PREBENTZIOA ETA OHITURA OSASUNGARRIAK 24 Osasun Biltzarra Osasun

PREBENTZIOA ETA OHITURA OSASUNGARRIAK 24. Osasun Biltzarra: Osasun Hezkuntza Donostia, 2014 ko apirilaren 4 a Agurtzane Mujika Zabaleta Erizaintza Fakultatea Nafarroako Unibertsitatea

EDUKIA • SARRERA • GAIXOTASUNA ETA ERLAZIONATUTAKO FAKTOREAK • PREBENTZIOA ETA OSASUN-OHITURAK • OHITURA OSASUNGARRIAK HELBURU: OSASUN-HEZKUNTZA • ONDORIOA

SARRERA Osasun-alorra: Osasuna riak ntzioa Prebe O r sunga a s o hitura

Kontzeptuak • Prebentzioa: arrisku-egoerak eragiten dituzten edo eragin ditzaketen kausak saihesteko edo kausa horiei aurre egiteko neurrien multzoa (Erizaintzako Hiztegia, 2005) Osasun-arloan: gaixotasun edo osasun faltaren agerpena ekiditea • Helburu bakarra?

Osasuna – Gaixotasuna continuum-a Gaixotasuna – Osasuna Gaixotasunaren Historia Naturala

GAIXOTASUNA ETA ERLAZIONATUTAKO FAKTOREAK • Osasuntsu izatetik gaixotzera: prozesua – Gaixotasunaren Historia Naturala • Epidemiologia: gaixotasunek gizartean duten agerpena, banaketa zergatiak aztertu – Prebalentzia – Arrisku-faktoreak • Aldagarriak • Aldagaitzak

PREBENTZIOA ETA OSASUN - OHITURAK • Arrisku-faktoreen ikerketa gaixotasunaren prebentzioa • Prebentzio-mailak: – Primarioa: kausak saihestu – Sekundarioa: diagnostiko eta tratamendu goiztiarra – Tertziarioa: ezgaitasuna mugatu, bizikalitatea hobetu • Prebentzio-mailak ↔ Gaixotasunaren bilakaera

Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al. , 2004 tik egokitua ]

Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al. , 2004 tik egokitua ]

Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al. , 2004 tik egokitua ]

Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al. , 2004 tik egokitua ] Osasun - Hezkuntza

XXI. mendeko erronka: gaixotasun kronikoak • XIX. mendeko transizio epidemiologiaren ondorendik nagusi • Epidemiologia deskriptiboa – Espainia mailan 6 heldutatik (15 urte edo gehiago) 1 – Diabetesa, gaixotasun kardiobaskularrak, kantzerra. (Osasun Inkesta Nazionala 2013) – Heriotza-kausen artean ere nagusi • Urtero, 36 milioi heriotzatik gora (hilkortasunaren % 63). (Nazio Batuak 2012)

XXI. mendeko erronka: gaixotasun kronikoak • Epidemiologia analitikoa Arrisku-faktoreak – – – Dieta desegokia Ariketa-falta Erretzea Alkohol-kontsumo altua Estresa Europan gaixotasun-zama osoaren 1/3 an inplikaturik (Osasunaren Munduko Erakundea 2002)

XXI. mendeko erronka: gaixotasun kronikoak • Epidemiologia analitikoa (2 motako Diabetesa, DM 2) GMI = 30 -35 vs <23; AE = 20 (Hu et al. , 2001) – Obesitatea – Ariketa fisikoaren falta – Karga genetikoa

• 2 motako Diabetesaren prebentzioa DM 2 Dieta-aldaketa, ariketa fisikoa Detekzio goiztiarra Gluzemiaren kontrola, hanken zainketa, oftalmol. , proteinuria, neuropatia Osasun-Hezkuntza

XXI. Mendeko erronka: gaixotasun kronikoak Arrisku-faktoreak – Dieta desegokia – Ariketa falta – Erretzea – Alkohol-kontsumo altua – Estresa Bizimodu gomendagarri baten ezaugarriak PREBENTZIOA

OHITURA OSASUNGARRIAK HELBURU: OSASUN HEZKUNTZA Gaixotasuna prebenitu… eta osasuna sustatzeko: Osasun Hezkuntza (Nutbeam, 2000) “Osasunera bideratutako aztura-aldaketa boluntarioak sustatzen dituen ikasketa-esperientzien multzoa” (Green & Iverson, 1982) • Bilakaera – 60. eta 70. hamarkadak: informazioa – 80. hamarkada: garapen esanguratsua • Osasun-ohituren aldaketarako teoriak

Osasun-Hezkuntzaren edukiak Osasun-ohitura eta gaitasunekin erlazionatutako faktoreak [Perez Jarauta eta Echauri Ozcoidi, 2013 tik egokitua]

Osasun Hezkuntzaren metodologia • Aktibo eta parte-hartzailea • Norbanakoan eta bere ikasketa esanguratsuan oinarrituz, beharrei erantzuteko • Parekotasun harremana • Elkarlanean oinarriturikoa • Norbanakoak garatu osasunaren gaineko ahalduntzea (Empowerment) (Whitehead, 2001)

Osasun Hezkuntza • Ohitura osasungarriak helburu • Eta haratago: “Norbanakoak inguruko erronkei modu positibo batean erantzuteko dituen ahalmen edo gaitasunen garapena” (Osasunaren Munduko Erakundea, 1996) – Norbanakoek eta inguruneak eskaintzen dituen aukeren ezagutza areagotzen – Auto-konfiantza eraikitzen – Abilezia eta ahalbideak garatzen (Green & Potvin, 2011)

• Osasuna, gaixotasun-gabezia baino gehiago – Kontzeptu positiboa Gaixotasuna – Osasuna

Osasunera bideratutako Osasun-Hezkuntza • “Osasun–zainketek gaixotasunari eta lesio kronikoei aurre egiteko laguntzaz gain, osasuna sustatzen duen ororen aldeko erabakia egiteko eta bizitzako etapa ezberdinetara egokitzeko laguntza eskaini behar dute” (Ottawa-ko Eskutitza) • Osasunera bideratutako osasun-hezkuntzaren aldeko apustua – Txikitatik, ongizatearen osagai diren faktoreak sustatu eta norbanakoaren ahalmenak garatuz

Osasuna: norbanakoaren erantzukizun? • Osasun-hezkuntza arrisku-faktoreetan gehiegi oinarritzearen arriskua: Biktimaren erruduntzea (Nutbeam, 2000) • Norbanakoaren erabakien gaindiko faktoreak – EAEn, ohitura ez-gomendagarriak ohizkoagoak klase sozioekonomiko baxuenetako pertsonetan (Bacigalupe & Martín, 2007) – Espainian, obesitatearen prebalentzia: %8. 9 klase altuenean, %23. 7 klase baxuenean (Osasun Inkesta Nazionala 2013) – Gaixotasunaren maneiuan, baliabide ekonomikoek, bizi den auzoak, familiaren osaketak duten eragina (Raphael et al. , 2003)

ONDORIOA • Gaixotasunera eta osasunera bideratutako Osasun Hezkuntza • Ezagutzak ez dira nahiko • Norbanakoak beren osasunaren inguruko kontrola hartu eta hobetzeko kapazitatu • Testuinguru sozioekonomikoa • Praktika klinikoa Osasun publikoa eta osasun promozioa Osasun-hezkuntza funtsezko jarduera da gaur egungo, eta etorkizuneko, gizartearen beharrei erantzuteko

ERREFERENTZIAK • Bacigalupe A. & Martín U. (2007) Desigualdades sociales en la salud de la población de la Comunidad Autónoma del País Vasco: la clase social y el género como determinantes de la salud. Gasteiz: Ararteko. • De Irala J. , Martínez-González M. A. , Seguí-Gómez M. (2004) Epidemiología Aplicada. Bartzelona: Ariel. • Green, L. W. , Iverson, D. C. (1982) School Health Education. Annual Review of Public Health 3: 321338. • Green, L. W. , Potvin, L. (2011) Education, health promotion, and social and lifestyle determinants of health and disease. In: Detels, R. , Beaglehole R. , Lansang M. A. , Gulliford M. (Eds) Oxford Textbook of Public Health. London: Oxford University Press. • EHUko Euskara Zerbitzua (2005) Erizaintzako Hiztegia. Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua. • Hu F. B. , Manson J. E. , Stampfer M. J. , Colditz G. , Liu S. , Solomon C. G. , Willett W. C. (2001) Diet, lifestyle, and the risk of type 2 diabetes mellitus in women. New England Journal of Medicine 345: 790 -797.

• Nazio Batuak (2012) Population facts. Dept. of Economic, Social Affairs. No. 2012/1 Nazio Batuak, New York. • Osasunaren Munduko Erakundea (1986) Ottawa Charter for Health Promotion. Eskuragarri: http: //www. who. int/hpr/archive/docs/ottawa. html • Osasunaren Munduko Erakundea (1996) Glosario de promoción de salud. Madrid: Ministerio de Sanidad y Consumo. • Osasunaren Munduko Erakundea (2002) World Health Report 2002. Reducing risks, promoting healthy life. Geneva: WHO. Eskuragarri : http: //whqlibdoc. who. int/hq/2002/WHO_WHR_02. 1. pdf • Perez Jarauta M. J. , Echauri Ozcoidi M. (2013) Educación versus coerción. Una apuesta decidida por la educación para la salud. Gaceta Sanitaria 27(1): 72 -74. • Raphael D. , Anstice S. , Raine K. , Mc. Gannon K. R. , Rizvi S. , Yu V. (2003) The social determinants of the incidence and management of type 2 diabetes mellitus: are we prepared to rethink our questions and redirect our research activities? International Journal of Health Care Assurance 16. • Whitehead D. (2001) Health education, behavioural change and social psychology: nursing’s contribution to health promotion? Journal of Advanced Nursing 34 (6): 822 -832.

Eskerrik asko amujika@unav. es