Premri dhe llojet e tij Njohuri gjuhsore Morfologji

Përemri dhe llojet e tij Njohuri gjuhësore – Morfologji Përsëritje MSH – klasa XII Punoi : Aurora Bardhi Gjimnazi: ``Vasil Kamami``

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: § Njeh dhe ndërton njohuri të reja gjuhësore lidhur me përemrin, rolin dhe rëndësinë e tij; § Njeh dhe ndërton njohuri të reja gjuhësore lidhur me llojet e përemrave dhe format e tyre; § Përdor grafikë dhe forma të tjera ilustruese mbi zbërthimin e koncepteve gjuhësore; § Shkruan drejt dhe pa gabime përemrin vetor dhe respekton rregullat e drejtshkrimit të gjuhës shqipe.

Përemër quhet ajo klasë fjalësh, që tregon në mënyrë të përgjithshme, pa i emërtuar, frymorë, sende, tipare ose sasi të pacaktuara. Kuptimin konkret përemri e merr në kontekst. Sipas kuptimit që mbartin dhe sipas funksionit që kryejnë, përemrat e shqipes ndahen në: vetor, vetvetor, pronor, dëftor, pyetës, lidhorë dhe të pacaktuar. Llojet e përemrit Vetor Vetvetor Pronor Dëftor Pyetës Lidhorë Të pacaktuar

Përemri vetor klasë fjalësh e ndryshueshme Ka tri veta Lakohet Përemri vetor Ka kategorinë e numrit Ka kategorinë e gjinisë

Tabela e lakimit të përemrit vetor Rasa Numri njëjës Numri shumës veta II veta III emërore unë ti ai / ajo ne ju ata / ato gjinore - - i atij / i asaj - - i atyre / i atyre dhanore mua më ty të atij i / asaj i neve na juve ju atyre u / atyre u kallëzore mua më ty të atë e / atë e ne na ju ju ata i / ato i rrjedhore meje atij (tij)/ asaj (saj) nesh jush atyre (tyre)/atyre (tyre) teje

Veçori të lakimit të përemrave vetorë § Gjatë lakimit të tyre, përveç trajtave të plota, përemrat vetorë të të tria vetave kanë edhe trajta të shkurtra në rasat dhanore dhe kallëzore. Zakonisht, në fjali ato përdoren para foljeve, por kur folja është në mënyrën urdhërore, trajta e shkurtër ndodhet në trung ose pas saj: § Më dëgjo – dëgjomë! ose Më dëgjoni – dëgjomëni! § § § I thuaj asaj – thuaji asaj Përemri përdoret me parafjalë në rasat: § Emërore tek unë § Kallëzore me mua § Rrjedhore prej meje Përemrat e vetës së tretë, njëjës dhe shumës, pas parafjalëve të rasës kallëzore dhe rrjedhore zakonisht përdoren pa zanoren nistore - a: § me të - me atë për të - për atë prej tyre - prej atyre Përemrat vetorë të rasës emërore, kur luajnë rolin e kryefjalës, zakonisht nuk shprehen, por veta kuptohet nga trajta e foljes: § Erdhi shpejt. (Ai/ajo erdhi shpejt. ) Në gjuhën shqipe, kur dy trajta të shkurtra përdoren pranë njëra-tjetrës (njëra në dhanore, kurse tjetra në kallëzore, në vetën III njëjës apo shumës) formojnë trajtat e shkurtra të bashkuara.

Rregulla drejtshkrimore mbi trajtat e shkurtra të bashkuara: § Shkruhen pa apostrof trajtat e shkurtra të bashkuara: ma, ta, ia, jua, ua (ma tha, ta tha, ia tha, jua tha, ua tha). § Shkruhen ndaras: na e, na i (na e ktheu, na i ktheu). § Shkruhen me apostrof : m’i, t’i (m’i dha, t’i dha). § Nëse trajta e shkurtër i (veta III, njëjës) i prapavihet foljes, bashkë me një trajtë tjetër ose me pjesëzën u § shkruhet j dhe jo i : tregoja atij, mësoja asaj.

Trajtat e shkurtra të bashkuara dhe drejtshkrimi i tyre. Trajta e shkurtër e rasës dhanore e të tria vetave + trajtën e shkurtër të rasës kallëzore, veta III, njëjës Trajta e shkurtër e rasës dhanore e të tria vetave + trajtën e shkurtër të rasës kallëzore, veta III, shumës më + e = ma më + i = m’i të + e = ta të + i = t’i i + e = ia i + i = ia na + e = na e na + i = na i ju + e = jua ju + i = jua u + e = ua u + i = ua

Përemri vetvetor § Përemri vetvetor tregon vetën dhe zakonisht përdoret për të treguar frymorë që kryejnë dhe e pësojnë në të njëjtën kohë veprimin. Si përemra vetvetorë në gjuhën shqipe shërbejnë fjalët vetja dhe vetvetja. § Përemrat vetvetorë lakohen si emrat e gjinisë femërore në trajtën e shquar të numrit njëjës. Rasa emërore vetja vetvetja gjinore i/e vetes i/e vetvetes dhanore vetes vetvetes kallëzore veten vetveten rrjedhore vetes vetvetes

klasë fjalësh e ndryshueshme ka strukturë emërore del në funksion të emrit ka kategorinë e numrit dhe gjinisë Përemri vetvetor Qëndron para dhe pas fjalës së përcaktuar Lakohet

Përemri dëftor ai, ajo/ata, ato - përdoren për frymorë apo sende që ndodhen larg folësit. Zakonisht vendosen para emrave që përcaktojnë: ai vit, ajo këngë i/e atillë, i/e këtillë, i/e tillë përdoren për të treguar tipare sendesh a frymorësh afër ose larg folësit. Zakonisht vendosen pas fjalës që përcaktojnë: gjykim i atillë, ditë e këtillë Përemri dëftor tregon sende, frymorë ose tipare të tyre duke e dalluar atë nga të tjerët. Ka gjini, numër, rasë. ky, kjo/këta, këto - përdoren për frymorë apo sende që ndodhen afër folësit. Zakonisht vendosen para emrave që përcaktojnë: ky djalë, kjo ditë

Lakimi i përemrave dëftorë Rasa numri njëjës gjinia mashkullore emërore ky ai numri shumës gjinia femërore gjinia mashkullore kjo ajo këta ata gjinia femërore këto ato i/e këtij i/e atij i/e kësaj i/e asaj i/e këtyre i/e atyre dhanore këtij atij kësaj asaj këtyre atyre i/e këtyre i/e atyre kallëzore këtë atë këta ata këto ato rrjedhore këtij atij kësaj asaj këtyre atyre gjinore atyre

Kur përemrat Ai/Ajo janë vetorë dhe kur janë dëftorë? Ai/ajo, ata/ato janë përemra vetorë: - kur zëvendësojnë një emër të përmendur më parë. (Erdhi Bora. Ajo foli pak. ) - kur përdoren edhe pa zanoren nistore -a. (Foli me të. ) Ai/ajo, ata/ato janë përemra dëftorë: kur zëvendësohen me përemrat ky/kjo, këta / këto (Erdhi Bora. Ajo foli pak. ) - kur përcaktohen nga ndajfolje atje ose nga një rrethanor. (Ajo atje jam unë) • kur përcaktojnë një emër. (Unë jam ajo vajza). Ai/ajo, ata/ato janë përemra dëftorë: kur ndiqen nga një fjali e varur përcaktore lidhore.

Përemrat pronorë

Faleminderit