Prof dr hab med Danuta Koradecka Centralny Instytut
Prof. dr hab. med. Danuta Koradecka Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy WIEK a ZDOLNOŚĆ DO PRACY
Spis treści: Ø Aktywność zawodowa a zmiany demograficzne Ø Zmiany możliwości wykonywania pracy z wiekiem Ø Podstawowe czynniki wpływające na zdolność do pracy Ø Zarządzanie wiekiem w celu wydłużenia aktywności zawodowej
AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA A ZMIANY DEMOGRAFICZNE
Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet i mężczyzn w wieku 60 lat w Polsce w latach 1950– 2010 źródło: Trwanie życia w roku 2010, GUS
Udział osób w wieku 15– 64 lata oraz w wieku 65+ w populacji ogólnej w Polsce % ludności w wieku 15 -64 % ludności w wieku 65+ 80% 71, 4% 63, 8% 60% 50% 40% 30% 23, 8% 20% 13, 6% 0% 2010 2015 2020 2025 2030 2035 źródło: Eurostat
Liczba ubezpieczonych oraz liczba emerytów w latach 2011– 2059 według prognozy ZUS, (przy założonej stopie bezrobocia rzędu 12, 8% w roku bazowym) polityka prorodzinna warunki pracy i życia źródło: Prognoza wpływów i wydatków Funduszu Emerytalnego do 2060 roku, ZUS 2010
Przeciętny okres pobierania emerytur w Polsce według grup świadczeniobiorców 25 20, 3 20 18, 1 18, 2 18, 9 17, 8 19, 3 18, 9 15, 7 15 11, 5 10 5 0 ogółem świadczenia pracowników kolejarze górnicy nauczyciele osoby wykonujące prowadzące pracę na pozarolniczą podstawie działalność umowy gospodarczą agencyjnej lub umowy zlecenia twórcy i artyści duchowni źródło: Analiza wyników badania okresów pobierania emerytur i rent, ZUS 2007
Liczba zatrudnionych w wieku 55 -59 lat Najwięcej: Najmniej: • Szwecja – 80, 7% • Dania – 75, 9% • Finlandia – 72, 5% • Polska – 45, 8% • Słowenia – 46, 9% • Malta – 49, 3% w wieku 60 -64 lat • Najwięcej w Szwecji - 61% • Najmniej: na Węgrzech - 13% w Polsce - 19, 1% Źródło: Eurostat, 2010
Liczba zatrudnionych w wieku 60 -64 la • Najwięcej w Szwecji – 61% • Najmniej: na Węgrzech – 13% w Polsce – 19, 1% Źródło: Eurostat, 2010
FINLANDIA W roku 2010 w Finlandii w wieku powyżej 60 roku życia przeszło na emeryturę 70, 8 % osób (w tym 12, 7 % - powyżej 65 roku życia) Wiek Powyżej 60 lat 60 – 64 lata Powyżej 65 lat Kobiety 72, 4 % 58, 9 % 13, 5 % Mężczyźni 69, 0 % 57, 2 % 11, 8 % Ogółem 70, 8 % 58, 1 % 12, 7 % Płeć (źródło: Statistical Yearbook of Pensioners in Finland, 2010), str. 105
Odsetek osób w wieku 55– 64 zatrudnionych w Polsce i w krajach UE-27 w latach 2000– 2010 50 45 40 % 35 30 25 20 15 00 0 2 1 0 20 2 0 20 3 UE 27 4 0 20 5 0 20 6 0 20 7 Polska 8 0 20 9 0 20 0 1 20 źródło: Eurostat
Jak będzie wydłużać się nasza praca Mężczyźni* Obecny wiek Wiek przejścia na emeryturę Kobiety* Obecny wiek Wiek przejścia na emeryturę 63 lata 65 lat i 3 miesiące 60 lat 62 lata 65 lat i 7 miesięcy 58 lat 60 lat i 3 miesiące 61 lat 65 lat i 11 miesięcy 55 lat 61 lat i 3 miesiące 60 lat 66 lat i 3 miesiące 50 lat 62 lata i 11 miesięcy 59 lat 66 lat i 7 miesięcy 48 lat 63 lata i 7 miesięcy 58 lat 66 lat i 11 miesięcy 45 lat 64 lata i 7 miesięcy 57 lat i mniej 67 lat 40 lat 66 lat i 3 miesiące 38 lat 66 lat i 11 miesięcy 37 lat i młodsze 67 lat *Reforma startuje w 2013 r. ; Wiek emerytalny rośnie o jeden miesiąc co cztery miesiące; Poziom 67 lat będzie osiągnięty dla mężczyzn w 2020 r. , a dla kobiet w 2040 r. Do wyliczeń przyjęto, że dana osoba urodziła się w lipcu. Źródło: KPRM
ZMIANY MOŻLIWOŚCI WYKONYWANIA PRACY Z WIEKIEM
Wymagania w pracy fizycznej a możliwości pracownika w ciągu życia zawodowego
Wskaźnik wydolności organizmu – maksymalne pobieranie tlenu (VO 2 max w l/min) mężczyźni (N =640) źródło: Bugajska J. i in. , „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21 -21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Wskaźnik wydolności organizmu – maksymalne pobieranie tlenu (VO 2 max w l/min) kobiety (N =584) źródło: Bugajska J. i in. , „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21 -21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Zmiany maksymalnej siły mięśni ręki u kobiet, zachodzące wraz z wiekiem 550 Siła [N] 450 350 250 150 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 Wiek [lata] źródło: Tokarski T. i in. , „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21 -21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Zmiany maksymalnej siły mięśni ręki u mężczyzn, zachodzące wraz z wiekiem 900 800 Siła [N] 700 600 500 400 300 20 30 40 50 60 70 Wiek [lata] źródło: Tokarski T. i in. , „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21 -21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Zmiany w tolerancji pracy w środowisku gorącym źródło: Bugajska J. i in. , „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21 -21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Wskaźnik zdolności do pracy (WAI) Parametry Subiektywne • obecna zdolność do pracy w porównaniu z najlepszą w życiu • zdolność do pracy w stosunku do wymagań wykonywanego zawodu • szacowanie upośledzenia zdolności do pracy z powodu schorzeń • własna prognoza dotycząca zdolności do wykonywania pracy w ciągu najbliższych 2 lat • zasoby psychiczne (zadowolenie z pracy, optymizm, aktywność/żwawość) Obiektywne • liczba obecnych schorzeń rozpoznanych przez lekarza • zwolnienia chorobowe w ciągu ostatnich 12 miesięcy
Wskaźnik zdolności do pracy (WAI) Zdolność do pracy Mierna (7 – 27) Umiarkowana (28 – 36) Dobra (37 – 43) Doskonała (44 – 49) Działania korygujące przywrócić zdolność do pracy poprawić zdolność do pracy doskonalić zdolność do pracy utrzymywać zdolność do pracy
Średni wskaźnik zdolności do pracy (WAI) klasyfikowany jako dobry u osób zatrudnionych w różnych gałęziach przemysłu (n = 3704) Finanse, ubezpieczenia Telekomunikacja Przemysł elektroniczny Służba zdrowia Szkolnictwo Handel Inne usługi Inne gałęzie przemysłu Służba cywilna Przemysł budowlany Służby społeczne Transport Przemysł metalowy Przemysł drzewny Rolnictwo Źródło: Ilmarinen, FIOH, 2010
Odsetek pracowników, którzy przeszli na rentę pomiędzy 51 a 62 r. ż, w odniesieniu do ich zdolności do pracy (WAI) w 50 r. ż. (Tuomi 1995, 1997) Zdolność do pracy (WAI) % osób badanych w 50 r. ż.
Związek między wiekiem pracownika a stresogennymi cechami pracy Z badań prowadzonych przez CIOP-PIB (5. 000 pracowników z 8 grup zawodowych) wynika, że w zawodach o przewadze obciążenia intelektualnego i emocjonalnego pracownicy starsi mają: • większą kontrolę w pracy niż pracownicy młodsi • lepsze samopoczucie psychiczne niż pracownicy młodsi. Pracownicy starsi lepiej sobie radzą z obciążającymi i konfliktowymi wymaganiami pracy. źródło: Widerszal-Bazyl M. i in. , „Stres psychospołeczny wśród pracowników w starszym wieku” (PCZ 21 -21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Poczucie więzi z organizacją i zawodem w grupie polskich pielęgniarek (N = 4. 354) zależnie od wieku Źródło: Widerszal-Bazyl M. , CIOP-PIB, 2005 (w ramach projektu NEXT, 5. PR Komisji Europejskiej)
Związek między wiekiem pracownika a stresogennymi cechami pracy Różnice w tolerancji stresu w pracy w znacznie większym stopniu zależą od warunków i wymagań pracy typowych dla danego przedsiębiorstwa czy stanowiska niż od wieku badanych. Źródło: Żołnierczyk D. , „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21 -21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
PODSTAWOWE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZDOLNOŚĆ DO PRACY
Wg Finnish Institute of Occupational Health, 2010
WARUNKI PRACY
Zatrudnieni w warunkach zagrożenia oraz choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w latach 1987– 2010 Wskaźnik zatrudnionych w warunkach zagrożenia (na 1, 000 zatrudnionych) Wskaźnik chorób zawodowych (na 100, 000 zatrudnionych) TRANSFORMACJA SYSTEMOWA Zatrudnieni w warunkach zagrożenia Choroby zawodowe
Subiektywna ocena poszczególnych czynników zagrożeń zawodowych nie pokrywa się z ich obiektywną oceną i danymi GUS (N+ 10 tys. pracowników) Odsetek pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami środowiskowymi. Porównanie wyników badań ankietowych i badań środowiskowych (wg CIOP-PIB) oraz danych statystycznych (Z-10). Źródło: Koradecka D. Program Wieloletni pn. : „Dostosowywanie warunków pracy do standardów Unii Europejskiej”. Główny Koordynator: CIOP-PIB
Poszkodowani w wypadkach przy pracy w Polsce według wieku w 2010 roku 2 239 747 8 316 22 887 12 476 >50% 22 293 19 i mniej ! 25 249 20 -29 30 -39 40 -49 50 -54 55 -5
Skutki nieodpowiednich warunków pracy w Polsce w 2010 roku 95 tys. wypadków przy pracy 446 śmiertelnych wypadków przy pracy 700 ciężkich wypadków przy pracy 3 tys. chorób zawodowych (nowe przypadki) Koszty bezpośrednie ZUS (renty i odszkodowania) 5 mld zł Koszty pośrednie (leczenie, rehabilitacja, społeczne) 20 mld zł Źródło: dane Głównego Urzędu Statystycznego
Wydatki pracodawców związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w Polsce Wydatki pracodawców związane z bhp są w strukturze kosztów wciąż niewielkie stanowiąc (wg danych GUS) w 2000 roku 1, 4 % w 2004 roku 1, 0 % w 2008 roku 1, 0 % Ø 1, 1% w dużych przedsiębiorstwach (2008) Ø 0, 6% w średnich przedsiębiorstwach (2008) Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2008 r. - GUS Warszawa 2009 r.
Wydatki pracodawców związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w Polsce Wydatki Kategoria ryzyka Wskaźnik wypadków na 1000 pracujących (GUS, 2005) Ø administracja 0, 2% 0, 93 5, 73 Ø przetwórstwo przemysłowe 1, 4 % 1, 2 -2, 8 15, 42 Ø budownictwo 1, 6 % 2, 00 12, 26 Ø górnictwo 4, 0 % 3, 33 17, 43
Odsetek pracujących którzy uważają, że w wieku 60 lat będą w stanie wykonywać tę samą pracę, którą wykonują obecnie - według grup wiekowych, w wybranych krajach UE 100, 00% 90, 00% 89, 70% 88, 50% 80, 60% 80, 00% 71, 40% 70, 20% 70, 00% 61, 30% 60, 00% 58, 80% 56, 40% poniżej 30 r. ż. 50, 00% 30 - 49 powyżej 50 r. ż. 40, 00% 30, 00% 20, 00% 10, 00% Holandia Niemcy Irlandia Czechy Polska Francja Grecja EU 27 (Źródło: EWCS 2010)
Procent osób uczących się i dokształcających w różnych grupach wiekowych, w wybranych krajach UE Źródło: Raport Polska 2030
Podstawowe czynniki ograniczające zatrudnienie osób starszych: Ø Organizacja pracy i technologia: m. in. tempo pracy, złe warunki pracy, konieczność zdobywania nowych umiejętności i kwalifikacji, przy braku odpowiednich szkoleń Ø Indywidualne cechy osób starszych: m. in. relatywnie niski poziom wykształcenia, zły stan zdrowia, kłopoty z adaptacją do nowych warunków, zmęczenie pracą, obawa przed konkurencją ze strony młodych Ø Uwarunkowania ekonomiczne i społeczne: m. in. bezrobocie, dyskryminacja na rynku pracy z powodu wieku (ageizm), zapotrzebowanie rodzin na pracę starzejących się osób (opieka nad wnukami, sędziwymi rodzicami czy małżonkiem) Źródło: W trosce o pracę, Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2004, UNDP 2004
ZARZĄDZANIE WIEKIEM W CELU WYDŁUŻENIA AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ
Zarządzanie wiekiem aktywne i zintegrowane z fazami życia
Zarządzanie wiekiem odnosi się do: • odpowiedniego kształtowania polityki społecznej na poziomie państwa w celu zarządzania procesami starzenia się pracujących, • działań wewnątrz przedsiębiorstw i instytucji, które pozwalają racjonalnie i efektywnie wykorzystywać posiadane zasoby ludzkie, w tym pracowników w wieku starszym.
Zalecenie nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracowników w starszym wieku (4 czerwca 1980) W ramach krajowej polityki, na wszystkich etapach życia zawodowego, powinny zostać podjęte środki umożliwiające pracownikom w starszym wieku kontynuowanie zatrudnienia w zadowalających warunkach pracy
Zalecenie nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracowników w starszym wieku (4 czerwca 1980) Dla pracowników starszych wiekiem należy zastosować środki mające na celu: Ø ograniczanie szczególnie obciążających warunków środowiska pracy, Ø zmianę form organizacji pracy i czasu pracy, które prowadzą do stresu lub przeciążenia rytmem pracy
Zalecenie nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracowników w starszym wieku (4 czerwca 1980) Dla pracowników starszych wiekiem należy zastosować środki mające na celu: Ø dostosowanie stanowiska pracy i zadań do możliwości pracownika z uwzględnieniem dostępnych środków technicznych, a w szczególności zasad ergonomii, w celu ochrony zdrowia, zapobiegania wypadkom i zachowania zdolności do pracy Ø zapewnienie systematycznego nadzoru nad stanem zdrowia pracowników
Zarządzanie wiekiem jest najbardziej skuteczne, gdy prowadzone działania są rozłożone na cały okres życia zawodowego.
"European Year for Active Ageing” - 2012 • CEL: pomoc w tworzeniu lepszych miejsc i warunków pracy dla rosnącej liczby osób starszych w Europie, wsparcie w pełnieniu aktywnych ról w społeczeństwie, zachęcenie do „zdrowego starzenia się”. • Inicjatywa ma służyć jako ramy dla pogłębiania wiedzy, identyfikacji i rozpowszechniania dobrych praktyk i –co najważniejsze- do zachęcania decydentów i zainteresowanych stron na wszystkich szczeblach w celu wspierania aktywnego starzenia się. • Aktywne starzenie się obejmuje: stwarzanie możliwości dla osób starszych do kontynuowania pracy zawodowej i zachowania zdrowia, do pełnienia aktywnych ról w społeczeństwie, tworzenie polityk wspierających aktywne starzenie się na wszystkich szczeblach zarządzania. Źródło: http: //ec. europa. eu/social/main. jsp? lang. Id=en&cat. Id=89&news. Id=860&further. News=yes
Zdolność do pracy według prof. J. Ilmarinen’a (FIOH) (zmodyfikowana przez dr Richenhagen) + J. Ilmarinen, Generationenmanagement, 28. 05. 2008
WNIOSKI 1) Postęp cywilizacyjny wpłynął na wydłużenie wieku społeczeństwa (przede wszystkim kobiet) 2) Niezbędne jest podjęcie działań umożliwiających wydłużenie aktywności zawodowej i opóźnienie wyjścia z rynku pracy
WNIOSKI 3) Zmiany zdolności do pracy mają w znacznym stopniu charakter indywidualny, należy więc monitorować stan zdrowia poszczególnych pracowników w relacji wymagań stawianych przez pracę (reaktywacja funkcji medycyny pracy oraz służb bhp w przedsiębiorstwach w wymiarze proporcjonalnym do kategorii ryzyka zawodowego)
WNIOSKI 4) Fundusz Ubezpieczeń od Wypadków i Chorób Zawodowych – zgodnie z doświadczeniami innych krajów – powinien być skierowany oprócz obecnych funkcji na: a) techniczną, organizacyjną i medyczną profilaktykę zagrożeń zawodowych w przedsiębiorstwach b) możliwie wysoki standard procedur medycznych bezpośrednio po wypadkach przy pracy w celu przywracania zdolności do pracy
WNIOSKI WYMAGA TO PILNEGO OSIĄGNIĘCIA 1% nakładów na prewencję UJĘTEGO W USTAWIE o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
WNIOSKI 5) Należy zmniejszać obciążenie pracowników (w tym starszych, a szczególnie kobiet) stosując odpowiednie a) Rozwiązania techniczne • Eliminacja lub ograniczanie ciężkiej pracy fizycznej • ergonomiczne stanowiska pracy i bezpieczne technologie • odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej b) Rozwiązania organizacyjne • rotacja okresowa pracowników między stanowiskami pracy lub zmiana stanowiska pracy • elastyczny czas pracy
WNIOSKI 6) Szkolenie w celu zdobywania nowych umiejętności i kompetencji powinno dotyczyć całego okresu zatrudnienia (nie tylko 50+)
WNIOSKI 7) Zarządzanie wiekiem w odniesieniu do pracujących powinno być realizowane: a) na poziomie państwa • polityka społeczna b) na poziomie przedsiębiorstwa • programy planowania karier zawodowych • programy zakończenia pracy i przechodzenia na emeryturę
- Slides: 55