Primjeri prakse Evropskog suda za ljudska prava u

Primjeri prakse Evropskog suda za ljudska prava u presudama prema maloljetnicima Prezentacija: Dragan Uletilović 11/6/2012 1

Relevantne odredbe EKLJP 1 Čl. 1 EKLJP-Obaveza poštivanja ljudskih prava „Visoke strane ugovornice jamče svakome u okviru svojih nadležnosti prava i slobode, određene u Dijelu 1 ove Konvencije“ opod izrazom "svakome" u smislu odredbe člana 1. EKLJP, između ostalog zaštićena su i prava djece 11/6/2012 2

Relevantne odredbe EKLJP 2 Čl. 3 EKLJP-Zabrana mučenja „Niko neće biti podvrgnut mučenju ili nečovječnom ili ponižavajućem postupanju ili kažnjavanju“ Praksa Evropskog suda za ljudska prava Sud je u presudama Irska protiv Ujedinjenog Kraljevstva od 25. 04. odnosno 18. 01. 1978. godine odredio da je: o 11/6/2012 3

Praksa Evropskog suda 1 o „nečovječno postupanje ili kažnjavanje“: izazivanje jakih fizičkih i psihičkih patnji, o „ponižavajuće postupanje“: zlostavljanje usmjereno da kod žrtve izazove osjećaj straha, patnje i podređenosti koji mogu poniziti i uniziti žrtve i slomiti njihov fizički i moralni otpor o „mučenje“: namjerno nečovječno postupanje prouzrokuje vrlo ozbiljne i surove patnje. 11/6/2012 koje 4

Praksa Evropskog suda 2 o Presuda Tyrer protiv Ujedinjenog Kraljevstva od 25. aprila 1978. godine Sud je zaključio da sudsko tjelesno kažnjavanje (tri udarca šibom) nanijeto maloljetnom delinkventu ravno ponižavajućem kažnjavanju 11/6/2012 5

Praksa Evropskog suda o 3 Presuda Costello-Roberts protiv Ujedinjenog Kraljevstva od 25. marta 1993. god. Tjelesno kažnjavanje kao „disciplinska kaznena mjera“ koju je nametnuo direktor škole (tri „udarca“ patikom sa gumenim đonom po stražnjici preko pantalona) nije bilo ponižavajuće jer nije postigla minimalni nivo ozbiljnosti u smislu odredbe čl. 3. EKLJP 11/6/2012 6

Praksa Evropskog suda o 4 Presuda Singh i Hussain protiv Ujedinjenog Kraljevstva od 21. februara 1996. god Sud je sugerisao da doživotna kazna zatvorom bez mogućnosti ranijeg puštanja, koja je izrečena maloljetnoj osobi, može dovesti do pitanja u vezi sa članom 3. EKLJP 11/6/2012 7

Praksa Evropskog suda 5 o Presuda X protiv Savezne Republike Njemačke od 19. marta 1981. godine o Neprikladan postupak policije samo po sebi ne svodi na nečovječno ili ponižavajuće postupanje U interesu je valjanog vršenja sudske funkcije i zaštite prava drugih da maloljetna lica budu podvrgnuta istražnim mjerama, na primjer policijskim saslušanjima, u slučajevima kada postoji onovana sumnja da su učestvovala u aktivnostima koja bi bila kažnjiva da su ta lica krivično o odgovorna 11/6/2012 8

Praksa Evropskog suda o o o 6 Nepohodno je da djeca budu saslušavana na način koji poštuje njihove godine i osjetljivost. Podnosilac predstavke u svojoj predstavci se nije žalila na nepravilnosti u vezi s policijskim saslušanjem; izjavila je da na kratko bila držana u nezaključanoj ćeliji Po ocjeni suda nema ničega što bi pokazalo da je to posebno uticalo na podnosioca predstavke; uzeta je u obzir činjenica da je podnosilac bila zajedno s još dvoje učenika. . ovaj dio predstavke je očigledno neutemeljen. . 11/6/2012 9

Relevantne odredbe EKLJP 1 Čl. 5 st. 1 EKLJP-Pravo na slobodu i bezbjednost ličnosti „Svako ima pravo na slobodu i bezbjednost ličnosti. Niko ne može biti lišen slobode osim u slijedećim slučajevima i u skladu sa zakonom propisanim postupkom. . . “ Odnosi se na zaštitu fizičke slobode od proizvoljnog hapšenja ili pritvaranja o Pojedinac se ne može odreći ovog svog prava, pa čak i ako se sam preda vlastima i pristane da bude lišen slobode, jer i tada lišenje slobode može biti nezakonito i suprotno ovom članu o 11/6/2012 10

Relevantne odredbe EKLJP 2 Države potpisnice nemaju pravo stvaranja nekih novih oblika pritvaranja i zatvaranja. o Svako pritvaranje koje bi duže trajalo nego što je to predviđeno domaćim zakonom, predstavlja kršenje ovog člana. o 11/6/2012 11

Relevantne odredbe EKLJP 3 o Prema članu 5. stav 1 tačka d) EKLJP moguće je zakonito lišiti slobode maloljetno lice na osnovu odluke u svrhu vaspitnog nadzora ili radi njegovog privođenja nadležnom organu o Prema Konvenciji o pravima djeteta termin "maloljetnik" ima autonomno značenje i odnosi se na sva lica mlađa od 18 godina 11/6/2012 12

Relevantne odredbe EKLJP o 4 Prvi osnov lišenja slobode-pritvora U slučajevima kada sud ili upravno tijelo donese odluku da maloljetnika stavi pod vaspitni nadzor, kombinovan sa ograničenjem slobode, kao što je prisilni boravak u popravnom domu ili na klinici 11/6/2012 13

Relevantne odredbe EKLJP 5 Drugi osnov za pritvor o U svrhu izvođenja maloljetnika pred sud „da bi se obezbjedilo njihovo izdavajanje iz štetnog okruženja“ Odnosi se na pritvor maloljetnika optuženog za krivično djelo za vrijeme psihijatrijskog posmatranja i pripreme izvještaja po kojem će se preporučiti odluka u pogledu tog maloljetnika, ili pritvor u toku trajanja sudskog postupka za smještaj maloljetnika na staranje 11/6/2012 14

Praksa Evropskog suda 1 o Presuda Nielsen protiv Danske od 28. 11. 1998. god. „Pritvaranje djeteta u psihijatrijsku bolnicu protiv njegove volje, ali na osnovu zahtjeva majke, nije predstavljalo lišenje slobode, već „majčino odgovorno korištenje njenih starateljskih prava u interesu djeteta“ 11/6/2012 15

Praksa Evropskog suda o 2 Presuda Suzi Koniarska protiv Ujedinjenog Kraljevstva od 12. 10. 2000. god. Maloljetnica sa teškim psihopatskim poremećajem-poslana po nalogu suda u specijalizovanu ustanovu za teško poremećene mlade ljude, sa vrlo ozbiljnim vaspitno- obrazovnim programom. o Smještena je na bezbjedno mjesto jer sud nad njom nije imao starateljsko pravo o Evropski sud je zaključio da je podnositeljica bila lišena slobode ali da je pritvor bio određen u svrhu vaspitnog nadzora o 11/6/2012 16

Praksa Evropskog suda 3 o Presuda Bouamar protiv Belgije od 29. februar 1988. godine o Maloljetnik je bio stalno prebacivan između istražnog zatvora i njegove porodice; pritvor određivan u devet navrata; otpuštan je na dan ili prije isticanja zakonskog roka od 15 dana; Prema belgijskom zakonu maloljetnik može biti smješten u istražni zatvor ako se u tom trenutku ne može pronaći bilo kakvo drugo mjesto kod određenih lica ili u ustanovi Bio je lišen slobode ukupno 119 dana tokom perioda od 291 dana o o 11/6/2012 17

Praksa Evropskog suda o o 4 Pritvor bio određen u svrhu vaspitnog nadzora ali se smještaj ne mora odmah obezbjediti; tačka d) ne sprečava privremenu starateljsku mjeru koja se koristi kao uvod u režim vaspitnog nadzora Sud zaključuje da se država Belgija opredijelila za sistem vaspitnog nadzora u cilju sprovođenja politike u vezi s maloljetničkom delinkvencijom; država je bila u obavezi da obezbjedi odgovarajuće vaspitno-popravne ustanove, koje bi ispunjavale zahtjeve bezbjednosti i obrazovanja propisane zakonom 11/6/2012 18

Praksa Evropskog suda o 5 Držanje u pritvoru, u uslovima skoro potpune izolacije i bez pomoći osoblja s odgovarajućom vaspitnom obukom, ne ispunjava bilo kakav vaspitni cilj. . . Sud zaključuje da devet rješenja o pritvoru razmatranih zajedno nisu bila saglasna sa stavom 1 (d). . . Njihovo besplodno ponavljanje činilo ih je sve manje i manje „zakonitim“ u smislu stava 1 (d). . , posebno zato što državni tužilac nikada nije pokrenuo krivični postupak protiv podnosioca predstavke u vezi s djelima za koje je bio osumnjičen 11/6/2012 19

Praksa Evropskog suda 6 o Presuda Mubilanzila Mayeka i Kaniki Mitunga protiv Belgije od 12. oktobar 2006. godine o Drugom podnosiocu predstavke određen je pritvor u skladu sa članom 74 -5 Zakona o strancima (ulaz, boravište, naseljavanje i protjeravanje) od 15. decembra 1980. godine, najprije tokom postupka u vezi s njenom molbom za dobijanje azila, a nakon toga dok je trajao postupak protjerivanja“ 11/6/2012 20

Praksa Evropskog suda o o 7 Lišenje slobode bilo obuhvaćeno stavom 1 t. f) člana 5. EKLJP (op. sprečavanje neovlašćenog ulaska u zemlju; u cilju deportacije ili ekstradicije) Međutim, praksa Evropskog suda zahtjeva postojanje određenog odnosa između razloga dozvoljenog lišenja slobode na koji se poziva (država), kao i mjesta i uslova pritvaranja 11/6/2012 21

Praksa Evropskog suda o o 8 Drugi podnosilac predstavke bila držana u zatvorenom centru namjenjenom za bespravne useljenike u istim uslovima kao i punoljetna lica. . . uslovi nisu odgovarali njenoj situaciji izuzetne ranjivosti u kojoj se našla kao rezultat statusa stranog maloljetnog lica bez ikakve pratnje Evropski sud zaključuje da belgijski pravni poredak, u vrijeme i na način na koji je djelovao. . nije dovoljno zaštitio pravo na slobodu drugog podnosioca predstavke 11/6/2012 22

Praksa Evropskog suda n 9 Presuda Nart protiv Turske od 6. maja 2008. godine Pritvor prema maloljetnom licu trajao 48 dana u predkrivičnom postupku n Prema stavu Evropskog suda pritvor određen maloljetnim licima u predkrivičnom postupku trebalo bi koristiti samo kao krajnju mjeru i da bude što kraćeg trajanja U slučaju da je ova mjera nužna, maloljetna lica bi trebalo držati odvojeno od punoljetnih. n o 11/6/2012 23

Praksa Evropskog suda o o 10 . . . izraz „stanja dokaza“ može da bude relevantan za naznake o krivici. . . ne može po sebi opravdavati trajanje pritvora. . . godine starosti nadležne vlasti uopšte nisu uzele u obzir prilikom donošenja odluke o lišavanju slobode. . . iz spisa predmeta se vidi da je tokom trajanja pritvora podnosilac predstavke bio držan u zatvoru zajedno s punoljetnim licima. . . . maloljetstvo i trajanje pritvora tokom predkrivičnog postupka su okolnosti koje su predstavljale kršenje stava 3. člana 5. EKLJP 11/6/2012 24

Praksa Evropskog suda Presuda Guvec protiv Turske od 20. januar 2009. godine o o o 11 Podnosilac predstavke u vrijeme lišenja slobode imao petnaest godina i držan u pritvoru u predkrivičnom postupku tokom više od četiri i po godine Sud nalazi da država nije navela da je prvo bila razmotrena upotreba drugih, alternativnih mjera i da je pritvor krajnja mjera, u skladu s njenim obavezama po domaćem pravu i nizu međunarodnih dokumenata. . . 11/6/2012 25

Praksa Evropskog suda 12 o U spisima predmeta nema isprava koji bi pokazali da je prvostepeni sud, koji je više puta donosio rješenja o produženju pritvora, u bilo kom trenutku izrazio zabrinutost zbog trajanja ove mjere određene podnosiocu o Sud smatra da je trajanje pritvora prema podnosiocu predstavke bilo prekomjerno i da je predstavljalo povredu stava 3. člana 5. Konvencije 11/6/2012 26

Relevantne odredbe EKLJP Čl. 6. stav 1 EKLJP-pravo na pravično suđenje „Svako ima pravo da se pravično i javno u razumnom roku pred nezavisnim i nepristrasnim sudom obrazovanim na osnovu zakona, odluči o. . . krivičnoj optužbi protiv njega. . . Presuda se izriče javno, ali se štampa i javnost mogu isključiti iz cijelog ili dijela postupka. . . kada to zahtjevaju interesi maloljetnika ili zaštita privatnog života stranaka, u mjeri koja je neophodna po mišljenju suda da bi se spriječilo da javnost naškodi interesima pravde“ 11/6/2012 27

Praksa Evropskog suda 1 o Presuda Assenov protiv Bugarske, od 28. oktobra 1998. godine o Podnosilac predstavke bio maloljetno lice i prema bugarskom pravu mogao je biti pritvoren samo u izuzetnim okolnostima Vlasti su bile dužne posvetiti posebnu pažnju naporima da mu bude suđeno u razumnom roku Proteklo dvije godine dok predmet nije došao do faze suđenja zbog navoda države da se radilo o posebno složenom predmetu i vođenju dugotrajne istrage o o 11/6/2012 28

Praksa Evropskog suda o o 2 Iz podataka koji su bili na raspolaganju sudu vidljivo je da tokom jedne godine skoro ništa nije bilo preduzeto u istrazi; nikakvi novi dokazi nisu prikupljeni; podnosilac predstavke je saslušan samo jednom; nisu korištene mogućnosti da se kopiraju bitne isprave već su svaki put slani cjelokupni spisi predmeta odgovarajućem organu; zahtjevi za puštanje na slobodu podnosioca imali su dejstvo prekidanja istrage i time odlaganja glavnog pretresa. Sud je zaključio da je podnosilac predstavke bio lišen prava na „suđenje u razumnom roku“, što predstavlja povredu stava 3. člana 5. EKLJP 11/6/2012 29

Praksa Evropskog suda 3 o Presuda T protiv Ujedinjenog Kraljevstva od 16 decembar 1999. godine o Suđenje trajalo tri nedjelje, uz javnost rasprave, pred Porotnim sudom; preduzete posebne mjere zbog uzrasta podnosioca predstavke kako bi mu se pomoglo da razumije postupak: na primjer, objašnjen mu je postupak suđenja i obišao je sudnicu pred početak postupka, rasprave su skraćene da se okrivljeni ne bi previše zamarali. Formalnosti i rituali Krivičnog suda su djelovali nerazumljivo i zastrašujuće za djete od jedanaest godina; o 11/6/2012 30

Praksa Evropskog suda 4 o o o Neke izmjene u sudnici, naročito podignuta optuženička klupa, čija je svrha bila da omogući da okrivljeni vide događanja u sudnici, samo su uvećale osjećaj nelagodnosti podnosioca predstavke tokom pretresa, jer se osjećao izloženim pogledu predstavnika medija i gledalaca Suđenje je izazvalo izuzetno zanimanje javnosti i javnih glasila, kako u sudnici tako i izvan nje Sudija je u završnoj riječi pominjao probleme koje su imali svjedoci zbog ogromnog zanimanja medija i zamolio porotu da to uzme u obzir prilikom razmatranja dokaza 11/6/2012 31

Praksa Evropskog suda 5 o o Doktor V. je navela da je posttraumatski stresni poremećaj koji je pretrpio podnosilac predstavke, uz nedostatak bilo kakve terapije nakon krivičnog djela, ograničio njegovu sposobnost da daje uputstva svojim braniocima i da svjedoči na zadovoljavajući načinu svoju odbranu; Podnosilac naveo u svojoj predstavci da zbog uslova u kojima mu je suđeno nije bio u stanju da prati suđenje ili da donosi odluke u sopstvenom interesu 11/6/2012 32

Praksa Evropskog suda 6 o o Sud ne smatra da je bilo dovoljno, u smislu stava 1. člana 6. , što je podnosilac bio zastupan od strane veoma profesionalnih i iskusnih branilaca Branioci su sjedili, kako je Država navela, „u dometu šaputanja“ (od svog branjenika); malo vjerovatno da se podnosilac predstavke osjećao dovoljno nesputanim, u napetoj atmosferi u sudnici i u žiži pažnje javnosti; da se s njima konsultuje tokom suđenja; ili imajući u vidu njegovu nezrelost i poremećeno emotivno stanje da je bio u stanju da sarađuje s braniocima i da im daje podatke za svrhe svoje odbrane i izvan sudnice 11/6/2012 33

Praksa Evropskog suda 7 o Sud smatra da podnosilac predstavke nije bio u stanju da učestvuje na djelotvoran način u krivičnom postupku protiv njega i da mu je shodno tome bilo uskraćeno pravično suđenje zajamčeno stavom 1. člana 6. 11/6/2012 34

Praksa Evropskog suda 8 o Presuda S C protiv Ujedinjenog Kraljevstva, od 15. juna 2004. godine o Suđeno bilo javno; bili preduzeti koraci da postupak bude što neformalniji, pa tako sudska službena lica nisu nosila perike i odore; podnosiocu predstavke je bilo dozvoljeno da sjedi pored svog socijalnog radnika Hapšenje i suđenje podnosioca predstavke nisu izazvali toliko pažnje javnosti, javnih glasila i netrpeljivosti; nije bilo naznaka da je atmosfera u sudnici bila posebno napeta ili zastrašujuća o 11/6/2012 35

Praksa Evropskog suda 9 o o Značajna je činjenica da su dvojica stručnjaka koji su procjenjivali podnosioca predstavke prije rasprave zauzeli stav da je on imao veoma niske intelektualne sposobnosti za svoje godine Doktor B. . . je preporučio da sudski postupak bude objašnjen podnosiocu veoma pažljivo na način koji bi uzeo u obzir teškoće koje ima s učenjem 11/6/2012 36

Praksa Evropskog suda 10 o o o Socijalni radnik je izjavio da „uprkos naporima da objasni situaciju podnosilac predstavke nije razumio situaciju u kojoj se nalazio“ Podnosiocu predstavke bila je gotovo potpuno nejasna uloga porote u postupku ili pak značaj potrebe da porota stekne dobar utisak o njemu Nije razumio činjenicu da je bio u opasnosti da bude osuđen na zatvorsku kaznu, i nakon što mu je izrečena kazna i pošto je odveden u ćeliju za izdržavanje, izgledao je zbunjen i očekivao je da bude pušten da ode kući sa svojim starateljem 11/6/2012 37

Praksa Evropskog suda 11 o Od ključnog značaja je da se utvrdi šta je najbolje za dijete kao i za društvenu zajednicu, kada se donosi odluka da se protiv djeteta, kao što je podnosilac predstavke, za koje postoji opasnost da ne bude u stanju da učestvuje na djelotvoran način zbog mladosti i ograničenih intelektualnih sposobnosti, ipak pokrene krivični postupak umjesto da se predmet na drugi način rješava; u tom smislu, najbolje rješenje je da takvom djetetu bude suđeno pred specijalizovanim sudom koji je u stanju da u potpunosti uzme u obzir djetetova ograničenja i da svoj postupak prilagodi na adekvatan način 11/6/2012 38

Praksa Evropskog suda 12 o o U ime podnosioca predstavke nije tokom postupka pred domaćim sudom osporeno da on nije u stanju da se izjasni o optužbama Sud nije bio uvjeren, u datim okolnostima slučaja, da je izvjesno da je podnosilac predstavke bio sposoban da učestvuje na djelotvoran način na svom suđenju u mjeri koju zahtjeva stav 1. član 6. Konvencije 11/6/2012 39

Relevantne odredbe EKLJP Čl. 8 stav 1 EKLJP „Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i prepiske“ Odredba stava 2 istog propisa govori o izuzecima od ove obaveze za javne vlasti „ako to nije u skladu sa zakonom i nužno u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti, javne bezbjednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi sprečavanja nereda ili kriminala, radi zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih“ 11/6/2012 40

Presuda Evropskog suda 1 o Presuda W, B i R protiv Ujedinjenog Kraljevstva od 08. jula 1987. god o Sud je odlučio o pristupu roditelja djeci o kojima su brinuli lokalni organi vlasti. Sud je naglasio da „. . . ono što se mora utvrditi je da li su roditelji bili uključeni u proces donošenja odluke, posmatrano u cjelini, u mjeri koja bi bila dovoljna da im obezbjedi potrebnu zaštitu interesa. Ako nisu, onda se nije poštovao njihov porodični život, a mješanje koje slijedi iz odluke neće se moći smatrati „neophodnim“ u smislu člana 8. 11/6/2012 41

Presuda Evropskog suda 2 o Ova odluka Evropskog suda koja iako se ne odnosi na krivični postupak može biti interesantna u kontekstu oblika i obima učešća roditelja u krivičnom postupku prema maloljetnicima. 11/6/2012 42