Prof dr hab Eleonora Zieliska Wydzia Prawa i

Prof. dr hab. Eleonora Zielińska Wydział Prawa i Administracji UW Wyrównywanie statusu płci w praktyce jednostek samorządu terytorialnego

Plan Wykładu Prawo jako środek inkluzji lub ekskluzji grup społecznych Zasada równego traktowania w prawie Unii Europejskiej i prawie polskim Europejska Karta Równości Kobiet i Mężczyzn w Życiu Lokalnym

Prawo- narzędziem różnicowania • dokonuje określonych klasyfikacji prowadzących do zróżnicowanego traktowania • różnicowanie w prawie jest dopuszczalne, o ile jest uzasadnione • nieuzasadnione różnicowanie to dyskryminacja

Prawo skutecznym środkiem realizacji różnych celów politycznych, ekonomicznych, społecznych słusznych albo niecnych prawo może z powodzeniem służyć zarówno włączeniu ( inkluzji) danej grupy osób do życia społecznego, jak i jej wykluczeniu, wyłączeniu ( ekskluzji)

Prawo skutecznym środkiem dyskryminacji i wykluczenia. los czarnej ludności w USA czy w Republice Afryki Południowej dzieje Żydów w III Rzeszy historia praw kobiet

Historia tworzenia społeczeństwa obywatelskiego przez umowę ( wg C. Paterman) Kobiety -wniesione do nowego porządku społecznego jako „ mieszkanki” sfery prywatnej Sfera ta jest wydzielona i odseparowana od sfery publicznej, w której obowiązuje wolność i równość praw, umów oraz interesów Jedynym usprawiedliwieniem rządzenia mężczyzną przez innego mężczyznę jest jego zgoda. Kobieta jest podporządkowana mężczyźnie „z natury rzeczy”.

Metody wykluczania ( ekskluzji) kobiet przez prawo stanowione poprzez wyraźne pozbawienie kobiet niektórych praw poprzez wykorzystanie języka ( brak odpowiednika wyrazu w rodzaju żeńskim, dwuznaczność ) w formie zakamuflowanej, przy użyciu języka prawnego neutralnego płciowo, które jednak w praktyce upośledza tylko jedną płeć ( kobiety)

Współczesna terminologia dyskryminacja bezpośrednia dyskryminacja pozytywna ( działania pozytywne , afirmatywne, preferencyjne traktowanie (uprzywilejowanie wyrównawcze) dyskryminacja krzyżowa

Od prawnej nierówności płci do ideału równości: stadia rozwoju prawa przy uwzględnienie relacji: -pomiędzy podobieństwem a różnicą oraz -pomiędzy włączeniem (inkluzją) a wykluczeniem ( eksluzją) I. stadium: „ różnica płci” jest skorelowana z nierównością i wykluczeniem ( ekskluzją) 2. stadium : „ podobieństwo „ jest skorelowane z równością i włączeniem ( inkluzją). 3. stadium : „różnica płci” jest skorelowana z równością oraz włączeniem (inkluzją)

1. stadium : „ różnica płci” jest skorelowana z nierównością i wykluczeniem Po to podkreślano różnice, żeby wyłączyć kobiety lub mężczyzn z pewnych sfer życia społecznego ( dyskryminacja bezpośrednia) Przykłady : w XIX w. brak praw wyborczych , zakaz wstępu kobietom na uczelnie wyższe uzasadniano różnicami biologicznymi, innymi rolami społ. Zakaz korzystania przez mężczyznę z dni wolnych na opiekę nad chorym dzieckiem uzasadniano m. in. kulturową różnicą płci ( 1976)

2. stadium : „ podobieństwo „ jest skorelowane z równością i włączeniem Deklarowano równość w prawie kobiet i mężczyzn ( równość de iure), prawo „ ślepe na płeć” Niebezpieczeństwa: -Prawo neutralne płciowo często w mniej korzystnej sytuacji stawia autsajderów (K. Mac. Kinnon) -Ryzyko dyskryminacji pośredniej

3. stadium : „różnica płci” jest skorelowana z równością oraz włączeniem dostrzeżono, że pomimo istnienia deklaracji w prawie kobiety i mężczyźni nie są de facto równi nie można więc równo traktować nierównych warunkiem osiągnięcia faktycznej równość jest wyrównanie szans ( wtedy można mówić o równym traktowaniu) Niebezpieczeństwo: -ponowne zwrócenie się ku różnicom grozi regresem do stadium pierwszego, kiedy to różnica skorelowana była z nierównością i wykluczeniem

Środki mające na celu minimalizację zagrożeń gender mainstreaming – środkiem pozwalającym uniknąć lub eliminować dyskryminację pośrednią akceptacja czasowego, preferencyjnego traktowania kobiet ( uprzywilejowania wyrównawczego) – jako środka wyrównywania szans instytucjonalne mechanizmy pozwalające na monitorowanie przestrzegania zasady równości w praktyce oraz skuteczne dochodzenie roszczeń w razie dyskryminacji

Ilustracja w/w tez na przykładzie powojennej historii polskiego prawa Zastrzeżenia wstępne: współistnienie prawa opartego na różnicy i podobieństwie płci wielowymiarowość skutków prawa ( postęp w jednej sferze może oznaczać regres w innej) rozbieżność między deklarowanymi a rzeczywistymi intencjami przy stanowieniu prawa

Okres realnego socjalizmu ( teoria) Konstytucyjne gwarancje równouprawnienia kobiet podkreślały podobieństwa pomiędzy płciami i miały pełnić funkcję włączania kobiet w sferę publiczną ( 2. faza) Przepisy ochronne w prawie pracy bazujące na różnicach płci miały, z założenia, służyć ochronie kobiet lub wyrównywaniu ich szans (3. faza )

Okres realnego socjalizmu ( praktyka) Konstytucyjne gwarancje równouprawnienia bez prawnych mechanizmów ich egzekwowanie i zaplecza instytucjonalnego okazały się fikcją Przepisy ochronne w postaci np. wykazów „prac wzbronionych kobietom” służyły często ich wyłączeniu z najlepiej opłacanych zawodów Przyznanie uprawnień związanych z rodzicielstwem tylko kobietom utwierdzało stereotypowy podział ról społecznych i zmniejszało ich szanse awansu zawodowego Wprowadzenie możliwości kontrolowania własnej płodności oraz przejęcie przez państwo wielu funkcji opiekuńczych przyspieszyło proces włączania kobiet do wielu sfer życia publicznego

Okres transformacji: kobiety -ostatnie do zatrudnienia, pierwsze do zwolnienia „ Ochronne prawo oparte na różnicy płci w czasie kryzysu gospodarczego pogłębiło proces wykluczania kobiet z rynku pracy. Wcześniejsza emerytura, będąca szczególnym przywilejem kobiet, została w praktyce przekształcona w obowiązek odejścia z pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego

Okres transformacji c. d. Przykłady zmian prawa mającego na celu wykluczenie kobiet z życia publicznego: Zakaz przerywania ciąży Ograniczenie dostępu do najbardziej skutecznej antykoncepcji hormonalnej Wydłużania okresu urlopu macierzyńskiego ( obligatoryjnej części) Odchodzenie od opiekuńczych funkcji państwa =przerzucenie odpowiedzialności w sferze społecznej na rodzinę ( w praktyce głównie na kobiety)

Stan obecny : diagnoza Częściowa poprawa sytuacji w sferze zatrudnienia wymuszona przez: konieczność implementacji dyrektyw równościowych UE andyskryminacyjne orzecznictwo Trybunału konstytucyjnego i Sądu Najwyższego oraz działania RPO Nowe zagrożenia w dziedzinie praw reprodukcyjnych

Stan obecny c. d. Brak politycznej woli prowadzenia wymaganej przez UE polityki promującej równość kobiet i mężczyzn Dowody: Poprzestanie na działaniach formalnych w sferze legislacji oraz w zakresie wprowadzania równościowych mechanizmów instytucjonalnych Powściągliwość w sięganiu do tzw. działań pozytywnych np. wprowadzania prawnych środków uprzywilejowania wyrównawczego ( parytet )

Efekty obecnej polityki na szczeblu lokalnym – wyniki wyborów samorządowych 2010 Ponad 90% wójtów, burmistrzów i prezydentów miast to mężczyźni tylko co czwarta osoba wybrana na radnego to kobieta ( 25 %). W porównaniu z wyborami w 2006 roku udział kobiet we władzach samorządowych wzrósł o 4 %. Źródło: Analiza Instytutu Spraw Publicznych przeprowadzona na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej