Procesy demograficzne w Polsce a wyzwania wobec polityki
Procesy demograficzne w Polsce a wyzwania wobec polityki gospodarczej Janina Jóźwiak, Irena E. Kotowska Instytut Statystyki i Demografii Szkoła Główna Handlowa Przewidywane zmiany liczby i struktur wieku ludności w Polsce i ich skutki ekonomiczne Warszawa, 7. 01. 2010 1
Prognoza ludności GUS z 2008 r. : założenia http: //www. stat. gov. pl/gus/ 2
3
4
Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji GUS 5
Struktura ludności Polski w 2035 r. według prognozy GUS z 2008 r. http: //www. stat. gov. pl/gus/ 6
Zmiany liczby ludności według ekonomicznych grup wieku w Polsce w latach 2007 -2035 (w tys. osób, prognoza GUS, 2008) Przyrosty w okresach 5 letnich Najtrudniejsze lata 2010 -2025 7 Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008 -
Zmiany struktury wieku ludności Polski, prognoza GUS 2008 Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 20082035”, GUS, 2009 8
Zmiany populacji osób starszych, 2007 -2035 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata 9 2008 -2035”, GUS 2009
Starzenie się zasobów pracy Odsetek osób w wieku 50 -59/64 lata w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym 2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035 26, 5 27, 8 26, 0 25, 7 26, 9 30, 5 34, 6 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata 20082035”, GUS 2009 10
Proporcje między liczbą osób w wieku produkcyjnym oraz liczbą osób w wieku nieprodukcyjnym Obciążenie potencjalne (demograficzne) Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 20082035”, GUS, 2009 11
Podsumowanie zmian • do najważniejszych wyzwań rozwojowych dekady 20102020 należy zmiana proporcji między ludnością w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Problem polega nie tylko na wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym o 2 mln, czyli na przyśpieszeniu procesu starzenia się ludności. W 2010 r. osoby w wieku 65 lat i więcej stanowiły 13, 5% ogółu ludności, 10 lat później – 18, 5%. Szybki wzrost obciążenia osób w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym (z 26 osób w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2010 r. do 37 w 2020 r. ) wynika z jednoczesnego spadku zasobów pracy o nieco ponad 2 mln. 12
• w dekadzie 2020 -2030 należy oczekiwać kontynuacji zmian z poprzedniego okresu: spada liczba osób w wieku produkcyjnym, ale nieco słabiej (o 1, 2 mln), także wzrost osób w wieku poprodukcyjnym jest coraz wolniejszy (o 921 tys. ). Udział osób w wieku 65 lat i więcej wzrośnie o 22, 3%. Dodatkowo wyraźnemu postarzeniu ulegną zasoby pracy – udział kobiet w wieku 50 -59 lat oraz mężczyzn w wieku 50 -64 lata wzrośnie z 25, 7% w 2020 r. do 30, 4% w 2030 r. Obciążenie osobami w wieku poprodukcyjnym zwiększy się do 44 na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2030 r. , a obciążenie całkowite do 73 osób. 13
• lata 2030 -2035 przyniosą dalsze zmniejszenie się potencjalnych zasobów pracy, silniejsze w wymiarze absolutnym niż przyrost populacji osób w wieku poprodukcyjnym. Proces starzenia się ludności i zasobów pracy będzie kontynuowany – osoby w wieku 65 lat i więcej będą stanowić 23, 2% ogółu ludności a udział osób w wieku 50 -59 lata dla kobiet i 50 -64 lata dla mężczyzn w populacji w wieku produkcyjnym wzrośnie do 34, 6% 14
Szacunek obciążenia efektywnego ludności pracującej osobami niepracującymi (liczba niepracujących na 100 osób pracujących) na podstawie danych BAEL z II kwartału 2008 Założenia: • wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym pozostanie na poziomie 64, 4% w całym okresie prognozy • wskaźnik zatrudnienia osób w wieku poprodukcyjnym pozostanie na poziomie 5, 8% w całym okresie prognozy • osoby w wieku przedprodukcyjnym 0 -17 lat nie pracują 15
„Obciążenie „ osób pracujących niepracującymi 16
Relacje pomiędzy generacjami • Wskaźnik potencjalnego wsparcia (1564/65+): 1950: 12 2008: 4, 9 2035: 2, 75 17
• Wskaźnik opieki nad rodzicami (80+na 100 osób 50 -59/64): 2008: 12, 3 2035: 26 „sandwich generation” 18
Konsekwencje ekonomiczne • Rynek pracy, produktywność, wzrost gospodarczy • System zabezpieczenia społecznego, finanse publiczne • Popyt na usługi (finansowe, edukacyjne, opiekuńcze, itp. )
Rynek pracy • Spadek liczby osób w wieku produkcyjnym po 2020, braki siły roboczej • Starzenie się zasobów pracy • Okresowo- spadek zasobów kompensowany przez wzrost udziału osób starszych w rynku pracy.
• Konsekwencja malejących zasobów: spadkowy trend tempa wzrostu gospodarczego • Kompensacja przez wzrost wydajności a także dłuższy czas aktywności zawodowej • Nie ma żadnego potwierdzenia teza o niższej wydajności osób starszych (wykształcenie, doświadczenie) • Problem: szybkość przemiany technologicznej, „starzenie się” kapitału ludzkiego (niedostosowanie, wykluczenie – kształcenie ustawiczne jako remedium? )
• Łatwiejszy dostęp młodszych generacji do rynku pracy? - mniej liczne generacje, ale - wykształcenie i odpowiednie kwalifikacje wciąż najważniejsze
Wydatki publiczne • Zwiększona presja: emerytury („niezbilansowany system” emerytalny), opieka zdrowotna (wyższe wydatki) • Opieka nad osobami starszymi: ograniczone zasoby opieki nieformalnej (w ramach rodziny) • Konieczność: nowy system emerytalny, podwyższenie wieku emerytalnego ustawowego i faktycznego, aktywacja osób starszych
• Szacunki dla Europy wskazują, że usunięcie niepełnosprawności redukuje wydatki na zdrowie i opiekę nad osobami starszymi o połowę; konieczność zwiększenia nakładów na opiekę zdrowotną osób młodszych. • Rola „zdrowia publicznego”, wydłużanie życia ludzkiego w dobrym zdrowiu
Popyt na usługi • Zmiana struktury gospodarstw domowych i zapotrzebowania na różnego typu usługi: - finansowe (kredyty konsumpcyjne, ubezpieczenia, skłonność do oszczędzania) - opiekuńcze - edukacyjne - zdrowotne - czas wolny, etc. 25
ODPOWIEDŹ NA WYZWANIA DEMOGRAFICZNE • Demograficzna „odnowa” poprzez stosowną politykę przyjazną rodzinie • Możliwość godzenia pracy zawodowej i obowiązków rodzinnych (głównie kobiet) • Work-life balance • Głębokie reformy rynku pracy: wzrost zatrudnienia (kobiety), „flexicurity”, ograniczanie wczesnych emerytur • „aktywne starzenie się” • Poprawa systemu publicznej opieki zdrowotnej: ograniczenie niepełnosprawności • Imigracja?
WNIOSKI OGÓLNE • Starzenie się ludności to proces nieuchronny i nieodwracalny – także jego konsekwencje ekonomiczne, okresowo silniejsze lub słabsze • Poprzez stosowne działania dostosowawcze i modernizacyjne można wygrać związane z tym procesem wyzwania 27
• Jako obiektywny proces, te zmiany struktury ludności nie mogą być traktowane jako tylko „zagrożenie” • Wydłużanie się ludzkiego życiadobrodziejstwo rozwoju gospodarczego i rosnącego dobrobytu, za które wszyscy (jednostki, rodziny, społeczeństwo, instytucje państwa, biznes) mają do spłacenia dług. 28
- Slides: 28