Praktijkonderzoek binnen de Academische Opleidingsschool de onderzoekende houding
Praktijkonderzoek binnen de Academische Opleidingsschool de onderzoekende houding van leerlingen, studenten en leraren VELOV congres Brussel, 5 februari ULT, AOS-WB, AOS-MB
Opzet van het symposium • Inleiding onderzoek binnen de AOS Thea Prinsen • De onderzoekende houding van leraren Rian Aarts, Kitty Leuverink • De onderzoekende houding van leerlingen Ellie Maas, Jérôme Maatjens • De onderzoekende houding van studenten Maarten van Boxtel, Sander Bax • Uitdagingen; discussie Rob van Otterdijk
Inleiding • De Academische Opleidingsschool • Praktijkonderzoek • Professionalisering, schoolontwikkeling • Onderzoekende houding: - leraren: reflectie op en verbeteren van eigen praktijk - leerlingen: nieuwsgierigheid, eigen ontwikkeling - studenten: voorbereiding op toekomstige praktijk Thea Prinsen, AOS-MB
De onderzoekende leraar Rian Aarts, Kitty Leuverink Tilburg University
Onderzoekende leraar De onderzoekende leraar (reflective practitioner): • denkt kritisch na over zijn ervaringen in het onderwijs • vraagt zich af of dat onderwijs wel goed genoeg is voor zijn leerlingen • verzamelt en bewerkt gegevens om antwoord op zijn vragen te krijgen. (Bruggink & Harinck, 2012)
Traject Docentonderzoek (1) • Samenwerking ULT (Ti. U) en OMO-scholen in Academische Opleidingsschool • Professionele leergemeenschap docentonderzoek • PLG Midden-Brabant • 2014 -2015: 7 docenten van 6 scholen • 2015 -2016: 16 docenten van 6 scholen • PLG West-Brabant • 2014 -2015: 15 docenten van 7 scholen • 2015 -2016: 25 docenten van 5 scholen • Opzetten en uitvoeren van praktijkgericht onderzoek door docenten
Traject Docentonderzoek (2) Groepsbijeenkomsten: • scholing in onderzoeksvaardigheden • intervisie in PLG Spreekuren: • individuele begeleiding bij opzetten en uitvoeren van eigen onderzoek Handboek: Praktijkonderzoek in de school Website: www. docentonderzoekbrabant. nl Kennisdeling: • Onderzoekspresentaties voor AOS • Publicaties op Script: www. script-onderzoek. nl
Wat is praktijkonderzoek? Onderzoek dat wordt uitgevoerd door docenten en studenten (leraren-in-opleiding), waarbij op systematische wijze, in interactie met de omgeving, antwoorden verkregen worden op vragen die ontstaan in de eigen onderwijspraktijk en gericht zijn op verbetering van deze praktijk. (van der Donk & van Lanen, 2010)
Voorbeelden van praktijkonderzoek • Het schoolbreed invoeren van uniforme rekenoplostechnieken • Opzet van een programma om argumentatievaardigheden van leerlingen te verbeteren • Differentiate in vmbo-tl aan de hand van leerstijlen • Inzichtelijk maken van de keuzemotieven van leerlingen bij de profielkeuze • Het gebruik van leesstrategïeën bij leesvaardigheid Engels • Het effect van drama op sociale vaardigheden • Ouderbetrokkenheid en startgesprekken op het vmbo • Strategisch lezen bij bètavakken • Opzet van de stage bij vakcollege horeca en ondernemen • Leraar-leerling relatie en resultaten in havo-4
Doelen van praktijkonderzoek door leraren Verbetering van praktijk op individueel niveau sectie/teamniveau schoolniveau Professionele ontwikkeling van onderzoekend vermogen: - onderzoekende houding - vermogen om kennis uit onderzoek toe te passen - vermogen om onderzoek uit te voeren (Andriessen, 2014) Kennisontwikkeling inzicht in praktijk en theorie algemene kennis genereren
Onderzoeksvraag: Opbrengsten van docentonderzoek Wat zijn de opbrengsten van het uitvoeren van praktijkonderzoek door leraren? • onderzoekende houding: • vragenlijst • opbrengsten in termen validiteiten: • onderzoeksverslagen • mondelinge en schriftelijke bevraging van deelnemers
Tien kenmerken van de onderzoekende houding willen weten Van der Rijst Bruggink en Harinck (2012) * * open houding * willen bekritiseren * * willen begrijpen * * bereidheid tot perspectiefwisseling willen innoveren * * * gerichtheid op bronnen * gerichtheid op zeker weten * willen delen * willen bereiken * *
Vragenlijst onderzoekende houding In hoeverre draagt het uitvoeren van praktijkonderzoek door docenten bij aan hun onderzoekende houding? Vragenlijst voor docenten met items per kenmerk van de onderzoekende houding • Ik vraag me af of ik mijn lessen kan verbeteren. (willen weten) • Ik houd rekening met de mening van mijn leerlingen. (bereidheid tot perspectiefwisseling) • Ik merk dat ik vaak sceptisch ben ten opzichte van verandering. (willen innoveren) Score op een vijfpuntsschaal (helemaal mee oneens – helemaal mee eens)
Resultaten onderzoekende houding docentonderzoekers Gemiddelde score op de onderzoekende houding is 3. 79 (SD: 0. 77). Juli 2015, N= 16 (7 + 9)
Validiteiten van docentonderzoek (Anderson & Herr, 1999; Oolbekkink-Marchand et al. , 2014; Aarts & Mathijssen, 2014) Validiteit Indicator Uitkomstvaliditeit Oplossing voor het probleem Nieuwe onderzoeksvragen genereren Procesvalditeit Onderbouwde conclusies; coherentie in onderzoek; controleerbaarheid onderzoeksinstrumenten en data; transparantie proces; interne validiteit; triangulatie Democratische validiteit Samenwerking met belanghebbenden; meerdere perspectieven in acht genomen; relevant voor eigen onderwijscontext; collega’s testen interventie in de praktijk; belanghebbenden zijn respondenten Katalytische validiteit Overdracht van kennis, vaardigheden en/of attitudes; actie ondernomen n. a. v. onderzoek; leidt tot heroverweging van eigen handelen; draagt bij aan collectieve ontwikkeling Dialogische validiteit Peer-reviewing binnen en buiten school; kennisdeling
Opbrengsten: beoordeling onderzoeksverslagen Beoordeling van 13 onderzoeksverslagen: • Hoge uitkomstvaliditeit: er worden antwoorden gegeven op de onderzoeksvragen. • Democratische validiteit: er worden enkele tot veel belanghebbenden betrokken bij het onderzoek. • Procesvaliditeit: coherentie, controleerbaarheid, transparantie is niet bij ieder hoog; systematiek en duidelijke verslaglegging zijn lastige onderdelen voor leraren.
Opbrengsten: verandering bij leraar en school volgens 13 leraren Katalytische validiteit: verandering op gebied van handelen, kennis, attitude, vaardigheden Welke opbrengsten noemen leraren? • bij leraar zelf: handelen: aanpassing lespraktijk (5) kennis en inzicht (10) attitude: kritische houding (2) vaardigheden: onderzoek doen (5) • bij collega’s, sectie/team, school: handelen (3) kennis (5) attitude (2) vaardigheden (0)
Opbrengsten: verandering bij leraar en school uitspraken van leraren • “Het onderzoek heeft mij nieuwe inzichten opgeleverd die ik dit schooljaar al heb kunnen gebruiken in mijn lessen. ” [leraar, kennis en handelen] • “Ik vond het zeer leerzaam. Je leert kritisch naar je eigen handelen te kijken. ” [leraar, vaardigheden en attitude] • “Ik denk dat ik nu ook beter leerlingen kan begeleiden die een profielwerkstuk moeten schrijven. ” [leraar, vaardigheden] • “Mijn onderzoek heeft ervoor gezorgd dat we in de sectie gaan kijken hoe we ons leesonderwijs beter vorm kunnen geven. ” [sectie, handelen] • “Het onderzoek heeft geleid tot een duidelijkere blik op de taalbeleidproblematiek op onze school. ” [school, kennis]
Opbrengsten wat betreft samenwerking in PLG Dialogische validiteit Samenwerking bij groepsbijeenkomsten (intervisie); als Professionele Leergemeenschap; peerfeedback; kennisdeling. • “Je leert van elkaar als je [het] met elkaar bespreekt en elkaar bevraagt wat je al wel/niet gedaan hebt en waar je tegenaan loopt. ” • “Het is nuttig om met elkaar in gesprek te gaan. ” • “Er is weinig samenwerking geweest, alleen praten en kleine stukjes feedback in de groep. ” Leraren noemen vooral het delen van ervaringen, minder de waarde van peerfeedback.
Conclusies • Onderzoekende houding van leraren: vooral willen bereiken en willen weten; minder willen begrijpen en zeker willen weten. • Onderzoeken leiden tot antwoorden op vragen en belanghebbenden worden erbij betrokken. • Systematische en transparante werkwijze en verslaglegging is meest lastige onderdeel. • Werkwijze via PLG (peerfeedback, samenwerking) helpt de onderzoekers, maar kan nog versterkt worden. • Invloed vooral op professionalisering van de leraar zelf (handelen, kennis en vaardigheden); beperkte invloed op schoolontwikkeling (handelen en kennis team/school).
De onderzoekende houding van leerlingen Ellie Maas en Jérôme Maatjens, AOS-WB
Voorbeeld van een AOS-onderzoek Vwo+ : ‘onderwerp van gesprek sinds de oprichting’ • Analyse leidde tot verfijning didactiek van compacten, verrijken en verdiepen. • Verfijning leidde tot aangescherpte inzichten wat het leren van leerlingen betreft. • Aangescherpte inzichten leidden tot een vraag om vernieuwing. • Vernieuwing vraagt om onderzoek. . Constatering: de vwo+-leerling komt ondanks alles wat hem wordt aangeboden, NIET in beweging. Ook niet bij de speciaal voor deze leerling ontwikkelde wetenschapslessen. De onderzoeksvraag: ‘Hoe kunnen we de wetenschapslessen zo inrichten dat met het curriculum van de wetenschapsles de ontwikkeling van een wetenschappelijke onderzoekende houding in gang wordt gezet? ’
Nieuwsgierigheid als uitgangspunt “Kinderen zijn van nature ondernemend en ontdekken voortdurend nieuwe dingen over zichzelf en de wereld om hen heen. Toch haalt het enthousiasme voor wetenschap het maar bij weinig kinderen tot het volwassen stadium; om met de bekende astronoom Carl Sagan te spreken: “Every kid starts out as a natural-born scientist, and then we beat it out of them. A few trickle through the system with their wonder and enthusiasm for science intact”. (T. van Wessel e. a. Wetenschapper in de klas, 2014)
De onderzoekende houding (Van der Rijst, 2009) Leerling én docent stappen in een proces waarvan de uitkomsten niet op voorhand bekend zijn. Dat vraagt om een houding/gedrag dat zich kenmerkt door: • de veronderstelde (en gemeten) intelligentie/potentie + de wil • te weten • te begrijpen • te bereiken • te delen • te innoveren • te bekritiseren/bekritiseerd te worden
‘Onderzoekend en ontwerpend Leren’ Het curriculum: Raamwerk (brugklas / 1 e jr. sec. ) Een arrangement van didactische werkvormen zonder een vooraf vastgelegd inhoudelijk programma. 1. De leerling en zijn omgeving als uitgangspunt • Gericht op het ontwikkelen van een wetenschappelijk onderzoekende houding en een wetenschappelijk repertoire • De leerling en zijn beleving staan centraal. 1. Ik 2. School 3. Omgeving 4. Meest interessante vraag 2. Opzoek- versus Onderzoeksvragen 3. Kwalitatief en kwantitatief 4. Statistiek 5. Bronnenonderzoek 6. Proefjesmarkt 7. Historie verfilmd
Conclusies & Opbrengst Compleet programma Wetenschapsles - dat als effectief en prettig wordt ervaren door alle betrokkenen. - verbeterpunten: - ruimte voor ontwikkeling en reflectie meer aandacht voor de onderzoeksvaardigheden an sich (gradaties in ondersteuning) - een horizontale en verticale doorontwikkeling: ‘aanhaakvakken en in cultuur brengen’ - vervolgonderzoek: ‘Ontwerpend Leren’, het programma voor het tweede jaar. Docentonderzoeker vs. Leerlingonderzoeker - De docent staat model en etaleert zelf ook de onderzoekende houding. “Wat wij binnen de AOS hebben gedaan is daarmee in zekere zin voorwaarde geworden voor de Wetenschapsles. ”
De onderzoekende houding van studenten Maarten van Boxtel, AOS-WB Sander Bax, Ti. U
Programma ULT | Nederlands | vakdidactiek | literatuuronderwijs Colleges vakdidactiek (Sander Bax) • Fictie- en literatuuronderwijs • Benaderingswijzen in het literatuuronderwijs • Literatuuronderwijs in de bovenbouw: drie perspectieven • Historisch literatuuronderwijs (18 november, Sander Bax, Maarten van Boxtel, 5 leerlingen V 5 b Norbertuscollege)
Nescio | drie verhalen | De uitvreter, Titaantjes, Dichtertje
College vakdidactiek | historisch literatuuronderwijs Dilemma’s : • Grens tussen oud en modern • Rol van de canon • Didactiek tussen tekstbeleving en cultuuroverdracht • Eindtermen • Docenten / leerlingen
College vakdidactiek | historisch literatuuronderwijs Project Nescio – Tekst in context | doelstellingen: • Historische bewustwording • Cultuuroverdracht • Literaire of esthetische vorming • Individuele ontplooiing • Wereldoriëntatie (Slings, 2008)
College vakdidactiek | historisch literatuuronderwijs Nescio | Tekst in context | Vragen • Hoe slaan we een brug tussen de drie verhalen van Nescio (De uitvreter, Titaantjes en Dichtertje) en de lezer-leerlingen van nu? • Welke didactische aanpak is passend voor het onderwijs in de literatuur van de 20 ste eeuw?
Nescio | Tekst in context | planning • Fase 1: Vooronderzoek Sander Bax en Maarten van Boxtel naar Nescio, De uitvreter, Titaantjes, Dichtertje: september-december 2015 • Fase 2: Onderzoek studenten in de cursus vakdidactiek en onderzoek leerlingen Norbertuscollege: december-januari 2016 • Fase 3: Onderzoek Maarten van Boxtel en Sander Bax: maken eerste versie van het leermateriaal: januari-augustus 2016 • Fase 4: Resultaten toetsen bij studenten en leerlingen: septemberdecember 2016 • Fase 5: Definitie versie van editie en opdrachten maken: januariaugustus 2017
Nescio | Tekst in context | onderzoek studenten Ga op zoek naar: literair-historische, cultuurhistorische en maatschappelijke context + didactisch materiaal om de verhalen heen + relatie met dilemma’s literatuuronderwijs In: literatuurmethodes, website Lezen voor de lijst, tekstedities, literatuurgeschiedenissen, literatuurwetenschappelijke publicaties
Nescio | Tekst in context | onderzoek studenten Bestudeer nu zelf de verhalen: • Schat in in hoeverre dit boek geschikt is voor de leerlingen in havo- en vwo-bovenbouw (uit jouw klassen)? • Waarop baseer je die inschatting? • Welke aspecten van het boek sluiten aan bij hun leef- en denkwereld? • Welke aspecten juist niet, en waarom? • Beschrijf enkele (inhoudelijke of didactische) problemen die je zou kunnen tegenkomen bij het ontwerpen van een lessenreeks rond deze tekst.
Nescio | Tekst in context | onderzoek studenten Ontwerp op basis van je antwoorden een lessenreeks van drie tot zes lessen. - Kies voor een didactische aanpak die de verhalen dichtbij de belevingswereld van de leerling brengt én de afstand tussen de verhalen en de leerlingen erkent, zichtbaar maakt (leer ze iets).
Tekst in context | onderzoek studenten | adviezen M. b. t. de vraag om de samenstellers van het deeltje Nescio, Tekst in context drie adviezen mee te geven: Advies 1 ‘Zet De uitvreter naast een gelijksoortig verhaal, bijvoorbeeld van Gerbrand Bakker (de kunst van het éénworden met de natuur), Willem Elsschot (ironischetsen van mislukte idealisten), Arnon Grunberg (de wereld moet worden veroverd), Multatuli (revolutionair gespelde romantiek in dagelijkse taal) + Gerard Reve (De avonden), J. J. Voskuil (Het bureau) Campert (Sombermans actie). Simon Carmiggelt (de Kronkelcolumns), Theo Thijssen (Kees de jongen). ’
Tekst in context | onderzoek studenten | adviezen Advies 2 ‘Leg nadruk op het sublieme taalgevoel en het heldere, aan spreektaal refererende, zakelijke schriftuur van Nescio dat afwijkt van het quasi-inventieve literaire taalgebruik van zijn tijdgenoten. Nescio's zinnen vragen er bovendien om geciteerd te worden. Haal daarom typische zinnen of typische spreektaal uit het verhaal en licht die uit in een kader. Maak gebruik van het onderzoek van Maurits Verhoeff naar enclisevormen. ’
Tekst in context | onderzoek studenten | adviezen Advies 3 ‘Nescio’s stads- en natuurbeschrijvingen maken zijn werk visueel aantrekkelijk en leggen een direct verband met de wereld waarin we leven. Zijn natuurbeschrijvingen hebben niet aan betekenis ingeboet. Voeg daarom foto’s van de locaties uit het verhaal toe aan de uitgave (mooiste: oude en nieuwe foto’s). Zo breng je de tekst dichter bij de belevingswereld van de leerlingen, maar je kunt ze (dankzij het bijzondere taalgebruik) ook meteen iets leren over literariteit (poëtisch taalgebruik) en historiciteit (landschappen en steden die Nescio beschrijft zijn uiteraard wel veranderd in de loop der tijd). ’
Tekst in context | onderzoek studenten
Uitdagingen, discussie Rob van Otterdijk, Tilburg University Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onderzoek beter landt in de school? Perspectief van school en onderwijs Onderzoek en Onderwijs liggen niet organisch in elkaars verlengde. De uitdaging is te bewerkstellingen dat leraren meer open-minded voor feedback worden.
Uitdagingen, discussie Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onderzoek beter landt in de school? De onderzoekende houding van leerlingen Om een onderzoekende houding van leerlingen te bewerkstelligen is een doorlopende leerlijn noodzakelijk en bovenal een onderzoekende houding van leraren.
Uitdagingen, discussie Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onderzoek beter landt in de school? De onderzoekende houding van leraren Onderzoekers, leraren en studenten zouden meer van elkaar moeten kunnen profiteren. Uitwisseling van theoretische kennis en praktijkervaringen kan een nuttige verrijking zijn.
Uitdagingen, discussie Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onderzoek beter landt in de school? De onderzoekende houding van de student Als onderzoek moet bijdragen aan professionalisering, dienen we rekening houden met zeer verschillende houdingen en motivaties van studenten en scholen.
- Slides: 44