Powstanie Ewangelii synoptycznych Problem synoptyczny Historia bada Ewangelia

Powstanie Ewangelii synoptycznych. � Problem synoptyczny � Historia badań � Ewangelia św. Mateusza � Ewangelia Marka � Ewangelia Łukasza � Ewangelia św. Jana

Powstanie Ewangelie kanoniczne, wchodzące w skład Nowego Testamentu, zostały zredagowane w latach 65 -110. Współczesne kościoły chrześcijańskie za natchnione uznają cztery Ewangelie, spisane prawdopodobnie w następujących latach: Ewangelia Marka: ok. 68– 73 r. lub ok. 65 -70 • Ewangelia Mateusza: ok. 70– 100 lub ok. 8085. Niektórzy konserwatywni badacze utrzymują, że powstała przed rokiem 70. , szczególnie ci, którzy nie uważają Ewangelii Marka jako pierwszej. • Ewangelia Łukasza: ok. 80– 100, większość badaczy podaje rok 85 lub ok. 80 -85 • Ewangelia Jana: ok. 90 -100 lub ok. 90– 110. Przeważa pogląd, że Ewangelia ta była pisana etapami, więc nie ma pojedynczej daty opracowania całości. •

Podobieństwo trzech pierwszych Ewangelii Ewangelia Jana w sposób znaczący odróżnia się od trzech pierwszych. Dlatego już w starożytności nazwano ją pneumatyczną, podczas gdy trzy pierwsze — somatycznymi. Dzisiaj określane są jako synoptyczne. Słowo synoptyczna pochodzi od greckiego συνοψις (wspólny punkt widzenia). Po raz pierwszy nazwy tej, w formie rzeczownikowej, użył Johann Jakob Griesbach, który też sporządził pierwszą synopsę. Formę przymiotnikową (synoptyczny) zaczęto stosować w połowie XIX wieku. Przedtem określano je jako "trzy pierwsze ewangelie" (w jęz. niem. „die drei ersten Evangelien”).

Wyniki porównania trzech pierwszych Ewangelii są następujące: Ewangelia Liczba wierszy Mateusz 1072 wierszy Marek 677 wierszy Łukasz 1152 wierszy Mt i Łk Treści własne 235 wspólnych z Łk 330 wierszy (31%) — 28 wierszy 235 wspólnych z Mt 531 wierszy (48%)

Według obliczeń Westcotta: • Mateusz ma 58% materiału zgodnego z innymi Ewangeliami, a 42% dobra własnego; • Marek ma 93% materiału zgodnego z innymi Ewangeliami, a 7% dobra własnego; • Łukasz ma 41% materiału zgodnego z innymi Ewangeliami, a 59% dobra własnego.

Historia badań � Hipoteza wzajemnej zależności Według Augustyna: Najstarszą teorią, mającą wyjaśnić zależność literacką między trzema pierwszymi Ewangeliami, jest hipoteza wzajemnej zależności. Twórcą jej jest Augustyn, który był przekonany, że pierwszą Ewangelię napisał apostoł Mateusz. Marek, uczeń apostoła Pawła i Piotra, streścił Ewangelię Mateusza, Łukasz zaś przy pisaniu swojej Ewangelii posłużył się Ewangelią Mateusza i Marka.

Hipoteza wzajemnej zależności Według Griesbacha: J. J. Griesbach przyjął hipotezę zależności, ale ją zmodyfikował. Uznał, że Ewangelia Marka jest najmłodsza, Ewangelista Marek posłużył się pierwszą i trzecią Ewangelią synoptyczną. Stanowisko to poparli: Fritzsche, Meyer, De Wette, Baur. Według Storra: Storr uznał, że Mateusz wykorzystał Ewangelię Marka, natomiast Łukasz wykorzystał zarówno Ewangelię Marka, jak i Mateusza. Stanowisko to poparli Weisse i Wilke

Hipoteza pierwotnej Ewangelii � Gotthold Efraim Lessing (1729 -1781), nie zgadzając się z hipotezą zależności Augustyna, wysunął w 1778 roku tzw. hipotezę pierwotnej Ewangelii. Powołując się na pewne doniesienia ojców Kościoła, był przekonany, że synoptycy, pisząc swoje Ewangelie, posłużyli się nieznaną dzisiaj Ewangelią, napisaną w języku aramejskim.

Hipoteza diegez � Dotychczas zajmowano się głównie podobieństwami Ewangelii synoptycznych. Natomiast Daniel Schleiermacher, autor hipotezy diegez, konstruując swoją hipotezę, skupił uwagę przede wszystkim na występujących u synoptyków różnicach. Według Schleiermachera ewangeliści mieli posłużyć się uprzednio spisanymi krótkimi historiami na temat cudów, męki i śmierci Jezusa, nazwanych przezeń diegezami. Ewangeliści zbierali te diegezy i wykorzystywali według własnej koncepcji. Kontynuatorami tej myśli byli C. Lachmann i C. Weizsäcker

Hipoteza ustnej tradycji G. Herder twierdził, że u źródeł Ewangelii kanonicznych znajduje się wyłącznie ustna tradycja, wykorzystana przez ewangelistów zgodnie z ich własnymi założeniami. Hipoteza Herdera nie uwzględnia często występującej pomiędzy Ewangeliami werbalnej zgodności, co najlepiej tłumaczyć literacką zależnością. S. P. Tregelles (1813 -1875) krytycznie ocenił wszystkie zgłoszone dotychczas propozycje, wskazał na ich niedociągnięcia. Według niego żadna nie wyjaśnia problemu synoptycznego. Nadal więc trwało poszukiwanie teorii, która w pełni wyjaśni wzajemną zależność Ewangelii synoptycznych. Poszukiwaniom towarzyszyły badania nad strukturą i treścią Ewangelii. Prowadzili je głównie bibliści ze szkoły religijnohistorycznej (Ch. G. Wilke, Ch. H. Weisse, B. Weiss, C. Weizsäcker, H. J. Holtzmann).

Teoria dwóch źródeł opiera się zasadniczo na dwóch tezach. Pierwsza wiąże się z przekonaniem, że Ewangelia Marka jest najstarszą Ewangelią kanoniczną. Mateusz i Łukasz, pisząc swoje Ewangelie, korzystali z Ewangelii Marka. Na rzecz tej tezy przemawiają: � Proste zdania Marka zostały rozszerzone lub skomentowane przez pozostałych ewangelistów. Np. wyznanie Piotra: Ty jesteś Chrystus (Mk 8, 29) u Mateusza zostało rozszerzone: Ty jesteś Chrystus, Syn Boga żywego (Mt 16, 16), a przez Łukasza skomentowane: Ty jesteś Chrystus Boży (Łk 9, 20). � Kolejność perykop w Ewangeliach synoptycznych wyklucza taką możliwość, by Marek korzystał z Ewangelii Mateusza i Ewangelii Łukasza, Łukasz z Ewangelii Mateusza, a Mateusz z Ewangelii Łukasza. � Niemal cały materiał Ewangelii Marka znajduje się w pozostałych Ewangeliach synoptycznych. Mateusz wykorzystał niemal cały materiał przekazany przez Marka, Łukasz opuścił podwójne perykopy, nie skorzystał z dość długiego fragmentu 6, 45 – 8, 26.

Teoria dwóch źródeł Hipoteza dwóch źródeł sugeruje, że Ewangelia Marka powstała jako pierwsza. Istniało ponadto drugie źródło, nazwane źródłem Q. Ewangelie Mateusza i Łukasza powstały niezależenie, korzystając z Marka i Q jako źródeł. Druga teza autorów teorii dwóch źródeł opiera się na przekonaniu, że Mateusz i Łukasz korzystali z różnych źródeł. Ponadto mieli wspólne źródło, a mianowicie dzieło zawierające słowa i mowy Jezusa, które niestety zaginęło. Nazwano je źródłem Q (od niem. Quelle – źródło). Na rzecz źródła Q przemawiają: • Oprócz materiału zaczerpniętego z Ewangelii Marka Mateusz i Łukasz posiadają prawie 240 wspólnych wierszy. Wykluczyć należy pogląd, że Mateusz i Łukasz korzystali od siebie, ponieważ różny jest ich kontekst i kolejność występowania. • Mateusz i Łukasz zamieszczają dwa razy tę samą wypowiedź, raz jest nią część dłuższego fragmentu, który zaczerpnęli z Ewangelii Marka, a drugi raz – fragment wzięty z zupełnie innego źródła. Wspólny materiał pochodzący ze źródła Q obejmuje przede wszystkim: kazanie Jana Chrzciciela, kuszenie Jezusa na pustyni, Kazanie na górze (u Łukasza na równinie), historię setnika z Kafarnaum, wypowiedź Jezusa o Janie Chrzcicielu, mowę przy rozesłaniu uczniów, Modlitwę Pańską i przypowieści o ziarnku gorczycznym, o kwasie, o wielkiej uczcie, o talentach oraz napomnienia w związku z nadejściem końca świata.

Źródło Q Za istnieniem źródła Q, tj. źródła mów i słów Jezusa, przemawia przekaz Euzebiusza z Cezarei, który powtarza za Papiaszem: „Mateusz zaś, posługując się dialektem hebrajskim, zebrał razem słowa Jezusa” (Hist. Eccl. III, 39, 16). Dawniej uważano, że Papiasz miał na myśli aramejską wersję Ewangelii Mateusza, teraz natomiast zaczęto mówić o aramejskiej wersji zbioru logiów Jezusa, którego autorem byłby jeden z uczniów Jezusa. Poza źródłem Q zbiorów logiów Jezusa mogło być więcej. Dowodzi tego odkryta w 1945 roku Ewangelia Tomasza, która jest zbiorem mów Jezusa, jakkolwiek innego typu, i tym samym nie może być identyfikowana ze źródłem Q. Próbowano zrekonstruować źródło Q, jednak z nie najlepszym rezultatem. Wciąż aktualnym pozostaje pytanie, który z ewangelistów synoptycznych zaczerpnął najwięcej ze źródła Q i najwierniej przekazał jego treść. Innym problemem jest nieobecność historii męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa w źródle. Łukaszowe cytaty ze źródła Q przekazują bardziej pierwotną chrystologię, natomiast Mateuszowe cytaty mają wiele akcentów polemicznych. Mateusz i Łukasz korzystali także z innych źródeł. Materiał, niezaczerpnięty z Ewangelii Marka ani ze źródła Q, nazywany jest dobrem własnym Mateusza lub dobrem własnym Łukasza. Jednak część dobra własnego mogła pochodzić ze źródła Q

Teoria czterech źródeł Burnett Hillman Streeter (1875 -1937) uznał, że bardziej prawdopodobną jest wielość źródeł. Dobro własne Ewangelii Mateusza i Ewangelii Łukasza pochodzi z dwóch odrębnych źródeł pisanych (M – związany z Jerozolimą i L – związany z Cezareą). Doszukiwał się judaistycznych tendencji w M. Natomiast źródło Q związane było z Antiochią, skomponowane zostało w języku aramejskim, prawdopodobnie przez apostoła Mateusza dla chrześcijan z Galilei. Mateusz nie znał źródła, z którego korzystał Łukasz, a Łukasz nie znał źródła, z którego korzystał Mateusz powstał pod wpływem Mk, M i Q (źródło M częściowo pokrywa się z Markiem), natomiast Ewangelia Łukasza powstawała w dwóch etapach. Pierwsza redakcja była wynikiem kompilacji materiału ze źródła Q i źródła L, znanego jedynie Proto-Łukaszowi. Natomiast w drugim etapie Ewangelia Proto-Łukasza została rozbudowana pod wpływem Ewangelii Marka. Pierwsza Ewangelia jest kombinacją tradycji Jerozolimy, Antiochii i Rzymu, natomiast trzecia – Cezarei, Antiochii i Rzymu.

Teoria wielu źródeł Jakkolwiek hipoteza Boismarda wyjaśnia wszystkie zachodzące między Ewangeliami zależności, w dalszym ciągu pozostaje kwestia do rozstrzygnięcia: w jaki sposób w tak krótkim czasie mogło dojść do tak skomplikowanych zależności. Wszystkie źródła oddziaływać miałyby jedynie na pośrednie redakcje poszczególnych Ewangelii, nie mając żadnego wpływu na etap końcowy. Hipoteza Boismarda Twórcą rozbudowanej i bardzo skomplikowanej teorii wielu źródeł jest M. E. Boismard. Przyjął on dla Ewangelii synoptycznych istnienie czterech podstawowych źródeł pisanych: A, B, C, Q. Ewangelie synoptyczne powstały w wyniku dwustopniowej redakcji. Dokument A był pochodzenia palestyńskiego. Znajdował się w nim miały proste i rzeczowe relacje z życia Jezusa, zawierające jedynie pewne elementy interpretacyjne. Dokument B miał być adaptacją dokumentu A, dokonaną dla potrzeb chrześcijan wywodzących się z pogaństwa. Dokument C zawierał starą tradycję palestyńską o Jezusie. Na jego istnienie wskazują te perykopy Ewangelii Marka, które są wyraźną kompilacją trzech tekstów. Natomiast dokument Q zawierał zasadniczo materiał wspólny dla Ewangelii Mateusza i Ewangelii Łukasza. Na pierwszym etapie kształtowania się Ewangelii synoptycznych tzw. Pośredni. Mateusz korzystał z dokumentu A i Q. Pośredni-Marek oparł głównie swoje dzieło na dokumencie B. Korzystał jednak również z dokumentu A i C. Proto-Łukasz korzystał z dokumentu B, C i Q. Najwięcej jednak materiału zaczerpnął z Pośredniego-Mateusza. W końcowej redakcji Mateusz korzystał z Pośredniego-Marka, Marek z Pośredniego. Mateusza i Proto-Łukasza, Łukasz zaś z Pośredniego. Marka.

Ponieważ żadna z zaproponowanych dotąd hipotez nie wyjaśnia przekonująco wszystkich zależności, wciąż podejmowane są nowe próby rozwiązania problemu sypotycznego.

Ewangelia św. Jana Ewangelia wg św. Jana Jedna z czterech Ewangelii Nowego Testamentu, której autorstwo przypisuje się Janowi Apostołowi lub Janowi prezbiterowi, tradycyjnie umieszczana jako czwarta. Jest to ewangelia chronologicznie najpóźniejsza ze wszystkich ewangelii nowotestamentowych. Jako jedyna z nich nie jest ewangelią synoptyczną. � Czas i miejsce powstania Na ogół Ewangelię Jana datuje się na koniec I wieku. Większość biblistów określa jej miejsce powstania na Efez, a czas na ok. 90 n. e. Jej rosnącą popularność już na początku II wieku potwierdza odkrycie tzw. Papirusu Rylanda z fragmentem Ewangelii, którego powstanie datowane jest na ok. 120 n. e. � Najstarszy zachowany fragment Ewangelii wg Jana, tzw. Papirus Rylands z pocz. II wieku

Problem autorstwa Autor Ewangelii starannie przemilcza swoje imię, lecz autorstwo na ogół przypisuje się Janowi, jednemu z 12 apostołów. Świadczy o tym m. in. częste niewymienianie Jana wśród grona apostołów, a zamiast niego określenie: "uczeń, którego Jezus miłował". Świadectwa Ojców Kościoła nie rozstrzygają kwestii autorstwa; Fragment Muratoriego oraz Ireneusz z Lyonu wspominają że Ewangelię napisał uczeń Jezusa, ale nie precyzują, że był to konkretnie Jan Apostoł. Z kolei Papiasz twierdzi, że wśród uczniów Jezusa byli zarówno Jan apostoł, jak też i "prezbiter Jan". W procesie analizy Ewangelii Jana w świetle "historii redakcji" bibliści XX-wieczni doszli do wniosku, że ostateczny kształt tego pisma jest owocem długiego procesu redakcyjnego. Możliwe, że najstarsze tradycje (przede wszystkim pierwsza część: Księga znaków) pochodzą od apostoła Jana, ale opracowanie i kompozycja od ucznia Janowego.

"Biblia w pigułce" Jeden z najpopularniejszych wersetów biblijnych, nazywany niekiedy "Biblią w pigułce" pochodzi z Ewangelii Św. Jana (J 3, 16). Stanowi on kwintesencję przekazu ewangelicznego: „Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy kto w Niego wierzy nie zginął, ale miał życie wieczne”.