Powizania w ramach sektora owocowowarzywnego w obszarze bipolarnym

Powiązania w ramach sektora owocowowarzywnego w obszarze bipolarnym Podsumowanie badań Łódź, 24. 06. 2015 r.

Sektor owocowo-warzywny w dokumentach strategicznych Współpraca ponadregionalna Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 Innowacyjne Mazowsze Cele strategiczne i działania Polityka horyzontalna • Rozwój nowoczesnych technologii na rzecz inteligentnych specjalizacji regionalnych, w tym m. in. : przemysłu rolno-spożywczego • Rozwój klastrów gospodarczych m. in. poprzez promocję układów klastrowych, • Tworzenie warunków do zwiększenia inwestycji pozarolniczych – głównie w przemyśle rolno-spożywczym • Poprawa produktywności sektora rolniczego • Wykorzystanie i wzmacnianie specjalizacji regionalnych Polityka terytorialno-funkcjonalna • Obszar rozwoju intensywnego rolnictwa • Rozwój specjalizacji regionalnych przemysłu rolno-spożywczego • Wzmacnianie potencjału rozwojowego i absorpcyjnego obszarów wiejskich Współpraca ponadregionalna • W ramach układu bipolarnego obejmuje m. in. projekt Łódzko-Mazowiecki Klaster Owocowo. Warzywny oparty na potencjale przyrodniczorolnym północno-wschodniej części regionu łódzkiego i środkowo-zachodniej części Mazowsza. • Łódzko-Mazowiecki Klaster Owocowo. Warzywny, jako pole współpracy między producentami owoców i warzyw, przedsiębiorstwami przetwórstwa rolnospożywczego oraz instytucjami naukowobadawczymi w regionie łódzkim i mazowieckim.

Cele główne badania Diagnoza poziomu rozwoju sektora owocowo-warzywnego Identyfikacja powiązań funkcjonalnych w sektorze owocowowarzywnym Określenie możliwości rozwoju współpracy pomiędzy podmiotami w badanym sektorze Sformułowanie wniosków dotyczących działań wspierających tworzenie się powiązań między obszarami metropolitalnymi

SEKTOR OWOCOWO-WARZYWNY DIAGNOZA

Produkcja owocowo-warzywna MAZOWIECKIE ŁÓDZKIE Powierzchnia uprawy drzew owocowych 1. miejsce w kraju 4. miejsce w kraju Powierzchnia uprawy warzyw 2. miejsce w kraju 5. miejsce w kraju Udział w krajowych zbiorach owoców z drzew 1. miejsce w kraju 3. miejsce w kraju Udział w krajowych zbiorach owoców jagodowych 2. miejsce w kraju 3. miejsce w kraju Udział w krajowych zbiorach warzyw 2. miejsce w kraju 3. miejsce w kraju

Koncentracja gospodarstw specjalizujących się w uprawach warzyw gminy powiatu łęczyckiego , zgierskiego, kutnowskiego oraz łowickiego, warszawskiego zachodniego, pruszkowskiego , piaseczyńskiego i grójeckiego. Udział gospodarstw uprawiających warzywa w liczbie gospodarstw ogółem [%]

Koncentracja gospodarstw sadowniczych §gminy powiatu grójeckiego oraz wschodnia część powiatu rawskiego. §intensywne uprawy jabłoni karłowatych czynią rejon grójecki największym „polskim zagłębiem” jabłek, o tradycjach sięgających XVI w. §Jabłka grójeckie zostały wpisane przez MRi. RW na listę produktów tradycyjnych, a w rejestrze UE figurują jako Chronione Oznaczenie Geograficzne Udział gospodarstw z sadami w liczbie gospodarstw ogółem [%]

Grupy i organizacje producentów owoców i warzyw GRUPY – 73 w obszarze bipolarnym 57 MAZOWIECKIE ORGANIZACJE – 23 w obszarze bipolarnym 17 ŁÓDZKIE GRUPY – 11 w obszarze bipolarnym 10 ORGANIZACJE – 9 w obszarze bipolarnym 6 http: //www. applex. pl/galeria. html

Wnioski z diagnozy sektora owocowo-warzywnego ØDuży potencjał i specjalizacja w zakresie produkcji owoców i warzyw oparta na wieloletnich tradycjach ich uprawy i grupie doświadczonych producentów – ogrodników ØLiczne zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego ØRozwinięte zaplecze handlowe z dwoma największymi w skali kraju rynkami hurtowymi „Zjazdowa” oraz „Bronisze” ØZnaczący udział w strukturze eksportu obu województw owoców i warzyw (głównie jabłek) oraz przetworów owocowo-warzywnych ØDobrze rozwinięte zaplecze naukowo-badawcze na czele z Instytutem Ogrodnictwa w Skierniewicach oraz szkolnictwo wyższe ØNajsilniejszy w skali kraju potencjał ilościowy grup i organizacji producentów owoców i warzyw

SEKTOR OWOCOWO-WARZYWNY BADANIA WŁASNE

Metody Podmioty badania Obszar badania Rolnicy Przedsiębiorcy Prezesi grup producenckich 25 powiatów z korytarza łódzko-warszawskiego wywiad kwestionariuszowy indywidualny wywiad pogłębiony celowy Operat losowania próby wskazania własne oraz Izby Rolniczej WŁ Dane REGON z 2012 Wybór własny Liczebność próby zrealizowanej 87 – łódzkie 100 – mazowieckie 50 – łódzkie 100 – mazowieckie 5 – łódzkie 5 – mazowieckie Termin realizacji badania marzec 2014 r. (woj. łódzkie) wrzesień 2014 r. (woj. mazowieckie) lipiec 2014 (woj. łódzkie) wrzesień 2014 (woj. mazowieckie) kwiecień 2015 (woj. łódzkie i mazowieckie) Technika pozyskiwania danych Metoda doboru próby

Założenie badawcze Podstawą dalszego rozwoju rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego jest wzmacnianie jego konkurencyjnej pozycji zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. Grupy producenckie Klastry Holdingi Organizacje pozarządowe NGO Dostawcy Instytucje otoczenia biznesu Dystrybutorzy Rolnicy Jednostki Samorządu Terytorialnego Przetwórcy Odbiorcy Instytucje naukowobadawcze Powiązania w ramach sektora owocowo-warzywnego Uczelnie wyższe

Cele badań własnych Rolnicy Przedsiębiorcy Współpraca z partnerami • Partnerzy • Zasięg przestrzenny • Przedmiot • Typ (formalna/ nieformalna, częstotliwość) • Przedmiot i bariery współpracy z JB-R • Znaczenie współpracy • Bariery współpracy • Częstotliwość • Zasady (komercyjna / niekomercyjna) • Korzyści • Problemy • Efekty • Motywy • Plany współpracy Sytuacja i rozwój gospodarstwa / przedsiębiorstwa • Inwestycje zrealizowane i planowane • Ocena wsparcia udzielanego branży i rolnikom • Bariery rozwoju gospodarstwa rolnego • Czynniki decydujące o konkurencyjności • Czynniki utrudniające działalność • Oczekiwane wsparcie Grupy producenckie Współpraca • Skłonność do współpracy • Ocena istniejącej sieci powiązań • Możliwości rozwoju współpracy • Bariery współpracy Sytuacja ekonomiczna • Zmiana kondycji ekonomicznej sektora po wprowadzeniu embarga • Ocena innowacyjności • Promocja wspólnej marki • Oczekiwane wsparcie

Charakterystyka powiązań Przedsiębiorcy Rolnicy • Podmioty • • Zasięg terytorialny • • Przedmiot • Główny partnerzy współpracy to odbiorcy inni niż przetwórcy Łódzkie: większa skłonność do współpracy z innymi rolnikami, Mazowieckie: współpraca z giełdami, punktami skupu, sieciami handlowymi Dominuje lokalny (powiatowy) charakter współpracy Powiązania międzynarodowe występują częściej w gospodarstwach z województwa mazowieckiego. Stosunkowo duża liczba wskazań dotycząca współpracy w ramach „korytarza łódzko-warszawskiego”. Łódzkie: wymiana wiedzy i doświadczeń oraz udział w szkoleniach i konsultacjach Mazowieckie: dostarczanie produktów • • Współpraca z Dystrybutorami/ odbiorcami i dostawcami większe znaczenie współpracy z instytucjami naukowo-badawczymi niż z otoczeniem instytucjonalnym biznesu i NGO Najwięcej powiązań ma charakter lokalny, W drugiej kolejności przedsiębiorcy zawierają relacje biznesowe z podmiotami z terenu całego kraju. Korytarz łódzko-warszawski to trzeci pod względem ważności obszar współpracy dla przedsiębiorców. Większą rangę w kontaktach przypisują mu przedsiębiorcy z województwa łódzkiego Wspólna sprzedaż produktów, wejście na nowe rynki Wymiana wiedzy, doświadczeń, informacji i szkolenia przedsiębiorców.

Charakterystyka powiązań Przedsiębiorcy Rolnicy Typ (zasada) współpracy Ocena relacji Bariery współpracy • • Relacja komercyjna służąca osiągnięciu korzyści finansowych, wskazywana czterokrotnie częściej niż niekomercyjna. • Jedynie niecałe 30% respondentów wskazało, że relacje w sektorze owocowo -warzywnym oparte są na zasadach współpracy. • 31% ankietowanych uznało, że dominuje ostra konkurencja. • Relacje pomiędzy firmami z branży miały najczęściej charakter współpracy i konkurencji jednocześnie, w drugiej kolejności walki konkurencyjnej. Trzykrotnie mniejszy wynik uzyskano w przypadku definiowania ich jako „współpraca”. • Niekorzystna sytuacja gospodarcza, biurokracja, zbyt trudne, długie procedury związane z realizacją współpracy, brak środków finansowych na wspólne przedsięwzięcia oraz obawa przed nieuczciwą konkurencją • Brak chęci do współpracy nie okazał się silną barierą. • Niekorzystna sytuacja gospodarcza, biurokracja i nieskuteczna polityka regionalna. • Niechęć wobec współpracy oceniona najniżej, co pozwala sądzić, że przedsiębiorcy są jednak otwarci na współpracę. • Współpraca formalna zawierana najczęściej z dostawcami, odbiorcami, grupami producenckimi. Współpraca nieformalna jest prowadzona najczęściej z innymi rolnikami.

Charakterystyka powiązań Przedsiębiorcy Rolnicy Wsparcie podmiotów Inwestycje Zrealizowane • Niska ocena wsparcia udzielanego przez władze regionalne – ponad 43% respondentów nie odczuwa żadnego wsparcia • Najwięcej inwestycji dotyczyło podstawowej infrastruktury gospodarstwa, poprawy jakości produktów i dokształcania się. • Łódzkie: budowa/modernizacja obiektów i infrastruktury, poszerzanie rynków zbytu oraz wprowadzanie nowych produktów • Mazowieckie: poprawa jakości produktów, dokształcanie się oraz poszerzanie rynków zbytu. • Znaczna różnica w skali przeprowadzonych inwestycji jest, na korzyść rolników z województwa łódzkiego. • Ponad 60% przedsiębiorców stwierdziło brak wsparcia dla branży owocowo-warzywnej ze strony władz regionalnych • Dominuje modernizacja lub budowa obiektów /infrastruktury, modernizacja środków transportu, modernizacja linii produkcyjnych/parku maszynowego i poprawa jakości produktów

Charakterystyka powiązań Rolnicy Inwestycje planowane Bariery rozwoju Przedsiębiorcy • Łódzkie: inwestycje w budowę obiektów / infrastruktury, poszerzanie rynków zbytu oraz wprowadzanie nowych produktów. • Mazowieckie: poprawa jakości produktów, dokształcanie się oraz poszerzanie rynków zbytu. • Zdobywanie nowych rynków zbytu i rozwój sieci sprzedaży. • Najmniej środków planują wydać przedsiębiorstwa na zakup gotowej wiedzy, tj. patentów i licencji. • Niskie ceny zbytu, niekorzystna sytuacja gospodarcza, biurokracja oraz brak środków finansowych • Łódzkie: niskie ceny zbytu, biurokracja oraz brak środków finansowych • Mazowieckie: niekorzystna sytuacja gospodarcza • Rosnące koszty zatrudnienia, wysokie podatki i konkurencja firm krajowych • „Załamanie rynku wschodniego – embargo” oraz „niskie ceny skupu” postrzegali przedsiębiorcy z terenu województwa mazowieckiego jako ograniczające, szczególnie akcentowane przez mazowieckich przedsiębiorców.

Charakterystyka powiązań Grupy producenckie Motywy zrzeszania się w grupy producenckie Wady • Sprostanie wymaganiom dotyczącym standardów jakości produktów. • Zapotrzebowanie na duże, powtarzalne partie towarów odpowiedniej jakości. • Dostępność do nowych rynków zbytu • Możliwość doposażenia technicznego gospodarstw indywidualnych producentówudziałowców, dostarczania środków chemicznych, organizowania szkoleń • Zdjęcie z indywidualnych producentów obowiązków związanych z poszukiwaniem potencjalnych klientów, prowadzeniem księgowości • Zbyt wysokie standardy jakości owoców • Utrata autonomii i możliwości wolnego wyboru • Ryzyko związane ze spłatą kredytów inwestycyjnych • Obciążenia podatkowe (…) Dlatego, że nie byłoby stać mojego gospodarstwa na stworzenie takiej bazy sortowniczej, jaka by spełniała odpowiednie wymagania jakościowe rynków, na które chcieliśmy wejść. (IDIWŁ4) Dla ułatwienia działania w gospodarstwie, ułatwienia sobie sprzedaży i zakupów podstawowych rzeczy. (IDIWŁ2) No i to jest też taka sytuacja, że w tej chwili ci co kupują u nas towar, to szukają już nie drobnych, tylko dużych podmiotów. (IDIWŁ1) Przynależność do grupy producenckiej może być uciążliwa ze względu na to, że nakłada się obowiązek sprzedaży całości produkcji, albo prawie całości. (IDIWŁ1) Oczywiście, zostajemy z dużymi kredytami, bo zbudowanie takich obiektów to są duże inwestycje, które często są kwestionowane (IDIWM 3)

Charakterystyka powiązań Grupy producenckie Charakterystyka powiązań grup producenckich • Duża intensywność i coraz większy zasięg współpracy z innymi grupami producenckimi związany m. in. z działaniami handlowymi, wymianą asortymentu • Współpraca z firmami doradczymi sieciami handlowymi, firmami transportowymi, producentami opakowań, zakładami przetwórczymi • Słaba współpraca z instytucjami naukowymi • Dobrze oceniana współpraca z instytucjami samorządowymi oraz z Ośrodkami Doradztwa Rolniczego Normalne relacje handlowe. Jesteśmy firmą handlową jak każda inna z tym, że bardziej znamy problemy producentów, ponieważ sami, sam również jestem producentem (mam gospodarstwo). (IDIWM 1) Współpracujemy między grupami, z lokalnymi władzami (na ile jest to możliwe) czy ODR-ami jak najbardziej utrzymujemy relacje. Najczęściej jest to jakaś wymiana informacji. ODR-y prowadzą szkolenia, więc korzystamy z ich doradztwa. Z grupami współpracujemy typowo biznesowo, kupujemy towar między sobą. ” (IDIWŁ2)

Charakterystyka powiązań Grupy producenckie Perspektywy rozwoju współpracy • Obawy wynikające z przeszkód administracyjnych, zmian organizacyjnoprawnych, niechęci banków do udzielania kredytów • Brak możliwości długoterminowego planowania ze względu na zmienność warunków prawno-ekonomicznych. • Bariery natury mentalnej, wynika ze swoistości historyczno-kulturowej. Ludzie nie mają do siebie zaufania • Gotowość podejmowania i kontynuowania nawet ryzykownych przedsięwzięć • Należałoby podjąć wszelkie działania, aby zrealizować ideę wspólnej marki polskich owoców i warzyw Jest teraz mniejsze dofinansowanie dla grup. Jeżeli teraz tworzy się np. jakąś grupę z tych producentów, którzy zostali niezrzeszeni, no to nie mają już takich gospodarstw, żeby to wszystko pociągnąć, żeby stworzyć ten cały plan. […) Banki już nie chcą dawać kredytów grupom. (…). Tak było w 2008, 2009 roku. (IDIWM 2) "Myślę, że proponowałbym markę polską, żeby wreszcie to polskie jabłko było markowe. W tej chwili, to jest zazwyczaj jabłko nie to topowe, nie z najwyższej półki tylko troszeczkę niższe. A jabłko polskie ma szanse zaistnieć na szczycie, bo jest możliwość przygotowania dobrego towaru. (…) Wiemy jak to zrobić, wiemy jak się do tego zabrać, korzystamy z pomocy i myślę, że w niedługim czasie zaistnieje”. (IDIWŁ2)

Charakterystyka powiązań Mamy najnowsze technologie i jesteśmy, jeśli chodzi o przechowalnictwo, o produkcję, jesteśmy wysoko wyspecjalizowani. Jeśli chodzi o wysyłki także. U Grupy producenckie Kondycja ekonomiczna grup producenckich • Współpraca w ramach grup producenckich pozwoliła stworzyć najnowocześniej wyposażony sektor owocowo-warzywny w Europie • Sektor w dużym stopniu wykorzystuje innowacyjne rozwiązania • Przeważają pozytywne oceny kondycji ekonomicznej grup producenckich • Większość grup wprowadziła dywersyfikację rynków i znalazła satysfakcjonujących ekonomicznie klientów w Europie i poza nią Mamy najnowsze technologie i jesteśmy, jeśli chodzi o przechowalnictwo, o produkcję, jesteśmy wysoko wyspecjalizowani. Jeśli chodzi o wysyłki także. (IDIWM 3) Jest dużo trudniej sprzedać owoce w tym roku. Nie było ceny na owoce. (…) Teraz poprawiła się cena, ze względu na mniejszą podaż. Dużo sadowników sprzedało już owoce, albo na banki żywności oddało, były też programy utylizacji tych owoców. (IDIWŁ5) [sytuacja] zmieniła się. Oczywiście in minus, czyli wiele firm, których główny portfel sprzedaży był do Rosji mają poważne problemy. Nie wierzę w zastąpienie przez tzw. rynki trzecie rynku rosyjskiego. Wiele firm będzie miało poważne problemy w związku z tym, że była nastawiona tylko na eksport do Rosji. Rynek rosyjski był dla nas łatwiejszy.

Sektor owocowo-warzywny - wnioski końcowe i rekomendacje Przeprowadzone badania wskazują na istotny potencjał oraz koncentrację i specjalizację w produkcji owoców i warzyw w korytarzu łódzko-warszawskim. Produkcja owoców i warzyw ma tu swoje wieloletnie tradycje i osiąga najlepsze wyniki w kraju. Stan rozwoju sieciowych powiązań gospodarczych w sektorze produkcji i przetwórstwa owoców i warzyw można ocenić pozytywnie. Zarówno rolnicy, jak i przedsiębiorcy współpracują najczęściej w ramach podstawowego łańcucha relacji rynkowych (czyli z dostawcami czynników produkcji oraz z odbiorcami swojej działalności, czyli klientami); partnerzy współpracy pochodzą głównie z najbliższej okolicy miejsca zamieszkania i prowadzenia działalności. Dobrze rozwinięta współpraca producentów owoców i warzyw w ramach grup i organizacji producenckich umożliwia skuteczniejszą walkę konkurencyjną na coraz bardziej wymagającym otwartym rynku produktów rolnych i przetworów rolnospożywczych. Bardzo dobre wykorzystanie mechanizmów wsparcia UE w ramach wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw uczyniło tą branżę wysoce konkurencyjną na arenie międzynarodowej. Rejon sadowniczo-warzywniczy na styku województw jest spójny i ciągły, powiązania funkcjonalne w tym zakresie wydają się naturalne, uzasadnione kulturowo i ekonomicznie. Granica administracyjna województw nie stanowi bariery współdziałania dla podmiotów z branży. Największą przeszkodą w ich dalszym rozwoju mogą być zmiany prawno-administracyjne i brak wsparcia dla branży ze strony władz lokalnych i instytucji publicznych.

Sektor owocowo-warzywny - wnioski końcowe i rekomendacje Przeprowadzone badania wskazują na pozytywny odbiór idei współpracy, dobre doświadczenia związane ze współpracą oraz świadomość wynikających z niej korzyści. Ze względu na poziom rozwoju i organizacji sektora owocowo-warzywnego oraz dobrze rozwinięte otoczenie wskazane jest przede wszystkim poszerzanie sieci powiązań. Zacieśnienie relacji współpracy dotyczyć powinno nie tylko partnerów procesu produkcyjnego (producentów i przetwórców), ale także innych partnerów, w tym m. in. jednostek badawczo-rozwojowych, instytucji doradczych, w tym finansowych. Wzmacnianiu relacji z sektorem owocowo-warzywnym służyć powinno zorientowanie oferty na realne potrzeby sektora i jej upowszechnienie. Dla wzmocnienia obszaru korytarza łódzko-warszawskiego jako terytorium spójnego, wyspecjalizowanego w produkcji i przetwarzaniu owoców i warzyw warto podjąć starania dla stworzenia płaszczyzny nawiązywania relacji współpracy pomiędzy podmiotami pochodzącymi z obu województw. Takie działania pozwolą na zwiększenie konkurencyjności sektora na rynkach krajowych i zagranicznych i pozwolą na wypracowanie wspólnej marki regionu – promującej łódzko-mazowieckie owoce, warzywa i przetwory.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ www. rot-lodzkie. pl