Problem rwnowagi budetowej Zasada rwnowagi budetowej Zasada ta

Problem równowagi budżetowej

Zasada równowagi budżetowej: • Zasada ta postuluje, aby Państwo przy planowaniu swoich wydatków nie wykraczało poza możliwe do osiągnięcia dochody. Obecnie zachowanie zasady równowagi budżetowej nie jest już tak rygorystyczne i dopuszcza się takie planowanie budżetu, w którym wydatki będą przewyższać dochody.

• Zasada ta w tradycyjnym ujęciu określa konieczność wzajemnego dostosowania kwoty wydatków budżetowych do ogólnej kwoty dochodów. Ścisłe jej przestrzeganie wykluczałoby więc powstawanie deficytów budżetowych i długu publicznego. • W historii uzasadniano ją powiązaniem z ujemnymi skutkami, jakie pociągają za sobą deficyty budżetowe – podobnie jak człowiek nie może wydać więcej niż otrzymuje, jeśli nie chce się doprowadzić do ruiny – głosili finansiści klasyczni, a osiemnastowieczny filozof i ekonomista David Hume pisał : „władza musi zniszczyć kredyt publiczny albo kredyt ten zniszczy społeczeństwo”. •

• Występowanie więc deficytów przez długi okres traktowano jako zjawisko negatywne, wręcz wstydliwe. W okresie międzywojennym w Polsce przeważały opinie o konieczności równowagi budżetowej. Tadeusz Grodyński równowagę dochodów i wydatków uważał za istotę budżetu, dla innych równowaga budżetowa gwarantowała ład w finansach.

• Jak deficyt i równowaga budżetowa rozumiana była w latach socjalistycznych ?

• W Polsce – w ustroju socjalistycznym - ze względów doktrynalnych przeważała opinia, według której gospodarka rozwijająca się bezkryzysowo wyklucza potrzebę posługiwania się deficytem budżetowym, gdyż budżet socjalistyczny jest budżetem zrównoważonym lub zamyka się z reguły nadwyżkami budżetowymi, a uzupełnianie dochodów budżetowych operacjami na rynku kapitałowym jest niemożliwe, bo rynek w warunkach socjalizmu nie istnieje. • Socjalistyczna teoria finansów, wbrew istniejącej praktyce, uznawała więc równowagę budżetową za niepodważalny aksjomat i strukturalną konieczność. Dlatego też w polskich ustawach budżetowych, do 1980 r. zniekształcono wynik finansowy, manipulując saldem budżetowym państwa w ramach całości sektora finansów publicznych. Brakujące środki budżetowe finansujące wydatki były pokrywane najczęściej w drodze emisji pieniądza przez NBP. Kryzys gospodarczy występujący w Polsce w latach 1980 -81 , wysokie podwyżki cen i silne tendencje roszczeniowe grup pracowników sfery budżetowej oraz konieczność spłat narastającego zadłużenia zagranicznego były przyczyną ujawnienia faktu niezrównoważenia budżetu.

• Do początku lat 90 NBP pokrywał deficyt budżetowy w sposób automatyczny, ale w następnych latach pokrycie i wysokość deficytu finansowanego przez NBP były już przedmiotem negocjacji z Ministrem Finansów. Konstytucja RP w 1997 r. zawarła zakaz finansowania deficytu przez bank centralny. Przepis ten nie dopuszcza więc finansowania budżetu państwa w drodze tzw. Renty emisyjnej, polegającej na możliwości wzrostu w określonym stopniu emisji w związku ze wzrostem popytu na pieniądz w gospodarce. Ten sposób równoważenia budżetu uznany został zresztą całkiem słusznie za inflacjogenny, powodujący spadek siły nabywczej pieniądza, czy szerzej – wprowadzający destabilizację gospodarki budżetowej i rynku pieniężnego.

Równowaga budżetowa Wariant „Maastricht” (+ jedno z kryteriów konwergencji) Wariant idealny , max. 3% PKB Dochody BP Wydatki BP Dochody SFP Wydatki SFP [3] Równowaga budżetowa 8

• W dużej mierze pod wpływem doktryny Johna Maynarda Keynesa ocena deficytów budżetowych ( deficytu finansów sektora publicznego) oraz długu publicznego przez przedstawicieli nauki przestała być zdecydowanie negatywna. Zaciąganie zobowiązań finansowych było postrzegane według przedstawicieli interwencjonizmu w gospodarce jako źródło finansowania wydatków, którymi państwo równoważyło wielkość popytu z wielkością sprzedaży, zwłaszcza wydatków prorozwojowych, inwestycyjnych, stymulujących produkcję, dług publiczny – zaś jako instrument niwelowania wahań cykli koniunkturalnych. • Innymi słowy według M. Keynesa – deficyt jest dopuszczalny, jeżeli wzrost wydatków publicznych pobudza gospodarkę ( państwo powinno posługiwać się nie tylko dochodami ale także wydatkami) • Dlatego też współcześnie istnienie deficytu i długu publicznego nie jest dowodem słabości państwa i gospodarki, a sama zasada równowagi budżetowej nie jest traktowana bezwzględnie, jako wzorcowa cecha gospodarki budżetowej – lecz rozumiana jest raczej jako postulat racjonalnej polityki finansowej i równowagi gospodarczej w skali wieloletniej oraz względnego zrównoważenia budżetu w danym roku.

Pojęcie deficytu budżetowego: • Art. 7 – deficyt sektora finansów publicznych • Art. 113 – deficyt budżetu państwa • Art. 217 – deficyt budżetu JST • Art. 118 – deficyt budżetu środków europejskich

• Pomimo, że art. 113 u. f. p. ( deficyt budżetu ) powołany przepisy nie zawiera wyrażonego wprost nakazu utrzymywania równowagi budżetowej, można go wyprowadzić z przepisów ustawy tj. art. 110 pkt 3 u. f. p. nakazującego zamieszczenie w budżecie kwoty planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia. Ustawodawca rozumie więc zasadę równowagi budżetowej jako zrównoważenie strony zawierającej dochody i przychody ze stroną zawierającą wydatki i rozchody budżetu państwa.

• Reasumując - Ustawodawca nie wprowadza obowiązku uchwalania budżetu jako zrównoważonego planu finansowego w klasycznym tego słowa znaczeniu. Reglamentacji prawnej podlegają jednak wysokość deficytu budżetowego oraz sposób jego sfinansowania. Należy zaznaczyć, że zapewnienie równowagi budżetowej jest wartością konstytucyjną, gdyż zależy od niej zdolność państwa do działania i rozwiązywania jego różnorodnych interesów ( TK. Z 30. 11. 1993 r. , K 18/92), OTK 1993/2, poz. 41). Trybunał Konstytucyjny stwierdził także m. in. , że „ w przypadku trudności w zachowaniu równowagi budżetowej, mają priorytet rozwiązania zmierzające do realizacji wspólnego dobra” ( orzeczenie TK z 12. 01. 1995 r. , K 12/94, OTK 1955/1, poz. 2), a „drastyczne załamanie się równowagi budżetowej może stanowić podstawę (…) przejściowego zniesienia indeksacji wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej” – orzeczenie TK z 29. 01. 1992 r. , K 15/91, OTK 1992/1, poz. 8).

• Jeżeli deficyt budżetowy nie jest pokryty nadwyżką z lat poprzednich, to na koniec roku powiększa dług publiczny. Gdy budżet zamyka się nadwyżką – dług publiczny zmniejsza się o wysokość tej nadwyżki. Deficyt jest współcześnie zjawiskiem powszechnym w gospodarkach większości państw na świecie. W Polsce ostatni budżet z nadwyżką przyjęto w 1990 r. , a od 1991 r. budżet jest uchwalany z deficytem. Od połowy lat 90 XXw. Deficyt sektora rządowego i samorządowego utrzymywał się średnio na poziomie 4, 3% PKB.

Innymi słowy – równowaga budżetowa rozumiana jest jako stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach. Zastrzec należy, że obecnie uważa się, iż równowaga jest zachowana, jeżeli zadłużenie przekracza ustawowo określonego limitu (odpowiednio dla długu publicznego: 60% PKB – art. 216 ust. 5 Konstytucji RP oraz art. 74 ust. 1 UFP) a dla deficytu budżetowego : 3% PKB ( art. 1 Protokołu nr 12 w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu, załącznik do Traktatu o funkcjonowaniu UE.

Deficyt budżetowy w Polsce (Źródło : Sprawozdania z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, NIK 2001 -2018) [3] Równowaga budżetowa 15

• W Polsce deficyt budżetu państwa odpowiadał przez wiele lat tym normom – po istotnym obniżeniu deficytu budżetowego państwa w 1993 r. utrzymywał się on przez następne lata na poziomie 2, 5 – 2, 7% PKB) W 1993 - 2, 78 % , w 1994 – 2, 73% , w 1995 – 2, 58 % w 1996 -2, 51% a następnie mimo zaplanowania na poziomie 2, 8% w 1997 r. – faktycznie , w wykonaniu budżetu spadł do wysokości 1, 34 % PKB, aby wzrosnąć w 1998 do 2, 4 % , w 1999 wyniósł 2, 0% i w 2000 r -2, 2%. W latach następnych wystąpiło załamanie dobrych trendów w równoważeniu finansów publicznych – deficyt w 2002 r. zwiększono do 5, 1% PKB, w 2003 do 4, 8% PKB.

• Na jakim obecnie poziomie kształtuje się wysokość deficytu budżetowego ?

• W roku 2018 Deficyt budżetu państwa wyniósł 10, 4 mld zł i ukształtował się o 74, 9% poniżej kwoty planowanej w ustawie budżetowej (41, 5 mld zł). Był też o 14, 9 mld zł niższy niż w 2017 r

• Deficyt budżetu państwa w 2019 r. osiągnął wartość 13, 7 mld zł, ( 0, 6 % PKB) która była o ponad 50% niższa od ustalonej w ustawie budżetowej. W odniesieniu do 2018 r. deficyt był o 32% wyższy

• Planując deficyt rząd musi pamiętać o dwóch ważnych kwestiach normatywnych ?

1. W przypadku uchwalenia budżetu państwa z deficytem należy obowiązkowo wskazać w ustawie budżetowej źródła jego pokrycia! Art. 142 u. f. p. Do projektu ustawy budżetowej dołącza się uzasadnienie zawierające w szczególności: • pkt 5) omówienie projektowanych: a) przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych,

• 2. Ograniczenie konstytucyjne: Art. 220 ust. 1 i 2: • Art. 220. • 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. • 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.

• Jakie są przyczyny powstawania deficytów ?

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Zbyt niskie, niewystarczające dochody publiczne Brak skuteczności w egzekwowaniu dochodów publicznych np. problem ściągalności zaległości podatkowych [W dalszym ciągu problemem pozostawał jednak wysoki poziom zaległości podatkowych, który na koniec 2019 r. przekroczył 105 mld zł. Był to w dużej części efekt narastania od lat zaległości w podatku od towarów i usług z tytułu zobowiązań podmiotów wystawiających fikcyjne faktury, wykrytych przez służby skarbowe] Niedoszacowanie dochodów Nadmierne wydatki budżetowe ( jaki ustrój zwycięży? „państwo – nocny stróż” czy „państwo opiekuńcze”) Wysokie koszty obsługi długu publicznego, które wymagają ponoszenia dodatkowych wydatków publicznych Dodatkowe – nie przewidziane wcześniej wydatki np. wynikające z klęsk żywiołowych ( np. koszt usunięcia usterki w oczyszczalni „czajka” wyniesie według wstępnych szacunków ok. 39 mln zł) Konieczność ponoszenia dodatkowych wydatków w związku z rozwojem techniczno-naukowym ( np. odnawialne źródła energii, elektromobilność) Wciąż rosną wydatki zbrojeniowe

Prawo Adolfa Wagnera (1892 r. ) „wzrost wydatków publicznych ma stały i trwały charakter w każdym państwie” Państwo neutralne Niewidzialna ręka rynku Czynniki polityczne • Model państwa • (nocny stróż – państwo opiekuńcze – państwo bezpieczeństwa socjalnego? ) Czynniki socjologiczne Państwo i obywatel = wrogowie Interwencjonizm państwa Podatki, stopy procentowe, wydatki rządowe • Zaangażowanie państwa • (omnipotencja czy leseferyzm? ) Państwo opiekuńcze Podatnik upodmiotowiony Czynniki historyczne • Uwarunkowania zewnętrzne • (koszty wojen, koszty przemian, zadłużenie publiczne) Czynniki ekonomiczne • Wizje przyszłości • (droga postępu czy autarkia? ) Państwo dobrobytu (welfare state, welfare mix) Jaki kapitał społeczny? Społeczna gospodarka rynkowa (trzecia droga? ) KONST 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. [3] Równowaga budżetowa 25

• Jakie są potencjalne sposoby sfinansowania deficytu budżetowego:

• Art. 113 u. f. p. • Art. 83 a u. f. p. • Art. 76 w zw. z art. 6 u. f. p.

• ! Konsekwencją deficytu budżetowego jest występowanie długu publicznego, ponieważ trzy najpopularniejsze sposoby pokrywania deficytu polegają na zaciąganiu długów przez państwo: papiery wartościowe należy odkupić od inwestorów, a kredyty i pożyczki – zwrócić wierzycielom.

• Dług Publiczny

• Pod koniec lat siedemdziesiątych Polska była w sytuacji gospodarczej nie lepszej niż na początku dekady, a jej gospodarkę obciążał dodatkowo dług przekraczający 25 mld zł USD. • W latach 80 dług jeszcze się powiększył. Polska nie miała już praktycznie dostępu do nowych kredytów, nie miała jednak również środków nie tylko na splacanie kredytów, lecz nawet na regulowanie należnych odsetek. Skutki sztucznie wywołanego wzrostu konsumpcji „ epoki gierokwskiej” – okazały się tragiczne – w 1989 r. Polska wkraczała w okres transformacji ustroju politycznego i gospodarczego obciążona długiem zagranicznym wynoszącym 40 mld zł. • W dniu 1 stycznia 1990 r. gdy rozpoczynano realizować zasadniczą część planu Balcerowicza, czyli programu stabilizacji gospodarki i przebudowy ustroju gospodarczego Polski, kurs dolara ustalono na 9500/1 USD – czyli licząc w dzisiejszych złotych – 0, 95 zł /dolara ( w dniu 1 stycznia nastąpiła denominacja złotego według zasady 10 tyś zł = 1 nowy złoty. W momencie denominacji średni kurs NBP złotego wynosił 2, 4372 zł/USD) Złotowa wartość długu zagranicznego Polski wynosiła więc w przybliżeniu: 9500 zł/USD razy 40, 8 mld USD = 387 600 mld zł = 387, 6 bln zł , czyli około 40 mld zł w dzisiejszych jednostkach pieniężnych. Odpowiadało to wówczas 46% wielkości produktu krajowego brutto w cenach bieżących. Gdybyśmy wówczas terminowo regulowali wszystkie nasze zobowiązania z tytułu odsetek od długów zagranicznych, pochłonęły one ok. 60% wydatków budżetu państwa.

• Współcześnie mówiąc o Długu Publicznym nie możemy zapominać o:

• Do obowiązującego polskiego prawa ( konstytucja RP oraz ustawy o finansach publicznych) włączono tylko jedno z tych kryteriów - dotyczące długu publicznego. Należy podkreślić, że Polska jest jedynym krajem na świecie przenoszącym do Konstytucji rozwiązania regulacji Unii Europejskiej dotyczące limitów długu publicznego • 1. Konstytucja określa: Bezwzględny zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto ( art. 216 ust. 5) Obowiązek określenia w drodze ustawy sposobu obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego ( art. 216 ust 4 oraz 236 ust. 1) Uprawnienia dla Skarbu Państwa, NBP lub państwowych osób prawnych do emisji papierów wartościowych , których zasady i tryb określa ustawa ( art. 216 ust. 2 ) Obowiązek określania w drodze ustawy zasad zaciągania pożyczek oraz udzielania gwarancji i poręczeń przez państwo ( art. 216 ust. 4) Zakaz zwiększania wydatków lub ograniczania dochodów planowanych przez Radę Ministrów, których skutkiem jest ustalenie przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej ( art. 220 ust. 1 ) Zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa ( art. 220 ust. 2) Wyłączną inicjatywę ustawodawczą dla Rady Ministrów w zakresie zaciągania długu publicznego ( art. 221. ) 2. 3. 4. 5. 6. 7.

• Jednym z podstawowych procesów realizowanych w ramach finansów publicznych jest zarządzanie długiem publicznym (art. 3 pkt 6 u. f. p. )

• W literaturze polskiej Jerzy Harasimowicz definiował pojęcie długu państwowego jako sumę ciążących na państwie zobowiązań pieniężnych, mających swe źródło w akcie pożyczki. Podobnie Stanisław Owsiak ujmuje szeroko dług publiczny jako finansowe zobowiązania władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek.

• Obecnie w literaturze przedmiotu występuje wiele definicji długu publicznego, który tradycyjnie jest rozumiany jako finansowe zobowiązania władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek (S. Owsiak), zagregowana i skonsolidowana wartość zobowiązań sektora publicznego z określonych tytułów (M. Bitner) czy też suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych (D. Begg)

• Ustawa o finansach publicznych wprowadza dwie kategorie długu publicznego, tj. państwowy dług publiczny, obejmujący również zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego, oraz dług Skarbu Państwa. • Państwowy dług publiczny zgodnie z art. 73 ust. 1 u. f. p. stanowi wartość nominalną zobowiązań jednostek s. f. p. po wyeliminowaniu ich wzajemnych zobowiązań. Zakres podmiotowy tego pojęcia obejmuje więc cały sektor finansów publicznych (rządowy, samorządowy i ubezpieczeń społecznych). Obliczenie wartości państwowego długu publicznego na podstawie wartości nominalnej (emisyjnej, formalnej) sprawia, że wysokość państwowego długu publicznego jest przedstawiana bez uwzględnienia kosztów związanych z jego obsługą, które stanowią np. odsetki czy dyskonto. Przez wartość nominalną zobowiązania rozumie się określoną kwotowo wartość wyemitowanych papierów wartościowych, zaciągniętej pożyczki, kredytu lub innego zobowiązania, tj. kwotę świadczenia głównego należną do zapłaty w dniu wymagalności zobowiązania. W praktyce dominujący udział w strukturze państwowego długu publicznego ma dług Skarbu Państwa ( obejmujący jedynie dług podsektora rządowego).

• Zakres przedmiotowy państwowego długu publicznego wyznacza art. 72 ust. 1 u. f. p. , w którym ustawodawca wymienił w sposób zamknięty tworzące go tytuły dłużne (zobowiązania JSFP pochodzące z wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz przyjętych depozytów a także wymagalne zobowiązania wynikające z odrębnych ustaw, prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, a także uznane za bezsporne przez będącą dłużnikiem właściwą jednostkę sektora finansów publicznych).

• Dług Skarbu Państwa (art. 73 ust. 5) – w obowiązującym prawie brak jest definicji legalnej pojęcia „dług Skarbu Państwa”. Termin ten można zdefiniować jako nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. Pozwala to przyjąć, że dług tego podmiotu jest częścią składową zadłużenia jednostek podsektora rządowego, a tym samym długu publicznego. Innymi słowy dług ten obejmuje zadłużenie Skarbu Państwa (jednostek państwowych). Stosowana przez ustawę terminologia oceniana jest w literaturze negatywnie, zarówno w zakresie doboru określeń, jak też definicji używanych pojęć. Państwowy dług publiczny obejmuje dług jednostek sektora publicznego, w tym jednostek samorządowych. Dług Skarbu Państwa stanowi dług sektora państwowego (rządowego).

• Dług publiczny – jest to ogół zobowiązań Skarbu Państwa jako dłużnika ( kredytobiorcy, emitenta SPW] do zwrotu należności pieniężnych wraz z odsetkami na rzecz wierzycieli ( np. banki, przedsiębiorcy, obywatele), którzy czasowo powierzyli swoje pieniądze państwu

Def. Normatywna długu publicznego – art. 72 u. f. p. • Art. 72. 1. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów: • 1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne; • 2) zaciągniętych kredytów i pożyczek; • 3) przyjętych depozytów; • 4) wymagalnych zobowiązań: • a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, • b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem. • 2. Minister Finansów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym rodzaje zobowiązań zaliczanych do tytułów dłużnych, uwzględniając podstawowe kategorie przedmiotowe i podmiotowe zadłużenia oraz okresy zapadalności.

• Reasumując ustawa o finansach publicznych posługuje się dwiema kategoriami długu: państwowy dług publiczny (art. 72 UFP) oraz dług Skarbu Państwa ( art. 73 ust. 5 UFP). • Zgodnie z art. 73 ust. 1 Państwowy dług publiczny – to nominalna wartość zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora. • Natomiast dług Skarbu Państwa ( brak definicji w UFP) rozumieć należy jako dług obejmujący jedynie dług podsektora rządowego np: skarb państwa, Państwowe szkoły wyższe, SPZOZ, Państwowe Instytucje Kultury)

Klasyfikacja długu publicznego Wg ustawy Wg doktryny Dług Skarbu Państwa Państwowy dług publiczny Dług publiczny Sektor rządowy Dłużnicy Sektor JST Sektor ubezpieczeniowy Krajowi Rezydencja Zagraniczni Krajowi Wierzyciele Dług JSFP Miejsce emisji Zagraniczni Indywidualni Typ Sektor Bankowy Sektor Pozabankowy [3] Równowaga budżetowa 42

• Czy Obliczenie wartości państwowego długu publicznego na podstawie wartości nominalnej ma znaczenie ?

• Oczywiście tak – taki sposób liczenia powoduje, że wysokość państwowego długu publicznego jest przedstawiana bez uwzględnienia kosztów związanych z jego obsługą, które stanowią m. in. Odsetki/ dyskonto związane ze sprzedażą skarbowych papierów wartościowych ( nie jest to więc dług realny)

• ! Eliminacja przepływów wewnętrznych i wzajemnych zobowiązań między jednostkami sektora finansów publicznych, o której mowa w ust. 1 art. 73 u. f. p. ma służyć zwiększeniu przejrzystości długu publicznego. W ten sposób dług publiczny ma postać jedynie zadłużenia zewnętrznego, gdzie tylko jedną ze stron – dłużną – jest podmiot należący do sektora finansów publicznych. W takim ujęciu do długu publicznego nie będzie zaliczany np. ogół zobowiązań Skarbu Państwa wobec jednostek samorządu terytorialnego, które wykupiły skarbowe papiery wartościowe, traktując je jako lokatę terminową. Państwowym długiem publicznym nie będą też pożyczki zaciągnięte przez jednostkę samorządu terytorialnego od funduszu celowego.

• Należy także pamiętać o innej metodzie obliczania długu w UE. • W myśl art. 1 pkt 5 rozporządzenia Rady (WE) nr 479/2009 z dnia 25 maja 2009 r. o stosowaniu protokołu w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu załączonego do traktatu ustanawiającego wspólnotę europejską pojęcie „dług publiczny” oznacza całościowy dług brutto według wartości nominalnej pozostałej pod koniec roku w sektorze administracji publicznej, z wyłączeniem tych pasywów, które odpowiadają aktywom finansowym, jakimi dysponuje sektor administracji publicznej. Jest to tzw. memoriałowa metoda obliczania długu publicznego ( gdzie wartość transakcji określana jest w momencie powstania zobowiązania lub nadejścia terminu jego wymagalności), w odróżnieniu od metody kasowej, polegającej na rejestracji tylko tych operacji finansowych, których skutkiem jest realny napływ i odpływ pieniądza z rachunków władz publicznych ( która to metoda jest stosowana w Polsce).

„Dwie metody” obliczania długu publicznego (zobacz też: www. dlugpubliczny. org. pl) PL UE Przy poręczeniach i gwarancjach – kasową ( = od chwili wymagalności zobowiązania) We wszystkich przypadkach - memoriałową ( = od chwili powstania zobowiązania) Nie są wliczane do długu publicznego Do długu publicznego nie wlicza się również długu i wydatków Krajowego Funduszu Drogowego Są rozchodami ( = nie zwiększają deficytu, bo deficyt to dochody < wydatki) Wliczanie zobowiązań do długu odbywa się metodą: Zobowiązania przejęte w wyniku sukcesji od podmiotów spoza SPP: Pożyczki i kredyty udzielone z budżetu publicznego: Są wliczane do długu publicznego Są wydatkami ( = zwiększają deficyt i dług) ESA 2010: Dług instytucji sektora rządowego i samorządowego = 1 bln zł (31 XII 2017 r. ) Państwowy dług publiczny = 961 mld zł Dług Krajowego Funduszu Drogowego + 41 mld zł Zadłużenie SP z tytułu budowy autostrad + 10 mld zł Zadłużenie przedsiębiorstw publicznych zaliczonych do SFP + 11 mld zł Minus SPW w posiadaniu BGK i jego funduszy oraz BFG - 19 mld zł Minus zobowiązania wymagalne JSFP - 2, 1 mld zł Minus zmiana wartości zadłużenia z tytułu transakcji CIRS (Currency Interest Rate Swap) - 0, 2 mld zł [3] Równowaga budżetowa 47

Należności (wierzytelności) Skarbu Państwa (według stanu na 31. 12. 2017 r. ) 92 mld zł • Zaległości podatkowe 11 mld zł • Należności od JST z tytułu realizacji zadań zleconych 2, 4 mld zł • Odsetki i opłaty z tytułu udzielonych kredytów 1, 5 mld zł • Grzywny i mandaty 0, 67 mld zł • Wymagalne należności z tytułu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa [3] Równowaga budżetowa 48

• Na koniec 2019 r. zadłużenie Skarbu Państwa wyniosło 973 338, 2 mln zł i było wyższe niż na koniec 2018 r. o 19 068, 9 mln zł, tj. o 2%. • Poziom długu Skarbu Państwa na koniec 2019 r. okazał się niższy o 45 mld zł od prognozowanego w Strategii zarządzania długiem sektora finansów publicznych na lata 2019 -2022. Był natomiast wyższyo 0, 6 mld zł od prognozy przedstawionej w grudniu 2019 r. w Strategii zarządzania długiem sektora finansów publicznych na lata 2020– 2023. • Relacja długu Skarbu Państwa do produktu krajowego brutto w 2019 r. wyniosła 42, 8% ( w 2018 r. 45, 1%)wobec planowanych w tych strategiach na poziomie 45, 6% i 43, 5%. Relacja ta obniżyła się trzeci rok z rzędu dzięki stosunkowo wysokiemu wzrostowi gospodarczemu w tym okresie. Była ona niższa od relacji na koniec 2018 r. o 2, 2 punktu procentowego (Według danych na 19 maja 2020 r. ). • Według komunikatu dotyczącego deficytu i długu sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2019 r. , opublikowanego przez Główny Urząd Statystyczny 22 kwietnia 2020 r. , produkt krajowy brutto w 2019 r. wyniósł 2 273 556 mln zł.

• • Wzrost zadłużenia Skarbu Państwa w 2019 r. nie wynikał z kształtowania się kategorii zaliczanych przez Ministra Finansów do potrzeb pożyczkowych netto budżetu państwa, gdyż ich saldo było ujemne. Wyniosło ono minus 180, 2 mln zł. Deficyt budżetu państwa (13 737, 8 mln zł) i potrzeby wynikające z zarządzania środkami europejskimi (5182, 7 mln zł) zostały z nawiązką zrównoważone przez przyrost środków przekazanych Ministrowi Finansów w zarządzanie lub depozyt przez jednostki sektora finansów publicznych (15 188, 1 mln zł), nadwyżkę budżetu środków europejskich (2642, 5 mln zł) i inne operacje(1270, 1 mln zł) [Środki napływające z Unii Europejskiej nie są od razu przekazywane na dochody budżetu środków europejskich. Następuje to dopiero, gdy ponoszone są wydatki finansowane z tego budżetu lub rozliczane są wcześniejsze perspektywy finansowe Unii Europejskiej. Do tego czasu Minister Finansów wykorzystuje środki na inne potrzeby lub lokuje. Jeśli w trakcie roku napływ środków unijnych jest wyższy niż środki przekazane przez Ministra Finansów na dochody budżetu środków europejskich wpływa to zmniejszająco na potrzeby pożyczkowe netto. Konieczność przekazania środków na dochody budżetu środków europejskich w wysokości przewyższającej ich napływ z Unii Europejskiej generuję potrzebę pożyczkową netto. ]

1. Dług Skarbu Państwa wyniósł 973 338, 2 mln zł (42, 8% PKB w 2019 r. ) 2. Państwowy dług publiczny po tzw. konsolidacji, to jest po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań jednostek należących do sektora finansów publicznych, wyniósł na koniec 2019 r. 990 940, 9 mln zł (stanowiło to równowartość 43, 6% PKB w 2019 r. ) 3. Natomiast - zadłużenie sektora instytucji rządowych i samorządowych na koniec 2019 r. wyniosło 1 045 129 mln zł i także ukształtowało się poniżej prognoz. W relacji do produktu krajowego brutto wyniosło ono 46%.

1. W wyrażeniu złotowym zadłużenie zagraniczne obniżyło się o 22 962, 5 mln zł i na koniec 2019 r. wyniosło 256 884, 7 mln zł. (2019 r. ) [Zmiany kursu złotego w 2019 r. w stosunku do walut, w których zaciągnięty jest dług Skarbu Państwa, spowodowały zmniejszenie wartości długu o 1, 1 mld zł. Pozostałe czynniki niewynikające z konieczności finansowania potrzeb pożyczkowych spowodowały zmniejszenie zadłużenia Skarbu Państwa o 0, 8 mld zł. W 2019 r. odnotowano umocnienia złotego (spadek kursu) wobec euro o 1%, osłabienie złotego (wzrost kursu) wobec dolara amerykańskiego o 1%, wobec franka szwajcarskiego o 2, 7% oraz wobec jena japońskiego o 2, 4%. ]

Struktura długu publicznego wg stanu z 31 XII 2017 r. (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej za rok 2017, NIK) Według dłużników (w mld zł) Według wierzycieli SP (w mld zł) [3] Równowaga budżetowa 53

Deficyt a dług publiczny (za: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej za rok 2017, NIK) Potrzeby pożyczkowe netto Środki niezbędne w 2017 roku do sfinansowania: Deficytu budżetu państwa 25 mld zł Deficytu budżetu środków europejskich 0, 3 mld zł Refundacja FUS ubytku składek przekazanych przez OFE 3 mld zł Zarządzanie płynnością SFP (-) 2, 4 mld zł Zarządzanie środkami europejskimi 0, 2 mld zł = 26 mld zł + wykup długu + 90 mld zł [3] Równowaga budżetowa Konwersja przychodów w tytuły dłużne Kredyty Pożyczki Emisja SPW Spłata kredytów Zwrot pożyczek Wykup SPW 54

• Dług publiczny może być zaciągany przy pomocy różnych instrumentów. Najważniejszymi instrumentami zaciągania długu są: 1. Sprzedaż skarbowych i komunalnych papierów wartościowych 2. Kredyty bankowe 3. Pożyczki udzielane przez instytucje spoza sektora bankowego

Ad. 1 Skarbowe papiery wartościowe • Ustawodawca polski nie wprowadził ogólnej definicji papierów wartościowych. Kodeks cywilny w dziale II tytułu XXXVII zawiera regulację ramową – postanowienia właściwe wszystkim papierom wartościowym. • Z koeli ustawa z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi posługuje się zasadą numerus clausus, zgodnie z którą papierem wartościowym może być tylko dokument uznany przez ustawodawcę. • Papierami wartościowymi są akcje, prawa poboru, prawa do akcji, waranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe, w tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego oraz inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych określonych powyżej , lub wykonywane przez dokonanie rozliczenia pieniężnego ( prawa pochodne).

• Skarbowe papiery wartościowe: - Skarbowe papiery wartościowe są dziś podstawowym instrumentem zaciągania długu publicznego finansującego deficyt budżetu państwa. • Zgodnie z art. 95 ustawy o finansach publicznych skarbowe papiery wartościowe są papierami wartościowymi, w których „ Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, który może mieć charakter pieniężny i niepieniężny. ” • W treści papieru wartościowego określa się kwotę udzielonej pożyczki , jej oprocentowanie i warunki spłaty. Papiery mające charakter pieniężny emituje lub wystawia Minister Finansów, o charakterze Niepieniężnym Minister Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów. Za zobowiązania z nich wynikające odpowiada całym swym majątkiem Skarb Państwa. • Emitowane obecnie papiery wartościowe występują wyłącznie w formie zdematerializowanej – jako zapisy w komputerowej ewidencji zadłużenia Skarbu Państwa, choć jeszcze kilka lat temu emitowano obligacje skarbowe również w postaci tradycyjnych, papierowych dokumentów.

• SPW jest papierem wartościowym , w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem takiego właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny i niepieniężny. • SPW mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitów określonych w ustawie budżetowej. • Skarb Państwa odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych SPW • Głównym celem emisji SPW jest finansowanie rocznego deficytu budżetu państwa oraz refinansowanie długu Skarbu Państwa

• Skarbowe papiery wartościowe na koniec 2019 r. stanowiły 89, 1% zadłużenia Skarbu Państwa wobec 89, 9% w 2018 r. Udział kredytów zaciągniętych przez Skarb Państwa w długu ogółem wyniósł 6, 5% wobec 7, 2% w 2018 r • Dług w skarbowych papierach wartościowych był na koniec 2019 r. o 26 724, 5 mln zł (o 4, 1%) wyższy niż na koniec 2018 r. , z tego w rynkowych skarbowych papierach wartościowych o 18 893, 1 mln zł (o 3%) i w obligacjach oszczędnościowych o 7831, 4 mln zł (o 39, 7%). • W 2019 r. odnotowano wzrost długu krajowego z tytułu obligacji wieloletnich (o 26 665, 6 mln zł), zarówno o oprocentowaniu zmiennym, ustalanym głównie na podstawie stawek na rynku międzybankowym WIBOR 6 M (o 23 320 mln zł), jak i stałym (o 3345, 6 mln zł). Jednocześnie zmniejszyło się zadłużenie z tytułu dwuletnich obligacji zerokuponowych (o 6597, 6 mln zł) oraz obligacji dziesięcioletnich stałoprocentowych (o 3066, 1 mln zł). O pierwotnym terminu wykupu powyżej 10 lat.

• Zasady emisji skarbowych papierów wartościowych określone zostały w art. 95 – do 102 u. f. p.

• Skarbowe papiery wartościowe sprzedawane są w publicznej ofercie – albo w ciągłej sprzedaży w bankach , albo w formie przetargów (aukcji). Daje to równy dostęp różnych podmiotów do zakupu obligacji i jednakowe dla wszystkich warunki finansowe (rentowność). Właśnie ta cecha papierów wartościowych – przejrzystość procedury i niemożność różnicowania warunków dla różnych podmiotów – jest ich największą zaletą. • Rozróżnia się dwa zasadnicze rodzaje skarbowych papierów wartościowych : bony skarbowe oraz obligacje skarbowe.

• Art. 99 [Bon skarbowy] Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany. • Art. 100 [Obligacja skarbowa] • 1. Obligacja skarbowa jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek. • 2. Obligacja skarbowa sprzedawana jest na rynku pierwotnym: • 1) z dyskontem, • 2) według wartości nominalnej, • 3) powyżej wartości nominalnej • - i wykupywana po upływie okresu, na jaki została wyemitowana.

• Def. Bonu Skarbowego znajduje się w art. 99 u. f. p. i wynikają z niej dwie podstawowe cechy: 1. Są papierami krótkoterminowymi – co oznacza że okres od zakupu bonu skarbowego do daty jego wykupu nie przekracza roku, 2. Są oprocentowane przez udzielenie dyskonta przy sprzedaży, co oznacza, że nabywca płaci przy zakupie bonu skarbowego kwotę mniejszą od jego wartości nominalnej. Ponadto według rozporządzenia Ministra Finansów z 26 czerwca 2006 r. w sprawie warunków emitowania bonów skarbowych , bony skarbowe są papierami wartościowymi na okaziciela. Są sprzedawane i odkupywane przez Ministra Finansów z dyskontem ( obniżoną ceną w stosunku do wartości nominalnej) w drodze przetargów. Wartość nominalna jednego bonu skarbowego wynosi od 1 do 90 dni lub od 1 do 52 tygodni. Wartość nominalną bonów skarbowych określa list emisyjny. Bony Skarbowe mogą nabywać duże banki, instytucje kredytowe i finansowe, z którymi MF zawarł umowę w sprawie pełnienia funkcji dealera papierów wartościowych. Bony skarbowe emitowane są w celu utrzymywania bieżącej płynności budżetu państwa w ciągu roku, w tym finansowania deficytu budżetowego. Bony Skarbowe mogą być też przedmiotem obrotu publicznego.

• ! Po trzyletniej przerwie w roku 2017 Minister Finansów wyemitował bony skarbowe. Była to emisja tzw. bonów krótkich, tj. sprzedawanych i wykupywanych w tym samym roku (bony 32– 37 tygodniowe). W 2018 r. MF nie wyemitował kolejnych bonów skarbowych. Bony skarbowe, pomimo iż zostały ujęte w planie finansowania potrzeb pożyczkowych, nie były emitowane także w 2019 r.

• Obligacje skarbowe – uregulowane są natomiast w art. 100 UFP – są papierami wartościowymi w okresie wykupu nie krótszym niż rok . Obecnie w obrocie na rynku krajowym znajdują się obligacje o okresie wykupu od 3 miesięcy do 12 lat ( 3 miesiące, 2 -letnie, 3 -letnie, 4 -letnie, 6 -letnie, 10 letnie, 12 -letnie). Według UFP obligacje skarbowe są papierami wartościowymi oferowanymi do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanymi w postaci dyskonta. • Sprzedawane są według wartości nominalnej albo powyżej tej wartości lub z dyskontem i wykupywane po upływie określonego okresu, na jaki zostały wyemitowane, nie krótszy niż rok ( 365 dni). Stanowią one papier potwierdzający wierzytelność ( emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, zwłaszcza wykupu obligacji), czym różnią się od akcji będących dowodem udziału ich posiadaczy w kapitale spółki akcyjnej i dających prawa do dywidendy.

• Rodzaje obligacji skarbowych: 1. Obligacje 3 -miesięczne: oprocentowanie 1, 5% 2. Obligacje 2 -letnie: oprocentowanie 2, 10% 3. Obligacje 3 -letnie : oprocentowanie 2, 20% 4. Obligacje 4 -letnie: oprocentowanie 2, 40% 5. Obligacje 10 -letnie : oprocentowanie 2, 70%

• Obligacje mogą być sprzedawane: 1. na przetargach dla dużych inwestorów (tzw. obligacje hurtowe). Obligacje na przetargach kupują banki. Inwestorzy indywidualni mogą kupić takie obligacje poprzez biura maklerskie na Giełdzie Papierów Wartościowych. 2. przez agenta emisji, którym jest Bank PKO BP. Są to tzw. obligacje oszczędnościowe. W standardowej ofercie adresowanej do nabywców indywidualnych znajdują się cztery typy obligacji skarbowych. Nabywcy mają do wyboru papiery: 3 -miesięczne, 2 -, 3 -, 4 - oraz 10 -letnie. 3. Dodatkowo dla beneficjentów świadczeń w ramach programu Rodzina 500+ oferowane są dwa rodzaje obligacji rodzinnych: 6 -letnie i 12 letnie. Obligacje oszczędnościowe są sprzedawane co miesiąc. Cena zakupu jest stała i każdego dnia sprzedaży wynosi 100 zł. ( w przypadku obligacji 6 -letnich oprocentowanie 2, 80 % w pierwszym rocznym okresie odsetkowym, w kolejnych rocznych okresach odsetkowych: marża 1, 75% + inflacja, z roczną kapitalizacją odsetek. Natomiast w przypadku obligacji 12 -letnich oprocentowanie 3, 20 % w pierwszym rocznym okresie odsetkowym, w kolejnych rocznych okresach odsetkowych: marża 2, 00% + inflacja, z roczną kapitalizacją odsetek. )

Skarbowe papiery wartościowe EMITENT: Skarb Państwa: Sprzedaż SPW z obowiązkiem wykupu od obligatariusza OBLIGATARIUSZ: Inwestor Nabycie SPW z prawem żądania od emitenta ich wykupu w określonym terminie z premią finansową RODZAJ SPW BONY SKARBOWE OBLIGACJE SKARBOWE WARTOŚĆ NOMINALNA 10 000 ZŁ 1000 ZŁ OKRES WYKUPU < 1 ROK > 1 ROK RYNEK EMISJI KRAJ + ZAGRANICA PREMIA FINANSOWA DYSKONTO ODSETKI v DYSKONTO ZNACZENIE DLA POKRYCIA DEFICYTU MINIMALNE OGROMNE UFP 95. 1. Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. 2. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitów określonych w ustawie budżetowej. (…) 6. Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych. [3] Równowaga budżetowa 68

Ad. 2 Kredyty i pożyczki: • Ad 2 -3 – Źródłem sfinansowania deficytu budżetowego ( długu publicznego i innych potrzeb pożyczkowych budżetu państwa) a także realizacji wybranych zadań o charakterze inwestycyjnym może być pożyczka i kredyt bankowy. Pojęcie pożyczki jest ściśle związane z pojęciem kredytu ( łac. credere – wierzyć) przez założenie elementu zaufania, dobrowolności, zwrotu i dodatkowej korzyści ( oprocentowania, premii, gwarancji itd. ). Pożyczka publiczna ma – podobnie jak prywatna - charakter umowny.

• Umowa pożyczki – uregulowana jest w KC ( art. 720 -724). Pożyczki mogą zaciągać podmioty sektora finansów publicznych, z tym że jednostki budżetowe w imieniu Skarbu Państwa otrzymują na szczególnych zasadach; na ich rzecz działa przede wszystkim Minister Finansów jako pożyczkobiorca. • Umowa kredytu – może być zawarta tylko z bankiem . Jest unormowana w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe ( art. 6979 c) – jako jedna z czynności bankowych.

• Pożyczek i kredytów udzielają podmioty krajowe i zagraniczne. Szczególną rolę – obok banków krajowych – pełnią międzynarodowe banki i instytucje finansowe . Wśród nich działa Europejski Bank Inwestycyjny , Bank Światowy, i Bank Rozwoju Rady Europy. Banki te udzielają kredytów w postaci linii kredytowanych otwieranych w polskich bankach, które wówczas spełniają rolę banków pośredniczących. • Na rynku krajowym kredyty i pożyczki odgrywają mniej istotną rolę, najważniejszą pozycję przychodów są skarbowe papiery wartościowe.

• • • Art. 80. 1. Skarb Państwa może zaciągać pożyczki i kredyty wyłącznie na finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa (art. 76 u. f. p. ) , z zastrzeżeniem art. 81. 2. W imieniu Skarbu Państwa pożyczki i kredyty może zaciągać, z zastrzeżeniem ust. 3, wyłącznie Minister Finansów. 3. W przypadku zaciągania pożyczki lub kredytu w drodze umowy, w tym umowy międzynarodowej, zgodnie z którą wymagane jest, aby organem działającym w imieniu pożyczkobiorcy (kredytobiorcy) była Rada Ministrów, upoważnia ona Ministra Finansów do podpisania umowy i określa warunki jej wykonywania. Art. 81. 1. Na wniosek Rady Polityki Pieniężnej Skarb Państwa może zaciągać średnioterminowe pożyczki i kredyty od Wspólnoty Europejskiej i jej państw członkowskich w celu wsparcia bilansu płatniczego. 2. Na wniosek Rady Unii Europejskiej Skarb Państwa może uczestniczyć w udzieleniu pożyczki na wsparcie bilansu płatniczego innego państwa członkowskiego, na zasadach określanych w ustawie budżetowej. Art. 82. Kwota zaciągniętych pożyczek i kredytów, o których mowa w art. 80 ust. 1 i art. 81 ust. 1, nie może przekroczyć limitów określonych w ustawie budżetowej.

Kredyty i pożyczki rządowe Schemat umowy Ograniczenia prawne (WIERZYCIEL) (DŁUŻNIK) KREDYTODAWCA KREDYTOBIORCA Oddanie środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy 1. Wykorzystanie środków pieniężnych zgodnie z celem umowy W imieniu Skarbu Państwa pożyczki i kredyty może zaciągać wyłącznie Minister Finansów. 2. Zwrot kwoty kredytu z odsetkami w oznaczonym terminie 3. Zapłata prowizji od udzielonego kredytu ( a jeśli umowa tak stanowi – również od jego niewykorzystanej kwoty) Kwotowe: do limitu rocznego określonego w ustawie budżetowej Podmiotowe: zakaz zadłużania Skarbu Państwa w Narodowym Banku Polskim ( KONST 220) --------------------Rodzaje kredytów: • Podstawowy = na finansowanie potrzeb pożyczkowych • Nadzwyczajny = na wsparcie bilansu płatniczego ( udziela go UE lub kraje członkowskie) --------Najwięksi wierzyciele Polski na 31. 12. 2016 r. : - Europejski Bank Inwestycyjny (45 mld zł) - Bank Światowy (31 mld zł) [3] Równowaga budżetowa 73

• Struktura długu Skarbu Państwa według instrumentów dłużnych w 2019 r. nie uległa istotnym zmianom w stosunku do struktury w roku poprzednim. Skarbowe papiery wartościowe na koniec 2019 r. stanowiły 89, 1% zadłużenia Skarbu Państwa wobec 89, 9% w 2018 r. Udział kredytów zaciągniętych przez Skarb Państwa w długu ogółem wyniósł6, 5% wobec 7, 2% w 2018 r. • Z powodu wzrostu zobowiązań z tytułu depozytów przyjętych przez Ministra Finansów oraz zaciągnięcia pożyczki przez Fundusz Solidarnościowy udział tzw. pozostałego długu w zadłużeniu Skarbu Państwa ogółem wzrósł z 2, 9% na koniec 2018 r. do 4, 4% na koniec 2019 r.

3. Poręczenia i gwarancje.

Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa (4) Umowa gwarancji Gwarant (5) Regres Wierzyciel (3) List gwarancyjny (2) Umowa zlecenia udzielenia gwarancji (1) Zobowiązanie pierwotne Gwarancja = zobowiązanie gwaranta podjęte na zlecenie dłużnika do wypłacenia beneficjentowi gwarancji kwoty gwarantowanej - na jego żądanie i po spełnieniu określonych w umowie warunków. --------------Podstawa prawna: ustawa z 8 maja 1997 o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa i państwowe osoby prawne ---------Ustawowe ograniczenia gwarancji: • Cel – tylko z listy ustawowej • Uprzednia analiza ryzyka umowy gwarancji • Roczny limit gwarancji – w ustawie budżetowej • Jednostkowy limit gwarancji – do 50% pozostałego do spłaty kredytu wraz z 50% kwoty odsetek ---------Szacowana na 2017 rok kwota niewymagalnych zobowiązań SP z tytułu poręczeń i gwarancji ( dług potencjalny) = 120 mld zł ( na rzecz KFD, PKP, Autostrady Wielkopolskiej SA) Dłużnik [3] Równowaga budżetowa 76

• • • Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa były udzielane w 2019 r. w ramach łącznego limitu, który w art. 6 ustawy budżetowej został ustalony na kwotę 200 000 mln zł. Środki w wysokości 160 000 mln zł mogły zostać wykorzystane w szczególności w razie potrzeby wsparcia podmiotów, które kwalifikują się do skorzystania z mechanizmów pomocowych przewidzianych w ustawie z dnia 12 lutego 2009 r. o udzielaniu przez Skarb Państwa wsparcia instytucjom finansowym oraz ustawie z dnia 12 lutego 2010 r. o rekapitalizacji niektórych instytucji oraz o rządowych instrumentach stabilizacji finansowej. Limit ten pozostaje niezmiennyod 2015 r. i podobnie jak w latach poprzednich nie został wykorzystany, co z uwagi na prewencyjny charakter tego rozwiązania, należy ocenić pozytywnie. W kwocie ogólnego limitu, na wniosek Banku Gospodarstwa Krajowego, uwzględniono potencjalne gwarancje do 30 000 mln zł związane ze spłatą zobowiązań kredytowych zaciąganych na rzecz Krajowego Funduszu Drogowego, gwarancje do 10 000 mln zł spłaty zobowiązań za spółki Grupy PKP oraz poręczeń i gwarancji udzielanych na wnioski ministrów właściwych do spraw gospodarki morskiej, gospodarki wodnej, rybołówstwa i żeglugi śródlądowej, sportu oraz kultury i dziedzictwa narodowego. Dz. U. z 2016 r. poz. 1436, ze zm. Dz. U. z 2018 r. poz. 124, ze zm.

• W 2019 r. przedmiotem analiz Ministerstwa Finansów było dziesięć wniosków o udzielenie gwarancji Skarbu Państwa. Minister Finansów zgodnie z ustawą z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne udzielił trzech gwarancji spłaty kredytów na sfinansowanie modernizacji infrastruktury drogowej i kolejowej, zaciągniętych przez Bank Gospodarstwa Krajowego i PKP Polskie Linie Kolejowe S. A. Najwyższa Izba Kontroli nie stwierdziła nieprawidłowości przy udzielaniu tych gwarancji. Wartość udzielonych gwarancji wyniosła 6 929, 6 mln zł, co stanowiło 3, 5% łącznego limitu na 2019 r. dla poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa. • W odniesieniu do sześciu wniosków w 2019 r. nie została zakończona procedura udzielenia gwarancji. W jednym przypadku w związku ze zmianą planu finansowego Krajowego Funduszu Drogowego na 2019 r. Bank Gospodarstwa Krajowego zrezygnował z emisji obligacji na rzecz Funduszu. Dz. U. z 2020 r. poz. 122, ze zm.

• Łącznie potencjalne niewymagalne zobowiązania Skarbu Państwa z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń na koniec 2019 r. wyniosły 111 371, 3 mln zł. Na tę kwotę składały się niewymagalne zobowiązania z tytułu gwarancji zagranicznych w wysokości 100 015, 6 mln zł oraz z tytułu poręczeń i gwarancji krajowych w wysokości 11 355, 7 mln zł. W porównaniu do stanu na koniec 2018 r. potencjalne zobowiązania zwiększyły się o 2572, 7 mln zł, tj. o 2, 4%. Było to wynikiem udzielonych w 2019 r. gwarancji oraz spłat rat kapitału i odsetek od kredytów objętych poręczeniami i gwarancjami Skarbu Państwa, dokonywanych przez kredytobiorców.

• Limity deficytu/ długu publicznego ?

• Wg. Prawa UE deficyt nie może przekraczać 3% PKB ( jest to jedno z tzw. kryteriów zbieżności) • Dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB ( i tylko ten wymóg został implementowany do polskiego porządku prawnego – art. 216 ust. 5 Konstytucji)

• Jakie przepisy mogą mieć zastosowanie gdy dług publiczny zbliża się do kwoty 60% PKB ?

• Wówczas mogą być zastosowane specjalne procedury oszczędnościowe i sanacyjne, które potocznie są nazywane „ścieżkami dojścia” do pożądanego stanu finansów publicznych. • Innymi słowy przepisy te mają uchronić państwo przed dostaniem się w pułapkę zadłużeniową, czyli sytuację , w której państwo nie będąc w stanie spłacać na bieżąco swego zadłużenia wraz z odsetkami zaciąga nowe zobowiązania (pożyczki, kredyty), które w coraz większym stopniu służą spłacie samych odsetek od zadłużenia.

• Na konstrukcję procedur ostrożnościowych składają się określone w art. 86 progi (przedziały) oraz podlegające gradacji środki (działania) podejmowane w przypadku kształtowania się relacji PDP do PKB na określonym poziomie. Do końca 2013 r. w ustawie o finansach publicznych przewidywano następujące przedziały dla relacji PDP do PKB: • a) większy niż 50% i nie większy niż 55% (art. 86 ust. 1 pkt 1 u. f. p. ), • b) większy niż 55% i mniejszy niż 60% (art. 86 ust. 1 pkt 2 u. f. p. ) oraz • c) równy lub większy od 60% (art. 86 ust. 1 pkt 3 u. f. p. ).

• Tak określone w ramach procedur ostrożnościowych przedziały zostały jednak zmienione przez ustawę z 8. 11. 2013 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1646), która w tym zakresie weszła w życie 1. 1. 2014 r. • We wskazanej nowelizacji (art. 1 pkt 3 lit. a) zdecydowano bowiem o całkowitej rezygnacji z działań określonych w art. 86 ust. 1 pkt 1 Fin. Publ. U, podejmowanych po przekroczeniu progu 50% PKB. Działania te zostały zastąpione przez mechanizm kontroli wydatków przewidziany w ramach nowej reguły wydatkowej (tzw. stabilizującej reguły wydatkowej), której podstawę stanowi art. 112 aa Fin. Publ. U

• Jakie skutki wywoła osiągnięcie/przekroczenie progu 60% PDP/PKB ?

• Według przedstawicieli doktryny przekroczenie wskazanej granicy jest równoznaczne ze złamaniem przepisów konstytucji RP, a zatem może skutkować odpowiedzialnością ministrów przed Trybunałem Stanu! • Art. 198 Konstytucji RP • 1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. • 2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art. 107. • 3. Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu określa ustawa.

Kazus: W dniu 31 maja 2019 r. MF ogłosił relacje kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto w wysokości 60%. Gmina M. z uwagi na bardzo optymistyczną prognozę swoich dochodów która zakłada, że ich poziom wyniesie w roku 2020 ok. 120 mln zł ( na terenie Gminy rozpocznie działalność nowy inwestor, który z tytułu tylko podatku od nieruchomości będzie musiał wpłacać do kasy gminy rocznie kwotę ok. 10 mln zł) - postanowiła ustalić wydatki na poziomie 125 mln zł. Czy Gmina może tak postąpić? – wskaż podstawę prawną rozwiązania.

• Odpowiedź – art. 86 ust. 1 pkt 3 lit. c) u. f. p.

• Na czym polega zarządzanie długiem publicznym?

• Art. 75 [Strategia zarządzania długiem] • 1. Minister Finansów opracowuje czteroletnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny, uwzględniając w szczególności: • 1) uwarunkowania zarządzania długiem związane ze stabilnością makroekonomiczną gospodarki; • 2) analizę poziomu państwowego długu publicznego; • 3) prognozy poziomu państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa; • 4) prognozy kosztów obsługi długu Skarbu Państwa; • 5) kształtowanie struktury zadłużenia; • 6) prognozy i analizę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa. • 2. Dokument, o którym mowa w ust. 1, Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów do zatwierdzenia. • 3. Rada Ministrów po zatwierdzeniu dokumentu, o którym mowa w ust. 1, przedstawia go Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.

• Art. 77 [Finansowanie potrzeb pożyczkowych] Minister Finansów w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa jest upoważniony do: • 1) zaciągania zobowiązań finansowych w imieniu Skarbu Państwa, w szczególności w drodze emisji papierów wartościowych oraz zaciągania pożyczek i kredytów na rynku krajowym i zagranicznym; • 2) spłaty zaciągniętych zobowiązań, o których mowa w pkt 1; • 3) przeprowadzania innych operacji finansowych związanych z zarządzaniem długiem, w tym operacji związanych z finansowymi instrumentami pochodnymi; • 4) zarządzania nadwyżką budżetu środków europejskich.

• • • Art. 78 [Zarządzanie długiem] 1. Minister Finansów realizuje zadania wynikające z zarządzania długiem Skarbu Państwa w szczególności przez: 1) dokonywanie czynności prawnych i faktycznych związanych z: a) pozyskiwaniem zwrotnych środków finansujących potrzeby pożyczkowe budżetu państwa, b) obsługą zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek; 2) zarządzanie wolnymi środkami budżetu państwa, a także zarządzanie pasywami finansowymi oraz aktywami finansowymi Skarbu Państwa, w tym środkami publicznymi wyodrębnionymi w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa. 2. Zarządzanie wolnymi środkami, o których mowa w ust. 1 pkt 2, obejmuje w szczególności ich lokowanie na rynku finansowym. 3. Zarządzanie pasywami finansowymi oraz aktywami finansowymi, o których mowa w ust. 1 pkt 2, obejmuje w szczególności wykonywanie operacji i działań na rynkach finansowych, które wpływają na zmianę struktury zadłużenia Skarbu Państwa, w celu: 1) zwiększenia bezpieczeństwa finansowego potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; 2) obniżenia ryzyka lub kosztów obsługi długu Skarbu Państwa; 3) realizacji innych zadań związanych z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa, określonych w dokumencie, o którym mowa w art. 75 ust. 1.

• Art. 78 a [Przyjmowanie wolnych środków w depozyt] Minister Finansów, działając w imieniu Skarbu Państwa, w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa jest upoważniony do przyjmowania wolnych środków w depozyt. • Art. 78 d [Zarządzanie środkami funduszy celowych] • 1. Minister Finansów, w ramach zarządzania długiem Skarbu Państwa, w tym aktywami finansowymi, o których mowa w art. 78 ust. 1 pkt 2, oraz w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa jest upoważniony do przyjmowania w zarządzanie wolnych środków państwowych funduszy celowych, o których mowa w art. 9 pkt 7. • 2. Dysponenci państwowych funduszy celowych, o których mowa w art. 9 pkt 7, przekazują wolne środki Ministrowi Finansów w zarządzanie, z wyjątkiem środków pochodzących z dotacji z budżetu. Przepisy art. 48 ust. 3 i 4 oraz art. 78 c stosuje się odpowiednio.

• W 2016 r. zarządzanie długiem Skarbu Państwa odbywało się na podstawie Strategii zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach 2016– 2019, przyjętej przez Radę Ministrów we wrześniu 2015 r. , Erraty do tej Strategii z grudnia 2015 r. oraz Strategii zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach 2017– 2020, przyjętej przez Radę Ministrów we wrześniu 2016 r. Dokumenty te definiowały ten sam cel zarządzania długiem i prezentowały elastyczne podejście do kształtowania struktury finansowania potrzeb pożyczkowych pod względem wyboru rynku, waluty i instrumentów. Celem określonym w tych dokumentach była minimalizacja kosztów obsługi długu w długim horyzoncie czasu, przyjętych ograniczeniach dotyczących poziomu ryzyka refinansowania, ryzyka kursowego, ryzyka stopy procentowej, ryzyka płynności budżetu państwa, pozostałych rodzajów ryzyka, w szczególności ryzyka kredytowego i operacyjnego, rozkładu kosztów obsługi długu w czasie.

• Na czym polega stabilizacyjna reguła wydatkowa ?

• Prawo unijne przewiduje, że państwa członkowskie UE zobowiązane są do unikania nadmiernego deficytu. Oceny, czy istnieje nadmierny deficyt, dokonuje Rada na wniosek Komisji. W przypadku stwierdzenia, że deficyt przekracza określone wartości odniesienia, Rada przyjmuje zalecenia skierowane do danego państwa członkowskiego w celu doprowadzenia w oznaczonym terminie do obniżenia jego poziomu (art. 126 ust. 1, 6 i 7 Tf. UE). W Polsce w 2008 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczył wartość referencyjną z Maastricht (3, 0% PKB), w następstwie czego Rada Ecofin 7. 7. 2009 r. podjęła decyzję o istnieniu w Polsce nadmiernego deficytu i równocześnie wydała zalecenia dotyczących jego redukcji (zob. decyzja Rady 2009/589/WE z 7. 7. 2009 r. w sprawie istnienia nadmiernego deficytu w Polsce, Dz. Urz. UE L Nr 202, s. 46). Zgodnie z tymi zaleceniami Polska powinna do 2012 r. zredukować nadmierny deficyt w sposób wiarygodny i trwały. W związku z powyższym, w przyjętym 29. 1. 2010 r. Planie Rozwoju i Konsolidacji Finansów 2010– 2011, w ramach działań mających na celu wzmocnienie ram instytucjonalnych i organizacji finansów publicznych, przewidziano wprowadzenie wiążących reguł wydatkowych wraz z przedstawieniem mechanizmów monitorowania i egzekwowania ich wypełniania.

• Wydatkowa reguła dyscyplinująca została wprowadzona do polskiego systemu prawnego na mocy art. 1 pkt 10 ustawy z 16. 12. 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726). Należy zaznaczyć, że nie był to instrument stanowiący novum w polskiej praktyce budżetowej. Dotychczasowym rozwiązaniom, takim jak reguła wydatkowa, zwana potocznie "regułą Belki", czy reguła salda budżetowego (tzw. kotwica budżetowa) nie nadano jednak formy trwałej instytucji prawnej, nie zostały bowiem ujęte w formie przepisów zawierających normy o charakterze abstrakcyjnym (szerzej zob. K. Marchewka. Bartkowiak, Reguły fiskalne, s. 5– 7).

• W swej pierwotnej wersji tymczasowa reguła wydatkowa stanowiła, iż: „Kwota wydatków budżetu państwa na zadania publiczne nie może być większa niż kwota środków planowanych na ich realizację w roku poprzednim powiększona w stopniu odpowiadającym prognozie średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych na dany rok budżetowy, przyjętego w założeniach stanowiących podstawę do prac nad projektem ustawy budżetowej, zgodnie z ustawą z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno. Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080 z późn. zm. ), powiększonego o punkt procentowy

• W 2013 r. , na mocy ustawy z 8. 11. 2013 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1646 ze zm. ) uchylono przepisy art. 112 a u. f. p. (tymczasowej reguły wydatkowej), wprowadzając do u. f. p. art. 112 aa – stabilizującą regułę wydatkową, w swej formie zbliżoną już do reguły obowiązującej obecnie. W latach 2014– 2015 art. 112 aa u. f. p. był trzykrotnie nowelizowany. Zmianom uległy zarówno formuły określające limit wydatków, jak i podmiotowy zakres stosowania formuły – w szczególności przez włączenie do wykazu instytucji objętych formalnie limitem wydatków wyznaczanym przez regułę wydatkową Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Podkreślić należy, że włączenie do zakresu podmiotowego reguły Bankowego Funduszu Gwarancyjnego oraz funduszy utworzonych, powierzonych lub przekazanych Bankowi Gospodarstwa Krajowego na podstawie odrębnych ustaw powoduje, że zakres ten wykracza poza ramy sektora finansów publicznych określone w art. 9 Fin. Publ. U.

• Warto również podkreślić, że w okresie od 1. 1. 2011 r. do 28. 12. 2013 r. obowiązywał art. 112 c Fin. Publ. U statuujący restrykcję finansową, która w założeniu uzupełniać miała tymczasową regułę wydatkową. W myśl powołanej regulacji od dnia skierowania do RP zaleceń, o których mowa w art. 126 ust. 7 Tf. UE, do dnia ich uchylenia RM nie mogła przyjmować projektów ustaw określających zwolnienia, ulgi i obniżki, których skutkiem finansowym mogło być zmniejszenie dochodów jednostek sektora finansów publicznych w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów oraz projektów powodujących zwiększenie wydatków, o których mowa w art. 112 a ust. 2, wynikających z obowiązujących przepisów. Podstawowym celem powołanej regulacji było obniżenie deficytu sektora finansów publicznych poprzez ograniczenie swobody politycznej RM w zakresie projektowania ustaw, w oparciu o które realizowane są dochody jednostek sektora finansów publicznych oraz ustaw stanowiących podstawę wydatkowania środków publicznych.

• Obecnie zasadniczym celem wprowadzenia do ustawy o finansach publicznych art. 112 aa u. f. p. , którego treść projektodawcy ustawy nazwali "stabilizującą regułą wydatkową" (takie określenie nowej reguły przyjęto w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw, Druk sejmowy VII kadencji, Nr 1789, skierowany do Sejmu 3. 10. 2013 r. ), jest wzmocnienie makroekonomicznej dyscypliny finansowej poprzez rozszerzenie katalogu instrumentów służących ograniczeniu wzrostu zadłużenia państwa i utrzymaniu akceptowalnego poziomu deficytu sektora finansów publicznych.

• Innymi słowy - Zgodnie z treścią Uzasadnienia do projektu ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Druk sejmowy Nr 1789) stabilizująca reguła wydatkowa w założeniu ma mieć charakter antycykliczny. • W największym uproszczeniu oznacza to, że w okresie dobrej koniunktury wydatki mają rosnąć wolniej niż PKB, zaś w okresie spowolnienia gospodarczego szybciej. • I tak, w okresie nieprzekraczania określonych kryteriów stabilności, kwota wydatków będzie rosła w średniookresowym tempie wzrostu PKB, przy czym punktem wyjścia przy wyznaczaniu wydatków na dany rok będzie kwota wydatków z roku poprzedniego. Tak wyznaczana baza będzie następnie przemnażana przez wskaźnik średniookresowej dynamiki wartości PKB w cenach stałych określony w projekcie ustawy budżetowej na dany rok oraz prognozowany w projekcie ustawy budżetowej na dany rok średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych na dany rok, z uwzględnieniem wielkości korekty kwoty wydatków określonej w projekcie ustawy budżetowej na dany rok oraz prognozowanej wartości ogółem działań dyskrecjonalnych w zakresie podatków i składek na ubezpieczenia społeczne planowanych na dany rok. Dodać należy, że powyższa formuła została określona w pierwszym ze wzorów zawartych w ust. 1 art. 112 aa. Obliczone w powyższy sposób tempo wzrostu podlegać będzie korekcie w sytuacji przekroczenia kryteriów stabilności średniookresowej.

Schemat wyliczenia limitu wydatków według stabilizującej reguły wydatkowej Źródło: Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw, Druk sejmowy VII kadencji, Nr 1789, s. 25

Reguły fiskalne w ustawie o finansach publicznych Stabilizacyjna reguła wydatkowa ( UFP 112 aa) Art. 112 aa. 1. Kwota wydatków na dany rok : • Organów władzy i administracji publicznej, sądów i trybunałów, organów kontroli i ochrony prawa • Jednostek samorządu terytorialnego • Jednostek budżetowych • KRUS • NFZ • Funduszy celowych obsługiwanych przez BGK …………………. . jest obliczana według wzoru: Wydatki planowane na przyszły rok (R) = Wydatki zeszłoroczne (R-1) X prognozowany współczynnik inflacji X [wskaźnik kształtowania się PKB w poprzednich ośmiu latach budżetowych + korekta wydatków] + prognozowana wielkość wydatków dyskrecjonalnych ------------------W powyższym wzorze nie uwzględnia się środków europejskich, ani wzajemnych przepływów finansowych (dotacje, subwencje) między ww. podmiotami UWAGI: • Po obliczeniu wyniku według podanego wzoru należy odjąć od niego prognozowane wydatki JST, samorządowych jednostek budżetowych organów autonomii budżetowej oraz NFZ. Obliczona kwota stanowi nieprzekraczalny limit wydatków organów władzy, administracji publicznej, sądów i trybunałów, a także państwowych jednostek budżetowych, KRUS i funduszy zarządzanych przez BGK • Korekta wydatków wyniesie -2 pkt. proc. , jeżeli deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczy 3 proc. PKB (z uwzględnieniem kosztów reformy emerytalnej obliczonych zgodnie z ESA) lub państwowy dług publiczny przekroczy 48 proc. PKB. Korekta wyniesie -1, 5 pkt. proc. , gdy państwowy dług publiczny znajdzie się w przedziale 43 -48 proc. PKB. Jeżeli dług i deficyt ukształtują się poniżej progów, ale suma różnic wyniku nominalnego sektora instytucji rządowych i samorządowych od średniookresowego celu budżetowego przekroczy -/+6 proc. PKB, to korekta będzie opiewała na -/+ 1, 5 pkt. proc. Korekta -/+1, 5 pkt. proc. zostanie zawieszona w razie prognozowanych tzw. złych/dobrych czasów, czyli gdy prognozowana dynamika realnego PKB na rok n będzie niższa/wyższa od średniej ośmioletniej o ponad 2 pkt. proc. • Działania dyskrecjonalne (władcze) – wymagane przez UE ( rozporządzenie nr 1466/97/WE w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych) działania podejmowane przez państwo członkowskie w celu osiągnięcia równowagi / nadwyżki budżetowej [3] Równowaga budżetowa 105

• Kazus: Minister Finansów, w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski” 30 maja ogłosił wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto – 55, 5%. Prezes Rady Ministrów, świadom powagi sytuacji stwierdził, że redukcja państwowego długu publicznego będzie możliwa, gdy gospodarka zacznie się szybciej rozwijać. Dlatego postanowił „wpompować” więcej środków publicznych na inwestycje o charakterze strategicznym. W efekcie nastąpił wzrost deficytu budżetowego w opracowywanym właśnie projekcie ustawy budżetowej w stosunku do aktualnie realizowanego budżetu – z 40 mld zł ( w roku bieżącym) do 60 mld zł ( w roku przyszłym ). Oceń sytuację

• Art. 220. • Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. • Niemniej mamy art. 86 ust. 1 pkt. 2 UFP który stanowi iż w przypadku gdy wartość kwoty państwowego długu publicznego do PKB przekroczy 55% Rm uchwala projekt budżetu w którym nie przewiduje się deficytu lub przyjmuje się deficyt kwota relacji długu do PKB będzie niższa od relacji z roku poprzedniego. A więc działanie Prezesa RM należy uznać za nieprawidłowe.