Prawo dowodowe Grupy dyspozycyjne problematyka dowodowa kontroli operacyjnej
Prawo dowodowe Grupy dyspozycyjne – problematyka dowodowa kontroli operacyjnej Dr Dagmara Gruszecka
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Można je zdefiniować jako system prawnie określonych poufnych, bądź tajnych działań podejmowanych przez wskazane upoważnione ustawowo organy, prowadzonych zwykle poza procesem karnym, ale służący celom tego procesu. q Czynności operacyjno-rozpoznawcze są, co do zasady: podejmowane przed ewentualnym wszczęciem postępowania karnego tak więc nie przybierają form procesowych; nie sporządza się protokołu notatki i zapiski urzędowe utrwalające wypowiedzi ustne nie mogą zastępować dowodu z zeznań i wyjaśnień (art. 174 k. p. k)
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Czynności służbowe policji (art. 14 ustawy o Policji): Czynności operacyjnorozpoznawcze – • Czynności dochodzeniowo-śledcze • Czynności administracyjno-porządkowe Niejawne czynności organów państwa prowadzone na ustawowej podstawie, spełniające funkcję informacyjną, wykrywczą, profilaktyczną i dowodową. Są to czynności pozaprocesowe. Zaliczamy do nich w szczególności: q kontrola operacyjną q zakup kontrolowany q prowokację policyjną q tajny agent Policji q niejawne nadzorowanie
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Uprawnione służby Policja (USTAWA O POLICJI Z dnia 6 kwietnia 1990 r. ) Służby specjalne: ABW, AW, CBA, SKW, SWW (USTAWA O AGENCJI BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO ORAZ AGENCJI WYWIADU z dnia 24 maja 2002 r. ; USTAWA O CENTRALNYM BIURZE ANTYKORUPCYJNYM z dnia 9 czerwca 2006 r. ; USTAWA O SŁUŻBIE KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO ORAZ SŁUŻBIE WYWIADU WOJSKOWEGO z dnia 9 czerwca 2006 r. ) ŻW, SG, KAS (USTAWA O ŻANDARMERII WOJSKOWEJ I WOJSKOWYCH ORGANACH PORZĄDKOWYCH z dnia 24 sierpnia 2001 r. ; USTAWA O STRAŻY GRANICZNEJ z dnia 12 października 1990 r. ; USTAWA O KRAJOWEJ ADMINISTRACJI SKARBOWEJ z dnia 16 listopada 2016 r. )
Czynności operacyjno-rozpoznawcze q Przepisy k. p. k. nie zawierają żadnej normy określającej zamknięty (enumeratywny) katalog dowodów pozyskiwanych w wyniku czynności operacyjno- rozpoznawczych. Z punktu widzenia art. 51 ust. 1 Konstytucji RP należy uznać za niezgodną z przepisami praktykę pozyskiwania informacji w toku czynności operacyjnych i późniejszego ich wykorzystania w celach innych niż postępowanie karne( np. w postępowaniu dyscyplinarnym) q Czynności operacyjne nie mogą stanowić alternatywy dla czynności procesowych. Dopuszczalne jest stosowanie tych czynności w toku trwającego postępowania karnego tylko wówczas, gdy spełnione są równocześnie następujące warunki: 1) bezpośrednie powiązanie czynności operacyjnej z przedmiotem postępowania karnego, 2) brak możliwości uzyskania informacji na podstawie przepisów k. p. k. , 3) pozyskiwanie materiału dowodowego, który zgodnie z przepisami będzie można wykorzystać w procesie karnym.
Kontrola operacyjna rodzaj szczególnie wrażliwych czynności operacyjnorozpoznawczych Art. 19 ust. 6. Kontrola operacyjna prowadzona jest niejawnie i polega na: • 1) uzyskiwaniu i utrwalaniu treści rozmów prowadzonych przy użyciu środków technicznych, w tym za pomocą sieci telekomunikacyjnych; • 2) uzyskiwaniu i utrwalaniu obrazu lub dźwięku osób z pomieszczeń, środków transportu lub miejsc innych niż miejsca publiczne; • 3) uzyskiwaniu i utrwalaniu treści korespondencji, w tym korespondencji prowadzonej za pomocą środków komunikacji elektronicznej; • 4) uzyskiwaniu i utrwalaniu danych zawartych w informatycznych nośnikach danych, telekomunikacyjnych urządzeniach końcowych, systemach informatycznych i teleinformatycznych; • 5) uzyskiwaniu dostępu i kontroli zawartości przesyłek.
Kontrola operacyjna Wymogi wynikające z wyroku Trybunału Konstytucyjnego K 23/11 Przesłanki zarządzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych mają być zdefiniowane ustawowo, precyzyjnie i możliwie restrykcyjnie Ustawa ma rodzajowo określać katalog technicznych sposobów ingerencji w prywatność jednostki Ustawa ma precyzować maksymalny czas prowadzenia czynności Ustawa ma regulować procedurę zarządzania czynności, przy czym kompetencję do zarządzania i badania legalności ma mieć organ niezależny, najlepiej sąd Ustawa ma precyzować zakres wykorzystania zebranych danych, zwłaszcza w procesie karnym jako dowodów”
Kontrola operacyjna Zarządzanie Tylko w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa wymienione w art. 19 ust. 1 tylko w celu tam wskazanym Subsydiarność - "gdy inne środki okazały się nieskuteczne lub będą nieprzydatne" Tylko przez sąd okręgowy na wniosek KGP lub Komendanta CBŚP po uzyskaniu pisemnej zgody PG albo na wniosek KWP po uzyskaniu pisemnej zgody PO Na okres nie dłuższy niż 3 miesiące z możliwością jednorazowego przedłużenia na dalsze maksymalnie 3 miesiące ALE w uzasadnionych przypadkach, gdy podczas kontroli pojawią się nowe, istotne okoliczności, sąd może nadal przedłużać o łącznie kolejne 12 miesięcy
Kontrola operacyjna • • • w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, a także uzyskania i utrwalenia dowodów, ściganych z oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw: 1) przeciwko życiu, określonych w art. 148 -150 Kodeksu karnego, 2) określonych w art. 134, art. 135 § 1, art. 136 § 1, art. 156 § 1 i 3, art. 163 § 1 i 3, art. 164 § 1, art. 165 § 1 i 3, art. 166, art. 167, art. 173 § 1 i 3, art. 189 a, art. 211 a, art. 223, art. 228 § 1 i 3 -5, art. 229 § 1 i 3 -5, art. 230 § 1, art. 230 a § 1, art. 231 § 2, art. 233 § 1, 1 a, 4 i 6, art. 234, art. 235, art. 236 § 1, art. 238, art. 239 § 1, art. 240 § 1, art. 245, art. 246, art. 252 § 1 -3, art. 258, art. 269, art. 270 a § 1 i 2, art. 271 a § 1 i 2, art. 277 a § 1, art. 280282, art. 285 § 1, art. 286 § 1, art. 296 § 1 -3, art. 296 a § 1, 2 i 4, art. 299 § 1 -6 oraz art. 310 § 1, 2 i 4 Kodeksu karnego, • 2 a) określonych w art. 46 ust. 1, 2 i 4, art. 47 oraz art. 48 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie • 2 b) określonych w art. 178 -183 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. z 2017 r. poz. 1768) oraz art. 99 -100 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych • 3) przeciwko obrotowi gospodarczemu, określonych w art. 296 -306 Kodeksu karnego, powodujących szkodę majątkową lub skierowanych przeciwko mieniu, jeżeli wysokość szkody lub wartość mienia przekracza pięćdziesięciokrotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów, • 3 a) przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, gdy pokrzywdzonym jest małoletni albo gdy treści pornograficzne, o których mowa w art. 202 Kodeksu karnego, obejmują udział małoletniego, …. . (Katalog przestępstw)
Kontrola operacyjna – wypadek niecierpiący zwłoki Art. 19 ust. 3 W przypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli mogłoby to spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, Komendant Główny Policji, Komendant CBŚP, Komendant BSWP albo komendant wojewódzki Policji może zarządzić, po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora, o którym mowa w ust. 1, kontrolę operacyjną, zwracając się jednocześnie do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie. W razie nieudzielenia przez sąd zgody w terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej, organ zarządzający wstrzymuje kontrolę operacyjną oraz dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania.
Kontrola operacyjna – wypadek niecierpiący zwłoki q Art. 19 ust. 3 - W wypadkach niecierpiących zwłoki, jeśli mogłoby to spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, q KGP, KWP, KCBŚP może zarządzić, po uzyskaniu zgody właściwego dla zatwierdzenia wniosku prokuratora, kontrolę, jednocześnie występując o jej zatwierdzenie przez SO q W razie nieudzielenia zgody w terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli, wstrzymuje się ją i dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów
Kontrola operacyjna - postępowanie z materiałami q Jeżeli pozwalają na wszczęcie postępowania karnego lub mają znaczenie dla toczącego się postępowania -przekazanie prokuratorowi, który zatwierdzał wniosek q Zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej materiały niezawierające dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub dowodów mających znaczenie dla toczącego się postępowania karnego podlegają niezwłocznemu, protokolarnemu i komisyjnemu zniszczeniu. Zniszczenie materiałów zarządza organ Policji, który wnioskował o zarządzenie kontroli operacyjnej.
Kontrola operacyjna - postępowanie z materiałami q Mogą być wykorzystane tylko w procesie o przestępstwo katalogowe - uchylono ust. 15 a! ale: postanowienie SN z 26 kwietnia 2007 r. , I KZP 6/07 • problem tzw. zgody następczej - jeżeli materiały z legalnej kontroli mają być wykorzystane w sprawie o przestępstwo popełnione przez inną osobę niż wskazana w zarządzeniu kontroli albo inne przestępstwo katalogowe niż w nim wskazane, potrzebna była zgoda sądu na ich wykorzystanie w procesie karnym (tzw. zgoda następcza) – początkowo wymóg ten wyinterpretowano w orzecznictwie, następnie znalazł się w on w art. 19 ust. 15 c-e (prokurator miał miesiąc od dnia otrzymania materiałów na wystąpienie z wnioskiem, a sąd - 14 dni na wydanie postanowienia). Przepisy te zostały uchylone z dniem 15 kwietnia 2016 r.
Kontrola operacyjna a tajemnice w procesie karnym q Jeżeli zgromadzone materiały zawierają tajemnicę bezwzględną (art. 178 a k. p. k. ), Komendant policji zarządza ich niezwłoczne zniszczenie q Jeżeli zgromadzone materiały mogą zawierać tajemnice względną, komendant policji przekazuje je prokuratorowi, a ten występuje do sądu okręgowego o stwierdzenie, które materiały zawierają tajemnicę i dopuszczenie ich do wykorzystania w procesie karnym q Sąd wyraża zgodę, jeżeli wykorzystanie jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu; w pozostałym zakresie zarządza zniszczenie materiałów q Na postanowienie sądu prokuratorowi służy zażalenie
Kontrola operacyjna Uprawnienia osoby kontrolowanej • Osoba kontrolowana nie wie o prowadzonej kontroli • q Art. . 19 ust. 16 – osobie tej nie udostępnia się materiałów z kontroli, q z wyjątkiem w ramach instytucji końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego – pytanie o relację tego przepisu do art. 156 k. p. k. ?
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Art. 19 a 1. W sprawach o przestępstwa określone w art. 19 ust. 1 czynności operacyjno-rozpoznawcze zmierzające do sprawdzenia uzyskanych wcześniej wiarygodnych informacji o przestępstwie oraz ustalenia sprawców i uzyskania dowodów przestępstwa mogą polegać na dokonaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej. • 2. Czynności operacyjno-rozpoznawcze, o których mowa w ust. 1, mogą polegać także na złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej.
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Transakcja pozorna (zakup kontrolowany) q Uregulowana w art. 19 a ustawy o Policji q Polega na niejawnym nabyciu, zbyciu, przejęciu przedmiotów podlegających przepadkowi, pochodzących z przestępstwa lub zabronionych, a także na złożeniu tego propozycji q Dopuszczalna jedynie wówczas, gdy organy wcześniej już uzyskały wiarygodną informację o popełnionym przestępstwie, a zmierzają jedynie do jej sprawdzenia, ustalenia sprawców i uzyskania dowodów • zob. fundamentalne postanowienie SN z dnia 19 marca 2014 r. , II KK 265/13
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Transakcja pozorna (zakup kontrolowany) q Uregulowana w art. 19 a ustawy o Policji q Polega na niejawnym nabyciu, zbyciu, przejęciu przedmiotów podlegających przepadkowi, pochodzących z przestępstwa lub zabronionych, a także na złożeniu tego propozycji q Dopuszczalna jedynie wówczas, gdy organy wcześniej już uzyskały wiarygodną informację o popełnionym przestępstwie, a zmierzają jedynie do jej sprawdzenia, ustalenia sprawców i uzyskania dowodów • zob. fundamentalne postanowienie SN z dnia 19 marca 2014 r. , II KK 265/13
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Transakcja pozorna (zakup kontrolowany) q Uregulowana w art. 19 a ustawy o Policji q Polega na niejawnym nabyciu, zbyciu, przejęciu przedmiotów podlegających przepadkowi, pochodzących z przestępstwa lub zabronionych, a także na złożeniu tego propozycji q Dopuszczalna jedynie wówczas, gdy organy wcześniej już uzyskały wiarygodną informację o popełnionym przestępstwie, a zmierzają jedynie do jej sprawdzenia, ustalenia sprawców i uzyskania dowodów
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Prowokacja policyjna q uregulowana w art. 19 a q wręczenie lub przyjęcie albo złożenie propozycji korzyści majątkowej lub osobistej q Przesłanki identyczne jak w przypadku zakupu kontrolowanego q Postanowienie SN z 30. 11. 2010 r. , III KK 152/10 - Niezachowanie określonych w art. 19 a ustawowych warunków przeprowadzenia czynności operacyjnorozpoznawczych uniemożliwia w procesie karnym wykorzystanie uzyskanego w ich trakcie materiału dowodowego
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Postanowienie SN z dnia 19 marca 2014 r. , II KK 265/13 1. 3. Jakkolwiek niejawne czynności operacyjne prowadzone przez funkcjonariuszy właściwych służb, w tym Centralne Biuro Antykorupcyjne, co do zasady nie są sprzeczne z Europejską Konwencją Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1956 r. oraz z Konstytucją RP z 1997 r. , to jednak muszą towarzyszyć im odpowiednie gwarancje zapobiegające nadużyciom; obowiązkiem sądu w procesie karnym jest dokonanie weryfikacji zasadności i sposobu przeprowadzenia prowokacji, w tym również w postaci kontrolowanego wręczenia korzyści majątkowej, przez tych funkcjonariuszy, zwłaszcza gdy dowody uzyskane z prowokacji stały się podstawą wydania wyroku; szczegółowej analizie muszą podlegać zarówno powody przeprowadzenia tajnej prowokacji, jak i okoliczność, czy funkcjonariusze zachowywali się pasywnie i do jakiego stopnia angażowali się w prowokowanie do przyjęcia korzyści majątkowej, a ponadto, czy wywierali naciski na osoby prowokowane. Jeżeli bowiem zajęli postawę aktywną, a do popełnienia przestępstwa przez osoby prowokowane nie doszłoby, gdyby nie działania agentów, taki stan rzeczy stanowi naruszenie prawa do rzetelnego procesu chronionego w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W rezultacie uzyskane w wyniku prowokacji dowody muszą być uznane za zdobyte w sposób bezprawny.
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Niejawny nadzór q Uregulowany w art. 19 b q W celu udokumentowania przestępstw, o których mowa w art. 19 ust. 1, albo ustalenia tożsamości osób uczestniczących w tych przestępstwach lub przejęcia przedmiotów przestępstwa można zarządzić niejawne nadzorowanie wytwarzania, przemieszczania, przechowywania i obrotu przedmiotami przestępstwa, jeżeli nie stworzy to zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego. q Zarządzany przez Komendanta Głównego Policji, Komendanta CBŚP, Komendanta BSWP albo komendanta wojewódzkiego Policji q o zarządzeniu zawiadamia się niezwłocznie prokuratora okręgowego, właściwego ze względu na siedzibę zarządzającego dokonanie czynności organu Policji. Prokurator może nakazać zaniechanie czynności w każdym czasie. q Organ Policji, o którym mowa w ust. 1, bieżąco informuje prokuratora okręgowego o wynikach przeprowadzonych czynności. q organy i instytucje publiczne oraz przedsiębiorcy są obowiązani dopuścić do dalszego przewozu przesyłki zawierające przedmioty przestępstwa w stanie nienaruszonym lub po ich usunięciu albo zastąpieniu w całości lub w części.
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Tajny agent policji q Tzw. konfident, tajny współpracownik - T. Grzegorczyk, J. Tylman – "osoba, która, ukrywając swoją tożsamość i związki z Policją - wchodzi w kontrakt z grupą przestępczą celem ujawnienia przestępstwa i wykrycia jego sprawców„ q nie musi to być funkcjonariusz Policji. q Art. 20 a pozwala wydać takim osobom dokumenty na inne dane niż ich tożsamość q Tajny agent sam nie powinien popełnić przestępstwa
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Wprowadzenie do procesu informacji z czynności operacyjnorozpoznawczych Ø Obecnie ustawodawca zdecydował się na bezpośrednie wprowadzanie do procesu informacji pochodzących z czynności operacyjnorozpoznawczych Ø Zgodnie bowiem z art. 19 ust. 15 i art. 19 a ust. 7 ustawy o Policji materiały z czynności rozpoznawczych mogą być na rozprawie odczytywane na podstawie art. 393 k. p. k. i stać się podstawą ustaleń faktycznych Ø Rozwiązanie to jest zbyt daleko idące, stawia bowiem na równi podsłuch procesowy i pozaprocesowy – po co zatem organ miałby spełniać rygory procesowe?
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Wprowadzenie do procesu informacji z czynności operacyjnorozpoznawczych Ø Materiałami operacyjnym najczęściej przekazywanymi do wykorzystania w procesie są nośniki, na których utrwalone zostały treści rozmów telefonicznych lub innych przekazów informacji. Ø Aby dany np. audiodokument mógł być uznany za dowód w procesie karnym, musi nadawać się do: ustalenia, czy zapis jest oryginalny, a więc autentyczny; zidentyfikowania osób; ustalenia liczby osób biorących udział w poznawanej sytuacji faktycznej; określenia sytuacji akustycznej towarzyszącej zapisowi; określenia kontekstu sytuacyjnego oraz stanu emocjonalnego osób, których głos nagrano; odtworzenia treści wypowiedzi osobom biorącym udział w rozprawie (wyrok SA w Lublinie z dnia 20 listopada 2003 r. , II AKa 285/03)
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Wprowadzenie do procesu informacji z czynności operacyjno-rozpoznawczych q W przypadku pojawienia się zasadnych zastrzeżeń co do tzw. materialnego fałszu dowodu, konieczne jest zlecenie wydania opinii z zakresu badań fonoskopijnych q Nieautentyczność zapisu dyskwalifikuje daną treść jako materiał dowodowy. q Zasady te stosuje się odpowiednio do materiałów zawierających zapis obrazu q Czynności odtworzenia zapisów dźwiękowych nie można zastąpić odczytaniem przekładów słownych. Przeprowadzenie takich dowodów(przez odtworzenie na rozprawie) w postępowaniu sądowym wymaga wyłączenia jawności rozprawy w oparciu o art. 360 § 1 pkt 3 k. p. k q Materiały z kontroli operacyjnej mogą stanowić podstawę orzeczenia jedynie w przypadku ich ujawnienia na rozprawie głównej (zgodnie z art. 410 k. p. k. , zob. wyrok SN z dnia 20 lutego 2002 r. , V KKN 586/99)
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Niezbędne jest odtworzenie na rozprawie zapisów zarejestrowanych na nośnikach oraz sporządzenie z tej czynności protokołu (art. 143 § 1 pkt 7 k. p. k. ) Przeprowadzenie takich dowodów(przez odtworzenie na rozprawie) w postępowaniu sądowym wymaga wyłączenia jawności rozprawy w oparciu o art. 360 § 1 pkt 3 k. p. k Dopuszczalne jest ujawnienie (zaliczenie do materiału dowodowego) bez odtwarzania treści zapisów zarejestrowanych na nośnikach, jeśli żadna z obecnych stron się temu nie sprzeciwia, poprzez odpowiednie stosowanie art. 394 § 2 k. p. k (jednak jest to wyjątek od reguły) W wyroku z dnia 4 maja 2000 r. (28341/95) w sprawie Rotaru przeciwko Rumunii ETPC uznał, że, , , (…)aby systemy niejawnej inwigilacji były zgodne z art. 8 Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, muszą one zawierać gwarancje prawne stosowane do kontroli działań właściwych służb. ’’ Według ETPC kontrola sądowa zapewnia najlepszą gwarancję niezależności, bezstronności oraz stosowania właściwej procedury.
Czynności operacyjno-rozpoznawcze Wprowadzenie do procesu informacji z czynności operacyjno-rozpoznawczych • Art. 168 a KPK • Art. 168 b KPK [Wykorzystanie dowodu z kontroli operacyjnej] Jeżeli w wyniku kontroli operacyjnej zarządzonej na wniosek uprawnionego organu na podstawie przepisów szczególnych uzyskano dowód popełnienia przez osobę, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej lub przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego popełnionego przez inną osobę niż objętą zarządzeniem kontroli operacyjnej, prokurator podejmuje decyzję w przedmiocie wykorzystania tego dowodu w postępowaniu karnym.
- Slides: 28