Prawo osobowe rodzinne i opiekucze pod zaborami Prawo
Prawo osobowe, rodzinne i opiekuńcze pod zaborami
Prawo osobowe 1 Zasada powszechności – jedność praw cywilnych dla wszystkich obywateli, zniesienie odrębności stanowych Ø kodeksy przejściowe – PPK i ZP, ABGB odsyłał do ustaw administracyjnych (do 1848 r. ) Zasada równości – formalna równość wobec prawa Ø Ograniczenia kobiet w małżeństwie i rodzinie, w prawie spadkowym, upośledzenie dzieci nieślubnych, ograniczenia z przyczyn wyznaniowych, moralnych i majątkowych, cudzoziemców (na zasadzie wzajemności)
Prawo osobowe 2 Zdolność prawna Ø nabywanie z chwilą urodzin, utrata z chwilą śmierci lub uznania za zmarłego, KN przewidywał śmierć cywilną (do 1825 r. ) Ø ograniczenia – z powodu płci (KN, ABGB, PPK, nawet BGB), pochodzenia pozamałżeńskiego (KN), przynależności stanowej (PPK), wyznania (ABGB), bycia obywatelem (KN, ABGB) Zdolność do czynności prawnych Ø wiek (głównie 21 lat – KN, BGB) Ø płeć (KN – kobieta jako wieczyście małoletnia, ABGB) Ø zdrowie psychiczne, tryb życia (ABGB – pijaństwo, marnotrawstw 0) Ø wyznanie (ABGB – zgoda władz na zawarcie małżeństwa przez Żydów) Ø obce pochodzenie (KN – zasada wzajemności, do 1825 r. )
Prawo osobowe 3 W XIX w. niechęć do instytucji osób prawnych – zasada indywidualizmu Ø KN w ogóle nie zajmował się osobami prawnymi Ø PPK – towarzystwa, które uzyskiwały osobowość prawną na podstawie przywileju, osoby moralne to związki osób, które łączył wspólny cel, uznanie osobowości prawnej państwa i dawniej powstałych korporacji (związki wyznaniowe, gminy) Ø ZP – różne rodzaje osób prawnych Ø ABGB – odsyłał do ustaw administracyjnych Koniec XIX w. – powstanie teorii organicznej, podział na osoby prawne prawa prywatnego (korporacje, fundacje) i prawa publicznego (fiskus, zakłady użyteczności publicznej); 2 systemy powstawania osób prawnych Ø S. koncesyjny – konieczna zgoda władz – BGB dla stowarzyszeń gospodarczych o celach ekonomicznych, dla fundacji Ø S. normatywny, rejestracyjny – konieczny wpis do rejestru przy spełnieniu prawnych wymogów – BGB przewidywał go dla „stowarzyszeń idealnych” (o celach naukowych, dobroczynnych, ale w stosunku do stowarzyszeń o celach religijnych czy politycznych władze mogły odmówić rejestracji)
Prawo rodzinne 1 Władza rodzicielska Ø Charakter patriarchalny rodziny – KN przewidywał całkowitą władzę ojca nad osobą i majątkiem dziecka (środki przymusu fizycznego, zamknięcie przez sąd w odosobnieniu), KCKP przyznawał władzę rodzicielską obojgu rodzicom, utrzymywał karcenie domowe, sankcje za nadużywanie władzy rodzicielskiej Ø Liberalizacja i indywidualizacja władzy rodzicielskiej od poł. XIX w. – nowele ABGB i BGB przyznawały znaczną samodzielność małoletnim w sprawach majątkowych, kontrola władz nad sprawowaniem władzy rodzicielskiej Adopcja Ø PPK – adoptujący musiał mieć skończone 50 lat, być bezdzietny, uzyskiwał władzę rodzicielską, ale bez praw do majątku adoptowanego, który nie wchodził do jego rodziny Ø KN – adoptujący powyżej 50 r. ż. , adoptowany pełnoletni, kontrakt dotyczący jedynie majątku, mający umożliwić przekazanie majątku po bezpotomnej śmierci (KCKP zmieniał to postanowienie skracając z 6 do 3 lat obowiązek utrzymywania adoptowanego)
Prawo rodzinne 2 Dzieci nieślubne Ø KN – domniemanie, że dziecko zrodzone w małżeństwie pochodzi od ü ü Ø Ø Ø męża matki, dziecko nieślubne nie mogło dochodzić ojcostwa; podział na: dzieci nieślubne zwykłe, naturalne – zrodzone z rodziców w stanie wolnym; legitymacja per subsequens matrimonium, dobrowolne uznanie przez ojca, mogły poszukiwać swojego stanu (pochodzenia) sądownie, ale tylko ustalić macierzyństwo, uznane uzyskiwały tylko ograniczone prawa spadkowe, nie wchodziły do rodziny rodziców dzieci ze związku kazirodczych i cudzołożnych – nie mogły być legitymowane ani uznane, nie miały prawa poszukiwania stanu, ograniczone roszczenia alimentacyjne KCKP – poprawa sytuacji dzieci nieślubnych, legitymacja dzieci naturalnych na mocy aktu królewskiego, ułatwiał poszukiwanie macierzyństwa, obowiązek wychowania i utrzymywania wszystkich dzieci nieślubnych PPK – legitymacja przez małżeństwo rodziców, orzeczenie sądowe, uznanie przez ojca, reskrypt ministra sprawiedliwości ABGB – nie miały żadnych praw ze stosunku rodziny i pokrewieństwa, nowela z 1914 r. dopuszczała dziedziczenie po matce, adoptowanie nieślubnego dziecka
Prawo opiekuńcze PPK Ø rozróżnienie między opieką, kuratelą a doradztwem przydanym Ø opiece podlegali małoletni, chorzy umysłowo i fizycznie (głuchoniemi, głusi, niewidomi), Ø Ø Ø Ø marnotrawcy, nieobecni przyjęcie opieki obowiązkowe, uchylanie się od niej karalne wykluczono ze sprawowania opieki kobiety, skazani, urzędników, wojskowych, Żydów wobec chrześcijan, powyżej 60 r. ż. kontrola należała do sądu opiekuńczego – obowiązek sporządzania inwentarza KN należała do pozostałego przy życiu rodzica, opiekuna wyznaczał rodzic kontrola należała do rady familijnej (krewni ojca i matki pod przewodnictwem sędziego pokoju) KCKP kontrola sądów opiekuńczych opieka nad dziećmi nieślubnymi przez zakłady publiczne lub specjalnych opiekunów powołanych przez radę opiekuńczą ABGB należała do krewnych pod kontrolą sądu opiekuńczego od 1914 r. opieka generalna – powierzenie przez sąd opieki nad małoletnim organowi administracji publicznej lub stowarzyszeniu ochrony młodzieży BGB opiekuna wyznaczał, kontrolował sąd opiekuńczy
• Kodeks Napoleona (1804 r. ): Art. 7. Używanie praw cywilnych nie jest zawisłe od stanu Obywatela, który stan nabywa się i utrzymuje jedynie podług Prawa Konstytucyjnego. Art. 8. Każdy Francuz używać będzie praw cywilnych. Na kanwie tych przepisów spróbuj określić, czego w Księstwie Warszawskim obawiano się najbardziej jako nowatorskiej na ziemiach polskich regulacji kodeksu francuskiego.
• Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego (1825 r. ): Art. 489. Tak pełnoletni, jako też małoletni usamowolniony, w ciągłym stanie niedołężności, pomieszania zmysłów, albo szaleństwa zostający, powinien być pozbawionym własnej woli, choćby nawet w stanie tym znajdowały się przerwy rozsądek okazujące. (. . . ) Art. 490. Każdy jest mocen żądać pozbawienia własnej woli względem swego krewnego, również małżonek jeden względem drugiego, opiekun względem małoletniego nieusamowolnionego, a kurator względem usamowolnionego. Jaka instytucja prawna została opisana w tych przepisach? Określ przesłanki konieczne do jej zastosowania.
• ABGB (1811 r. ): § 26 Wzajemne prawa członków dozwolonej społeczności oznacza umowa lub cel, tudzież szczególne przepisy, dla tych społeczności wydane. W stosunku do innych korzystają dozwolone społeczności zazwyczaj z takich samych praw, jakie służą jednostkom. Społeczności niedozwolone nie mają jako takie żadnych praw, ani wobec członków, ani wobec innych, i nie mają zdolności do nabywania praw. Niedozwolonemi społecznościami są zaś te, które są w szczególności zakazane przez polityczne ustawy, lub też widocznie sprzeciwiają się bezpieczeństwu, publicznemu porządkowi lub dobrym obyczajom. Jakiej instytucji dotyczy zacytowany przepis? Odpowiedź uzasadnij.
• Przeczytaj poniższy tekst źródłowy i uzupełnij znajdujące się poniżej zdania: Art. . 388. Małoletnią każda jest osoba, tak jednej płci jak i drugiej, która nie ma jeszcze dwadzieścia jeden lat skończonych wieku swego. Art. 488. Pełnoletność ustanowiona jest na dwudziesty pierwszy rok ukończony; osoby w tym wieku, zdatne są do wszelkich aktów życia cywilnego, z zachowaniem ograniczeń wyrażonych w Tytule o Małżeństwie. Powyższy fragment pochodzi z ………………… wydanego w roku. ………. Zgodnie z zacytowanymi przepisami pełnoletni człowiek posiadał ……………………. , za wyjątkiem spraw związanych z …………………. .
• Przeczytaj poniższe przepisy i uzupełnij zdania: Art. 340. Poszukiwanie ojcostwa jest zabronione (…) Art. 341. Poszukiwanie macierzyństwa jest dozwolone. Dziecię odwołujące się do swojej matki, dowieść powinno, że jest rzeczywiście tem samem, którem matka zległa. Art. 342. Nie będzie nigdy dopuszczonem dziecię do poszukiwania, bądź ojcostwa, bądź macierzyństwa, w tych przypadkach, w których podług artykułu 335. uznanie dopuszczone nie jest [w przypadkach dzieci zrodzonych w związku kazirodczym lub cudzołożnym – A. K. ]. Powyższy fragment pochodzi z ……………………. . /podaj nazwę aktu/ z roku ……………. Był on wyrazem zasady ochrony dzieci ……. …………………. , ze szkodą dla dzieci ……………. . . Poszukiwanie ojcostwa i macierzyństwa razem nosi nazwę poszukiwania ………………….
• Przeczytaj poniższe przepisy i odpowiedz na pytania: Art. 291 Dzieci nie w małżeństwie zrodzone, wyjąwszy zrodzone w związku kazirodzkim lub cudzołożnym, mogą być uprawnionemi przez małżeństwo ich rodziców następnie zawarte, jeżeli ci przed małżeństwem prawnie je uznali, lub gdy je przy spisaniu aktu małżeństwa uznają, albo w ciągłem posiadaniu stanu dzieci prawych zostawią. Art. 294 Dzieciom przez następne małżeństwo podług art. 291 uprawnionym służą też same prawa, jakżeby im służyły, gdyby były z tegoż małżeństwa zrodzone, nie ubliżając prawom, przez trzecie osoby przed uprawnieniem już nabytym. Z jakiego aktu prawnego obowiązującego na ziemiach polskich pochodzą te przepisy: Kodeksu Napoleona czy Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego? Odpowiedź uzasadnij. Podaj nazwę legitymacji, o której mowa w art. 291. Czy był to jedyny sposób legitymacji dziecka naturalnego w tym kodeksie?
• ABGB (1811 r. ): § 165 Dzieci nieślubne wykluczone są w ogólności od wszystkich praw wynikających ze stosunku rodziny i pokrewieństwa; nie służy im prawo do nazwiska ojca, do szlachectwa i herbu, ani do innych przywilejów swych rodziców; otrzymują nazwisko rodowe matki. § 165 (po nowelizacji z 1914 r. ) Dzieci nieślubne nie maja prawa ani do rodzinnego nazwiska ojca ani do szlachectwa, herbu i innych prerogatyw rodziców; noszą nazwisko rodowe matki. Mąż matki może oświadczeniem przed polityczną władzą krajową za przyzwoleniem matki i dziecka lub, jeżeli jest małoletnie, ustawowego jego zastępcy i sądu, nadać mu swoje nazwisko. Do skuteczności tych oświadczeń jest koniecznem, aby je przedłożono w formie dokumentu publicznego, albo sądownie lub notaryalnie uwierzytelnionego. Porównaj oba przepisy i określ, co decydowało o wprowadzonych w nich zmianach.
• Przeczytaj poniższy fragment kodeksu cywilnego z końca XVIII w. i odpowiedz na pytania: § 165. Opiekun zatrudnia się osobliwie osobą i prawami małoletniego, kurator zaś, czyli zastępca ogólnie tylko zawiadywaniem pewnych spraw i interesów. (. . . ) § 262. Kuratorowie jednakowe prawa i obowiązki w miarę z opiekunami mają: kuratela ustaje, kiedy interesa kuratorowi powierzone kończą lub kiedy przyczyny ustają, które pod opieką będącemu do zarządzania swemi interesami przeszkadzały. Jakie różnice i podobieństwa możesz wskazać między opieką a kuratelą regulowaną tym kodeksem?
• Ustawa Cywilna dla Galicji Wschodniej (1797 r. ): § 217 Rachunki corocznie, a najdalej we dwa miesiące po upłynieniu roku jednego z wszelkiemi przyłączonemi pismami do sądu opiekuńskiego mają bydź oddawane (…) § 243 Obowiązkiem jest opiekuna, najdalej we dwa miesiące po skończonej opiece ostateczne swe rachunki do sądu podawać. Opieka ewaluowała w Europie z instytucji, w której pierwszorzędnym przedmiotem ochrony był …………………. . ………, a nie ………………. . poddanego opiece, którego ustawy nazywały często ………………. . . Kontrola sprawowana przez …………………………. . oraz rozliczanie się opiekuna z ……………… były sygnałami zmiany charakteru tej instytucji.
• Kodeks Napoleona (1804 r. ): Art. 405. Gdy dziecię małoletnie i nieusamowolnione, pozostaje bez ojca i matki, i bez opiekuna wybranego przez ojca lub matkę, i bez wstępnego płci męskiej, jako też gdy opiekun z rzędu teraz wyrażonego, znajduje się w przypadku wyłączenia od opieki (…) albo w przypadku ważnego wymówienia się, wtenczas rada familijna przystąpi do mianowania opiekuna. Scharakteryzuj instytucję opieki na gruncie code civil. Porównaj ją z analogicznymi regulacjami w ABGB i BGB.
• BGB (1896 r. ): § 1837. Sąd opiekuńczy winien mieć nadzór nad całą działalnością opiekuna jako też opiekuna przydanego i występować przeciw uchybieniom obowiązków w drodze odpowiednich nakazów i zakazów (…). § 1858. Sąd opiekuńczy powinien ustanowić radę familijną, jeżeli ojciec lub matka ślubna pupila zarządzili jej ustanowienie (…). § 1860. Rada familijna składa się z sędziego opiekuńczego jako przewodniczącego i najmniej z dwóch, a najwyżej z sześciu członków. Określ role prawną opisanej tu instytucji. Jaki jeszcze XIX-wieczny kodeks cywilny przewidywał podobne rozwiązania?
• ABGB (1811 r. ): § 179 Osoby, które stanu bezżennego nie ślubowały uroczyście i które nie mają własnych ślubnych dzieci, mogą sobie przysposobić dzieci za własne; osoba, która przysposabia, nazywa się ojcem z przysposobienia (przysposobicielem) lub matką z przysposobienia (przysposobicielką); dziecię przybrane nazywa się dzieckiem z przysposobienia. § 180 Ojciec z przysposobienia czy matka z przysposobienia muszą mieć skończonych pięćdziesiąt lat, dziecię zaś przysposobione musi być przynajmniej o osiemnaście lat młodsze od swych rodziców z przysposobienia. Jak inaczej nazywa się opisana powyżej instytucja prawa rodzinnego? Wskaż na następstwa prawne przysposobienia dla obu stron tego stosunku.
- Slides: 19