PRAVNE TEKOVINE EVROPSKE UNIJE Pravo Evropske unije Pravo

PRAVNE TEKOVINE EVROPSKE UNIJE

Pravo Evropske unije • Pravo koje se stvaralo u okvirima Evropskih zajednica (ranije Evropske ekonomske zajednice, Evropske zajednice za ugalj i čelik i Evropske zajednice za atomsku energiju) je dugo vremena nazivano » pravo Evropskih zajednica « U poslednje vrijeme, a naročito poslije stupanja na snagu Ugovora iz Mastrihta 1993. godine kojim je osnovana Evropska unija, ovo pravo se naziva i » pravo Evropske unije « ili » evropsko pravo «, odnosno » pravne tekovine Evropske unije « (eng. EU Law, nem. Europearecht, fr. Acquis communautaire).

�Ugovorom o Evropskoj uniji predviđeno je postojanje Evropske unije kao » krovne strukture « koja počiva na tri stuba. Prvi ili osnovni stub činile su Evropske zajednice. Drugi stub činila je saradnja u oblasti spoljne i bezbjednosne politike, dok je treći stub činila policijska i pravosudna saradnja u krivičnim stvarima.

�Ugovorom iz Lisabona (iz 2007, stupio na snagu 2009. godine) prestaje da postoji ova podjela na tri stuba i pravo Evropskih zajednica i faktički postaje pravo Evropske unije

Pravne tekovine Evropske unije ili acquis communautaire • Načela i političke ciljeve Ugovora o osnivanju; • Zakonodavstvo koje je donijeto radi primjene Ugovora i praksu Suda pravde; • Deklaracije i rezolucije EU; • Mjere koje se odnose na zajedničku spoljnu i bezbjednosnu politiku; • Mjere koje se odnose na pravosuđe i unutrašnje poslove; • Međunarodne sporazume koji su zaključile Zajednica i države članice između sebe u nadležnosti Evropske unije.

Izvori prava Evropske unije • Pravo Evropske unije sastoji se iz skupa propisa, koji se obično dijeli u dvije grupe: primarne i sekundarne. • Primarne izvore stvaraju države članice EU i sama Evropska unija. Države članice to čine prilikom uređivanja međusobnih odnosa, a EU kao subjekat međunarodnog prava zaključivanjem sporazuma sa trećim državama i međunarodnim organizacijama. U odnosu na sekundarne izvore, primarno pravo ima prednost

�Primarne izvore ili primarno pravo čine: �Osnivački ugovori; �Opšta pravna načela; �Međunarodni sporazumi �Sporazumi (konvencije) između država članica EU.

�Primarnim izvorima se uređuje tzv. vertikalna i horizontalna podjela vlasti. Može se reći da primarni izvori čine ustavno pravo EU. Prema prirodi pravnih normi, u pitanju su uglavnom propisi ustavnog i upravnog prava

Osnivački ugovori Evropske zajednice i Evropska unija su, bez obzira na svoje osobenosti, osnovane kao i ostale međunarodne organizacije - posebnim međunarodnim ugovorima, koji se uobičajeno nazivaju Osnivački ugovori. Osnivačkim ugovorima su uređena osnovna pitanja nastanka i rada ovih zajednica i u tom smislu, uspostavljen je svojevrstan ustavni okvir njihovog postojanja.

Opšta pravna načela • Pod opštim pravnim načelima se podrazumijevaju pravila koja održavaju osnovne pojmove prava i pravde koje mora poštovati svaki pravni sistem. Glavnu polaznu tačku pri određivanju opštih pravnih načela predstavljaju načela koja su zajednička za pravne poretke država članica. Načela se primjenjuju prilikom primjene prava EU u popunjavanju pravnih praznina i prilikom utvrđivanja pravog značenja nejasnih odredbi pozitivnog prava EU. Sud pravde EU je upravo koristeći ova načela ne samo tumačio pozitivno pravo EU, već ga je i stvarao ili usmjeravao njegov razvoj

• Pored opštih načela iz međunarodnog prava, kao što je načelo garantovanja osnovnih prava, u pravu EU se primjenjuju zahvaljući, prije svega, stvaralačkom radu Suda pravde EU, i neka posebna načela: načelo autonomije, načelo nadređenosti prava EU, načelo neposredne primjene, načelo neposrednog dejstva, načelo proporcionalnosti, zaštita opravdanih očekivaja, načelo odgovornosti države članice zbog povrede prava EU i dr.

• Načelo autonomije evropskih propisa znači da će se evropski propisi primjenjivati jednako u cijeloj Uniji; • Načelo nadređenosti (supremacije) prava EU znači da u slučaju sukoba odredaba prava EU i odredaba nacionalnog prava, prvenstvo primjene imaju odredbe prava EU; • Načelo supsidijarnosti znači da u izvršenju svojih nadležnosti Unija može djelovati samo ako se ciljevi predloženih aktivnosti ne mogu u dovoljnoj mjeri ostvariti mjerama država članica; • Načelo proporcionalnosti znači da svaka aktivnost Unije neće ići izvan onog što je potrebno da se postignu ciljevi utvrđeni Ugovorom; • Načelo solidarnosti znači da države članice moraju raditi zajedno u interesu Unije. •

Sekundarni izvori prava EU su propisi opšte primjene koje su razvile institucije EU u okviru ovlašćenja koja su im povjerena Osnivačkim ugovorima. Sekundarno zakonodavstvo je ništavno ako je u suprotnosti sa osnivačkim ugovorima. • Sekundarne izvore prava čine: • Uredbe/ regulative, • Direktive, • Odluke, • Preporuke, i • Mišljenja Evropske unije.

• Uredbe / Regulative (fr. » reglements «, eng. » regulations «, njem. » Verordnungen «) • Od cjelokupnog zakonodavstva EU, uredbe najviše prodiru u pravni sistem država članica i automatski postaju njegov sastavni dio. • Uredba ima opštu primjenu, i neposredno se primjenjuje u državama članicama, poput zakona koji donosi nacionalna skupština. • Uredbe važe na teritoriji svih država članica nezavisno od činjenice da li su sve glasale za datu uredbu. Države članice nijesu ovlašćene da primjenjuju uredbe samo djelimično ili da biraju koji će dio uredbe primjenjivati a koji ne. Članicama je takođe zabranjeno da potvrđuju uredbe ili njihovo važenje. One ne smiju donosti nova pravila, niti dozvoliti neprimenjivanje uredbe.

• Postoje dvije vrste uredbi u odnosu na njihovu primjenu u državama članicama: • Uredba koja automatski postaje dio pravnog sistema države članice, bez potrebe uvođenja dodatnih mjera; • Uredba koja detaljno postavlja ciljeve koje treba postići, ali nalaže članicama da donesu svoje pravne akte kako bi se osigurala potpuna primjena uredbe (slučaj: 72/85 Komisija protiv Holandije).

�Uredbe EU će imati neposrednu primjenu u Crnoj Gori kada ona postane punopravni član EU

• Direktive (fr. » directives «, eng. » directives «, nem. » Richtlinie «) • Prema članu 249 (2) Ugovora o osnivanju EZ direktiva opisuje cilj koji je obavezan za države članice i rok za njegovo postizanje (uvođenje određene zabrane, promjena standarda i sl. ), ali je u nadležnosti država da odaberu oblik i način postizanja tog cilja. Države članice imaju slobodu izbora najpovoljnijeg načina primjene (proceduralna diskrecija) i slobodu izbora sadržine (materijalna diskrecija). Za razliku od uredbi, direktive u pravni sistem mora uvesti domaći nadležni organ (sprovode se kroz domaće propise).

�Direktiva je, uz uredbu, najvažniji pravi instrument EU. Ona predstavlja kompromis između potrebe za ujednačenim zakonodavstvom i potrebe da se zadrži što veća moguća raznolikost pravnih sistema država članica

�Direktive po pravilu nemaju neposrednu primjenu (potrebno ih je prenijeti u domaći pravni sistem), ali pod određenim uslovima imaju neposredno dejstvo (pojedinac se može pozvati na njih pred domaćim sudovima). Ti uslovi su sljedeći:

�Država članica nije uvela direktivu u propisanom roku, �Odredbe direktive su dovoljno jasne, neuslovljene i precizne, �Direktiva daje prava državljanima države članice. �

Odluke (fr. » decisions «, eng. » decisions «, njem. » Entscheidungen «) �Odluke su pojedinačni administrativni akti koji obavezuju samo one kojima su upućene, nakon što su im saopštene. Mogu biti upućeni državama, pravnim i fizičkim licima. Budući da u potpunosti obavezuju, odluke mogu imati neposredno dejstvo na one kojima su upućeni. Odluke Komisije i Savjeta u kojima se utvrđuje novčana obaveza licima, osim državama, predstavljaju izvršne odluke

�Prema pravnom dejstvu, odluke se mogu podijeliti na izvršne, upravne i kvazi sudske

Preporuke i mišljenja (fr. » recommandations, avis «, eng. » recommendations, opinions «, njem. » empfehlungen «) �Preporuke i mišljenja spadaju u grupu pravno neobavezujućih akata i po tome se suštinski razlikuju od prethodnih akata. Preporuke i mišljenja ne predstavljaju pravne akte u užem smislu riječi, već prije » korisne smjernice «.

Presude Suda pravde Evropske unije �Presuda Suda pravde EU imaju veliki značaj za tumačenje prava EU i njegovo preciziranje, kao i za uspostavljanje pravnih principa. Značaj pojedinih sudskih presuda je veliki u toj mjeri da je odredio smjer razvoja pravnog sistema Evropske unije. Sud ima najvišu vlast u svim pitanjima koja se tiču evropskog prava

�Presuda objašnjava kako se odredbe primjenjuju i kako ih domaće zakonodavstvo mora tumačiti

Institucije EU �Savjet Evropske unije ili Savjet ministara Evropske unije je glavni organ za donošenje odluka u Evropskoj uniji. Okuplja predstavnike zemalja članica na ministarskom nivou. U zavisnosti od dnevnog reda, Savjet se sastaje u različitom sastavu: inostrani poslovi, finansije, obrazovanje, telekomunikacije itd.

• Savjet je nadležan da: • -usvaja zakone, i često ima zakonodavnu nadležnost zajedno sa Evropskim parlamentom; • -koordinira ekonomskim smjerovima zemalja članica; • -zaključuje, u ime EU, međunarodne ugovore sa državama ili međunarodnim organizacijama; • -usvaja budžet zajedno sa Parlamentom; • -donosi odluke potrebne za utvrđivanje i sprovođenje zajedničke međunarodne i bezbjednosne politike; • -koordinira saradnju sudova i policija zemalja članica. • Savjet Evropske unije ne treba miješati sa Evropskim savjetom, zasebnim organom Evropske unije, niti sa Savjetom Evrope, zasebnom pan-evropskom institucijom sa sjedištem u Strazburu, nezavisnom od EU.

�Evropski savjet je sastanak predsjednika država ili predsjednika vlada država članica EU, ministara spoljnih poslova, kao i predsjednika Evropske komisije. Ministri spoljnih poslova i predsjednik Evropske komisije imaju samo savjetodavnu funkciju. Odluke Evropskog savjeta su obavezujuće za institucije Evropske unije. Savjet određuje politički smjer EU

�Evropska komisija je izvršni organ Evropske unije, svojevrsna Vlada Evropske unije. Uz Evropski parlament i Savjet Evropske unije predstavlja jednu od tri glavne institucije koje upravljaju Unijom.

• Komisija je izvršni organ institucionalnog sistema Unije: • -Ima pravo da predlaže propise i potom ih predstavi Parlamentu i Savjetu; • -Kao Unijino izvršno tijelo, odgovorno je za implementiranje evropskog zakonodavstva (direktive, uredbe, odluke), budžeta i programa usvojenih od strane Parlamenta i Savjeta; • -Zajedno sa Sudom pravde, vodi računa da se propisi Unije pravilno primjenjuju; • -Predstavlja Uniju na međunarodnoj sceni i pregovara oko međunarodnih ugovora.

• Evropski parlament vrši tri bitne funkcije: zakonodavnu, nadzor nad Evropskom komisijom i usvajanje budžeta EU. Sjedište Parlamenta je u Strazburu. Lisabonskim ugovorom osnažena je uloga Evropskog parlamenta, koji može, gotovo ravnopravno sa Ministarskim savjetom, usvajati pravne propise, a istovremeno osnažena uloga Parlamenta u kontroli nacionalnih parlamenata zemalja EU

• Evropski parlament, čije zastupnike direktno biraju građani Evropske unije, dobio je nova ovlašćenja u području evropskog zakonodavstva, budžeta i međunarodnih sporazuma. To se posebno odnosi na veći broj odluka koje se donose postupkom zajedničkog odlučivanja u stvaranju politika, što će osigurati ravnopravnost Evropskog parlamenta i Savjeta, koji predstavlja zemlje članice, po pitanju velike većine evropskog zakonodavstva