Prof Dr M Fatih UAN Yldrm Beyazt niversitesi

Prof. Dr. M. Fatih UŞAN Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi 05. 2014 - İstanbul Prof. Dr. M. Fatih UŞAN Taşeronun İşçisi De İşçi: Öyleyse Ona Da İş Sağlığı Ve İş Güvenliği 1

• Aynı işyerinde çalışan asıl işveren işçileri ile alt işveren işçileri arasındaki is hukukundan kaynaklanan hukuki statü farkı, bu ilişkinin birtakım isçilik haklarının dolanılmasına uygun bir araç olarak kullanılmasına yol açmıştır. • Bu sorun alt işveren ilişkisini düzenlemeye yönelik mevzuat hükümleri ile çözülmeye çalışılmışsa da, yapılmaya çalışan her bir düzenleme de başka bir tartışmayı beraberinde getirmiştir. • İş Sağlığı ve Güvenliği de bu alanlardandır. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN Genel Olarak 2

• Alt işverenlik müessesesi, önce asıl işlere yardımcı işlerde, bahçe, temizlik, güvenlik, yemek hizmetleri gibi işlerle başlamış, giderek asıl işlerin yürütülmesine kadar uzamıştır. Bu uygulama biçimiyle alt işverenlik, işletmelerin faaliyet alanlarının tamamen dışında başlı başına özel ve alternatif bir istihdam modeli haline gelmiştir. • Bugün hastanelerde, okullarda, üniversitelerde ve pek çok kamu kurum ve kuruluşunda bile, bırakın saydığımız yardımcı nitelikteki işleri, büro işleri de dahil pek çok kamu işi, taşeronlardan temin edilen personelle gördürülmeye çalışılmaktadır. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN Genel Olarak 3

Genel Olarak • Meselâ, bina inşa eden bir işverenin, elektrik tesisatının döşenmesi veya doğramaların takılması işini taşeronlara vermeleri; bir fabrika işyerinde yemekhane işletilmesi, işçilerin servis araçlarıyla taşınması gibi işleri alt işverenlere havale etmeleri makul görülen uygulamalardır. • 1980’li yıllardan itibaren taşeron kullanımı, önce belediyelerin temizlik işlerini vermelerinden başlayıp, özel sektör işyerlerinde yayılmış, işçi haklarını bertaraf etmek için kullanılmıştır. “Taşeronlaşma” uygulaması ile, • Bir işyerindeki is bölünebildiği kadar bölünüp her biri ayrı taşeronlara verilmekte; • İş güvencesiz ve iş sağlığı ve güvenliği hükümleri bertaraf edilerek, hatta kimi zaman asgarî ücretin de altında ücretle işçi çalıştırma • Maliyet düşüklüğü Prof. Dr. M. Fatih UŞAN • Ülkemizde, işverenlerin, bazı işleri alt işverenlere (taşeronlara) yaptırmaları, önceleri haklı gerekçelere dayanmaktaydı. 4

• Problem oluşturan husus şudur; taşeron işçilerinin en temel sosyal haklardan mahrum bırakılarak çalıştırılmaları aslında sosyal barışı tehdit edici bir durumdur. • Dolayısıyla aynı işyerinde aynı işi ve fakat değişik işverenlere bağlı olarak yapan işçilerin farklı hukuki statülere tabi kılınmaları ve farklı sosyal hak ve menfaatlerden yararlanmaları bize göre iş sağlığı ve güvenliği açısından da üzerinde durulması gereken bir konudur. • Bir başka ifadeyle, özellikle asıl işveren işçisi ile aynı işi yapan, fakat imkan ve haklar açısından onunla mukayese edilemeyecek derecede kötü şartlarda istihdam edilen taşeron işçisinin korunması gerekliliği iş sağlığı ve güvenliği hukukunun da bir sonucudur. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN Genel Olarak 5

• 1936 tarihli 3008 sayılı Kanunda düzenleme bulunduğunu görmekteyiz. Kanun m. 1/4’e göre, “İşçiler, doğrudan doğruya işveren veya vekili tarafından olmayıp ta u c u ncu bir şahsın aracılığı ile is e girmiş ve bu u c u ncu şahıs ile mukavele akdetmiş olsalar bile mukavele şartlarından asıl is veren mesuldür”. • 1950 yılında 5518 sayılı I ş Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanunla 3008 sayılı Kanunda değişiklik yapılmıştır. Buna göre, madde metni şu şekilde düzenleme altına alınmıştır: “I s c iler dog rudan dog ruya is veren veya vekili tarafından olmayıp da aynı is veya teferruatında is alan u c u ncu bir s ahsın aracılıg ı ile is e girmis ve bu u c u ncu s ahıs ile so zles me akdetmis iseler bu aracılar da asıl is verenle mu s tereken ve mu teselsilen sorumludurlar”. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN TAŞERONLUĞUN TARİHİ GELİŞİMİ 6

• 1475 sayılı İş Kanunu m. 1/son, “Bir is verenden belirli bir is in bir bo lu mu nde veya eklentilerinde is alan ve is c ilerini mu nhasıran o is yerinde ve eklentilerinde c alıs tıran dig er bir is verenin kendi is c ilerine kars ı o is yeri ile ilgili ve bu kanundan veya hizmet akdinden dog an yu klemlerinden asıl is veren de birlikte sorumludur”. • 14. 12. 1960 ve 161 Sayılı Kanunla Uluslararası Çalıs ma Örgütünün 94 Nolu “Bir Amme Makamı Tarafından Yapılan Mukavelelere Konulacak Çalışma Şartlarına Müteallik Sözleşme” onaylanmıştır. Sözleşme, kamu makamlarının müteahhit veya taşeronlara vermiş oldukları işlerde çalışan is çilere aynı is kolunda yapılmıs olan toplu is sözles mesi veya mevzuatla tanınan haklardan daha as ag ı olmayacak çalıs ma s artlarının sag lanmasını, is çilerin bu haklarını elde edebilmeleri için hak edis lerden kesinti yapılmasını ya da herhangi bas ka bir yolla uygun Prof. Dr. M. Fatih UŞAN TAŞERONLUĞUN TARİHİ GELİŞİMİ 7

• 4857 sayılı İş K. m. 1/’e göre, “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN TAŞERONLUĞUN TARİHİ GELİŞİMİ 8

• Asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamaz. Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisinin muvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılarak işlem görürler. İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez”. • 2006 yılında eklenen iki fıkra…. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN TAŞERONLUĞUN TARİHİ GELİŞİMİ 9

• İş sağlığı ve güvenliği iki farklı kavram • İş sağlığı, çalışanın çalışma şartları ile kullanılan araç ve gereçlerden doğabilecek tehlikelerden arınmış veya bu tehlikelerin en aza indirildiği bir çevrede sağlıklı biçimde yaşayabilmeyi anlatır. • İş güvenliği ise, işçilerin işyerinde işin görülmesi ile ilgili olarak meydana gelen tehlikelerden, bedensel ve ruhsal olarak zarara uğramamaları için alınması zorunlu hukuki, teknik ve tıbbi önlemlere yönelik sistemli çalışmalardır. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI 10

• Dar anlamda iş sağlığı ve güvenliği, işyerinde işten, iş ortamından çalışma çevresinden ve çalışmaktan doğan bütün riskler karşısında çalışanların korunması ve bu korumanın sağlanması için alınması gereken tedbirleri ifade eder. • Geniş anlamda iş sağlığı ve güvenliğinde ise, işçi değil, tüm çalışanlar ve işyeri değil tüm yaşam çevresi dikkate alınarak korumanın sağlanması hedeflenmektedir. Bu anlamda çevrenin korunması da iş sağlığı ve güvenliği kapsamı içerisindedir. • Sosyal Devlet • 6331 sayılı Kanun Prof. Dr. M. Fatih UŞAN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI 11

• İş sağlığı ve güvenliği acaba sadece işçinin çalışma ortamının sağlık ve güvenlik açısından işe elverişli hale getirilmesi durumuna indirgenebilir mi? • Bir başka ifadeyle, iş sağlığı ve güvenliğinin acaba çalışma ortamı içerisinde aynı işi aynı şekilde yapan, fakat çalışma şartları açısından farklı statülere tabi olanları kapsayan bir boyutu da olamaz mı? Prof. Dr. M. Fatih UŞAN TAŞERON İŞÇİLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KARŞISINDAKİ DURUMU 12

• Taşeron işçilerinin bugün karşımızda bulunan problemleri, aynı zamanda iş sağlığı ve güvenliği hukukunun da inceleme alanına giren bir boyut kazanmıştır. Her ne kadar iş sağlığı ve güvenliğinde çalışma ortamından veya çalışmaktan kaynaklanan risklerden çalışanların korunması temel amaçsa da, aynı ortamda farklı statüde ve kendisi ile mukayese edilmeyecek avantajlarla çalışan bir grubun varlığı, taşeron işçisini iş ortamından kaynaklanan risklere ve tehlikelere açık bırakabilir. • İşverenin işçiyi gözetme borcu • Devletin rolü Prof. Dr. M. Fatih UŞAN TAŞERON İŞÇİLERİNİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KARŞISINDAKİ DURUMU 13

• İş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri kural olarak her bir işveren açısından belirlenmiştir. • Ancak, işyerinde alt işveren işçilerinin bulunması, özel bir takım düzenlemelere de ihtiyaç duyulmasına neden olmaktadır. • İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Yürütülmesi • İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda öngörülen iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesi (İSİGK. m. 6), işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çalıştırma yükümlülükleri (İSİGK. m. 8) her bir işveren açısından ayrı değerlendirilir. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN 6331 sayılı Kanun Düzenlemeleri 14

• İşyerinin Girdiği Tehlike Sınıfının Belirlenmesi • İşyerinde alt işverenin yaptığı işin girmiş olduğu tehlike sınıfı, yine alt işveren işçisinin yapmış olduğu iş dikkate alınarak belirlenir. • Buna göre belirtmemiz gereken husus, alt işverenin yaptığı iş, asıl işverenden bağımsız nitelik kazandığından, yürüttüğü işler açısından da işyerinin bağımsız nitelik kazandığıdır. • Böylelikle, alt işverenin yaptığı iş dikkate alınarak tehlike sınıfı belirlenir. • Bu durum, alt işveren ile asıl işverenin, hatta işyerinde bulunan diğer alt işverenlerin de yaptıkları işe göre farklı tehlikelilik sınıfında yer almaları sonucunu doğurabilir. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN 6331 sayılı Kanun Düzenlemeleri 15

• Risk Değerlendirilmesinin Yapılması • İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği m. 15 konuyu düzenlemektedir. • “(1) Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde: • a) Her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, bu Yönetmelik hükümleri uyarınca gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını yapar veya yaptırır. • b) Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanır. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN 6331 sayılı Kanun Düzenlemeleri 16

• c) Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder. • (2) Alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar”. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN 6331 sayılı Kanun Düzenlemeleri 17

• c) Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder. • (2) Alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar”. • Çalışan Sayısının Belirlenmesi • İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, bazı iş sağlığı ve güvenliği hükümlerinin uygulanması açısından çalışan sayısına atıfta bulunmaktadır. Bununla birlikte kural olarak bu atıf, her bir işveren ve çalıştırdıkları içindir. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN 6331 sayılı Kanun Düzenlemeleri 18

• İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Oluşturulması • Kanunkoyucu, iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluştururken, işyerinde çalışan sayılarını esas alarak kurul oluşturulmasını öngörmüştür. Kanun düzenlemesine göre, kurul oluşabilmesi için işyerinde en az elli çalışan bulunmalı ve altı aydan fazla süren sürekli bir iş olması gereklidir. • Kanun m. 22 • Yönetmelik m. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN 6331 sayılı Kanun Düzenlemeleri 19

• İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin Verilmesi • Kanun m. 17 • Çalışanların İş Sağlığı Ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelikm. 5/3’e göre, “ 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 2 nci maddesinin yedinci fıkrasında belirtilen asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan işyerlerinde, alt işverenin çalışanlarının eğitimlerinden, asıl işveren alt işverenle birlikte sorumludur”. • İş Kanunu dışında uygulama alanı ? • Diğer İş Kanunları, Türk Borçlar Kanunu. . . Prof. Dr. M. Fatih UŞAN 6331 sayılı Kanun Düzenlemeleri • Sorumluluğun kanunla öngörülmemiş olması • İş K. m. 2/6 sorumluluğu uygulanabilir. • Cezai sorumluluk olmaz. 20

6331 sayılı Kanun Düzenlemeleri • g) Çalışan Temsilcisinin Atanması Prof. Dr. M. Fatih UŞAN • Her bir işveren ayrı olarak değerlendirilir. 21

• Son yıllarda özellikle mevzuat hükümlerinin arkasını dolanma anlamında çok sık uygulanan ve yozlaştırılan taşeronluk müessesi yeniden ele alınmak ve amacına uygun bir hale getirilmek durumundadır. Bahsi geçen durum taşeron işçilerinin iş sağlığı ve güvenliği hükümlerinin kapsamına alınması açısından da önemlidir. • Aynı çalışma ortamı içerisinde, aynı işi yapan işçiler arasında uçurum oluşturacak bir şekilde çalışma şartları ve sosyal hakların mümkünlüğü, iş sağlığı ve güvenliği hukukunu da ilgilendiren bir durumdur. Prof. Dr. M. Fatih UŞAN SONUÇ YERİNE • DEVLET BU ALANDA GEREKLİ DÜZENLEMEYİ YAPMALIDIR. 22

Sabrınızdan ötürü Prof. Dr. M. Fatih UŞAN TEŞEKKÜRLER 23