 5. Założenia, ryzyko i elastyczność 6. Uzgodnienia dotyczące wdrożenia: środki rzeczowe i nierzeczowe organizacja i procedury wdrożenia harmonogram wdrożenia oszacowane koszty i plan finansowania warunki specjalne i towarzyszące środki podjęte przez rząd/partnerów monitorowanie i ocena 7. Czynniki jakości uczestnictwo i własność przez beneficjentów polityka wsparcia odpowiednia technologia aspekty społeczno-kulturowe równość płci ochrona środowiska zdolności instytucjonalne i zarządcze wiarygodność finansowa i ekonomiczna Aneks: Układ logiczny (kompletny lub w zarysie, w zależności od fazy). 32 Źródło: European Commission, EUROPEAID Co-operation Office, General Affairs, Evaluation, Project Cycle Management, March 2001, s. 5.

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI 1. Podsumowanie i wnioski 1. 1. Inicjatorzy i władze projektu 1. 2. Przedmiot analizy 1. 2. 1. Nazwa projektu 1. 2. 2. Krótkie streszczenie projektu 1. 2. 2. 1. Sektor 1. 2. 2. 2. Lokalizacja 1. 2. 2. 3. Obszar oddziaływania projektu (regionalny, krajowy, międzynarodowy) 1. 3. Cele inicjatorów 1. 4. Wcześniejsze doświadczenia z realizacji podobnych projektów 2. Kontekst społeczno-gospodarczy 2. 1. Istotne składniki kontekstu społeczno-gospodarczego 2. 1. 1. Aspekty geograficzne i środowiskowe 2. 1. 2. Warunki demograficzne 2. 1. 3. Składniki socjokulturowe 2. 1. 4. Aspekty ekonomiczne 2. 2. Warunki instytucjonalne i polityczne 2. 2. 1. Ogólne perspektywy polityczne 2. 2. 2. Źródła finansowania; narzędzia polityki UE, władze kraju; osoby prywatne 3. Zaopatrzenie projektu i zapotrzebowanie na jego produkty 3. 1. Przewidywane zapotrzebowanie 3. 1. 1. Potrzeby zaspokajane przez projekt w określonym czasie 3. 1. 2. Aktualne i przyszłe trendy zapotrzebowania 3. 1. 3. Podział zapotrzebowania według rodzaju konsumenta 3. 1. 4. Kanały nabycia lub dystrybucji 3. 1. 5. Szczegółowe badania rynku: wyniki 3. 2. Konkurencja 3. 2. 1. Cechy podaży podobnych produktów 3. 2. 2. Struktura konkurencji istniejącej lub prognozowanej 3. 2. 3. Czynniki sukcesu 4. Alternatywne technologie i plan produkcji 1. 5. Krótkie streszczenie raportu z oceny wstępnej 1. 5. 1. Autorzy raportu 1. 5. 2. Zakres przedmiotowy raportu 1. 5. 3. Metodologia analizy projektu 1. 6. Główne rezultaty analizy 1. 6. 1. Rentowność finansowa 1. 6. 2. Rentowność ekonomiczna 1. 6. 3. Wpływ na sytuację w dziedzinie zatrudnienia 1. 6. 4. Oddziaływanie na środowisko 1. 6. 5. Pozostałe wyniki 2. 2. 3. Stopień pokrycia potrzeb finansowych z ww. źródeł 2. 2. 4. Wymogi administracyjne i proceduralne; organy decyzyjne projektu; wymogi związane z planowaniem przestrzennym; koncesje i zezwolenia; wymogi w zakresie koncesji i zachęt do inwestowania 2. 2. 5. Oczekiwane terminy uzyskania koncesji i zezwoleń, koncesji/zachęt do inwestowania 3. 3. Proponowana strategia 3. 3. 1. Produkty 3. 3. 2. Ceny 3. 3. 3. Promocja 3. 3. 4. Dystrybucja 3. 3. 5. Marketing 3. 4. Szacunkowy wskaźnik procentowy potencjalnego wykorzystania 3. 4. 1. Prognozy sprzedaży dla projektu 3. 4. 2. Udziały w rynku; stopień pokrycia rozmaitych potrzeb. 3. 4. 3. Hipotetyczne scenariusze i techniki prognozowania 33

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI 5. Zasoby ludzkie 5. 1. Schemat organizacyjny 5. 2. Lista personelu i stawki wynagrodzeń 5. 2. 1. Kadra kierownicza 5. 2. 2. Pracownicy biurowi 5. 2. 3. Personel techniczny 5. 2. 4. Pracownicy fizyczni 5. 3. Usługi zewnętrzne 6. Lokalizacja 6. 1. Wymogi dla optymalnej lokalizacji 6. 2. Dostępne warianty alternatywne 6. 3. Wybór terenu realizacji projektu i jego cechy 6. 3. 1. Warunki klimatyczne, uwarunkowania środowiskowe 6. 3. 2. Teren lub rejon geograficzny realizacji projektu 6. 3. 3. Transport i łączność 7. Wdrożenie 7. 1. Analiza terminów budowy/uruchomienia (cykl projektu) 7. 1. 1. Wybór zespołu zarządzającego projektem 7. 1. 2. Określenie systemu informacyjnego 7. 1. 3. Negocjacje w sprawie zakupu kow-how i urządzeń 7. 1. 4. Planowanie budowy i ustalenie harmonogramu umów 7. 1. 5. Negocjacje w sprawie finansowania 7. 1. 6. Nabycie ziemi i licencji 8. Analiza finansowa 8. 1. Podstawowe założenia analizy finansowej 8. 1. 1. Horyzont czasowy 8. 1. 2. Ceny czynników produkcji i produktów projektu 8. 1. 3. Realna finansowa stopa dyskontowa 8. 2. Nakłady na środki trwałe 8. 3. Wydatki przedprodukcyjne (goodwill) 8. 4. Kapitał obrotowy 5. 3. 1. Personel administracyjny 5. 3. 2. Personel techniczny 5. 3. 3. Inny 5. 4. Procedury rekrutacji pracowników 5. 5. Procedury szkoleniowe 5. 6. Roczne koszty (przed i po uruchomieniu projektu) 6. 3. 4. Dostawy wody i energii elektrycznej 6. 3. 5. Odprowadzanie ścieków 6. 3. 6. Regulacje prawne rządu centralnego 6. 3. 7. Kierunki polityki władz lokalnych 6. 3. 8. Opis wstępnie wybranego terenu 6. 4. Koszt ziemi i przygotowania terenu 6. 5. Dostępność terenu 6. 6. Wymogi w zakresie uzbrojenia terenu 7. 1. 7. Struktura organizacyjna 7. 1. 8. Rekrutacja personelu nadzoru 7. 1. 9. Rekrutacja i szkolenie pracowników 7. 1. 10. Umowy z dostawcami dóbr i usług 7. 1. 10. Umowy dystrybucyjne 7. 2. Wykres kolumnowy (lub wykres PERT) głównych etapów projektu 7. 3. Podstawowe informacje o terminach realizacji do uwzględnienia w analizie finansowej 8. 9. Zestawienie bilansowe (aktywa i zobowiązania) 8. 10. Rachunek zysków i strat 8. 11. Ustalenie przepływów pieniężnych netto (salda) 8. 11. 1. Saldo przepływów pieniężnych dla obliczenia całkowitego zwrotu z inwestycji 34 8. 11. 2. Saldo przepływów pieniężnych dla obliczenia zwrotu z kapitału zakładowego lub zaangażowanego kapitału (publicznego

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI 9. Analiza społeczno-gospodarczych kosztów i korzyści 9. 1. Jednostka kalkulacyjna lub dyskontowa dla analizy kosztów i korzyści 9. 2. Analiza kosztów społecznych 9. 2. 1. Zniekształcenia cen produktów 9. 2. 2 Zniekształcenia płac 9. 2. 3. Efekty fiskalne 9. 2. 4. Koszty zewnętrzne 9. 2. 5. Koszty niepieniężne, w tym aspekty środowiskowe 9. 3. Analiza korzyści społecznych 9. 3. 1. Zniekształcenia cen produktów 9. 3. 2. Korzyści społeczne ze zwiększonego zatrudnienia 9. 3. 3. Efekty fiskalne 9. 3. 4. Korzyści zewnętrzne 10. Analiza ryzyka 10. 1. Określenie zmiennych o decydującym znaczeniu przy pomocy analizy wrażliwości 10. 1. 1. Zmienne z zakresu podaży/ zapotrzebowania 10. 1. 2. Zmienne z zakresu produktów (wyników) projektu 10. 1. 3. Zasoby ludzkie 9. 3. 5. Korzyści niepieniężne, w tym aspekty środowiskowe 9. 4. Ekonomiczna stopa zwrotu lub zaktualizowana wartość projektu 9. 5. Dodatkowe kryteria wstępnej oceny projektu 9. 5. 1. Przedstawienie rezultatów w kategoriach celów ogólnych polityk UE 9. 5. 2. Przyrost dochodu społecznego UE 9. 5. 3. Zmniejszenie dysproporcji w poziomie PKB per capita pomiędzy regionami UE 9. 5. 4. Wzrost zatrudnienia 9. 5. 5. Poprawa jakości środowiska 9. 5. 6. Inne cele przyjęte przez Komisję, władze regionalne lub krajowe 10. 1. 4. Czas i zmienne dotyczące wdrożenia 10. 1. 5. Zmienne finansowe 10. 1. 6. Zmienne ekonomiczne 10. 2. Symulacja scenariuszy najlepszego i najgorszego przypadku 10. 3. Analiza prawdopodobieństwa Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych: Przewodnik (Fundusz Strukturalny-EFRR, Fundusz Spójności i ISPA), Dokument opracowany przez: Jednostkę ds. Ewaluacji, Dyrekcja Generalna – Polityka Regionalna, Komisja Europejska, dostępny na stronie internetowej MGi. P, s. 149 -150. 35

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (1) A. 1 Podsumowanie zarządcze 1. 1. Inicjatorzy i władze projektu 1. 5. Krótkie streszczenie raportu z oceny 1. 2. Przedmiot analizy 1. 5. 1. Autorzy raportu 1. 2. 1. Nazwa projektu 1. 5. 2. Zakres przedmiotowy raportu. Powiązania z innymi projektami 1. 2. 2. Krótkie streszczenie projektu 1. 5. 3. Metodologia analizy projektu 1. 2. 2. 1. Sektor 1. 6. Główne rezultaty analizy 1. 2. 2. 2. Lokalizacja 1. 6. 1. Rentowność finansowa 1. 2. 2. 3. Obszar oddziaływania projektu (regionalny, krajowy, międzynarodowy itd. ) 1. 6. 2. Rentowność ekonomiczna 1. 3. Cele inicjatorów 1. 6. 3. Wpływ na sytuację w dziedzinie zatrudnienia 1. 4. Wcześniejsze doświadczenia z realizacji podobnych projektów 1. 6. 4. Oddziaływanie na środowisko 1. 6. 5. Pozostałe rezultaty

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (2) A. 2. Kontekst społeczno-gospodarczy. 2. 1. Podstawowe składniki kontekstu społeczno-gospodarczego 2. 2. Aspekty instytucjonalne i polityczne 2. 1. 1. Aspekty geograficzne i środowiskowe 2. 2. 1. Ogólne perspektywy polityczne 2. 1. 2. Aspekty demograficzne 2. 2. 2. Źródła finansowania (sprecyzować: kredyty czy dotacje), fundusze UE (EFRR, EBI, FSp, EFS itd. ), władze krajowe (rząd centralny, władze regionalne i in. ), osoby prywatne 2. 1. 3. Składniki społeczno-kulturowe 2. 2. 3. Stopień pokrycia potrzeb finansowych z wyżej wymienionych źródeł 2. 1. 4. Aspekty ekonomiczne 2. 2. 4. Wymogi administracyjne i proceduralne, organy decyzyjne projektu, wymogi związane z planowaniem przestrzennym, koncesje i zezwolenia, wymogi w zakresie koncesji i zachęt do inwestowania 2. 2. 5. Oczekiwane terminy uzyskania koncesji i zezwoleń, koncesji i zachęt do inwestowania itd.

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (3) A. 3. Podaż i popyt związane z produktami projektu 3. 1. Przewidywany potencjalny popyt 3. 3. Proponowana strategia 3. 1. 1. Potrzeby zaspokajane przez projekt w 3. 3. 1. Produkty określonym czasie 3. 1. 2. Aktualne i przyszłe tendencje w zakresie popytu 3. 3. 2. Ceny 3. 1. 3. Podział popytu według rodzaju konsumenta 3. 3. 3. Promocja 3. 1. 4. Środki nabycia lub dystrybucji 3. 3. 4. Dystrybucja 3. 1. 5. Szczegółowe badania rynku — wyniki 3. 3. 5. Marketing 3. 2. Konkurencja 3. 4. Szacunkowy wskaźnik procentowy potencjalnego wykorzystania 3. 2. 1. Cechy podaży podobnych produktów 3. 4. 1. Prognozy sprzedaży dla projektu 3. 2. 2. Struktura konkurencji, istniejącej lub prognozowanej 3. 4. 2. Udział w rynku, stopień pokrycia rozmaitych potrzeb 3. 2. 3. Czynniki decydujące o powodzeniu 3. 4. 3. Hipotetyczne scenariusze i techniki prognozowania

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (4) A. 4. Alternatywne technologie i plan produkcji 4. 1. Opis istotnych technologii alternatywnych 4. 8. Koszty inwestycji 4. 2. Wybór odpowiedniej technologii 4. 8. 1. Planowanie i know-how 4. 3. Budynki i instalacje 4. 8. 2. Budynki 4. 4. Nakłady rzeczowe dla produkcji 4. 8. 3. Maszyny 4. 5. Wymogi wobec pracowników 4. 9. Plan produkcji dla horyzontu czasowego projektu 4. 6. Wymogi w zakresie zaopatrzenia w energię 4. 10. Łączna wielkość produkcji 4. 7. Dostawcy rozwiązań technologicznych 4. 11. Organizacja produkcji

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (5) A. 5. Zasoby ludzkie 5. 1. Schemat organizacyjny 5. 3. Usługi zewnętrzne 5. 2. Lista pracowników i stawki wynagrodzeń 5. 3. 1. Personel administracyjny 5. 2. 1. Kadra kierownicza 5. 3. 2. Personel techniczny 5. 2. 2. Pracownicy biurowi 5. 3. 3. Inne 5. 2. 3. Personel techniczny 5. 4. Procedury rekrutacji pracowników 5. 2. 4. Pracownicy fizyczni 5. 5. Procedury szkoleniowe 5. 6. Roczne koszty (przed rozruchem i po rozruchu projektu)

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (6) A. 6. Lokalizacja 6. 1. Wymogi w zakresie optymalnej lokalizacji 6. 3. 5. Odprowadzanie ścieków 6. 2. Rozwiązania alternatywne 6. 3. 6. Regulacje prawne rządu centralnego 6. 3. Wybór terenu realizacji projektu i jego cechy 6. 3. 7. Kierunki polityki władz lokalnych 6. 3. 1. Warunki klimatyczne, uwarunkowania 6. 3. 8. Opis wstępnie wybranego terenu środowiskowe (jeśli są istotne) (szczegóły podać w załączniku) 6. 3. 2. Teren lub rejon geograficzny realizacji 6. 4. Koszt ziemi i przygotowania terenu projektu 6. 3. 3. Transport i łączność 6. 5. Dostępność terenu 6. 3. 4. Dostawy wody i energii elektrycznej 6. 6. Wymogi w zakresie uzbrojenia terenu

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (7) A. 7. Wdrożenie 7. 1. Analiza terminów budowy/rozruchu (cykl projektu) 7. 1. 7. Struktura organizacyjna 7. 1. 1. Wybór zespołu zarządzającego projektem 7. 1. 8. Rekrutacja personelu nadzoru 7. 1. 2. Określenie systemu informacyjnego 7. 1. 9. Rekrutacja i szkolenie pracowników 7. 1. 3. Negocjacje w sprawie zakupu know- 7. 1. 10. Umowy z dostawcami how i urządzeń 7. 1. 4. Planowanie budowy i ustalenie harmonogramu umów 7. 1. 11. Umowy dystrybucyjne 7. 1. 5. Negocjacje w sprawie finansowania 7. 2. Wykres kolumnowy (lub wykres PERT) głównych etapów projektu 7. 1. 6. Nabycie ziemi i koncesji 7. 3. Podstawowe informacje o terminach realizacji do uwzględnienia w analizie finansowej

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (8) A. 8. Analiza finansowa 8. 1. Podstawowe założenia analizy finansowej 8. 7. Źródła finansowania 8. 1. 1. Horyzont czasowy 8. 8. Plan finansowy (tabela przedstawiająca przepływy pieniężne w każdym roku) 8. 1. 2. Ceny czynników produkcji i produktów 8. 9. Zestawienie bilansowe (aktywa i projektu zobowiązania) 8. 1. 3. Realna finansowa stopa dyskontowa 8. 10. Rachunek zysków i strat 8. 2. Nakłady na środki trwałe 8. 11. Określenie przepływów pieniężnych netto (salda) 8. 3. Wydatki przedprodukcyjne (goodwill) 8. 11. 1. Saldo przepływów pieniężnych do obliczenia całkowitego zwrotu z inwestycji (z nakładów na całość projektu) 8. 4. Kapitał obrotowy 8. 11. 2. Saldo przepływów pieniężnych do obliczenia zwrotu z kapitału zakładowego lub zaangażowanego kapitału (publicznego lub prywatnego) 8. 5. Całkowite koszty inwestycji 8. 12. Zaktualizowana wartość netto / wewnętrzna stopa zwrotu

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (9) A. 9. Analiza kosztów i korzyści społeczno-gospodarczych 9. 1. Jednostka kalkulacyjna lub dyskontowa do analizy kosztów i korzyści 9. 3. 3. Aspekty fiskalne 9. 2. Analiza kosztów społecznych 9. 3. 4. Korzyści zewnętrzne 9. 2. 1. Zniekształcenia cen produktów 9. 3. 5. Korzyści niepieniężne, w tym aspekty środowiskowe 9. 2. 2. Zniekształcenia płac 9. 4. Ekonomiczna stopa zwrotu lub zaktualizowana wartość netto projektu w wartościach pieniężnych 9. 2. 3. Aspekty fiskalne 9. 5. Dodatkowe kryteria oceny projektu 9. 2. 4. Koszty zewnętrzne 9. 5. 1. Przedstawienie rezultatów w kategoriach celów ogólnych polityk Unii Europejskiej 9. 2. 5. Koszty niepieniężne, w tym aspekty środowiskowe 9. 5. 2. Przyrost dochodu społecznego UE 9. 3. Analiza korzyści społecznych 9. 5. 3. Zmniejszenie dysproporcji w poziomie PKB per capita między regionami UE 9. 3. 1. Zniekształcenia cen produktów 9. 5. 4. Wzrost zatrudnienia 9. 3. 2. Korzyści społeczne ze zwiększonego zatrudnienia 9. 5. 5. Poprawa jakości środowiska 9. 5. 6. Inne cele przyjęte przez Komisję, władze regionalne lub krajowe

SPIS TREŚCI STUDIUM WYKONALNOŚCI (10) A. 10. Analiza ryzyka 10. 1. Określenie zmiennych decydujących za 10. 1. 4. Czas i zmienne dotyczące wdrożenia pomocą analizy wrażliwości 10. 1. 1. Zmienne dotyczące podaży/popytu 10. 1. 5. Zmienne finansowe 10. 1. 2. Zmienne dotyczące produktów 10. 1. 6. Zmienne ekonomiczne 10. 1. 3. Zasoby ludzkie 10. 2. Symulacja scenariuszy najlepszego i najgorszego przypadku