Problem Davranlarn Kontrol Edilmesi Davran Deitirme Srecinin Aamalar
Problem Davranışların Kontrol Edilmesi
Davranış Değiştirme Sürecinin Aşamaları Davranışı Belirlemeyiniz Davranışı Tanımlayınız Davranışla İlgili Bilgi Toplayınız Davranışın Nedenini Belirleyiniz Davranış Değiştirme Tekniğini Seçiniz ve Uygulayınız Davranış Değiştirme Uygulamasını İzleyiniz
Davranışı Belirlemek Çocuklar birden fazla problem davranış gösterebilir, bu durumda; çocuk ya da çevresindekiler için en fazla tehlikeli olan, öğrenmeyi ve sosyal etkileşimi olumsuz yönde en fazla etkileyen davranışlar üzerinde durmak önemlidir. Davranışı Tanımlamak Problem davranışı tanımlamak, davranışı gözlenebilir, sayılabilir ve herkes tarafından anlaşılabilir şekilde yazmaktır.
Davranışla İlgili Bilgi Toplama Öncül-davranış-sonuç (ÖDS) örüntüsünü belirlemek üzere gözlem yapılırken ÖDS kaydı kullanılmaktadır. ÖDS kaydı kullanılırken çocuğa söylenen, yapılan ve çocuğun yaptığı her şey olduğu gibi yazılır, olaylara ilişkin yorum yapılmaz. Bilgi toplarken davranışın sıklığını ya da süresini kaydetmek de önemlidir. Davranışın Nedenini Belirleme Problem davranışlar elde etme ve kaçma olmak üzere iki temel nedenden kaynaklanmaktadır.
Davranış Değiştirme Tekniğini Seçme ve Uygulama Davranış Değiştirme Uygulamasını İzleyiniz Davranış değiştirme tekniğini uygulamaya başlamadan önce davranışın sıklığı ya da süresine ilişkin tutuğunuz kayıtları davranış değiştirme tekniğini kullandığınız süre boyunca da tutmaya devam ediniz
Davranış değiştirme uygulamasını izlediğiniz süreçte çeşitli etkiler görülebilir. Problem davranış tamamen ortadan kalkabilir ve siz bu durumda tekniği uygulamayı sonlandırabilirsiniz. Problem davranış tamamen ortadan kalkmayabilir; ancak önemli ölçüde azabilir, siz bu durumda tekniği uygulamaya devam edip yavaş geri çekebilirsiniz. Problem davranışta çok az azalma olabilir ya da hiçbir değişiklik olmayabilir, siz bu durumda öncelikle problem davranışın nedenini sonra da kullandığınız tekniği gözden geçirerek etkili olabilecek yeni bir teknik belirleyebilirsiniz.
Olumlu Davranışların Artırılması Sınıf içinde olumlu davranışların artırılması problem davranışları önleme yollarından birisidir. Olumlu davranışların artırılmasında kullanılabilecek çeşitli tekniklerden bazıları; 1. Olumlu Pekiştirme 2. Olumsuz Pekiştirme 3. Sembol Pekiştirme 4. İzlerlik Sözleşmesi 5. Kendini Yönetme
Olumlu Pekiştirme Olumlu pekiştirme, davranışın ardından hoşa giden uyaran verilmesi ile bu davranışın ileride tekrar oluşmasının sağlanmasıdır. Olumsuz Pekiştirme Olumsuz pekiştirme, davranışın ardından gerçekleşen itici uyaranın ortadan kaldı rtması ile bu davranışın ileride tekrar oluşmasının sağlanmasıdır.
Sembol Pekiştirme Sembol pekiştirme, olumlu davranışlarından sonra çocuğa marka ve jeton gibi tek başına bir anlamı olmayan nesnelerin verildiği, daha sonra çocuğun biriktirdiği bu nesneleri kendisi için anlamlı olan nesne ya da etkinliklere (pekiştireçlere) dönüştürdüğü bir sistemdir. Sembol pekiştirmeye ilişkin izlenecek adımlar; -Pekiştirilecek Davranışları Belirleyiniz -Kullanılacak Sembolü Belirleyiniz -Davranışların Değerini Belirleyiniz -Pekiştireçleri Belirleyiniz -Sembollerin Ederlerini Belirleyiniz -Sembol Pekiştirme Sistemini Açıklayınız
Sembol pekiştirme sistemini kullanırken ; a. Önceleri, çocukların çok fazla sayıda sembol kazanmalarını sağlayacak; ancak çocuklar sistemi kolaylıkla kullanmaya başladıktan sonra daha az sayıda sembol kazanacakları bir düzenleme yaptığınızdan emin olunuz. b. Çocuklara sembolleri verirken davranışa odaklanarak hangi davranışı için bu sembolü kazandığını mutlaka ifade ediniz. c. Çocukların kazandıkları sembolleri istedikleri pekiştireçlerle değiştirme zamanlarını yani dönüşüm zamanlarını planlayarak çocuklara bu zamanları önceden duyurunuz ve sembolleri planladığınız zamanlarda dönüştürmeye özen gösteriniz.
d. Sembolleri dönüştürme süresini ilk zamanlarda mümkün olduğunca kısa tutunuz. e. Özellikle okul öncesi dönemdeki çocukların bir an önce pekiştireçlere ulaşmak isteyeceklerini aklınızdan çıkarmayınız. f. Dönüştürmeyi önceleri gün içinde ya da gün sonunda yaparken ilerleyen zamanlarda hafta içinde ya da hafta sonunda yapabilirsiniz. g. Olumlu davranışlar belli bir düzeye ulaştıklarında sembol pekiştirme sistemine yavaş son veriniz.
İzlerlik Sözleşmesi (Davranış sözleşmesi), Çocuktan beklenen olumlu davranışın gerçekleşmesi ve bu olumlu davranışın gerçekleşmesine bağlı olarak çocuğa pekiştireç sunulmasını ortaya koyan genellikle yazılı ya da resimli biçimde hazırlanan bir sözleşmedir.
İzlerlik sözleşmesine ilişkin izlenecek adımlar; -Davranışı Belirleyiniz Belirleyeceğiniz davranış akademik, motor ya da sosyal davranış olabilir. Burada dikkat etmeniz gereken iki nokta vardır. Bunlardan birincisi her bir sözleşmede yalnızca bir davranışın yer alması, ikincisi davranışın repertuarında olması yanı davranışın çocuk tarafından bilmiyor olmasıdır. -Pekiştireci Belirleyiniz İzlerlik sözleşmesinde yer alan davranışı belirledikten sonra çocuk için uygun olan etkili pekiştireçleri belirleyiniz
-Sözleşmeyi Hazırlayınız a. Sözleşmenizin adil olduğundan emin olunuz. b. Sözleşmenin açık ve anlaşılır olmasına dikkat ediniz, c. İzlerlik sözleşmeleri genellikle yazılı olarak hazırlanır; d. Sözleşmenin hangi şartlar altında (ne zaman ve nasıl) geçerli olduğunu, davranışın gerçekleşmesi ve gerçekleşmemesi durumunda ne gibi sonuçların olacağını belirleyiniz.
-Sözleşmeyi Kullanınız a. Sözleşmeyi kullanmadan önce küçük bir sözleşme uygulaması yapın b. Sözleşmeyi doğru ve tutarlı bir şekilde uygulamaya çalışın. c. Uygulama sırasında çocuğun davranışı tam olarak gerçekleştirdiğinden ve aynı şekilde sizin pekiştireci tam olarak verdiğinizden emin olunuz. d. Davranış istenilen sıklıkta ve düzeyde sergilenmeye başladıktan sonra yeni bir davranış için sözleşme hazırlayınız.
Kendini Yönetme Kendini yönetme, çocuğun kendi davranışlarını kaydetmesi, daha sonra bu kaydetme sonucuna dayalı olarak kendisini pekiştirmesidir.
Kendini yönetmeye ilişkin izlenecek adımlar; -Davranışı Belirleyiniz Kaydedilecek davranışın çocuğun repertuarında olduğundan emin olunuz. -Kayıt Tekniğine Karar Veriniz Kayıt tekniğine karar verirken davranışın sıklığının mı, süresinin mi kaydedileceğine dikkat ediniz. Kayıt formunu çocuğun kullanabileceği bir şekilde düzenleyin.
-Davranış Ölçütünü Belirleyiniz Kendini yönetme sırasında çocuğun davranışı ne düzeyde (ne kadar sıklıkla ya da süreyle) sergilediğinde pekiştireci kazanabileceğini belirlerken ölçütün çocuğun yapabildiği düzeyden çok aşağıda ya da yukarıda olmamasına ve ölçütün makul olmasına dikkat ediniz. Ölçütü belirledikten sonra ölçütün ne olduğunu çocuğa açıklayarak çocuğu bu konuda bilgilendiriniz. Özellikle sayı saymayı bilmeyen çocuklar için bu tür uygulamalar yapmak oldukça gereklidir.
-Pekiştireci Belirleyiniz Davranışı belirledikten ve kayıt tekniğine karar verdikten sonra çocuk için uygun olacak pekiştireci belirleyiniz -Kendini Yönetmeyi Öğretiniz Kendini yönetmeyi çocuğa öğretirken; kullanacağı kayıt formu ve pekiştireçleri hakkında çocuğa bilgi veriniz. Kayıt formunun nasıl kullanılacağını ve pekiştireçlerin nasıl talep edileceğini ya da alınacağını açıklayınız. Açıklamalarınızı tamamladıktan sonra kayıt formunun kullanımını ve pekiştireçlerin seçilmesini/talep edilmesini siz yaparak çocuğa gösteriniz.
-Kendini Yönetmeyi Kullanınız a. Kendini yönetmeyi kullanırken çocuğun tuttuğu kayıtların doğru olup olmadığını mutlaka kontrol ediniz. b. Kendini yönetmeyi kullanmaya başladığınızda, öncelikle çocuğun sadece kendini yönetmeyi kullanması önemli iken ilerleyen zamanlarda doğru kayıt tutup tutmadığı ve ölçütü karşılayarak pekiştireçleri talep edip etmediği de önemli hale gelmektedir. c. Zaman zaman çocuğun tuttuğu kayıtları kendi tuttuğunuz kayıtlar ile karşılaştırınız ve doğru kayıtları için çocuğu ayrıca pekiştiriniz. d. Kayıtların tutulmasında ve ölçütün karşılanmasında gerekirse çocuğa yardım ediniz.
Yeni Davranışlar Kazandırılması Yeni olumlu davranışlar kazandırılmasında kullanılabilecek çeşitli tekniklerden bazıları : a. Taklit Etme b. Şekil Verme c. İpucu Sunma d. Zincirleme
Taklit Etme Taklit etme, bir modelin/örneğin davranışlarını ya da sözlerini benzer biçimde tekrarlamadır. Taklit etmenin gerçekleşmesi için 4 öğeden söz etmek mümkündür. 1. Model olarak bir davranış gerçekleştirilmeli ve model davranış öncesi uyaran olmalıdır. 2. Taklit edilen davranış modelin davranışından hemen (3 -5 saniye) sonra gerçekleştirilmelidir. 3. Model ve davranış birbirine biçimsel benzerlik göstermelidir. 4. Model ile davranış arasında kontrol edici bir ilişki olmalı yani yeni gerçekleştirilecek bir modelde de davranış benzer biçimde gerçekleştirilmelidir.
Şekil Verme Şekil verme, çocuğa öğretilmek istenen davranışın benzerlerinin ya da yaklaşıklarının pekiştirilmesi yoluyla öğretilmek istenen davranışın kazandırılmasıdır. İpucu Sunma İpucu, çocuk davranışı gerçekleştirmeden önce, çocuğun davranışı doğru biçimde gerçekleştirmesini sağlamak üzere yapılan yardımdır.
Zincirleme Çocuklara yeni kazandırılacak davranışlardan bazıları karmaşık ve çok basamaklı davranışlar olabilir. Bu davranışlar küçük parçalara bölünerek yani zincirleme tekniği kullanılarak öğretilebilir. Zincirlemede; ileriye zincirleme, geriye zincirleme ve tüm basamakların bir arada öğretimi olmak üzere üç tür yaklaşımdan birisini kullanarak öğretim yapmak mümkündür.
Problem Davranışların Azaltılması Problem davranışların azaltılmasında kullanılabilecek teknikler en ılımlıdan en az ılımlıya yani, çocuk üzerinde en az kontrol gerektirenden en fazla kontrol gerektirene doğru şöyle sıralamaktadır. 1. Ayrımlı Pekiştirme 2. Yeniden Yönlendirme 3. Sönme 4. Tepkinin Bedeli 5. Mola 6. Aşırı Düzeltme 7. Ceza
Ayrımlı Pekiştirme Ayrımlı pekiştirme uygun davranışın pekiştirilmesi, uygun olmayan dvranışın pekiştirilmesidir. Ayrımlı pekiştirme beş farklı biçimde uygulanabilir: 1. 2. 3. 4. 5. Karşıt davranışları ayrımlı pekiştirme Alternatif davranışları ayrımlı pekiştirme Diğer davranışları ayrımlı pekiştirme Sık yapılan davranışları ayrımlı pekiştirme Seyrek yapılan davranışları ayrımlı pekiştirme
Yeniden Yönlendirme Yeniden yönlendirme, çocuğun problem davranışı sergilediği anda problem davranışın durdurulması ve çocuğun problem davranışla uyuşmayan olumlu bir davranış yapmak üzere yeniden yönlendirilmesidir. Sönme Problem davranışı azaltmak üzere sıklıkla kullanılan sönme, problem davranışın sürmesini sağlayan pekiştirecin ortadan kaldırılmasıdır.
Tepkinin Bedeli Problem davranışların azaltılmasında kullanılan ve bedel ödeme olarak da adlandırılan tepkinin bedeli, çocuğun daha önce sergilediği olumlu davranışlar için elde ettiği pekiştireçlerin problem davranış sergiledikten sonra geri alınmasıdır. Sembol pekiştirme sistemiyle kullanımı oldukça yaygındır.
Mola, çocuğun problem davranış sergilemesinin hemen ardından pekiştireçlerden ya da pekiştireç özelliği gösteren ortamlardan fiziksel olarak uzaklaştırılmasıdır. Üç farklı biçimde mola uygulaması yapılabilir. 1 - Çocuk etkinlik ortamından uzaklaştırılır; ancak çocuğun bulunduğu yerden etkinliği izlemesine izin verilir. 2 - Çocuk etkinlik ortamından uzaklaştırılır, yüzü duvara döndürülür ve etkinliği izlemesine izin verilmez. 3 - çocuk etkinliğin gerçekleştirildiği ortamdan tamamen uzaklaştırılır ve pekiştireç etkisi olmayan başka bir ortama konur.
Aşırı Düzeltme Aşırı düzeltme, çocuğun problem davranış sergilemesi sonucu çevrede oluşturduğu olumsuz etkilerin çocuğa düzelttirilmesidir. Aşırı düzeltme, onarıcı aşırı düzeltme ve olumlu alıştırmalarla aşırı düzeltme olmak üzere iki şekilde uygulanabilir.
Ceza, çocuğun problem davranış sergilemesinin hemen ardından hoşa gitmeyen bir uyaran (sözel ya da fiziksel) sunulmasıdır.
Kaynakça YÜCESOY ÖZKAN, Ş. , (2013) «Okul Öncesinde Kaynaştırma, OKUL ÖNCESİ SINIFLARDA SINIF YÖNETİMİ Ve PROBLEM DAVRANIŞLARIN KONTROLÜ» (Editörler: Prof. Dr. B. SUCUOĞLU, Yrd. Doç. Dr. H. BAKKALOĞLU) Ankara, KÖK Yayıncılık
- Slides: 32