Procesy glebotwrcze budowa gleby oraz typy genetyczne gleb

Procesy glebotwórcze, budowa gleby oraz typy genetyczne gleb

W tworzeniu gleby ważną rolę odgrywa czas trwania procesów, które ją kształtują. Wszelkie przeobrażenia, zachodzące w zwietrzelinie lub luźnej skale, prowadzące do powstania gleby noszą nazwę procesu glebotwórczego. Polega on na przemianie substancji mineralnych w organiczne i organiczne w mineralne przy udziale biosfery pod wpływem energii słonecznej i grawitacji.

Na procesy glebotwórcze składają się różne procesy fizyczne, chemiczne i biologiczne zachodzące w skorupie ziemskiej. Wyróżnia się wśród tych procesów trzy główne grupy: Ø procesy przygotowawcze polegające na rozpadzie skał na drobne okruchy skalne pod wpływem wietrzenia. Grunt staje się porowaty i przepuszczalny dla wody. Korzenie roślin mogą się swobodnie rozwijać. Pokrywę zwietrzelinową zaczyna porastać roślinność. Ø właściwe procesy glebotwórcze zachodzą na powierzchni i w górnych poziomach zwietrzeliny gromadzą się obumarłe resztki organiczne, z których wytwarzana jest próchnica. Zachodzi akumulacja substancji mineralnych i organicznych.

Ø procesy przemieszczania produktów wietrzenia i humifikacji powodują wzbogacenie lub ubytek składników mineralnych i organicznych w różnych częściach warstwy glebowej. Migracja składników może zachodzić pod wpływem grawitacji, infiltracji wód opadowych i krążenia wód opadowych.

Typy genetyczne gleb 1. Gleby strefowe wykazują ścisłą zależność od klimatu oraz roślinności. Zajmują największą powierzchnię Ziemi: – gleby tundrowe – tworzące się w klimacie subpolarnym na wiecznej zmarzlinie przy współudziale roślinności tundrowej. Charakteryzują się niedostatecznie rozłożoną próchnicą o niewielkiej miąższości. Może w nich występować słabo zaznaczony poziom wymywania. Gleby tundrowe najczęściej są kwaśne i mało żyzne

– gleby bielicowe – powstają w klimacie umiarkowanym chłodnym pod formacją lasu iglastego. Mają słabo rozwinięty, zakwaszony poziom próchniczny, bardzo wyraźny poziom wymywania o jasnej barwie i dobrze zaznaczony rdzawy poziom wmywania. Ich żyzność jest niewielka

– gleby płowe – należą do tej samej grupy co gleby brunatne. Powstają na utworach pylastych. W ich profilu nad poziomem brunatnienia występuje jasny poziom pozbawiony części ilastych. Gleby płowe są dość żyzne;

– czarnoziemy – tworzą się w strefie umiarkowanej, w klimatach kontynentalnych okresowo suchych. Powstają przy współudziale roślinności stepowej. Mają bardzo dobrze rozwinięty poziom próchniczny o odczynie obojętnym, słabo kwaśnym lub słabo zasadowym. Poziom próchniczny osiąga do dwóch metrów miąższości i leży na wapnistym poziomie wmywania. Czarnoziem jest glebą bardzo żyzną; – gleby kasztanowe – powstają w klimatach kontynentalnych strefy umiarkowanej ciepłej, są typowe dla suchych stepów. Poziom próchniczny ma kasztanowe zabarwienie (związki żelaza). Brak w nich wyraźnego poziomu wymywania i wmywania. Odczyn gleby jest zasadowy. Gleby kasztanowe są dość żyzne; – buroziemy – gleby półpustynnych obszarów strefy umiarkowanej. Odczyn gleby jest silnie zasadowy, z dużą zawartością siarczanu wapnia i innych soli. Ich wartość użytkowa jest bardzo niska

– gleby cynamonowe (brązowe) – powstają w klimacie śródziemnomorskim strefy podzwrotnikowej na skałach bogatych w węglan wapnia. Mają dobrze rozwinięty poziom próchniczny. Są glebami żyznymi, lecz wymagają nawodnienia w czasie suchego lata; – szaroziemy – powstają na obszarach pustynnych lub półpustynnych strefy podzwrotnikowej i zwrotnikowej. Mają bardzo małą ilość próchnicy i wyraźny gipsowy lub wapnisty poziom wmywania. Często są zasolone; – żółtoziemy i czerwonoziemy – powstają w wilgotnych klimatach monsunowych strefy podzwrotnikowej i zwrotnikowej pod lasami liściastymi z udziałem gatunków wiecznie zielonych. Mają słabo rozwinięty poziom próchniczny oraz dobrze zaznaczony poziom wymywania i wmywania. Ich żyzność jest niewielka;

– czerwone gleby laterytowe – tworzą się pod wilgotnymi sawannami i lasami monsunowymi strefy podrównikowej. Ich czerwona barwa wynika z utleniania związków żelaza. Duża ilość substancji organicznej szybko ulega procesowi mineralizacji. Mimo że poziom próchniczny ma małą miąższość, gleby te charakteryzują się znaczną żyznością; – czerwonożółte gleby laterytowe – powstają pod wiecznie zielonymi lasami równikowymi. Mają jasnoszary poziom próchniczny, co jest wynikiem silnego przemywania próchnicy przez obfi te opady. Żyzność tych gleb jest niewielka; – czarne gleby tropikalne – powstają w klimacie podrównikowym na zwietrzelinie skał magmowych. Mają bardzo dobrze rozwinięty poziom próchniczny o czarnej barwie. Są to gleby żyzne, silnie zasadowe.

2. Gleby śródstrefowe – na ich rozwój również miał wpływ klimat oraz roślinność, jednak niektóre ich cechy zostały zmodyfikowane przez szczególne warunki, w jakich powstawały, np. wilgotność czy rodzaj skał występujących w podłożu. § gleby wulkaniczne tworzą się na podłożu zbudowanym ze skał wulkanicznych. Mogą występować na pokrywach lodowych.

§ gleby aluwialne (mady rzeczne) występują w dolinach rzek. Ich charakterystyczną cechą jest obecność w profilu glebowym na przemian jaśniejszych i ciemniejszych warstewek. W jasnych dominuje materiał mineralny zakumulowany na terasie zalewowej podczas wezbrania wody w rzece. Ciemne warstwy powstają po obniżeniu się poziomu wody i porośnięciu dna doliny roślinnością. W madach próchnica ma związki humusowe występują więc nie tylko w poziomie próchniczo-mineralnym, ale w całym profilu glebowym. Są to gleby o dużej żyzności.

§ rędziny rozwijają się na podłożu węglanowym (wapieniach, marglach, dolomitach). Zawierają dużo próchnicy, mają zasadowy odczyn, ale mogą być kamieniste. Nie powstają w nich poziomy wymywania i wmywania.

§ gleby bagienne powstają w warunkach podłoża stale przesyconego wodą. Roślinność bagienna ulega akumulacji i gniciu w środowisku wodnym. Mają kwaśny odczyn, małą zawartość próchnicy i są bardzo mokre.

§ czarne ziemie powstają w zagłębieniach terenu, w których występuje wysoki poziom wód gruntowych. Przy stałym nawilgotnieniu podłoża rozwija się roślinność dostarczająca dużą ilość materii organicznej. Tworzy się czarny poziom próchniczo-mineralny o dużej miąższości. Są to gleby żyzne.

3. Gleby niestrefowe (astrefowe), w małym stopniu zależą od strefowych klimatów i roślinności. Należą do nich gleby słabo wykształcone, inicjalne. Występują w górach lub na wydmach morskich. Często stanowią formy przejściowe pomiędzy skałami a glebami. Mogą być także przekształcone przez człowieka w wyniku długotrwałych zabiegów agrotechnicznych (gleby antropogeniczne)

Gleby w Polsce