PRAVOSUDNI SISTEM Prof Dr Kasim Trnka 1 Sudstvo

PRAVOSUDNI SISTEM Prof. Dr. Kasim Trnka

1. Sudstvo n n n 1. 1. Funkcija i ustavni položaj sudova Pravosuđe je jedna od funkcija državne vlasti koja autoritetom države primjenjuje pravo na konkretne slučajeve. U sistemu podjele vlasti sudovima se povjerava ostvarivanje sudske vlasti. Prema prirodi svoje funkcije sudovi su bliže izvršnoj vlasti jer neposredno primjenjuju zakone i druge propise. Međutim, postoje bitne razlike između izvršne i sudske vlasti(sudovi djeluju u slučaju kada nastane spor, odluke suda ne podliježu kontroli bilo koje druge vlasti, sudovi 9 kontrolišu akte i zakonodavne i izvršne vlasti. . . ).

n n n Prema prirodi sporova koje rješavaju, odnosno prema stvarnoj nadležnosti, sudovi se dijele na sudove opšte nadležnosti i specijalizovane sudove. Sudovi opšte nadležnosti rješavaju imovinskopravne i druge građanske sporove i presuđuju u krivičnim sporovima. Specijalizirani sudovi su, npr. : trgovački (privredni) sudovi-rješavaju sporove između privrednih subjekata, upravni sudovi-u upravnom sporu vrše sudsku kontrolu konačnih pojedinačnih akata organa državne uprave, izborni, vojni, sudovi za maloljetnike itd.

1. 2 Demokratska ustavna načela o sudovima 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Načelo nezavisnosti suda; Načelo stalnosti sudske funkcije; Načelo sudijskog imuniteta; Načelo nespojivosti sudijske sa drugim funkcijama; Načelo javnosti suđenja; Načelo zbornosti suđenja; Načelo učešća građana u suđenju, i Načelo instancionog odlučivanja.

2. Pravosuđe u Bosni i Hercegovini n n n 2. 1. Reforma pravosudnog sistema Pravosudni sistem Bi. H, uz sve nedostatke koji su proizlazili iz ideološkog jednopartijskog sistema i socijalističkog uređenja, bio je jedinstven. U toku agresije došlo je do destrukcije pravosudnog sistema u Bi. H. Legalna rekonstrukcija pravosudnog sistema počela je na dijelu Bi. H zaključivanjem Vašingtonskog sporazuma i stupanjem na snagu Ustava Federacije Bi. H. Dugo vremena na nivou Bi. H nisu postojale institucije pravosuđa. Taj deficit, uglavnom intervencijom međunarodne zajednice, počinje se nadoknađivati uspostavom Suda Bi. H, Tužilaštva i Pravobranilaštva.

2. 2 Pravosudne institucije na nivou države Bi. H Ø 1. 2. 3. n Ø 1. 2. 3. Pravosudne institucije na nivou Bi. H su: Sud Bi. H; Tužilaštvo Bi. H, i Visoko sudsko i tužilačko vijeće Bi. H. Pod pritiskom međunarodne zajednice 2000. godine uspostavlja se Sud Bi. H ima tri vrste nadležnosti: Krivična nadležnost; Upravna nadležnost, i Apelaciona nadležnost.

Zgrada Suda Bi. H

Sud Bi. H-enterijer

n n Tužilaštvo Bi. H je nadležno za istrage i gonjenja učinalaca krivičnih djela iz nadležnosti Suda Bi. H, primanje zahtjeva za međunarodnu pravnu pomoć, za slučajeve ekstradicije uključujući i iručenja Tribunalu u Haagu i drugim međunarodnim sudovima i državama. Visoko sudsko i tužilačko vijeće Bi. H je samostalan i nezavisan organ koji ima zadatak da osigura nezavisno, nepristrasno i profesionalno pravosuđe na svim nivoima u cijeloj Bi. H.

2. 2 Pravosudni sistem Federacije Bi. H n 1. 2. 3. 4. 5. Jedinstvo sudskog sistema Federacije Bi. H temelji se na slijedećim načelima: Sudska vlast je samostalna i nezavisna; Sudovi su dužni osigurati jednak položaj svim stranama u sporu; Javnost sudskih postupaka; Sudski postupci su uređeni federalnim zakonom, i Svi organi vlasti dužni su izvršavati presude i sve druge odluke sudova u Federaciji.

Vrhovni sud Federacije Bi. H ima slijedeće nadležnosti: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Prvostepena nadležnost; Apelaciona jurisdikcija; Kasaciona nadležnost; Odlučivanje u upravnim sporovima; Odlučivanje o sukobu nadležnosti; Odlučivanje o prenošenju mjesne nadležnosti; Pokretanje postupka pred Ustavnim sudom FBi. H, i Praćenje sudske prakse i predlaganje mjera.

n n Kantonalni sudovi imaju izvornu prvostepenu nadležnost i u drugom stepenu odlučuju po žalbama na presude opštinskih sudova, odlučuju u upravnim sporovima protiv konačnih upravnih akata kantonalne i opštinske vlasti. Opštinski sudovi imaju prvostepenu nadležnost u svim krivičnim i građanskim stvarima osim ako ustavom i zakonom neke od tih nadležnosti nisu prenesene na druge sudove.

KONTROLA USTAVNOSTI I ZAKONITOSTI 1. Pojam ustavnosti i zakonitosti n Načelo ustavnosti zakona u formalnom smislu podrazumijeva da je zakon donijelo ustavom predviđeno zakonodavno tijelo prema unaprijed propisanom zakonodavnom postupku. n Načelo ustavnosti zakona u materijalnom smislu znači da je sadržaj zakona u skladu sa ustavom. n Zakonitost u formalnom smislu znači da je akt donio nadležni organ u propisanoj formi i u zakonom propisanom postupku. n Zakonitost u materijalnom smislu podrazumijeva da je sadržina određenog akta u skladu sa zakonom.

2. Sistemi kontrole ustavnosti i zakonitosti 1. 2. 3. 4. Kontrola zakonitosti pojedinačnih pravnih akata ostvaruje se putem instancionog nadzora od drugostepenih i, u nekim slučajevima, trećestepenih organa. Kontrola ustavnosti pojedinačnih pravnih akata ostvaruje se putem ustavne tužbe. Kontrolu ustavnosti i zakonitosti podzakonskih akata vrše redovni i ustavni sudovi. Kontrola ustavnosti zakona-dolazi u obzir samo u zemljama koje imaju pisani kruti ustav.

3. Ustavno sudstvo 3. 1 Pojam i značaj n n 1. 2. U ostvarivanju kontrole ustavnosti zakona sudovi ocjenjuju i formalnu i materijalnu ustavnost. Kontrola ustavnosti zakona može biti: naknadna-ostvaruje se nakon objavljivanja i stupanja na snagu zakona, i prethodna-kontrola se ostvaruje u toku usvajanja zakona, ali svakako prije njegovog objavljivanja.

4. Nadležnost ustavnih sudova n 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. U nadležnost ustavnih sudova spada: Kontrola ustavnosti zakona i svih drugih opštih pravnih akata; Rješavanje sukoba nadležnosti; Suđenje najvišim državnim funkcionerima; Rješavanje izbornih sporova; Apelaciona jurisdikcija; Kontrola ustavnosti djelovanja političkih stranaka, i Utvrđivanje nekih činjenica ili okolnosti i davanje mišljenja.

5. Postupak pred ustavnim sudovima n n n 1. 2. Postupak ocjene ustavnosti i zakonitosti mogu pokrenuti samo subjekti koji su na to ustavom ovlašteni. Ustavi, prema pravilu, to pravo daju najvišim državnim funkcionerima, šefu države, predsjednicima parlamentarnih domova i vlade, kao i najvišim državnim organima, sudovima, odnosno, najvišem sudu opšte nadležnosti. Postupak pred ustavnim sudom, po pravilu, odvija se u dvije faze: prethodni postupak, i faza razmatranja i odlučivanja.

6. Djelovanje odluka ustavnih sudova n n n Ustavni sudovi se često označavaju kao negativni zakonodavci, jer se njihovim odlukama poništavaju ili ukidaju cijeli zakoni ili njihove pojedine odredbe. Odluke ustavnih sudova djeluju prema svima(erga omnes) u zemljama u kojima kontrolu ustavnosti i zakonitosti vrše ustavni sudovi. Odluka ustavnog suda se objevljuje u službenom glasilu i u glasilu u kojem je objavljen poništeni ili ukinuti akt. Odluka se sastoji iz dispozitiva i obrazloženja. Odluke ustavnih sudova su konačne, obavezujuće i odmah izvršne.

7. Ustavno sudstvo u Bosni i Hercegovini 7. 7 Ustavni sud Bi. H

n n n n Sastoji se od devet članova. Četiri člana bira Parlament Federacije Bi. H, a dva Narodna skupština RS. Preostalu trojicu imenuje predsjednik Evropskog suda za ljudska prava nakon konsultacija sa Predsjedništvom Bi. H. - Nadležnost Ustavnog suda Bi. H: 1. Ocjena ustavnosti entitetskih ustava, zakona i drugih propisa; 2. Apelaciona jurisdikcija; 3. Rješavanje sporova između državnih organa Bi. H i entiteta; 4. Ocjena ustavnosti odluka entiteta o uspostavljanju posebnih paralelnih odnosa sa susjednim državama.

7. 2 Ustavni sud Federacije Bi. H n n n Sudije Ustavnog suda Federacije Bi. H biraju se na osnovu konkursa kojeg raspisuje Visoko sudsko i tužilačko vijeće. Vijeće vrši rangiranje kandidata, a predsjednik Federacije, u saglasnosti sa oba potpredsjednika, predlaže kandidate za sudije. Za imenovanje sudija potrebna je potvrda većine delegata Doma naroda Parlamenta Federacije koji su prisutni i koji glasaju.

Nadležnost Ustavnog suda Federacije Bi. H: Rješavanje sporova između različitih nivoa vlasti, institucija i unutar institucija vlasti; 2. Zaštita ustavnosti; 3. Zaštita prava na lokalnu samoupravu; 4. Odlučivanje o ustavnim pitanjima; 5. Odlučivanje o vitalnom nacionalnom interesu na nivou Federacije; 6. Odlučivanje o vitalnom nacionalnom interesu na nivou kantona; 7. Odlučivanje o vitalnom nacionalnom interesu u Gradu Mostaru; 8. Odlučivanje o smjeni predsjednika ili potpredsjednika Federacije; 9. Odlučivanje o imunitetu, i 10. Davanje mišljenja. 1.

7. 3 Ustavni sud RS - Nadležnost Ustavnog suda RS: 1. Zaštita ustavnosti; 2. Zaštita zakonitosti; 3. Rješava sukob nadležnosti između nosilaca državne vlasti i državnih organa; 4. Prati pojave koje su od interesa za ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti; 5. Odlučuje o saglasnosti programa, statuta i drugih opštih akata političkih organizacija sa ustavom i zakonom; 6. Odlučuje o zaštiti vitalnih nacionalnih interesa konstitutivnih naroda, i 7. Odlučuje o pitanjima imuniteta.

LOKALNA SAMOUPRAVA n n - Postoje različiti modeli odnosa između cetralnih i lokalnih organa vlasti: 1. Dekoncentracija-centralni organi prenose određena ovlaštenja na lokalne organe koji ih ostvaruju pod punom kontrolom i u skladu sa upustvima centralnih organa. 2. Decentralizacija-centralna vlast zakonom ili drugim propisom prenosi na niže organe određena ovlaštenja. 3. Lokalna samouprava podrazumijeva ustavno pravo i osposobljenost lokalnih vlasti da, u granicama zakona, regulišu i rukovode znatnim dijelom javnih poslova, na osnovu vlastite odgovornosti i u interesu lokalnog stanovništva.

Osnovna obilježja lokalne samouprave: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Ustavna utemeljenost; Neposredno odlučivanje i odlučivanje preko organa lokalne samouprave; Pravo na samoorganizovanje; Finansijska samostalnost; Pravo na zaštitu samoupravnih prava, i Pravo saradnje i udruživanja sa drugim lokalnim zajednicama u zemlji i inostranstvu.

Lokalna samouprava u Bi. H n n Ustav Bi. H ne reguliše lokalnu samoupravu. Vlada RBi. H u oktobru 1994. godine je ratifikovala Evropsku puvelju o lokalnoj samoupravi, čime je ona postala sastavni dio pravnog sistema Bi. H. Ustavna i zakonska rješenja u Bi. H još uvijek nisu usklađena sa ovom poveljom. U Bosni i Hercegovini egzistiraju dva različita sistema lokalne samouprave.

n n n U Federaciji Bi. H nije prihvaćen model monotipske opštine. Zakonom o principima lokalne samouprave u FBi. H razrađena su rješenja o lokalnoj samoupravi sadržana u Evropskoj povelji i Ustavu FBi. H. Oblici ostvarivanja lokalne samouprave u Federaciji su opština i grad.

n n n Ustav RS kao jedan od elemenata na kojem se temelji ustavno uređenje navodi i lokalnu samoupravu. Jedinice lokalne samouprave u RS su opština i grad. Opština i grad nemaju pravo na samoorganizovanje.